Аҡһаҡ ҡола (эпос): өлгөләр араһындағы айырма

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
"{{Литературное произведение | Название = Аҡһаҡ ҡола | Название-оригинал = урыҫса…" исемле яңы бит булдырылған
 
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
15 юл: 15 юл:
'''"Аҡһаҡ ҡола"''' — башҡорттарҙың ауыҙ‑тел ижады ҡомартҡыһы, эпос.
'''"Аҡһаҡ ҡола"''' — башҡорттарҙың ауыҙ‑тел ижады ҡомартҡыһы, эпос.


==Яҙылыу тарихы==
Шиғри‑проза формала йәшәй. Тәүге тапҡыр 1907 й. М.А.Буранғолов тарафынан Һамар губернаһы Быҙаулыҡ өйәҙе Ильяс ауылында (хәҙерге Ырымбур өлкәһе Красногвардейск райны Үрге Ильяс ауылы) Хәсән Буранғоловтан яҙып алына. Эпостың “Аҫҡаҡ ҡола”, “Биш ҡолон” һ.б. варианттарын К.Мәргән, Ф.А.Нәҙершина, Ә.М.Сөләймәнов, М.М.Сәғитов, Н.Д.Шоңҡаров һ.б. яҙып ала. Мелодия варианттарын З.Ғ.Исмәғилев, Л.Н.Лебединский, Х.Ф.Әхмәтов яҙып ала һәм нотаға һала. Эпостың БР һәм Ырымбур өлкәһе территорияларында яҙып алынған 20‑гә яҡын варианты Ғилми архивта, ӨДСА‑ның фольклор фондында һәм шәхси архивтарҙа һаҡлана.


==Ҡыҫҡаса йөкмәткеһе==
Шиғри‑проза формала йәшәй. Тәүге тапҡыр 1907 й. М.А.Буранғолов тарафынан Һамар губернаһы Быҙаулыҡ өйәҙе Ильяс ауылында (хәҙерге Ырымбур өлкәһе Красногвардейск райны Үрге Ильяс ауылы) Хәсән Буранғоловтан яҙып алына. Эпостың “Аҫҡаҡ ҡола”, “Биш ҡолон” һ.б. варианттарын К.Мәргән, Ф.А.Нәҙершина, Ә.М.Сөләймәнов, М.М.Сәғитов, Н.Д.Шоңҡаров һ.б. яҙып ала. Эпос буйынса, Аҡһаҡ ҡола — Шүлгән күле төбөнән сыҡҡан изге аттар тоҡомо — яуыз хужаһынан ҡаса һәм үҙе менән йылҡы өйөрөн алып китә. Бай улы өйөрҙө ҡыуып етә һәм, Аҡһаҡ ҡолаға яҡшы тәрбиә вәғәҙә итеп, өйөрҙө алып ҡайтыуын үтенә, әммә өйөр ҡайтыу яғына боролғас, антын боҙоп, Аҡһаҡ ҡолаға уҡ ата. Яраланған ат, тояғы менән тибеп, хужаһын үлтерә (икенсе версия буйынса, ҡайтып еткәс, бай улы аттан ҡолап, ҡамсы һабының һынығына сәнселеп үлә) — яуызлыҡ һәм мәкерлек хөкөм ителә, анты башына етә. “Аҡһаҡ ҡола” башҡорттарҙың көнкүрешен һәм йолаларын тормошсан итеп тасуирлауға ҙур урын бирелә. Эпостың шиғри өлөштәре һамаҡ стилендә көйләнә. Мелодия варианттарын З.Ғ.Исмәғилев, Л.Н.Лебединский, Х.Ф.Әхмәтов яҙып ала һәм нотаға һала. Эпостың БР һәм Ырымбур өлк. территорияларында яҙып алынған 20‑гә яҡын варианты Ғилми архивта, ӨДСА‑ның фольклор фондында һәм шәхси архивтарҙа һаҡлана.
Эпос буйынса, Аҡһаҡ ҡола — Шүлгән күле төбөнән сыҡҡан изге аттар тоҡомо — яуыз хужаһынан ҡаса һәм үҙе менән йылҡы өйөрөн алып китә. Бай улы өйөрҙө ҡыуып етә һәм, Аҡһаҡ ҡолаға яҡшы тәрбиә вәғәҙә итеп, өйөрҙө алып ҡайтыуын үтенә, әммә өйөр ҡайтыу яғына боролғас, антын боҙоп, Аҡһаҡ ҡолаға уҡ ата. Яраланған ат, тояғы менән тибеп, хужаһын үлтерә (икенсе версия буйынса, ҡайтып еткәс, бай улы аттан ҡолап, ҡамсы һабының һынығына сәнселеп үлә) — яуызлыҡ һәм мәкерлек хөкөм ителә, анты башына етә. “Аҡһаҡ ҡола” башҡорттарҙың көнкүрешен һәм йолаларын тормошсан итеп тасуирлауға ҙур урын бирелә. Эпостың шиғри өлөштәре һамаҡ стилендә көйләнә.


