Волга буйындағы аслыҡ (1921—1922): өлгөләр араһындағы айырма

Волга буйындағы аслыҡ
	Волга буйындағы аслыҡ
Дәүләт	СССР; Совет Рәсәйе
Урын	Волга буйы
Башланыу датаһы	1921
Тамамланыу датаһы	1922
	Волга буйындағы аслыҡ (1921—1922) Викимилектә

Интерактивная навигация по истории

Киләһе үҙгәртеү →

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән

ВизуальВикитекст

Һыҙылған

18:53, 26 июль 2021 өлгөһө

Волга 1921—1922 йылдарҙа Волга буйындағыаслыҡ— Рәсәйҙә Граждандар һуғышы ваҡытында большевиктар контролдә тотҡан территорияларҙағы аслыҡ. Көньяҡ Урал һәм Волга буйы төбәктәре иң оҙаҡ һәм күпләп зыян күргәнлектән, Волга буйында аслыҡ булараҡ билдәле. Ҡайһы бер төбәктәрҙә күпләп асығыу 1920 йылдың көҙөнән 1923 йылдың йәйенә тиклем күҙәтелһә лә, аслыҡтың иң ауыр мәле 1921 йылдың көҙө — 1922 йылдың яҙына тура килә. Рәсми статистика мәғлүмәттәренә ярашлы, аслыҡ 35 губернаны солғап ала, Һамар, Һарытау губерналары ныҡ зыян күрә, аслыҡ дөйөм һаны 90 миллион тәшкил итеп, шуларҙың 40 миллионға яҡыны (совет рәсми мәғлүмәттәр буйынса — 28 миллион^[1]) Волга буйын, Көньяҡ Украинаны, Ҡырымды, Башҡортостанды, Ҡаҙағстанды, өлөшләтә Урал алдын һәм Көнбайыш Себерҙе^[1] солғап алды.

Аслыҡ ҡорбандары һаны 5 миллион самаһы кеше тәшкил итә.^[2]. Аслыҡ менән көрәш барышында совет хөкүмәте беренсе тапҡыр капиталистик илдәрҙән ярҙамҡабул итә. Аслыҡ менән көрәш өсөн сиркәүҙәрҙән затлы әйберҙәр тартып алыу^[1] совет властарына бер үк ваҡытта православие сиркәүенә массированный (берләштерелгән) һөжүм яһауҙы тормошҡа ашырыусы ҡорал булып та хеҙмәт итә. Америка ярҙам администрацияһы ебәргән ашамлыҡ һәм дарыу 11 миллион самаһы кешене ашатырға етә.

Аслыҡ сәбәптәре

Төп сәбәп^[1]:

Большевиктар үткәргән продразвёрстка һәм асығыусы ҡала кешеләренең крәҫтиәндәрҙе стихиялы талауы, шәхси сауҙаны һәм аҡсаны юҡ итеү һәм хәрби коммунизм сәйәсәте.
1921 йылғы аяуһыҙ ҡоролоҡ — ҡоролоҡтан барлыҡ сәсеүлектең яҡынса 22 % һәләк була; ҡайһы бер райондарҙа уңыш сәсеү өсөн файҙаланылған орлоҡ һанынан да кәмерәк була; 1921 йылда уңыш 1913 йыл кимәленең 43 % тәшкил итә; өҫтәүенә, 1920 йылдың көҙөндә ҙур майҙандарҙа мул емешле (башланып торған аслыҡты еңеү маҡсатында), әммә ҡоролоҡҡа ҡаршы тороу яғынан бигүк тотороҡло булмаған ужым культуралары сәселгән була.
Граждандар һуғышының;емергес эҙемтәләре;

Тарихсы А. М. Аслыҡ төп сәбәп тип ҡарай кристкална подданыйҙары ауыл хужалығы, граждандар һуғышы эҙемтәләрен, интервенция һәм продразверстка; икенсел т — ҡоролоҡ, юҡҡа сығыу алпауыт эре хужалыҡтар һәм крәҫтиән^[3].

Совет хөкүмәтенең эшмәкәрлеге

Совет республикалары хөкүмәтенең күпме булһа лә мөһим аҙыҡ-түлек резервтары булмау сәбәпле, ул 1921 йылдың июлендә сит ил дәүләттәре һәм йәмәғәтселеккә аҙыҡ-түлек ярҙамы һорап мөрәжәғәт итте. Үтенестәр күп тапҡыр ҡабатланыуға ҡарамаҫтан, тәүге ярҙам фәҡәт сентябрҙә генә килә. Фритьоф Нансендың ойошторған әүҙем йәмәғәтселек кампанияһы ҡуҙғатып ебәргәндән һуң һәм Европа һәм Американың дәүләткә ҡарамаған ойошмаларының шәхсән ҡатнашҡанлығы арҡаһында 1921—1922 йылдарҙа ярҙамдың төп ағымы килә башлай. 1922 йылғы уңыштың күпкә артыуы арҡаһында, 1923 йылдың уртаһына тиклем аслыҡтан ныҡ зыян күргән төбәктәргә ярҙам күрһәтелһә лә, күпләп асығыу яйлап туҡтай. 1921-23 йылдарҙағы аслыҡ шулай уҡ кеше ашау^[8] осраҡтарына һәм ҡарауһыҙ балалар һаны артыуға килтерҙе.

