Ағиҙел (йылға): өлгөләр араһындағы айырма

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ә r2.5.4) (бот изменил: hu:Belaja на hu:Belaja (folyó)
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
35 юл: 35 юл:


Иң ҙур ҡушылдыҡтары:
Иң ҙур ҡушылдыҡтары:
* уң яҡтан: [[Нөгөш (йылға)|Нөгөш]], [[Эҫем (Ҡариҙел ҡушылдығы)|Эҫем]], [[Ҡариҙел (йылға)|Ҡариҙел]], [[Бөрө]], [[Тере Танып]];
* уң яҡтан: [[Нөгөш (йылға)|Нөгөш]], [[Эҫем (йылға)|Эҫем]], [[Ҡариҙел (йылға)|Ҡариҙел]], [[Бөрө]], [[Тере Танып]];
* һул яҡтан: [[Ашҡаҙар (йылға)|Ашҡаҙар]], [[Өршәк (йылға)|Өршәк]], [[Дим (йылға)|Дим]], [[Ҡармасан (Ағиҙел ҡушылдығы)|Ҡармасан]], [[Сәрмәсән (Ағиҙел ҡушылдығы)|Сәрмәсән]], [[Баҙы (йылға)|Баҙы]], [[Сөн (йылға)|Сөн]].
* һул яҡтан: [[Ашҡаҙар (йылға)|Ашҡаҙар]], [[Өршәк (йылға)|Өршәк]], [[Дим (йылға)|Дим]], [[Ҡармасан (Ағиҙел ҡушылдығы)|Ҡармасан]], [[Сәрмәсән (Ағиҙел ҡушылдығы)|Сәрмәсән]], [[Баҙы (йылға)|Баҙы]], [[Сөн (йылға)|Сөн]].

10:52, 21 ноябрь 2012 өлгөһө

Ағиҙел
Ишембайҙа Ағиҙел аша күпер
Ишембайҙа Ағиҙел аша күпер
Характеристика
Оҙонлоғо 1430 км
Бассейн 142 000 км²
Һыу сығымы 950 м³/с (тамағында)
Һыу ағымы
Инеше Ирәмәл, Көньяҡ Урал
 · Координаталар 54°32′20″ с. ш. 59°02′58″ в. д.HGЯO
Тамағы Түбәнге Кама һыуһаҡлағысы
 · Координаталар 54°32′20″ с. ш. 59°02′59″ в. д.HGЯO
 · Координаталар 55°53′14″ с. ш. 53°36′14″ в. д.HGЯO
Урынлашыуы
Һыу бассейны

Ил Рәсәй Федерацияһы Рәсәй Федерацияһы
Регион Башҡортостан
РДҺР 10010200112111100016731
Ағиҙел (йылға) (Рәсәй)
Точка
Точка
Ағиҙел Викимилектә

Ағиҙел, Башҡортостандағы иң ҙур йылға һәм төп һыу юлы. Кама йылғаһының һул яҡ ҡушылдығы. Уралтау итәгенән башлана. Оҙонлоғо — 1420 км, бассейнының майзаны — 141900 км2. Көмөштәй аҡ был йылға Ирәмәлтау тирәһенән баш ала. Үрендә һаҙамыҡлы үҙәндәрҙән үтә, Тирлән ҡасабаһынан түбәндәрәк ҡырҡа тарая, иңкеүҙәре текәрә. Белорет, Бөрйән ерҙәренән Урал тауҙары, ҡаялар араһынан аға. Уң ҡушылдығы Нөгөштө юлдаш итеп китә биргәс, иркен туғайлыҡтарға барып сығыр ерҙәрҙә үҙәне яйлап киңәйә. Ҡариҙел ҡушылғандан һуң Ағиҙел тигеҙлектәрҙән йәйрәп аға, иркен туғайҙарҙа ағымында боролмалар, бөгөлдәр яһап, тармаҡланып та киткеләй. Күп урында уң яҡ яры ҡалҡыуыраҡ.

Иң ҙур ҡушылдыҡтары:

Йылға тамағынан Өфөгә тиклем суднолар даими, Мәләүез пристаненә хәтлем өҙөклөк менән йөрөй.

Борон-борондан ҡан-ҡәрҙәштәребеҙ Ағиҙел буйлатып торлаҡ ҡороп, түлләп, ишәйеп, ҡотайып донъя көтә. Ағиҙел буйында бихисап ауылдар, Белорет, Мәләүез, Салауат, Ишембай, Стәрлетамаҡ, Өфө, Благовещен, Бөрө, Дүртөйлө, Ағиҙел ҡалалары урынлашҡан.

Башҡорт халыҡ ижадында һәм йәнле һөйләштә Ағиҙел Иҙел тип тә йөрөтөлә. «Урал батыр» ҡобайырында «Көмөштәй бер аҡ йылға», «Иҙел батыр таҡҡан, ай, Аҡ йылғаһы» тигән юлдар бар. Боронғо төрки халыҡтарында Иҙел «һыу, йылға» тигәнде аңлата. Ағиҙелдең русса «Белая» тигән аты башҡортсанан туры күсермә: 1627 йылда сыҡҡан «Ҙур һыҙма китабы»нда һәм башҡа тарихи яҙмаларҙа Ағиҙел "Белая Воложка" тип атала.


Әҙәбиәт