Ватикан: өлгөләр араһындағы айырма

Һылтанмаларҙы төҙәтергә
Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Интерактивная навигация по истории
← Алдағы үҙгәртеүКиләһе үҙгәртеү →
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ВизуальВикитекст
Legobot (фекер алышыу | өлөш)
26 986 төҙәтеү
ә Bot: Migrating 208 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q237 (translate me)
Translated from http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%92%D0%B0%D1%82%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D0%BD (revision: 52992651) using http://translate.google.com/toolkit with about 44% human translations.
1 юл: 1 юл:
{{Государство
{{Дәүләт
|Статус = <!-- танылмаған дәүләттәр һәм автоном территориялар өсөн генә-->
|Русское название = Ватикан
|Русское название = Ватикан
|Оригинальное название = {{lang-lat|Status Civitatis Vaticanæ}}
|Оригинальное название = {{lang-lat|Status Civitatis Vaticanæ}}<br />{{lang-it|Stato della Città del Vaticano}}
|Родительный падеж = Ватикана
{{lang-it|Stato della Città del Vaticano}}

|Родительный падеж = Ватикан
|Флаг =
|Герб = Coat of arms of the Vatican City.svg
|Герб = Coat of arms of the Vatican City.svg
|Вместо герба =
<!-- |Вместо герба= -->
|Девиз =
<!-- |Девиз= -->
|Название гимна = Inno e Marcia Pontificale
|Название гимна = Inno e Marcia Pontificale
|Аудио = United States Navy Band - Inno e Marcia Pontificale.ogg
|Аудио = United States Navy Band - Inno e Marcia Pontificale.ogg
|Форма правления = [[Абсолют теократик монархия]]
|Форма правления = [[абсолют теократик монархия]]
|Государственная религия = [[Католицизм]]
|Государственная религия = [[Католицизм]]
|lat_dir = N|lat_deg = 41|lat_min = 54|lat_sec = 12-мар
|lat_dir =N |lat_deg =41 |lat_min =54 |lat_sec =12.3
|lon_dir = E|lon_deg = 12|lon_min = 27|lon_sec = 12-фев
|lon_dir =E |lon_deg =12 |lon_min =27 |lon_sec =12.2
|region =
|region =
|CoordScale = 5000
|CoordScale =5000
|На карте = Location Vatican City Europe.png
|На карте = Location Vatican City Europe.png
|Язык = [[Латин теле|латин]], [[Итальян теле|итальян]]
|подпись к карте =
|На карте2 =
|Основано/Основана =
|Дата независимости = [[11 февраль]] [[1929]]<ref group="note">Латеран килешеүе буйынса.</ref>
|Язык/Языки = [[Латин теле|латин]], [[Итальян теле|Итальян]]
|Независимость от = [[Италия]]
|Основано/Основана =
<!-- |Дата ликвидации= -->
|Дата независимости = [[11 февраль]] [[1929]] Латеран килешеүе буйынса
<!-- |Причина ликвидации= -->
|Независимость от = [[Италия]]нан
|Столица =
|Столица =
|Крупнейшие города = -
|Крупнейшие города =-
|Должности руководителей = [[Рим Папаһы]]
|Должности руководителей = [[Рим Папаһы]]<br />[[Камерленго]]
|Страны-соседи =
Дәүләт секретары
|Место по территории = 279
Губернатор
|Руководители = [[Бенедикт XVI]]
[[Бертоне, Тарчизио|Тарчизио Бертоне]]
[[Бертелло, Джузеппе|Джованни Бертелло]]
|Место по территории = 279
|Территория = 0,44
|Территория = 0,44
|Процент воды =
|Процент воды =
|Этнохороним =
|Этнохороним =
|Место по населению = 225
|Место по населению = 225
|Население = 836[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/vt.html Vatican City]. CIA — [[The World Factbook]]{{ref-en}}
|Население = 836<ref name=cia>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/vt.html Vatican City]. CIA — [[The World Factbook]]{{ref-en}}</ref>
|Год оценки =
|Население по переписи =
|Год переписи = 2012
|Год переписи = 2012
|Плотность населения = 1891
|Плотность населения = 1891
|ВВП =
|Место по плотности =
|ВВП (ППС) =
|Год расчёта ВВП =
|Год расчёта ВВП (ППС) =
|Место по ВВП =
|Место по ВВП (ППС) =
|ВВП на душу населения =
<!-- |ИРЧП= -->
|ВВП (ППС) на душу населения =
<!-- |Год расчёта ИРЧП= -->
|Место по ВВП (ППС) на душу населения =
<!-- |Место по ИРЧП= -->
|ВВП (номинал) =
<!-- |Авиакомпания= -->
|Год расчёта ВВП (номинал) =
|Валюта = [[Евро]]
|Место по ВВП (номинал) =
|Домен = [[.va]]
|ВВП (номинал) на душу населения =
<!--|ISO=-->
|Место по ВВП (номинал) на душу населения =
|ИРЧП =
|Год расчёта ИРЧП =
|Место по ИРЧП =
|Уровень ИРЧП =
|Авиакомпания =
|Валюта = [[Евро]] ([[Дөйөм Рәсәй валюта классификаторы|EUR, код 978]])До [[1999 год]]а — [[ватиканская лира]].
|Домен/Домены = [[.va]]
|ISO =
|МОК =
|Телефонный код = 39 06 698
|Телефонный код = 39 06 698
|Часовой пояс = +1Ил территорияһында [[үҙәк Европа ваҡыты]] ҡулланыла.
|Часовой пояс = +1<ref group="note">Үҙәк Европа ваҡыты ҡабул ителгән</ref>
|Примечания =
|Примечания = {{примечания|group=note}}
<!-- |Без флага и герба=* -->
<!-- |Без флага и герба=* -->
<!-- |Без гимна=* -->
<!-- |Без гимна=* -->
}}
}}
{{значения}}
'''Ватика́н''' {{lang-it|Stato della Città del Vaticano}}, ''' Ватика́н дәүләт ҡалаһы''' исеме ҡулланыла<ref>Гуценко К. Ф., Ковлер А.&nbsp;И.&nbsp;Конституционное право: Энциклопедический словарь / Отв. ред. и рук. авт. коллектива С.&nbsp;А.&nbsp;Авакьян.&nbsp;— М.: НОРМА-ИНФРА-М, 2000.&nbsp;— 688 с.&nbsp;— ISBN 5-89123-409-2</ref>)&nbsp;— [[Рим|Рим]] эсендә Италия менән берләштерелгән кәрлә дәүләт-анклав (донъяла иң бәләкәй дәүләт). Үҙенең исемен Mons Vaticanus тауы исеменән алған, латин телендә vaticinia&nbsp; «күрәҙәлек итеү урыны» тигәнде аңлата.

