Тырнаҡлы: өлгөләр араһындағы айырма

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Akkashka (фекер алышыу | өлөш)
Akkashka (фекер алышыу | өлөш)
12 юл: 12 юл:
Шәжәрәләрҙең береһе буйынса, ырыуға башҡорттарҙың уртаҡ ата-бабаһы Иштәк хан нигеҙ һалған тип иҫәпләнә. Уның 8 улы башҡорт ҡәбиләләре һәм ырыуҙары эпонимы булып тора: Бикатун (Бикәтин), Дыуан, Күбәләк, Һарт, Тамъян, Түбәләҫ, Тырнаҡлы, Үҫәргән.
Шәжәрәләрҙең береһе буйынса, ырыуға башҡорттарҙың уртаҡ ата-бабаһы Иштәк хан нигеҙ һалған тип иҫәпләнә. Уның 8 улы башҡорт ҡәбиләләре һәм ырыуҙары эпонимы булып тора: Бикатун (Бикәтин), Дыуан, Күбәләк, Һарт, Тамъян, Түбәләҫ, Тырнаҡлы, Үҫәргән.


Иштәк этнонимы, остяк (манса) менән дөйөм, тырнаҡлыларҙың боронғо фин-уғыр-самодий тамырҙары тураһында һөйләй; ул башҡорт атамаһы булараҡ көнсығыш сығанаҡтарҙа һәм ҡаҙаҡтарҙа, ҡарағалпаҡтарҙа, ҡырғыҙҙарҙа осрай.
Иштәк этнонимы, остяк (мансы) менән дөйөм, тырнаҡлыларҙың боронғо фин-уғыр-самодий тамырҙары тураһында һөйләй; ул башҡорт атамаһы булараҡ көнсығыш сығанаҡтарҙа һәм ҡаҙаҡтарҙа, ҡарағалпаҡтарҙа, ҡырғыҙҙарҙа осрай.


Тырнаҡлы башҡорттарының шәжәрәһе буйынса уларҙың ырыу тораҡтары асыҡлана (Мәжитов, 2012, 69 һб).
Тырнаҡлы башҡорттарының шәжәрәһе буйынса уларҙың ырыу тораҡтары асыҡлана (Мәжитов, 2012, 69 һб).

11:01, 2 октябрь 2021 өлгөһө

Тырнаҡлы — Әйле (әй) башҡорт ҡәбиләһе составындағы ырыу.

Ырыу араһы: бүреҫ (бүре), ҡомый (ҡумый), күкйүргәк (күкюргек), оҙон бармаҡ (оҙон бармаҡ), рахманғол (рахманғул), юламан, тораморон сутыш, мимес, ҡырғыҙ, әнжәк. Тырнаҡлы ырыуы 'тырнаклы' — топоним булараҡ теркәлмәгән (Сиражитдинов, 2000, 117-се бит).

Ырыу ҡошо — торна; ағасы — тирәк (дөйөм әйлеләрҙеке — муйыл); ораны — һандал (салауат).

Этнонимды «тырнаҡ» тамғаһы менән бәйләйҙәр. Уралда Әй йылғаһы буйлап ойошоп ултырғандар.

Ырыу тарихы

Бижанова (2006, 35-се бит) әй, тырнаҡлы, һарт, ҡаңлы этнонимдарын уғыҙ-ҡыпсаҡ ҡатламына (X—XII бб.) индерә. Ырыу легендалары буйынса, әйлеләр менән бергә мырҙалар ҙа Амударъянан һәм «Башҡорт тауҙары»нан (Копетдаг армыттары) килә.

Шәжәрәләрҙең береһе буйынса, ырыуға башҡорттарҙың уртаҡ ата-бабаһы Иштәк хан нигеҙ һалған тип иҫәпләнә. Уның 8 улы башҡорт ҡәбиләләре һәм ырыуҙары эпонимы булып тора: Бикатун (Бикәтин), Дыуан, Күбәләк, Һарт, Тамъян, Түбәләҫ, Тырнаҡлы, Үҫәргән.

Иштәк этнонимы, остяк (мансы) менән дөйөм, тырнаҡлыларҙың боронғо фин-уғыр-самодий тамырҙары тураһында һөйләй; ул башҡорт атамаһы булараҡ көнсығыш сығанаҡтарҙа һәм ҡаҙаҡтарҙа, ҡарағалпаҡтарҙа, ҡырғыҙҙарҙа осрай.

Тырнаҡлы башҡорттарының шәжәрәһе буйынса уларҙың ырыу тораҡтары асыҡлана (Мәжитов, 2012, 69 һб).

Хәҙерге ваҡытта тырнаҡлылар Башҡортостан Республикаһының Салауат районының дүрт (Елгилде, Лағыр, Торналы, Шәрәк) һәм Ҡыйғы районының ете (Ибрай, Яңы Мөхәмәт, Сағыр, Иҫке Мөхәмәт, Ураҡ, Йүкәлекүл, Яуын) ауылында йәшәй.

Әҙәбиәт

  • Бижанова М. Р. Башкиро-казахское этнокультурное взаимодействие в XVIII — первой половине XIX вв. : диссертация … кандидата исторических наук : 07.00.07. — Уфа, 2006. — 197 с.
  • История башкирских родов [Текст] : [монография] / С. И. Хамидуллин и др. ; ред. Е. Р. Малая, А. Р. Андреева] ; АНО "Центр изучения исторического наследия Башкортостана «Шежере». — Уфа : ГУП РБ Уфимский полиграфкомбинат, 2014. — 25 см. Т. 25, ч. 2: Айле, Тырнаклы, Тубаляс. — 2017. — 695, [1] с. : ил., портр., табл., факс., цв. ил., карты, портр.; ISBN 978-5-295-06786-0 : 2000 экз.
  • Мазитов В. Р. Башкирское шежере как историко-этнографический источник : диссертация … кандидата исторических наук : 07.00.07 / Мазитов Вадим Радикович; [Место защиты: Музей антропологии и этнографии им. Петра Великого (Кунсткамера) РАН]. — Уфа, 2012. — 237 с. : ил.
  • Сиражитдинов Р. А. Башкирская этнонимия: Семантическо-словообразовательный анализ: диссертация … кандидата филологических наук : 10.02.02. — Уфа, 2000. — 260 с.