Вакуум: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән

Һыҙылған

13:48, 30 ноябрь 2021 өлгөһө

Ва́куум (лат. vacuus — ҡыуыш, буш) — матдәләрҙән таҙартылған бушлыҡ. Техникала һәм ғәмәли физикала вакуум тип атмосфера баҫымынан күпкә кәм булған баҫымлы газ булған мөхиткә әйтәлә ^[1].

Вакуум газдар малекулаһының λ һәм мөхиттең характерлы ҙурлығы d. Под d араһында иркен хәрәкәтенең үҙ ара мөнәсәбәте менән характерлана. d булып вакуум камераһы стеналары араһы булырға мөмкин, шулай уҡ вакуум торбаүткәргесенең диаметры һәм башҡаларҠалып:Итд. Был үҙ-ара мөнәсәбәттәрҙең λ/d ҙурлығына ҡарай. ( $\lambda /d\ll 1$ ) түбән,( $\lambda /d\sim 1$ )уртаса һәм ( $\lambda /d\gg 1$ ) юғары вакуумға бүлеп йөрөтәләр.

Вакуум ҡулайламаһы

Машиналар эшләүҙә: баҫымы 0,1 Па алып 0,001 Па тиклем булған вакуумды файҙаланып, төрлө технологик процестарҙы башҡарыу өсөн тәғәйенләнгән. Тәғәйенләнеше б‑са ионлы имплантация, төрлө өрҙөрөп буяу төрҙәре, термик эшкәртеү, электрон нурланышлы иретеп йәбештереү һ.б. өсөн В.ҡ. бүләләр. В.ҡ. технологик процестар 2 стадияла башҡарыла: эшкәртеүсе матдәнең (пар йәки плазма) генерацияланыуы һәм уның эшкәртелеүсе йөҙ менән үҙ‑ара тәьҫире. В.ҡ. төп өлөштәре: вакуум камераһы, газ бүлеү һәм һурҙырыу системалары, ярҙамсы ҡоролмалар һәм технологик ҡорамалдар, электр м‑н тәьмин итеү һәм блокировка системалары, парландырғыстар, ионлы һәм плазмалы тиҙләткестәр.

Ҡулайламаларҙың айырым механизмдары һәм блоктары дөйөм принципта эшләнгән; вакуум камераларының, парландырғыстарҙың төҙөлөштәре, үлсәмдәре, параметрҙары менән айырылалар. Оҙонлоғо 3,6—5 м, киңлеге 2—3,6 м, бейеклеге 2—2,5 м һәм вакуум камераларының диаметры 0,6—1,2 м, оҙонлоғо 0,8—3,0 м булған В.ҡ. киң таралған. 20 б. 70-се йй. аҙ. алып — ӨМЭПБ-та һәм “Гидравлика” пр-тиеһында МАП-1, ННВ6, 6-И1 (Булат), ВИТА, УРМ-3 тибындағы камиллаштырылған ҡулайламалар, 90-сы йй. алып ӨДАТУ-ла уйлап сығарылған В.ҡ. ҡулланыла. Шулай уҡ ҡара: Вакуумлы ионлы-плазмалы технологиялар.