Халыҡ-ара хоҡуҡта Ватикандың статусы — Изге Тәхеттең (Святой Простол) ярҙамсы үҙалла территорияһы, Рим католик сиркәүенең юғары дин башлыҡтары резиденцияһы. Ватикандың суверенитеты үҙаллы (милли) түгел, ул Изге Тәхеттең үҙаллылығынан килә. Икенсе һүҙ менән әйткәндә, Ватикан халҡы түгел, ә Папа тәхете үҙаллы булып тора.

Сит ил дипломатик миссиялары Ватикан ҡала-дәүләткә түгел, Изге Простолға тәғәйенләнә. Изге Престолға тәғәйенләнгән сит ил илселәре һәм вәкилдәре, Ватикан ере бәләкәй булғанға, Римдә урынлашалар.<ref>[http://www.tursvodka.ru/countries/vatican/russian_embassy/ Адрес посольства Ватикана в Италии]</ref>


БМО менән Изге Престол (Ватикан түгел) 1957 йылдан бирле хеҙмәттәшлек итә һәм даими күҙәтеүсеһе булып тора.<ref>[http://www.holyseemission.org/short_history.html at Holyseemission.org]{{недоступная ссылка|http://www.holyseemission.org/short_history.html}}</ref> 2004 йылдан БМО-ла Изге Проетол хоҡуҡтары киңәйтелә.<ref name="lenta.ru"></ref> Бынан тыш 2008 йылдың августынан Ватикан [[Интерпол]] менән даими хеҙмәттәшлек ите.<ref>[http://www.interpol.int/Public/Icpo/Members/default.asp List of Member States]</ref><ref>http://www.interpol.int/Public/Icpo/Members/dates.pdf</ref>