1921 йылдың апрель аҙағында Хеҙмәт һәм оборона советы «Ҡоролоҡ менән көрәш тураһында» тигән ҡарар ҡабул итә. 1921 йылдың май һәм июнендә Ленин сит илдән аҙыҡ-түлек һатып алыу тураһында бойора, ләкин ул хатта, крәҫтиәндәр тураһында әйтеп тораһы ла юҡ, эшселәрҙе туҡландырырлыҡ та булмай. аҙыҡ-түлек Асығыусыларға ярҙам итеү өсөн хөкүмәт сит илдән Рәсәй империяһының алтын запасынан алынған 92,6 миллион алтын һумлыҡ миллион тонна самаһы он һатып ала, һәм был 25 миллион асығыусыға ярҙам итеп һәр береһенә 40 кг икмәк биреүҙе аңлата. Әммә большевиктар шуның менән бер үк ваҡытта Троцкий диме менән етештереү күләме яғынан Путилов заводынан 6 тапҡырға кәмерәк Швеция Нидквист һәм Хольм заводтарынан локомотив һатып алыуға — паровоз афераһы — 200 миллион алтынды тотона. Әгәр ҙә был аҡсалар икмәк алыуға тотонолһа, аслыҡ осоронда һәр асығыусы 160-шар килограмм он продуктын алған булыр ине^[9].

Аслыҡтың масштабы һәм эҙемтәләре

Файл:Drought in Russia Great Soviet Encyclopedia Ver1.jpg

Рәсәй империяһында һәм РСФСР-ҙа ҡоролоҡҡа һәм, шуға ярашлы, уңыш булмауға һәм аслыҡҡа дусар булған территориялар

Бынан тыш, ғәмәлдә аслыҡ теге йәки был дәрәжәлә Совет Республикаларының бөтә төбәктәрен һәм ҡалаларын тиерлек солғап ала.

Шулай уҡ ҡарағыҙ

Помгол
Голод в Казахстане (1919—1922)
Башҡортостандағы аслыҡ (1921—1922)
Голод в России (1891—1892)
Голод в СССР (1932—1933)
Голод в СССР (1946—1947)
Изъятие церковных ценностей в России в 1922 году
Американская администрация помощи
Джойнт (организация)
«Хлеб и власть в России»
«Эшелон на Самарканд»

Иҫкәрмәләр

Әҙәбиәт

Белокопытов В. И. Лихолетье: (Из истории борьбы с голодом в Поволжье 1921—1923 гг.). — Казань, 1976.
Зима В. Ф. Голод 1921—1922 гг. в Советской России: власть и церковь. — М.: Собрание, 2015. — 239 с.
Итоги борьбы с голодом в 1921—1922 гг. — М., 1922.
Итоги Последгол (с 15/X 1922 г. — 1/VIII 1923 г.): [Сборник] / Авт. статей и материалов М. И. Калинин, А. Н. Винокуров, О. Д. Каменева, Г. Смолицкий, М. И. Моргунов, К. Ландер, Рихард Эринг, Борис Д. Боген, И. Брихничев, Баткис, И. Ворожцов, Ф. Г. Чучин, П. Бакакин, Ястребов. — М.: Ликвидком ЦКПГ ВЦИК, 1923. — 218 с.
Поляков B. A. Голод в Поволжье, 1919—1925 гг.: происхождение, особенности, последствия. — Волгоград: Волгоградское научное издательство, 2007. — 735 c.
Ошибка: не задан параметр |заглавие= в шаблоне {{публикация}}.
Patenaude B. M. The Big Show in Bololand. The American Relief Expedition to Soviet Russia in the Famine of 1921. Stanford, 2002
Fisher H. The Famine in the Soviet Russia. The Operations of the American Relief Administration. N.-Y., 1971. (1st ed., 1927.).

Һылтанмалар

[www.pseudology.org/Abel/Selo_GPU.htm 1922-й год в советской деревне глазами ГПУ]
Архивы Кремля. Политбюро и Церковь 1922—1925 гг. Дело № 23. «Об изъятии церковных ценностей и колоколов».
Голод особенно свирепствовал в деревнях…
«Взял труп мальчика 7 лет, разрубил топором на мелкие части и сварил» // Еженедельник «Коммерсантъ», № 3 (957), 23.01.2012.
Башкирская трагедия YouTube сайтында Видео
Козлов Ф. Н. Голод 1921—1922 годов в Чувашском и Марийском краях в контексте государственно-церковных отношений // PolitBook. — 2012. — № 2. — С. 142—156.
Антонов О. М. Голод в Первом Донском округе (1921—1922 гг.) // Донской временник / Дон. гос. публ. б-ка. Ростов-на-Дону, 2019. Вып. 28-й. С. 5-11.