Кешеләргә һәм хайуандарға тәьҫире

Вакуум тәьҫиренә дусар булған кешеләр һәм хайуандар бер нисә секундтан һуң аңын юғалталар һәм бер нисә минут эсендә гипоксиянан үләләр, әммә был симптомдар, ғәҙәттә, популяр мәҙәниәттә һәм киң мәғлүмәт сараларында күрһәтелгәндәргә оҡшамай. Баҫымдың түбәнәйеүе ҡайнау температураһын түбәнәйтә, унда ҡан һәм башҡа организм шыйыҡсалары ҡайнарға тейеш, әммә ҡан тамырҙарының һығылмалы баҫымы ҡандың 37 °C ҡайнау температураһына етеүенә ҡамасаулай^[2]. Ҡан ҡайнамаһа ла, унда һәм башҡа тән шыйыҡсаларында түбән баҫым аҫтында газ ҡыуыҡтарының барлыҡҡа килеү эффекты етди проблема булып тора. Газ организмды нормаль үлсәменән ике тапҡырға ҙурыраҡ күләмдә ҙурайта ала, әммә туҡымалар уларҙың шартлауын булдырмаҫ өсөн етерлек һығылмалы^[3]. Шешенеү менән эбуллизмды махсус осоу костюмы ярҙамында булдырмаҫҡа мөмкин. Шаттл космонавтары Crew Altitude Protection Suit (CAPS) тип аталған махсус һығылмалы кейем кейгән, ул 2 кПа -дан (15 мм рт. ст.) ҙурыраҡ баҫымда эбуллизмды булдырмай^[4]. Һыуҙың тиҙ парға әйләнеүе тирене һәм лайлалы тиресәне, бигерәк тә ауыҙҙа, 0 °C-ҡа тиклем һыуыта әммә был ҙур хәүеф тыуҙырмай.

Хайуандарға үткәрелгән тәжрибәләр күрһәтеүенсә, организм 90 секунд вакуумда булғандан һуң, ғәҙәттә, организм тиҙ һәм тулыһынса тергеҙелә, әммә вакуумда оҙағыраҡ тороу үлемесле һәм реанимация файҙаһыҙ^[5]. Вакуумдың кешегә тәьҫире тураһында мәғлүмәттәр сикләнгән күләмдә генә бар (ғәҙәттә кешеләр бәхетһеҙ осраҡҡа осрағанда), әммә улар хайуандарҙа тәжрибәлә алынған мәғлүмәттәргә тап килә. Тын алыу боҙолмаһа, аяҡ-ҡулдар вакуумда күпкә оҙағыраҡ булырға мөмкин^[6]. Беренсе булып вакуумдың ваҡ хайуандар өсөн үлемесле булыуын Роберт Бойль 1660 йылда күрһәтә.

Әҙәбиәт

Будилов В. В. Технология вакуумного ионно-плазменного нанесения покрытий. Уфа, 1993.
Борисов В.П. Вакуум: от натурфилософии до диффузионного насоса. — М.: НПК «Интелвак», 2001.
Научные основы вакуумной техники. — М., 1964.
Грошковский Я. Техника высокого вакуума. — М., 1975.
Основы вакуумной техники. 2-е изд. — М., 1981.
Розанов Л. И. Вакуумная техника. 2-е изд. — М., 1990.
L. B. Okun On the concepts of vacuum and mass and the search for higgs (инг.) // Modern Physics Letters A. — 2012. — Vol. 27. — P. 1230041. — DOI:10.1142/S0217732312300418 — Ҡалып:Arxiv
Крамер Д. и др. Точные решения уравнений Эйнштейна. М.: Мир, 1982. — 416 с.
Ҡалып:Книга:Ландау Л.Д., Лифшиц Е.М.: Теория поля
Паули В. Теория относительности. М.: Наука, 1991.

Иҫкәрмәләр

↑ Chambers Austin. Modern Vacuum Physics. — Boca Raton: CRC Press, 2004. — ISBN 0-8493-2438-6.
↑ Landis, Geoffrey Human Exposure to Vacuum (билдәһеҙ). www.geoffreylandis.com (7 август 2007). Дата обращения: 25 март 2006. Архивировано из оригинала 21 июль 2009 года.
↑ Billings, Charles E. Chapter 1) Barometric Pressure // Bioastronautics Data Book (билдәһеҙ) / Parker, James F.; West, Vita R.. — Second. — NASA, 1973. — С. 5.
↑ Webb P. The Space Activity Suit: An Elastic Leotard for Extravehicular Activity (инг.) // Aerospace Medicine : journal. — 1968. — Т. 39. — № 4. — С. 376—383. — PMID 4872696.
↑ Cooke J. P., RW Bancroft Some Cardiovascular Responses in Anesthetized Dogs During Repeated Decompressions to a Near-Vacuum (инг.) // Aerospace Medicine : journal. — 1966. — Т. 37. — № 11. — С. 1148—1152. — PMID 5972265.
↑ Harding, Richard M. Survival in Space: Medical Problems of Manned Spaceflight (инг.). — London: Routledge, 1989. — ISBN 0-415-00253-2..