== Тарихы ==

{{Главная|История Ватикана}}

Боронғо дәүерҙә Ватиканда кеше йәшәмәгән, сөнки [[Боронғо Рим]]дә был урын изге тип иҫәпләнгән. 326 йылда [[христианлыҡ]] урынлашҡас, изге Петр ҡәберлеге өҫтөндә Константин базаликаһы төҙөлә, шул осорҙан бирле бында кешеләр йәшәй башлай.

[[VIII быуат]] уртаһында барлыҡҡа килгән Папа дәүләте Апеннин ярымутрауының ҙур өлөшөн биләй, әммә 1870 йылда уны Италия короллеге тар-мар итә.[[Италия|Италия]]

Хәҙерге хәлдә 1929 йылдың 11 февралендә Б. Муссолини хөкүмәтенең Латеран килешеүҙәре нәтижәһендә барлыҡҡа килә.

== Сәйәси система ==

Ватикан&nbsp;— Изге Престол идара иткән абсолют теократик монархия. Рим Папаһы ҡулында абсолют закон сығарыу, башҡарма власть һәм суд, ул суверенитетты тотусы булып тора. Рим Папаһые кардиналдар ғүмерлеккә һайлап ҡуя. Рим Папаһы үлгәс, йәки тәхетән баш тартҡас, яңы Папа [[инаугурация]]һына тиклем, уның бурысые [[камерленго]] башҡара.<ref>[http://dic.academic.ru/dic.nsf/catholic/582/Камерленго Камерленго] / Католическая энциклопедия. EdwART. 2011.</ref>

== География ==

[[File:VaticanCity Annex.jpg|thumb|400px|Ватикандың рәсми планы (Латеран килешеүенең ҡушымтаһы). Планда төҫтәр менән күрһәтелгән: һоро&nbsp;— Ватикан дәүләт-ҡалаһы биләмәһе; асыҡ һоро&nbsp;— Италия хоҡуҡ тәртибен һаҡлыған Ватикан биләмәһе. ]]

[[File:Vt-map.png|thumb|Ватикан картаһы]]

Ватикан [[Рим]]дың төньяҡ-көнбайыш өлөшөндә [[Ватикан тауы]]нда урынлашҡан, [[Тибр]]ҙан бер нисә йөҙ метр алыҫлыҡта. Бөтә яҡтан да Италия менән сиктәш, дөйөм сик оҙрнлоғо 3,2 км. Сик оборона стенаһы менән тура килә. Изге Петр соборы майҙан алдындағы сик һыҙаты овпл формаһындағы майҙан булып тора.

== Иҡтисад ==

Ватикан иҡтисады - коммерцияла булмаған планлы иҡтисад. Бөтә донъялағы католиктарҙан йыйылған иғәнә, беренсе сиратта, табыш сығанағы булып тора. 2003 йылда килем 252 миллион доллар, сығым — 264{{нет АИ|12|01|13}}. Туризм, поча маркаларын һатыу, монета-сувенирҙар һатыу, музейға инеү өсөн аҡса йыйыу килемдең бер өлөшөн тәшкил итә. Музейҙарҙа эшләүселәр, баҡсасылар, урам һәпереүселәрҙең күбеһе Итплия граждандары.

== Халҡы ==

Ватикандың барлыҡ халҡы Изге Престол подданныйҙары.

2005 йылдың 31 декабре торошло Изге Престол подданныйҙары 557 кеше булған. Шуларҙың 58-е кардиналдар, 293-ө Папа вәкәлләте кешеләре, 62 кеше руханиҙар, 101 кеше гвардия ағзалары, һәм дингә ҡағылышы булмаған 42 кеше. 1983 йылда бер генә никах та теркәлмәгән. Ватиканда гражданлыҡ был илдә тыуыу факты буйынса ла, нәҫел буйынса ла бирелмәй. Гражданлыҡ Изге Престолға хеҙмәт иткәндә бирелә, һәм хеҙмәт эшмәкәрлеге тамамланғас туҡтатыла.<ref>[http://patriarchia.ru/db/text/245870.html В Ватикане зарегистрированы 557 граждан]</ref>

1929 йылда Ватикан һәм Италия араһында төҙөлгән Латеран килешеүенә ярашлы, әгәр кешенең Ватикан гражданлығы туҡтатылһа, уның башҡа ил гражданлығы булмаған осраҡта уға Италия граждандығы бирелә.