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 Революция и гражданская война в России: 1917—1923 гг. Энциклопедия в 4 томах. — М.: Терра, 2008. — Т. 1. — С. 446. — 560 с. — (Большая энциклопедия). — 100 000 экз. — ISBN 978-5-273-00561-7.
↑ Андреев Е. М., Дарский Л. Е., Харькова Т. Л. Население Советского Союза 1922—1991. — М.: Наука, 1993. — С. 10.
↑ Кристкалн А. М. Голод 1921 г. в Поволжье: опыт современного изучения проблемы. Автореферат диссертации. (?!) 1997
↑ Eric Baschet. Russia 1904-1924: The Revolutionary Years (A History in Documentary Photographs). — Marboro Books, 1989. — ISBN 3894340053.
↑ Українське життя в Севастополi ФОТОГРАФІЇ З ГОЛОДУ 1921-1923 -7 (билдәһеҙ). ukrlife.org. Дата обращения: 10 март 2020.
↑ A starving child during the Famine of 1921-22 (билдәһеҙ). www.encyclopediaofukraine.com. Дата обращения: 10 март 2020.
↑ Українське життя в Севастополi Роман Сербин ФОТОДОКУМЕНТИ ПРО УКРАЇНСЬКИЙ ГОЛОД 1921-1923 РP (билдәһеҙ). ukrlife.org. Дата обращения: 10 март 2020.
↑ Евгений Жирнов. "Взял труп мальчика 7 лет, разрубил топором на мелкие части и сварил" (урыҫ) (23 ғинуар 2012).
↑ Иголкин, Александр. У истоков советской коррупции: «ленинские паровозы» (билдәһеҙ). АРГУМЕНТ (12 ғинуар 2012). Дата обращения: 4 октябрь 2019.

[terra-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 Революция и гражданская война в России: 1917—1923 гг. Энциклопедия в 4 томах. — М.: Терра, 2008. — Т. 1. — С. 446. — 560 с. — (Большая энциклопедия). — 100 000 экз. — ISBN 978-5-273-00561-7.

[2] Андреев Е. М., Дарский Л. Е., Харькова Т. Л. Население Советского Союза 1922—1991. — М.: Наука, 1993. — С. 10.

[golod-3] Кристкалн А. М. Голод 1921 г. в Поволжье: опыт современного изучения проблемы. Автореферат диссертации. (?!) 1997

[4] Eric Baschet. Russia 1904-1924: The Revolutionary Years (A History in Documentary Photographs). — Marboro Books, 1989. — ISBN 3894340053.

[Сербин_укр-5] Українське життя в Севастополi ФОТОГРАФІЇ З ГОЛОДУ 1921-1923 -7 (билдәһеҙ). ukrlife.org. Дата обращения: 10 март 2020.

[интернет_энциклопедия_Украины-6] A starving child during the Famine of 1921-22 (билдәһеҙ). www.encyclopediaofukraine.com. Дата обращения: 10 март 2020.

[Сербин_англ-7] Українське життя в Севастополi Роман Сербин ФОТОДОКУМЕНТИ ПРО УКРАЇНСЬКИЙ ГОЛОД 1921-1923 РP (билдәһеҙ). ukrlife.org. Дата обращения: 10 март 2020.

[8] Евгений Жирнов. "Взял труп мальчика 7 лет, разрубил топором на мелкие части и сварил" (урыҫ) (23 ғинуар 2012).

[9] Иголкин, Александр. У истоков советской коррупции: «ленинские паровозы» (билдәһеҙ). АРГУМЕНТ (12 ғинуар 2012). Дата обращения: 4 октябрь 2019.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