==Әҙәбиәт==
Әҙәбәбиәт


Мәргән К. Башҡорт халҡының эпик ҡомартҡылары. Өфө, 1961; Сәғитов М.М. Боронғо башҡорт ҡобайырҙары. Өфө, 1987; Галин С.Ә. Тарих һәм халыҡ поэзияһы. Өфө, 1996.
* Мәргән К. Башҡорт халҡының эпик ҡомартҡылары. Өфө, 1961; Сәғитов М.М. Боронғо башҡорт ҡобайырҙары. Өфө, 1987; Галин С.Ә. Тарих һәм халыҡ поэзияһы. Өфө, 1996.
* Сәғитов М.М. Боронғо башҡорт ҡобайырҙары. Өфө, 1987;
* Киреев А.Н. Башкирский народный героический эпос. Уфа, 1970;
* Галин С.А. Башкирский народный эпос. Уфа, 2004.
* Юматов В.С. Древние предания у башкирцев Чубиминской волости. // Башкирия в русской литературе. Том 1. Составление, предисловие и комментарии М.Г. Рахимкулова. Уфа, 1961. С. 250.

== Һылтанмалар ==
* http://www.башкирская-энциклопедия.рф/index.php/read/8-statya/875-a-a-ola-epos
* http://xn--p1acf.xn----7sbacsfsccnbdnzsqis3h5a6ivbm.xn--p1ai/index.php/prosmotr/2-statya/9006-akkhak-kola-epos
*http://www.vatandash.ru/index.php?article=907
*http://ufa-gid.com/encyclopedia/akhak.html
{{Bash-cult-stub}}
[[Категория:Эпик әҫәрҙәр]]
[[Категория:Башҡорт мифологияһы]]
[[Категория:Башҡорт эпостары]]

16:33, 24 ғинуар 2014 өлгөһө

Аҡһаҡ ҡола
урыҫса «Акхак-кола»
Жанр

эпос

Төп нөхсә теле

башҡортса

"Аҡһаҡ ҡола" — башҡорттарҙың ауыҙ‑тел ижады ҡомартҡыһы, эпос.

Яҙылыу тарихы

Шиғри‑проза формала йәшәй. Тәүге тапҡыр 1907 й. М.А.Буранғолов тарафынан Һамар губернаһы Быҙаулыҡ өйәҙе Ильяс ауылында (хәҙерге Ырымбур өлкәһе Красногвардейск райны Үрге Ильяс ауылы) Хәсән Буранғоловтан яҙып алына. Эпостың “Аҫҡаҡ ҡола”, “Биш ҡолон” һ.б. варианттарын К.Мәргән, Ф.А.Нәҙершина, Ә.М.Сөләймәнов, М.М.Сәғитов, Н.Д.Шоңҡаров һ.б. яҙып ала. Мелодия варианттарын З.Ғ.Исмәғилев, Л.Н.Лебединский, Х.Ф.Әхмәтов яҙып ала һәм нотаға һала. Эпостың БР һәм Ырымбур өлкәһе территорияларында яҙып алынған 20‑гә яҡын варианты Ғилми архивта, ӨДСА‑ның фольклор фондында һәм шәхси архивтарҙа һаҡлана.

Ҡыҫҡаса йөкмәткеһе

Эпос буйынса, Аҡһаҡ ҡола — Шүлгән күле төбөнән сыҡҡан изге аттар тоҡомо — яуыз хужаһынан ҡаса һәм үҙе менән йылҡы өйөрөн алып китә. Бай улы өйөрҙө ҡыуып етә һәм, Аҡһаҡ ҡолаға яҡшы тәрбиә вәғәҙә итеп, өйөрҙө алып ҡайтыуын үтенә, әммә өйөр ҡайтыу яғына боролғас, антын боҙоп, Аҡһаҡ ҡолаға уҡ ата. Яраланған ат, тояғы менән тибеп, хужаһын үлтерә (икенсе версия буйынса, ҡайтып еткәс, бай улы аттан ҡолап, ҡамсы һабының һынығына сәнселеп үлә) — яуызлыҡ һәм мәкерлек хөкөм ителә, анты башына етә. “Аҡһаҡ ҡола” башҡорттарҙың көнкүрешен һәм йолаларын тормошсан итеп тасуирлауға ҙур урын бирелә. Эпостың шиғри өлөштәре һамаҡ стилендә көйләнә.

Әҙәбиәт

  • Мәргән К. Башҡорт халҡының эпик ҡомартҡылары. Өфө, 1961; Сәғитов М.М. Боронғо башҡорт ҡобайырҙары. Өфө, 1987; Галин С.Ә. Тарих һәм халыҡ поэзияһы. Өфө, 1996.
  • Сәғитов М.М. Боронғо башҡорт ҡобайырҙары. Өфө, 1987;
  • Киреев А.Н. Башкирский народный героический эпос. Уфа, 1970;
  • Галин С.А. Башкирский народный эпос. Уфа, 2004.
  • Юматов В.С. Древние предания у башкирцев Чубиминской волости. // Башкирия в русской литературе. Том 1. Составление, предисловие и комментарии М.Г. Рахимкулова. Уфа, 1961. С. 250.

Һылтанмалар