Этник яҡтан, Швейцария гвардияһын иҫәпкә алмағанда, күбеһе [[итальяндар]]. «Көндөҙгө» халыҡ иҫәбенә, дәүләттән ситтә йәшәүсе, эшкә килгән 3000 итальян керә.



[[File:San pietro.jpg|thumb|200px|Изге Петр соборы һәм майҙаны]]


'''Ватикан''' - (ҡитға исеме) лағы дәүләт.


== Иҫкәрмәләр ==
== Иҫкәрмәләр ==
{{примечания|2}}
<references/>

== Әҙәбиәт ==
* ''Красиков А. А.'' Ватикан: история и современность. М., 1991
* Музеи Ватикана. Рим. М., 1974
* Колупаев В.Е. Российско-ватиканские отношения в ХХ веке: новые документы Русского зарубежья // Современная Европа : Журнал общественно-политических исследований. 2011, № 3. С. 106-111.
* Колупаев В.Е. Восточные коллекции Ватикана // Восточная коллекция. 2008. № 4. 135—142.


== Һылтанмалар ==
== Һылтанмалар ==
{{Навигация
| Тема = Ватикан
| Портал =
| Викисловарь = Ватикан
| Викиучебник =
| Викицитатник =
| Викитека =
| Викивиды =
| Викиновости = Категория:Ватикан
| Викисклад = Vaticano
| Метавики =
| Проект =
}}
* [http://www.vatican.va/ Официальный сайт Святого Престола]&nbsp;— на немецком, английском, испанском, французском, итальянском, португальском языках и латыни
* [http://www.vaticanstate.va/ Официальный сайт государства Ватикана]&nbsp;— на итальянском, английском, немецком, испанском, французском языках
* [http://www.vaticanstate.ru/ Государство Град Ватикан]&nbsp;— сайт Ватикана на русском языке
* [http://vaticancity.cc/ Сайт о Ватикане]&nbsp;— история, культура достопримечательности Ватикана
* [http://aroundoftheworld.ru/italy/vatican.html Город&nbsp;— государство Ватикан]&nbsp;— статья о Ватикане, его истории и достопримечательностях
* [http://benediktxvi.ru/index.php?option=com_content&amp;task=section&amp;id=8&amp;Itemid=56 Статьи о Ватикане]&nbsp;— сайт о Бенедикте XVI

{{Ватикан в темах}}
{{Папские символы и церемониал}}
{{Города-государства}}
{{Столицы Европы}}
{{Европа}}
{{Всемирное наследие в Италии}}
{{Итальянские государства}}

[[Category:Ватикан]]
[[Category:Дәүләт-ҡалалар]]
[[Category:Изге ҡалалар]]
[[Category:Кәрлә дәүләттәр]]
[[Category:Абсолют монархиялар]]
[[Category:Унитар дәүләттәр]]
[[Category:Диңгеҙгә сығыу юлы булмаған илдәр]]

{{Link FA|ar}}
{{Link FA|fi}}

[[ace:Vatikan]]
[[af:Vatikaanstad]]
[[als:Vatikan]]
[[am:ቫቲካን ከተማ]]
[[an:Ciudat d'o Vaticano]]
[[ang:Faticanburg]]
[[ar:الفاتيكان]]
[[arc:ܡܕܝܢܬܐ ܕܘܛܝܩܢ]]
[[arz:مدينة الڤاتيكان]]
[[ast:Vaticanu]]
[[az:Vatikan]]