@@ 1 юл: / 1 юл: @@
+{{Ук}}
-'''Волга 1921-1922 йылдарҙа Волга буйындағыаслыҡ'''— [[Рәсәйҙә Граждандар һуғышы]] ваҡытында большевиктар   контролдә тотҡан территорияларҙағы аслыҡ. [[Көньяҡ Урал]] һәм Волга буйы төбәктәре иң оҙаҡ һәм күпләп зыян күргәнлектән, [[Волга буйы|Волга буйында]] аслыҡ булараҡ билдәле. Ҡайһы бер төбәктәрҙә күпләп асығыу 1920 йылдың көҙөнән [[1923 йыл|1923 йылдың йәйенә]] тиклем күҙәтелһә лә, аслыҡтың иң ауыр мәле [[Көҙ|1921 йылдың көҙө]] — [[1922 йыл|1922 йылдың яҙына]] тура килә. Рәсми статистика мәғлүмәттәренә ярашлы, аслыҡ 35 губернаны солғап ала, [[Һамар өлкәһе|Һамар]], [[Һарытау өлкәһе|Һарытау]] губерналары ныҡ зыян күрә, аслыҡ дөйөм һаны 90 миллион тәшкил итеп, шуларҙың 40 миллионға яҡыны (совет рәсми мәғлүмәттәр буйынса — 28 миллион<ref name="terra" />) Волга буйын, Көньяҡ Украинаны, [[Ҡырым|Ҡырымды]], [[Башҡортостандағы аслыҡ (1921—1922)|Башҡортостанды]], Ҡаҙағстанды, өлөшләтә Урал алдын  һәм Көнбайыш Себерҙе<ref name="terra">{{Китап|автор=|часть=|заглавие=Революция и гражданская война в России: 1917—1923 гг. Энциклопедия в 4 томах|оригинал=|ссылка=|ответственный=|издание=|место=М.|издательство=[[Терра (издательство)|Терра]]|год=2008|том=1|страницы=446|страниц=560|серия=[[Большая энциклопедия «Терра»|Большая энциклопедия]]|isbn=978-5-273-00561-7|тираж=100000}}</ref> солғап алды.
+'''Волга 1921—1922 йылдарҙа Волга буйындағыаслыҡ'''— [[Рәсәйҙә Граждандар һуғышы]] ваҡытында большевиктар контролдә тотҡан территорияларҙағы аслыҡ. [[Көньяҡ Урал]] һәм Волга буйы төбәктәре иң оҙаҡ һәм күпләп зыян күргәнлектән, [[Волга буйы]]нда аслыҡ булараҡ билдәле. Ҡайһы бер төбәктәрҙә күпләп асығыу 1920 йылдың көҙөнән [[1923 йыл|1923 йылдың йәйенә]] тиклем күҙәтелһә лә, аслыҡтың иң ауыр мәле [[Көҙ|1921 йылдың көҙө]] — [[1922 йыл|1922 йылдың яҙына]] тура килә. Рәсми статистика мәғлүмәттәренә ярашлы, аслыҡ 35 губернаны солғап ала, [[Һамар өлкәһе|Һамар]], [[Һарытау өлкәһе|Һарытау]] губерналары ныҡ зыян күрә, аслыҡ дөйөм һаны 90 миллион тәшкил итеп, шуларҙың 40 миллионға яҡыны (совет рәсми мәғлүмәттәр буйынса — 28 миллион<ref name="terra" />) Волга буйын, Көньяҡ Украинаны, [[Ҡырым]]ды, [[Башҡортостандағы аслыҡ (1921—1922)|Башҡортостанды]], Ҡаҙағстанды, өлөшләтә Урал алдын һәм Көнбайыш Себерҙе<ref name="terra">{{Китап|автор=|часть=|заглавие=Революция и гражданская война в России: 1917—1923 гг. Энциклопедия в 4 томах|оригинал=|ссылка=|ответственный=|издание=|место=М.|издательство=[[Терра (издательство)|Терра]]|год=2008|том=1|страницы=446|страниц=560|серия=[[Большая энциклопедия «Терра»|Большая энциклопедия]]|isbn=978-5-273-00561-7|тираж=100000}}</ref> солғап алды.
 Аслыҡ ҡорбандары һаны 5 миллион самаһы кеше тәшкил итә.<ref>[http://www.demoscope.ru/weekly/knigi/naselenie/naselenie_1922-1991.pdf ''Андреев Е. М., Дарский Л. Е., Харькова Т. Л.'' Население Советского Союза 1922—1991. — {{М.}}: Наука, 1993. — С. 10.]</ref>. Аслыҡ менән көрәш барышында совет хөкүмәте беренсе тапҡыр капиталистик илдәрҙән ярҙамҡабул итә. Аслыҡ менән көрәш өсөн сиркәүҙәрҙән затлы әйберҙәр тартып алыу<ref name="terra">{{Китап|автор=|часть=|заглавие=Революция и гражданская война в России: 1917—1923 гг. Энциклопедия в 4 томах|оригинал=|ссылка=|ответственный=|издание=|место=М.|издательство=[[Терра (издательство)|Терра]]|год=2008|том=1|страницы=446|страниц=560|серия=[[Большая энциклопедия «Терра»|Большая энциклопедия]]|isbn=978-5-273-00561-7|тираж=100000}}</ref> совет властарына бер үк ваҡытта православие сиркәүенә массированный (берләштерелгән) һөжүм яһауҙы тормошҡа ашырыусы ҡорал булып та хеҙмәт итә. Америка ярҙам администрацияһы ебәргән ашамлыҡ һәм дарыу 11 миллион самаһы кешене ашатырға етә.
@@ 7 юл: / 8 юл: @@