[chambers-1] Chambers Austin. Modern Vacuum Physics. — Boca Raton: CRC Press, 2004. — ISBN 0-8493-2438-6.

[Landis_Vacuum_Exposure-2] Landis, Geoffrey Human Exposure to Vacuum (билдәһеҙ). www.geoffreylandis.com (7 август 2007). Дата обращения: 25 март 2006. Архивировано из оригинала 21 июль 2009 года.

[NASA_Bio_Data_Book-3] Billings, Charles E. Chapter 1) Barometric Pressure // Bioastronautics Data Book (билдәһеҙ) / Parker, James F.; West, Vita R.. — Second. — NASA, 1973. — С. 5.

[Webb_Space_Activity_Suit-4] Webb P. The Space Activity Suit: An Elastic Leotard for Extravehicular Activity (инг.) // Aerospace Medicine : journal. — 1968. — Т. 39. — № 4. — С. 376—383. — PMID 4872696.

[Cooke_Cardiovascular_Responses-5] Cooke J. P., RW Bancroft Some Cardiovascular Responses in Anesthetized Dogs During Repeated Decompressions to a Near-Vacuum (инг.) // Aerospace Medicine : journal. — 1966. — Т. 37. — № 11. — С. 1148—1152. — PMID 5972265.

[harding-6] Harding, Richard M. Survival in Space: Medical Problems of Manned Spaceflight (инг.). — London: Routledge, 1989. — ISBN 0-415-00253-2..