[[bar:Vatikanstod]]
[[bat-smg:Vatikans]]
[[bcl:Ciudad nin Vaticano]]
[[be:Ватыкан]]
[[be-x-old:Ватыкан]]
[[bg:Ватикан]]
[[bi:Vatican Siti]]
[[bn:ভ্যাটিকান সিটি]]
[[bo:ཝ་ཏི་ཀན་གྲོང་ཁྱོར།]]
[[bpy:ভ্যাটিকান সিটি]]
[[br:Keoded ar Vatikan]]
[[bs:Vatikan]]
[[bxr:Ватикан]]
[[ca:Ciutat del Vaticà]]
[[cbk-zam:Ciudad del Vaticano]]
[[ce:Ватикан]]
[[ceb:Dakbayan sa Batikano]]
[[ckb:ڤاتیکان]]
[[co:Cità di u Vaticanu]]
[[crh:Vatikan]]
[[cs:Vatikán]]
[[csb:Watikan]]
[[cu:Ватиканъ]]
[[cv:Ватикан]]
[[cy:Y Fatican]]
[[da:Vatikanstaten]]
[[de:Vatikanstadt]]
[[diq:Vatikan]]
[[dsb:Vatikańske město]]
[[dv:ވެޓިކަން ސިޓީ]]
[[dz:བ་ཊི་ཀཱན།]]
[[ee:Vatican City]]
[[el:Βατικανό]]
[[eml:Sitê dal Vaticân]]
[[en:Vatican City]]
[[eo:Vatikano]]
[[es:Ciudad del Vaticano]]
[[et:Vatikan]]
[[eu:Vatikano Hiria]]
[[ext:Ciá del Vaticanu]]
[[fa:واتیکان]]
[[fi:Vatikaanivaltio]]
[[fiu-vro:Vatikan]]
[[fo:Vatikanið]]
[[fr:Vatican]]
[[frp:Vatican]]
[[frr:Watikaanstääd]]
[[fur:Citât dal Vatican]]
[[fy:Fatikaanstêd]]
[[ga:Cathair na Vatacáine]]
[[gag:Vatikan]]
[[gd:Cathair na Bhatacain]]
[[gl:Cidade do Vaticano - Civitas Vaticana]]
[[gn:Táva Vatikano]]
[[gv:Ard-valley yn Phaab]]
[[haw:Wakikana]]
[[he:קריית הוותיקן]]
[[hi:वैटिकन नगर]]
[[hif:Vatican City]]
[[hr:Vatikan]]
[[hsb:Vatikanske město]]
[[ht:Vatikan]]
[[hu:Vatikán]]
[[hy:Վատիկան]]
[[ia:Citate Vatican]]
[[id:Vatikan]]
[[ie:Vaticano]]
[[ilo:Siudad ti Batikano]]
[[io:Vatikano]]
[[is:Vatíkanið]]
[[it:Città del Vaticano]]
[[ja:バチカン]]
[[jv:Vatikan]]
[[ka:ვატიკანი]]
[[kaa:Vatikan]]
[[kbd:Ватикан]]
[[kg:Vatican]]
[[kk:Ватикан]]
[[kl:Vatikani]]
[[kn:ವ್ಯಾಟಿಕನ್ ನಗರ]]
[[ko:바티칸 시국]]
[[koi:Ватикан]]
[[krc:Ватикан]]
[[ksh:Vatikan]]
[[ku:Vatîkan]]
[[kv:Ватикан]]
[[kw:Cita Vatikan]]
[[ky:Ватикан]]
[[la:Civitas Vaticana]]
[[lad:Sivdad del Vatikano]]
[[lb:Vatikanstad]]
[[lez:Ватикан]]
[[li:Vaticaanstad]]
[[lij:Çittæ do Vatican]]
[[lmo:Cità del Vatican]]
[[ln:Vatikáni]]
[[lt:Vatikanas]]
[[ltg:Vatikans]]
[[lv:Vatikāns]]
[[mhr:Ватикан]]
[[mi:Poho o Pita]]
[[mk:Ватикан]]
[[ml:വത്തിക്കാൻ നഗരം]]
[[mn:Ватикан]]
[[mr:व्हॅटिकन सिटी]]
[[ms:Kota Vatican]]
[[mt:Belt tal-Vatikan]]
[[mwl:Baticano]]
[[my:ဗာတီကန်စီးတီး]]
[[na:Batikan]]
[[nah:Āltepētl in Vaticano]]
[[nap:Cità d%27%27o Vaticano]]
[[nds:Vatikaan]]
[[nds-nl:Vaticaanstad]]
[[ne:भ्याटिकन सिटी]]
[[nl:Vaticaanstad]]
[[nn:Vatikanstaten]]
[[no:Vatikanstaten]]
[[nov:Vatikan Urbe]]
[[nrm:Vatican]]
[[nv:Bádikin Sídii]]
[[oc:Vatican]]
[[or:ଭାଟିକାନ ସିଟି]]
[[os:Ватикан]]
[[pa:ਵੈਟੀਕਨ ਸ਼ਹਿਰ]]
[[pag:Siyudad na Vatikano]]
[[pam:Lakanbalen ning Baticanu]]
[[pap:Siudad Vatikano]]
[[pcd:Vatican]]
[[pfl:Wadigaan]]
[[pih:Watikan Citii]]
[[pl:Watykan]]
[[pms:Sità dël Vatican]]
[[pnb:ویٹیکن]]
[[pnt:Βατικανό]]
[[ps:واټيکان ښار]]
[[pt:Vaticano]]
[[qu:Watikanu llaqta]]
[[rm:Citad dal Vatican]]
[[rmy:Vatican]]
[[ro:Vatican]]
[[roa-rup:Vatican]]
[[roa-tara:Cetate d'u Vaticane]]
[[rue:Ватікан]]