 [[Файл:No-nb_bldsa_6a030.jpg|мини|Аслыҡтан үлгән балалар]]
-# Большевиктар үткәргән продразвёрстка һәм асығыусы ҡала кешеләренең крәҫтиәндәрҙе стихиялы талауы, шәхси сауҙаны һәм [[Аҡса|аҡсаны]] юҡ итеү һәм хәрби коммунизм сәйәсәте.
+# Большевиктар үткәргән продразвёрстка һәм асығыусы ҡала кешеләренең крәҫтиәндәрҙе стихиялы талауы, шәхси сауҙаны һәм [[аҡса]]ны юҡ итеү һәм хәрби коммунизм сәйәсәте.
-# 1921 йылғы аяуһыҙ [[ҡоролоҡ]] — ҡоролоҡтан барлыҡ сәсеүлектең яҡынса 22 % һәләк була; ҡайһы бер райондарҙа уңыш сәсеү өсөн файҙаланылған орлоҡ һанынан да кәмерәк була; [[1921 йыл|1921 йылда]] уңыш 1913 йыл кимәленең  43 %  тәшкил итә; өҫтәүенә, 1920 йылдың көҙөндә ҙур майҙандарҙа мул емешле (башланып торған аслыҡты еңеү маҡсатында), әммә ҡоролоҡҡа ҡаршы тороу яғынан бигүк тотороҡло булмаған ужым культуралары сәселгән була.
+# 1921 йылғы аяуһыҙ [[ҡоролоҡ]] — ҡоролоҡтан барлыҡ сәсеүлектең яҡынса 22 % һәләк була; ҡайһы бер райондарҙа уңыш сәсеү өсөн файҙаланылған орлоҡ һанынан да кәмерәк була; [[1921 йыл]]да уңыш 1913 йыл кимәленең 43 % тәшкил итә; өҫтәүенә, 1920 йылдың көҙөндә ҙур майҙандарҙа мул емешле (башланып торған аслыҡты еңеү маҡсатында), әммә ҡоролоҡҡа ҡаршы тороу яғынан бигүк тотороҡло булмаған ужым культуралары сәселгән була.
 # [[Рәсәйҙә Граждандар һуғышы|Граждандар һуғышының]];емергес эҙемтәләре;
-Тарихсы А. М. Аслыҡ төп сәбәп тип ҡарай кристкална подданыйҙары [[ауыл хужалығы]], граждандар һуғышы эҙемтәләрен, интервенция һәм продразверстка; икенсел т — ҡоролоҡ, юҡҡа сығыу алпауыт эре хужалыҡтар һәм крәҫтиән<ref name="golod">''Кристкалн А. М.'' Голод 1921 г. в Поволжье: опыт современного изучения проблемы. Автореферат диссертации. (?!) 1997</ref>.
+Тарихсы А. М. Аслыҡ төп сәбәп тип ҡарай кристкална подданыйҙары [[ауыл хужалығы]], граждандар һуғышы эҙемтәләрен, интервенция һәм продразверстка; икенсел т — ҡоролоҡ, юҡҡа сығыу алпауыт эре хужалыҡтар һәм крәҫтиән<ref name="golod">''Кристкалн А. М.'' Голод 1921 г. в Поволжье: опыт современного изучения проблемы. Автореферат диссертации. (?!) 1997</ref>.
 === Совет хөкүмәтенең эшмәкәрлеге ===
 [[Файл:Cannibalism_during_Russian_famine_1921.jpg|справа|мини|Волга буйындағы аслыҡ ваҡытында каннибализм, 1921]]
-[[Файл:Cannibalism_russian_famine1921_6_peasants_bouzuluk_district_and_remains_of_humans_they_eatten.jpg|справа|мини|Быҙаулыҡ ҡалаһы янында йәшәгән һәм каннибализмда ғәйепләнеүсе крәҫтиәндәре, һәм улар ашаған ҡорбандарҙың  ҡалдыҡтары<ref>{{Китап|автор=Eric Baschet|заглавие=Russia 1904-1924: The Revolutionary Years (A History in Documentary Photographs)|ссылка=http://archive.li/pd2WO|издательство=Marboro Books|год=1989|isbn=3894340053}}</ref>]]
+[[Файл:Cannibalism_russian_famine1921_6_peasants_bouzuluk_district_and_remains_of_humans_they_eatten.jpg|справа|мини|Быҙаулыҡ ҡалаһы янында йәшәгән һәм каннибализмда ғәйепләнеүсе крәҫтиәндәре, һәм улар ашаған ҡорбандарҙың ҡалдыҡтары<ref>{{Китап|автор=Eric Baschet|заглавие=Russia 1904-1924: The Revolutionary Years (A History in Documentary Photographs)|ссылка=http://archive.li/pd2WO|издательство=Marboro Books|год=1989|isbn=3894340053}}</ref>]]
-[[Файл:A_starving_child_during_the_Famine_of_1921-22_in_Ukraine.jpg|справа|мини|Благовещенка ауылы малайы (Украина, Запорожье губернаһы) Илларион Нищенко 1921-1922 йылдарҙағы аслыҡ ваҡытында үҙенең өс йәшлек энеһен үлтереп, уны ашаған<ref name="Сербин укр">{{Cite web|url=http://ukrlife.org/main/evshan/famine7.htm|title=Українське життя в Севастополi ФОТОГРАФІЇ З ГОЛОДУ 1921-1923 -7|publisher=ukrlife.org|accessdate=2020-03-10}}</ref><ref name="интернет энциклопедия Украины">{{Cite web|url=http://www.encyclopediaofukraine.com/picturedisplay.asp?linkpath=pic%5CF%5CA%5CFamine%201921_22%20victim.jpg&page=pages%5CF%5CA%5CFamine.htm&id=3330&pid=3199&tyt=Famine&key=Famine|title=A starving child during the Famine of 1921-22|publisher=www.encyclopediaofukraine.com|accessdate=2020-03-10}}</ref><ref name="Сербин англ">{{Cite web|url=http://ukrlife.org/main/evshan/famine.htm|title=Українське життя в Севастополi Роман Сербин ФОТОДОКУМЕНТИ ПРО УКРАЇНСЬКИЙ ГОЛОД 1921-1923 РP|publisher=ukrlife.org|accessdate=2020-03-10}}</ref>.]]