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

@@ 12 юл: / 12 юл: @@
 Ҡулайламаларҙың айырым механизмдары һәм блоктары дөйөм принципта эшләнгән; вакуум камераларының, парландырғыстарҙың төҙөлөштәре, үлсәмдәре, параметрҙары менән айырылалар. Оҙонлоғо 3,6—5 м, киңлеге 2—3,6 м, бейеклеге 2—2,5 м һәм вакуум камераларының диаметры 0,6—1,2 м, оҙонлоғо 0,8—3,0 м булған В.ҡ. киң таралған. 20 б. 70-се йй. аҙ. алып — ӨМЭПБ-та һәм “Гидравлика” пр-тиеһында МАП-1, ННВ6, 6-И1 (Булат), ВИТА, УРМ-3 тибындағы камиллаштырылған ҡулайламалар, 90-сы йй. алып ӨДАТУ-ла уйлап сығарылған В.ҡ. ҡулланыла. Шулай уҡ ҡара: Вакуумлы ионлы-плазмалы технологиялар.
+== Кешеләргә һәм хайуандарға тәьҫире ==
+Вакуум тәьҫиренә дусар булған кешеләр һәм хайуандар бер нисә секундтан һуң аңын юғалталар һәм бер нисә минут эсендә гипоксиянан үләләр, әммә был симптомдар, ғәҙәттә, популяр мәҙәниәттә һәм киң мәғлүмәт сараларында күрһәтелгәндәргә оҡшамай. Баҫымдың түбәнәйеүе ҡайнау температураһын түбәнәйтә, унда ҡан һәм башҡа организм шыйыҡсалары ҡайнарға тейеш, әммә ҡан тамырҙарының һығылмалы баҫымы ҡандың 37 °C ҡайнау температураһына етеүенә ҡамасаулай<ref name="Landis Vacuum Exposure">{{Cite web | title=Human Exposure to Vacuum | work= | url=http://www.geoffreylandis.com/vacuum.html | accessdate=2006-03-25 | publisher=www.geoffreylandis.com | date=2007-08-07 | last=Landis | first=Geoffrey | authorlink=Geoffrey A. Landis | archiveurl=https://web.archive.org/web/20090721182306/http://www.geoffreylandis.com/vacuum.html | archivedate=2009-07-21 | deadlink=yes }}</ref>. Ҡан ҡайнамаһа ла, унда һәм башҡа тән шыйыҡсаларында түбән баҫым аҫтында газ ҡыуыҡтарының барлыҡҡа килеү эффекты етди проблема булып тора. Газ организмды нормаль үлсәменән ике тапҡырға ҙурыраҡ күләмдә ҙурайта ала, әммә туҡымалар уларҙың шартлауын булдырмаҫ өсөн етерлек һығылмалы<ref name="NASA Bio Data Book">{{книга |год=1973 |заглавие=Bioastronautics Data Book |издание=Second |издательство=NASA |id=NASA SP-3006 |часть=Chapter 1) Barometric Pressure |ссылка=http://hdl.handle.net/2060/19730006364 |страницы=5 |ref=Billings |язык=und |автор=Billings, Charles E. |ответственный=Parker, James F.; West, Vita R.}}</ref>. Шешенеү менән эбуллизмды махсус осоу костюмы ярҙамында булдырмаҫҡа мөмкин. Шаттл космонавтары ''Crew Altitude Protection Suit'' (CAPS) тип аталған махсус һығылмалы кейем кейгән, ул 2 кПа -дан (15 мм рт. ст.) ҙурыраҡ баҫымда эбуллизмды булдырмай<ref name="Webb Space Activity Suit">{{статья |заглавие=The Space Activity Suit: An Elastic Leotard for Extravehicular Activity |издание=Aerospace Medicine |том=39 |номер=4 |страницы=376—383 |pmid=4872696 |язык=en |тип=journal |автор=Webb P. |год=1968}}</ref>. Һыуҙың тиҙ парға әйләнеүе тирене һәм лайлалы тиресәне, бигерәк тә ауыҙҙа, 0 °C-ҡа тиклем һыуыта әммә был ҙур хәүеф тыуҙырмай.
+Хайуандарға үткәрелгән тәжрибәләр күрһәтеүенсә, организм 90 секунд вакуумда булғандан һуң, ғәҙәттә, организм тиҙ һәм тулыһынса тергеҙелә, әммә вакуумда оҙағыраҡ тороу үлемесле һәм реанимация файҙаһыҙ<ref name="Cooke Cardiovascular Responses">{{статья |заглавие=Some Cardiovascular Responses in Anesthetized Dogs During Repeated Decompressions to a Near-Vacuum |издание=Aerospace Medicine |том=37 |номер=11 |страницы=1148—1152 |pmid=5972265 |язык=en |тип=journal |автор=Cooke J. P., RW Bancroft |год=1966}}</ref>. Вакуумдың кешегә тәьҫире тураһында мәғлүмәттәр сикләнгән күләмдә генә бар (ғәҙәттә кешеләр бәхетһеҙ осраҡҡа осрағанда), әммә улар хайуандарҙа тәжрибәлә алынған мәғлүмәттәргә тап килә. Тын алыу боҙолмаһа, аяҡ-ҡулдар вакуумда күпкә оҙағыраҡ булырға мөмкин<ref name="harding">{{книга |год=1989 |заглавие=Survival in Space: Medical Problems of Manned Spaceflight |ссылка=https://archive.org/details/survivalinspacem0000hard |место=London |издательство=[[Routledge]] |isbn=0-415-00253-2 |oclc=18744945 |язык=en |автор=Harding, Richard M.}}.</ref>. Беренсе булып вакуумдың ваҡ хайуандар өсөн үлемесле булыуын Роберт Бойль [[1660 йыл]]да күрһәтә.
 == Әҙәбиәт ==
-* Будилов В.В. Технология вакуумного ионно-плазменного нанесения покрытий. Уфа, 1993.
+* Будилов В. В. Технология вакуумного ионно-плазменного нанесения покрытий. Уфа, 1993.
 * {{книга
  |автор         = Борисов В.П.