[[ru:Ватикан]]
{{countries-stub}}
[[rw:Vatikani]]
[[sa:वैटिकन]]
[[sah:Ватикаан]]
[[sc:Tzitade de su Vaticanu]]
[[scn:Cità dû Vaticanu]]
[[sco:Vatican Ceety]]
[[se:Vatikána]]
[[sh:Vatikan]]
[[si:වතිකානුව]]
[[simple:Vatican City]]
[[sk:Vatikán]]
[[sl:Vatikan]]
[[so:Faatikan]]
[[sq:Vatikani]]
[[sr:Ватикан]]
[[ss:IVathikhi]]
[[stq:Vatikanstääd]]
[[su:Vatikan]]
[[sv:Vatikanstaten]]
[[sw:Vatikani]]
[[szl:Watykůn]]
[[ta:வத்திக்கான் நகர்]]
[[te:వాటికన్ నగరం]]
[[tet:Vatikanu]]
[[tg:Вотикон]]
[[th:นครรัฐวาติกัน]]
[[tk:Watikan]]
[[tl:Lungsod ng Batikano]]
[[tr:Vatikan]]
[[tt:Ватикан]]
[[udm:Ватикан]]
[[ug:Watikan Shehiri]]
[[uk:Ватикан]]
[[ur:ویٹیکن سٹی]]
[[uz:Vatikan shahri]]
[[vec:Sità del Vatican]]
[[vep:Vatikan]]
[[vi:Thành Vatican]]
[[vls:Vaticoanstad]]
[[vo:Vatikän]]
[[war:Syudad han Vaticano]]
[[wo:Watikaa]]
[[wuu:梵蒂冈]]
[[xal:Ватикан Балһсн]]
[[xmf:ვატიკანი]]
[[yi:וואטיקאן]]
[[yo:Ìlú Fatikan]]
[[zea:Vaticaânstad]]
[[zh:梵蒂冈]]
[[zh-min-nan:Vaticano]]
[[zh-yue:梵蒂岡]]
[[zu:Indolobha yaseVathikhani]]

10:19, 10 март 2013 өлгөһө

'{{{Башҡортса исеме}}}
'
{{{Эйәлек килеш}}} гербы
[[{{{Эйәлек килеш}}} флагы|Флаг]] {{{Герб урынына}}}
[[{{{Эйәлек килеш}}} гимны|Государственный гимн {{{Эйәлек килеш}}}]]
Рәсми телдәр Итальян[1], Француз теле һәм Латин теле
Баш ҡала Ватикан
Территория
• Бөтәһе
0,44 км²
Валюта Евро
Интернет-домен .va
Код ISO VA
Телефон коды +39 һәм +379[2]
Сәғәт бүлкәте Үҙәк Европа ваҡыты[d], UTC+1:00[d] һәм Европа/Ватикан[d][3]
Был терминдың башҡа мәғәнәләре лә бар, ҡарағыҙ: Ватикан (мәғәнәләр).