+[[Файл:A_starving_child_during_the_Famine_of_1921-22_in_Ukraine.jpg|справа|мини|Благовещенка ауылы малайы (Украина, Запорожье губернаһы) Илларион Нищенко 1921—1922 йылдарҙағы аслыҡ ваҡытында үҙенең өс йәшлек энеһен үлтереп, уны ашаған<ref name="Сербин укр">{{Cite web|url=http://ukrlife.org/main/evshan/famine7.htm|title=Українське життя в Севастополi ФОТОГРАФІЇ З ГОЛОДУ 1921-1923 -7|publisher=ukrlife.org|accessdate=2020-03-10}}</ref><ref name="интернет энциклопедия Украины">{{Cite web|url=http://www.encyclopediaofukraine.com/picturedisplay.asp?linkpath=pic%5CF%5CA%5CFamine%201921_22%20victim.jpg&page=pages%5CF%5CA%5CFamine.htm&id=3330&pid=3199&tyt=Famine&key=Famine|title=A starving child during the Famine of 1921-22|publisher=www.encyclopediaofukraine.com|accessdate=2020-03-10}}</ref><ref name="Сербин англ">{{Cite web|url=http://ukrlife.org/main/evshan/famine.htm|title=Українське життя в Севастополi Роман Сербин ФОТОДОКУМЕНТИ ПРО УКРАЇНСЬКИЙ ГОЛОД 1921-1923 РP|publisher=ukrlife.org|accessdate=2020-03-10}}</ref>.]]
-Совет республикалары хөкүмәтенең күпме булһа лә мөһим аҙыҡ-түлек резервтары булмау сәбәпле, ул 1921 йылдың [[Июль|июлендә]] сит ил дәүләттәре һәм йәмәғәтселеккә аҙыҡ-түлек ярҙамы һорап мөрәжәғәт итте. Үтенестәр күп тапҡыр ҡабатланыуға ҡарамаҫтан, тәүге ярҙам фәҡәт [[Сентябрь|сентябрҙә]] генә килә. Фритьоф Нансендың ойошторған әүҙем йәмәғәтселек кампанияһы ҡуҙғатып ебәргәндән һуң һәм Европа һәм Американың дәүләткә ҡарамаған ойошмаларының шәхсән ҡатнашҡанлығы арҡаһында 1921 — 1922 йылдарҙа ярҙамдың төп ағымы килә башлай. 1922 йылғы уңыштың күпкә артыуы арҡаһында, 1923 йылдың уртаһына тиклем аслыҡтан ныҡ зыян күргән төбәктәргә ярҙам күрһәтелһә лә, күпләп асығыу яйлап туҡтай. 1921-23 йылдарҙағы аслыҡ шулай уҡ кеше ашау<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://www.kommersant.ru/doc/1848378|title="Взял труп мальчика 7 лет, разрубил топором на мелкие части и сварил"|author=Евгений Жирнов|date=2012-01-23}}</ref> осраҡтарына һәм ҡарауһыҙ балалар һаны артыуға килтерҙе.
+Совет республикалары хөкүмәтенең күпме булһа лә мөһим аҙыҡ-түлек резервтары булмау сәбәпле, ул 1921 йылдың [[Июль|июлендә]] сит ил дәүләттәре һәм йәмәғәтселеккә аҙыҡ-түлек ярҙамы һорап мөрәжәғәт итте. Үтенестәр күп тапҡыр ҡабатланыуға ҡарамаҫтан, тәүге ярҙам фәҡәт [[Сентябрь|сентябрҙә]] генә килә. Фритьоф Нансендың ойошторған әүҙем йәмәғәтселек кампанияһы ҡуҙғатып ебәргәндән һуң һәм Европа һәм Американың дәүләткә ҡарамаған ойошмаларының шәхсән ҡатнашҡанлығы арҡаһында 1921—1922 йылдарҙа ярҙамдың төп ағымы килә башлай. 1922 йылғы уңыштың күпкә артыуы арҡаһында, 1923 йылдың уртаһына тиклем аслыҡтан ныҡ зыян күргән төбәктәргә ярҙам күрһәтелһә лә, күпләп асығыу яйлап туҡтай. 1921-23 йылдарҙағы аслыҡ шулай уҡ кеше ашау<ref>{{Cite web|lang=ru|url=https://www.kommersant.ru/doc/1848378|title="Взял труп мальчика 7 лет, разрубил топором на мелкие части и сварил"|author=Евгений Жирнов|date=2012-01-23}}</ref> осраҡтарына һәм ҡарауһыҙ балалар һаны артыуға килтерҙе.
-йылдың [[апрель]] аҙағында Хеҙмәт һәм оборона советы «Ҡоролоҡ менән көрәш тураһында» тигән ҡарар ҡабул итә. 1921 йылдың [[май]] һәм [[Июнь|июнендә]] [[Ленин Владимир Ильич|Ленин]] сит илдән аҙыҡ-түлек һатып алыу тураһында бойора, ләкин ул хатта, крәҫтиәндәр тураһында әйтеп тораһы ла юҡ,  эшселәрҙе туҡландырырлыҡ та булмай. аҙыҡ-түлек Асығыусыларға ярҙам итеү өсөн хөкүмәт сит илдән  Рәсәй империяһының алтын запасынан алынған 92,6 миллион алтын һумлыҡ миллион тонна самаһы он һатып ала, һәм был 25 миллион асығыусыға ярҙам итеп һәр береһенә 40 кг икмәк биреүҙе аңлата. Әммә большевиктар шуның менән бер үк ваҡытта [[Троцкий Лев Давидович|Троцкий]] диме менән етештереү күләме яғынан Путилов заводынан 6 тапҡырға кәмерәк [[Швеция]] ''Нидквист һәм Хольм заводтарынан''  локомотив һатып алыуға — паровоз афераһы — 200 миллион алтынды тотона. Әгәр ҙә был аҡсалар икмәк алыуға тотонолһа, аслыҡ осоронда һәр асығыусы 160-шар килограмм он продуктын алған булыр ине<ref>{{Cite web|url=http://argumentua.com/stati/u-istokov-sovetskoi-korruptsii-leninskie-parovozy|title=У истоков советской коррупции: «ленинские паровозы»|author=Иголкин, Александр|date=2012-01-12|publisher=АРГУМЕНТ|accessdate=2019-10-04}}</ref>.
+йылдың [[апрель]] аҙағында Хеҙмәт һәм оборона советы «Ҡоролоҡ менән көрәш тураһында» тигән ҡарар ҡабул итә. 1921 йылдың [[май]] һәм [[Июнь|июнендә]] [[Ленин Владимир Ильич|Ленин]] сит илдән аҙыҡ-түлек һатып алыу тураһында бойора, ләкин ул хатта, крәҫтиәндәр тураһында әйтеп тораһы ла юҡ, эшселәрҙе туҡландырырлыҡ та булмай. аҙыҡ-түлек Асығыусыларға ярҙам итеү өсөн хөкүмәт сит илдән Рәсәй империяһының алтын запасынан алынған 92,6 миллион алтын һумлыҡ миллион тонна самаһы он һатып ала, һәм был 25 миллион асығыусыға ярҙам итеп һәр береһенә 40 кг икмәк биреүҙе аңлата. Әммә большевиктар шуның менән бер үк ваҡытта [[Троцкий Лев Давидович|Троцкий]] диме менән етештереү күләме яғынан Путилов заводынан 6 тапҡырға кәмерәк [[Швеция]] ''Нидквист һәм Хольм заводтарынан'' локомотив һатып алыуға — паровоз афераһы — 200 миллион алтынды тотона. Әгәр ҙә был аҡсалар икмәк алыуға тотонолһа, аслыҡ осоронда һәр асығыусы 160-шар килограмм он продуктын алған булыр ине<ref>{{Cite web|url=http://argumentua.com/stati/u-istokov-sovetskoi-korruptsii-leninskie-parovozy|title=У истоков советской коррупции: «ленинские паровозы»|author=Иголкин, Александр|date=2012-01-12|publisher=АРГУМЕНТ|accessdate=2019-10-04}}</ref>.
-[[Файл:Fridtjof_Nansen,_Les_deux_étapes_de_la_faim_(1922).jpg|мини|1921 йылда Рәсәйҙең  асығыусы өлкәләренә сәфәре ваҡытында Нансен төшөргән фотографияларҙың береһе]]
+[[Файл:Fridtjof_Nansen,_Les_deux_étapes_de_la_faim_(1922).jpg|мини|1921 йылда Рәсәйҙең асығыусы өлкәләренә сәфәре ваҡытында Нансен төшөргән фотографияларҙың береһе]]
-[[Файл:Ivan_Vladimirov_issuance-of-bread.jpg|мини|400x400пкс|АRА ярҙамын биреү, И. А. Владимиров картинаһы]]
+[[Файл:Ivan_Vladimirov_issuance-of-bread.jpg|мини|400x400пкс|АRА ярҙамын биреү, И. А. Владимиров картинаһы]]
 [[Файл:Victims_of_the_1921_famine_in_Russia.jpg|мини|Бузулук ҡалаһы зыяратында аслыҡтан һәләк булғандар мәйете, 1921 йыл. Был фотография Ф. Нансендың фонды хәйриә открыткаһында файҙаланылған.]]
 == Аслыҡтың масштабы һәм эҙемтәләре ==
 [[Файл:Drought_in_Russia_Great_Soviet_Encyclopedia_Ver1.jpg|мини|Рәсәй империяһында һәм РСФСР-ҙа ҡоролоҡҡа һәм, шуға ярашлы, уңыш булмауға һәм аслыҡҡа дусар булған территориялар]]
-[[Файл:Russia_Famine_Saratov_1921.jpg|мини|Һарытауҙа 1921-1922 йылдарҙағы аслыҡтан вафат булыусылар]]
+[[Файл:Russia_Famine_Saratov_1921.jpg|мини|Һарытауҙа 1921—1922 йылдарҙағы аслыҡтан вафат булыусылар]]
-Бынан тыш, ғәмәлдә аслыҡ теге йәки был дәрәжәлә Совет Республикаларының бөтә төбәктәрен һәм ҡалаларын  тиерлек солғап ала.
+Бынан тыш, ғәмәлдә аслыҡ теге йәки был дәрәжәлә Совет Республикаларының бөтә төбәктәрен һәм ҡалаларын тиерлек солғап ала.
 == Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
 * Помгол
 * Голод в Казахстане (1919—1922)