Ватика́н итал. Stato della Città del Vaticano, Ватика́н дәүләт ҡалаһы исеме ҡулланыла[4]) — Рим эсендә Италия менән берләштерелгән кәрлә дәүләт-анклав (донъяла иң бәләкәй дәүләт). Үҙенең исемен Mons Vaticanus тауы исеменән алған, латин телендә vaticinia  «күрәҙәлек итеү урыны» тигәнде аңлата.

Халыҡ-ара хоҡуҡта Ватикандың статусы — Изге Тәхеттең (Святой Простол) ярҙамсы үҙалла территорияһы, Рим католик сиркәүенең юғары дин башлыҡтары резиденцияһы. Ватикандың суверенитеты үҙаллы (милли) түгел, ул Изге Тәхеттең үҙаллылығынан килә. Икенсе һүҙ менән әйткәндә, Ватикан халҡы түгел, ә Папа тәхете үҙаллы булып тора.

Сит ил дипломатик миссиялары Ватикан ҡала-дәүләткә түгел, Изге Простолға тәғәйенләнә. Изге Престолға тәғәйенләнгән сит ил илселәре һәм вәкилдәре, Ватикан ере бәләкәй булғанға, Римдә урынлашалар.[5]


БМО менән Изге Престол (Ватикан түгел) 1957 йылдан бирле хеҙмәттәшлек итә һәм даими күҙәтеүсеһе булып тора.[6] 2004 йылдан БМО-ла Изге Проетол хоҡуҡтары киңәйтелә.[7] Бынан тыш 2008 йылдың августынан Ватикан Интерпол менән даими хеҙмәттәшлек ите.[8][9]

Тарихы

Төп мәҡәлә: История Ватикана

Боронғо дәүерҙә Ватиканда кеше йәшәмәгән, сөнки Боронғо Римдә был урын изге тип иҫәпләнгән. 326 йылда христианлыҡ урынлашҡас, изге Петр ҡәберлеге өҫтөндә Константин базаликаһы төҙөлә, шул осорҙан бирле бында кешеләр йәшәй башлай.

VIII быуат уртаһында барлыҡҡа килгән Папа дәүләте Апеннин ярымутрауының ҙур өлөшөн биләй, әммә 1870 йылда уны Италия короллеге тар-мар итә.Италия

Хәҙерге хәлдә 1929 йылдың 11 февралендә Б. Муссолини хөкүмәтенең Латеран килешеүҙәре нәтижәһендә барлыҡҡа килә.

Сәйәси система

Ватикан — Изге Престол идара иткән абсолют теократик монархия. Рим Папаһы ҡулында абсолют закон сығарыу, башҡарма власть һәм суд, ул суверенитетты тотусы булып тора. Рим Папаһые кардиналдар ғүмерлеккә һайлап ҡуя. Рим Папаһы үлгәс, йәки тәхетән баш тартҡас, яңы Папа инаугурацияһына тиклем, уның бурысые камерленго башҡара.[10]

География

Ватикандың рәсми планы (Латеран килешеүенең ҡушымтаһы). Планда төҫтәр менән күрһәтелгән: һоро — Ватикан дәүләт-ҡалаһы биләмәһе; асыҡ һоро — Италия хоҡуҡ тәртибен һаҡлыған Ватикан биләмәһе.
Ватикан картаһы

Ватикан Римдың төньяҡ-көнбайыш өлөшөндә Ватикан тауында урынлашҡан, Тибрҙан бер нисә йөҙ метр алыҫлыҡта. Бөтә яҡтан да Италия менән сиктәш, дөйөм сик оҙрнлоғо 3,2 км. Сик оборона стенаһы менән тура килә. Изге Петр соборы майҙан алдындағы сик һыҙаты овпл формаһындағы майҙан булып тора.