-* [[Башҡортостандағы аслыҡ (1921—1922)|Башҡортостандағы аслыҡ (1921-1922)]]
+* [[Башҡортостандағы аслыҡ (1921—1922)|Башҡортостандағы аслыҡ (1921—1922)]]
 * Голод в России (1891—1892)
 * Голод в СССР (1932—1933)
@@ 46 юл: / 46 юл: @@
 == Әҙәбиәт ==
+* ''Белокопытов В. И.'' Лихолетье: (Из истории борьбы с голодом в Поволжье 1921—1923 гг.). — Казань, 1976.
+* ''Зима В. Ф.'' Голод 1921—1922 гг. в Советской России: власть и церковь. — {{М.}}: Собрание, 2015. — 239 с.
-* ''Белокопытов В. И.'' Лихолетье: (Из истории борьбы с голодом в Поволжье 1921—1923 гг.). — Казань, 1976.
+* Итоги борьбы с голодом в 1921—1922 гг. — {{М.}}, 1922.
-* ''Зима В. Ф.'' Голод 1921—1922 гг. в Советской России: власть и церковь. — {{М.}}: Собрание, 2015. — 239 с.
+* Итоги Последгол (с 15/X 1922 г. — 1/VIII 1923 г.): [Сборник] / Авт. статей и материалов М. И. Калинин, А. Н. Винокуров, О. Д. Каменева, Г. Смолицкий, М. И. Моргунов, К. Ландер, Рихард Эринг, Борис Д. Боген, И. Брихничев, Баткис, И. Ворожцов, Ф. Г. Чучин, П. Бакакин, Ястребов. — {{М.}}: Ликвидком ЦКПГ ВЦИК, 1923. — 218 с.
-* Итоги борьбы с голодом в 1921—1922 гг. — {{М.}}, 1922.
+* ''Поляков B. A.'' Голод в Поволжье, 1919—1925 гг.: происхождение, особенности, последствия. — Волгоград: Волгоградское научное издательство, 2007. — 735 c.
-* Итоги Последгол (с 15/X 1922 г. — 1/VIII 1923 г.): [Сборник] / Авт. статей и материалов М. И. Калинин, А. Н. Винокуров, О. Д. Каменева, Г. Смолицкий, М. И. Моргунов, К. Ландер, Рихард Эринг, Борис Д. Боген, И. Брихничев, Баткис, И. Ворожцов, Ф. Г. Чучин, П. Бакакин, Ястребов. — {{М.}}: Ликвидком ЦКПГ ВЦИК, 1923. — 218 с.
-* ''Поляков B. A.'' Голод в Поволжье, 1919—1925 гг.: происхождение, особенности, последствия. — Волгоград: Волгоградское научное издательство, 2007. — 735 c.
 * {{Публикация|книга}}
 * Patenaude B. M. ''The Big Show in Bololand. The American Relief Expedition to Soviet Russia in the Famine of 1921''. Stanford, 2002
@@ 57 юл: / 56 юл: @@
 == Һылтанмалар ==
 * [www.pseudology.org/Abel/Selo_GPU.htm 1922-й год в советской деревне глазами ГПУ]
-* [https://web.archive.org/web/20070430133330/http://www.rus-sky.org/history/library/archvs1.htm Архивы Кремля. Политбюро и Церковь 1922—1925 гг. Дело № 23. «Об изъятии церковных ценностей и колоколов».]
+* [https://web.archive.org/web/20070430133330/http://www.rus-sky.org/history/library/archvs1.htm Архивы Кремля. Политбюро и Церковь 1922—1925 гг. Дело № 23. «Об изъятии церковных ценностей и колоколов».]
 * [https://web.archive.org/web/20160323033401/http://archive.gov.tatarstan.ru/magazine/go/anonymous/main/?path=mg%3A%2Fnumbers%2F1997_3_4%2F03%2F03_3%2F Голод особенно свирепствовал в деревнях…]
 * [http://www.kommersant.ru/doc/1848378 «Взял труп мальчика 7 лет, разрубил топором на мелкие части и сварил»] // Еженедельник «Коммерсантъ», № 3 (957), 23.01.2012.
 * Башкирская трагедия {{Youtube|gplWfLI12lM}}
 * [http://politbook.ru/index.php/archiv/36-politbook-2012-2 ''Козлов Ф. Н.'' Голод 1921—1922 годов в Чувашском и Марийском краях в контексте государственно-церковных отношений // PolitBook. — 2012. — № 2. — С. 142—156.]
-* [http://www.donvrem.dspl.ru/Files/article/m3/0/art.aspx?art_id=1712 Антонов О. М. Голод в Первом Донском округе (1921—1922 гг.) // Донской временник / Дон. гос. публ. б-ка. Ростов-на-Дону, 2019. Вып. 28-й. С. 5-11.]
+* [http://www.donvrem.dspl.ru/Files/article/m3/0/art.aspx?art_id=1712 Антонов О. М. Голод в Первом Донском округе (1921—1922 гг.) // Донской временник / Дон. гос. публ. б-ка. Ростов-на-Дону, 2019. Вып. 28-й. С. 5-11.]
 [[Категория:Рәсәйҙәге аслыҡ (1921—1922)]]
 [[Категория:СССР-ҙа аслыҡ]]
 [[Категория:Википедия:Сығанаҡһыҙ фекер булған мәҡәләләр]]