Иҡтисад

Ватикан иҡтисады - коммерцияла булмаған планлы иҡтисад. Бөтә донъялағы католиктарҙан йыйылған иғәнә, беренсе сиратта, табыш сығанағы булып тора. 2003 йылда килем 252 миллион доллар, сығым — 264[сығанаҡ 4116  көн күрһәтелмәгән]. Туризм, поча маркаларын һатыу, монета-сувенирҙар һатыу, музейға инеү өсөн аҡса йыйыу килемдең бер өлөшөн тәшкил итә. Музейҙарҙа эшләүселәр, баҡсасылар, урам һәпереүселәрҙең күбеһе Итплия граждандары.

Халҡы

Ватикандың барлыҡ халҡы Изге Престол подданныйҙары.

2005 йылдың 31 декабре торошло Изге Престол подданныйҙары 557 кеше булған. Шуларҙың 58-е кардиналдар, 293-ө Папа вәкәлләте кешеләре, 62 кеше руханиҙар, 101 кеше гвардия ағзалары, һәм дингә ҡағылышы булмаған 42 кеше. 1983 йылда бер генә никах та теркәлмәгән. Ватиканда гражданлыҡ был илдә тыуыу факты буйынса ла, нәҫел буйынса ла бирелмәй. Гражданлыҡ Изге Престолға хеҙмәт иткәндә бирелә, һәм хеҙмәт эшмәкәрлеге тамамланғас туҡтатыла.[11]

1929 йылда Ватикан һәм Италия араһында төҙөлгән Латеран килешеүенә ярашлы, әгәр кешенең Ватикан гражданлығы туҡтатылһа, уның башҡа ил гражданлығы булмаған осраҡта уға Италия граждандығы бирелә.

Этник яҡтан, Швейцария гвардияһын иҫәпкә алмағанда, күбеһе итальяндар. «Көндөҙгө» халыҡ иҫәбенә, дәүләттән ситтә йәшәүсе, эшкә килгән 3000 итальян керә.


Изге Петр соборы һәм майҙаны


Иҫкәрмәләр

  1. ↑ 1,0 1,1 autori vari Vaticano, Stato della Città del // Enciclopedia Treccani (итал.) — Istituto dell'Enciclopedia Italiana, 1929.
  2. ↑ 2,0 2,1 https://www.itu.int/dms_pub/itu-t/opb/sp/T-SP-E.164D-11-2011-PDF-E.pdf
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/europe
  4. ↑ Гуценко К. Ф., Ковлер А. И. Конституционное право: Энциклопедический словарь / Отв. ред. и рук. авт. коллектива С. А. Авакьян. — М.: НОРМА-ИНФРА-М, 2000. — 688 с. — ISBN 5-89123-409-2
  5. ↑ Адрес посольства Ватикана в Италии
  6. ↑ at Holyseemission.org(недоступная ссылка — история)
  7. ↑ Өҙөмтә хатаһы: <ref> тамғаһы дөрөҫ түгел; lenta.ru төшөрмәләре өсөн текст юҡ
  8. ↑ List of Member States
  9. ↑ http://www.interpol.int/Public/Icpo/Members/dates.pdf
  10. ↑ Камерленго / Католическая энциклопедия. EdwART. 2011.
  11. ↑ В Ватикане зарегистрированы 557 граждан

Әҙәбиәт

  • Красиков А. А. Ватикан: история и современность. М., 1991
  • Музеи Ватикана. Рим. М., 1974
  • Колупаев В.Е. Российско-ватиканские отношения в ХХ веке: новые документы Русского зарубежья // Современная Европа : Журнал общественно-политических исследований. 2011, № 3. С. 106-111.
  • Колупаев В.Е. Восточные коллекции Ватикана // Восточная коллекция. 2008. № 4. 135—142.

Һылтанмалар

wikt: Ватикан Викиһүҙлектә
commons: Ватикан Викимилектә
n: Ватикан Викияңылыҡтарҙа
voy: Ватикан Викигид

Ҡалып:Ватикан в темах Ҡалып:Папские символы и церемониал Ҡалып:Города-государства

Ҡалып:Всемирное наследие в Италии Ҡалып:Итальянские государства

Ҡалып:Link FA Ҡалып:Link FA

«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Ватикан&oldid=376961» битенән алынған