Краков: өлгөләр араһындағы айырма

Краков
	Ҡала
	Краков; пол. Kraków
Флаг	Герб
Ил	Польша
Воеводство	Малополь
Координаталар	50°04′ с. ш. 19°57′ в. д.HGЯO
Мэр	Яцек Майхровский
Беренсе мәртәбә телгә алынған	965 год
Элекке исеме	Krakau
Ҡала с	1257
Майҙаны	326,8 км²
Бейеклеге	219 м
Рәсми теле	поляк
Халҡы	759 131 кеше (2012)
Тығыҙлығы	2325,6 кеше/км²
Агломерация	1,2 млн
Конфессиональ составы	католиктар (90 %-тан күберәк)
Сәғәт бүлкәте	UTC+1, йәйге UTC+2
Телефон коды	+48 12
Почта индексы	30-024 до 31-962
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	KR
Рәсми сайт	krakow.pl; (пол.) (инг.) (нем.) (фр.) (рус.)
Награды
	Краков Аудио, фото и видео Викимилектә

Интерактивная навигация по истории

Киләһе үҙгәртеү →

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән

ВизуальВикитекст

Һыҙылған

05:27, 29 март 2016 өлгөһө

Кра́ков (пол. Kraków (мәғл.)), тулы рәсми атамаһы — Краков короллек баш ҡалаһы (пол. Stołeczne Królewskie Miasto Kraków, лат. Cracovia, нем. Krakau) — Висланың һул яр буйында урынлашҡан Польша ҡалаһы.

Халҡы — 760 мең кеше (2004), ҡала-тирәһе менән — 1,2 млн. Халыҡ һаны буйынса Польшала Варшаванан һуң икенсе урында. Малополь воеводствоһының административ үҙәге.

XIV—XVII быуаттарҙа — Польшаның баш ҡалаһы, XVIII быуатҡа ҡәҙәр — поляк королдәрен тәхеткә ултырытыу урыны. Тарихи иҫтәлекле урындарға бай, ҡаланың үҙәге ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя мираҫы объекттарының исемлегенә индерелгән. Польшаның иң ҙур фәнни, мәҙәни һәм иҡтисади үҙәктәренең береһе.

2000 йылда «Европаның мәҙәни баш ҡалаһы» була.

Тарих

Риүәйәттәргә ярашлы Краковҡа славян ҡәбиләһе берҙәм булған осорҙа нигеҙ һалына. 1000 йылда король Болеслав I Ҡыйыу Краковта епископ кафедраһын нигеҙләй. XIV быуаттан Краков әкренләп күтәрелә башлай. 1311 йылда ҡалаға килеп ултырған немецтар король Владислав Локотокҡа ҡаршы фетнә күтәрә, фетнәселәрҙе тынысландырғандан һуң Польша короле (Гнезно урынына) Краковта үҙенең резиденцияһын ойоштора һәм 1319 йылда бында тәхеткә ултыра. Король Казимир III Бөйөк ҡаланы яңы ҡоролмалар менән биҙәй һәм һөнәрселек һәм сауҙа үҫешенә булышлыҡ итә. 1386 йылдың 14 февралендә Краковта Бөйөк Литва кенәзе Ягайло суҡындырыла һәм уның менән Польша королеваһы Ядвиганың никахлаша. Ягеллондар осоронда Краковтың әһәмитәе тағы ла арта; ҡала байый, халыҡ һаны 100 меңгә барып етә. 1610 йылан королдәрҙең резиденцияһы Варшаваға күсерелә, әммә поляк королдәре Краковта тәхеткә ултырыу традицияһын дауам итә. Дошмандарҙың йыш һөжүдәре Краковтың именлегенә һәм муллығына ҙур зыян килтерә; 1787 йылда ҡалала 9,5 мең кеше йәшәгән.

1795 йылғы Речь Посполитаяны 3-сөгә бүлеүҙән һуң Краков Австрия империяһына ҡушыла; ә Наполеон һуғыштары осоронда, 1809—1815 йылдарҙа — Варшава герцоглығы ҡарамағында була.

1815 йылғы Вена трактатына ярашлы Краков ирекле ҡала тип таныла. Краков ирекле ҡалаһы бойондороҡһоҙ нейтраль республикаһының территорияһы 1220 км², халҡы — 140 мең кеше тәшкил итә. Краков иреккә ынтылыусы поляктар өсөн ҙур әһәмиәткә эйә була, йыш ҡына ихтилалдарҙың үҙәге булып тора. 1846 йылдың 6 ноябрендә Пруссия, Рәсәй Һәм Австрия империялары хөкүмәттәренең килеүшеүҙәренә ярашлы Краков йәнә Австрия составына индерелә. XIX быуат аҙағында ҡалала 74 593 кеше (1890) йәшәй. 1918 йылда ҡала Австро-Венгрия составынан сығарылып, Польша Республикаһы составына керетелә. Илдәге сәйәси һәм иҡтисади көрсөк арҡаһында 1923 йылда Краковта ихтилал тоҡана.

1939—1945 йылдарҙа Германия тарафынан окуппациялана һәм Польша генерал-губернаһының баш ҡалаһы була. 1945 йылдың 19 ғинуарында Краков совет ғәскәрҙәре тарафынан азат ителә^[1].

Социалистик Польшала Краковтың сәнәғәт әһәмиәте көсәйә, бер нисә заводтар төҙөлә, ХХ быуаттың икенсе яртыһында ҡала халҡының һаны 4 тапҡырға арта.

Климат

Ҡала климаты
Күрһәткес	Ғин	Фев	Мар	Апр	Май	Июн	Июл	Авг	Сен	Окт	Ноя	Дек	Йыл
Абсолют максимум, °C	15,0	19,4	23,0	30,0	32,6	33,7	35,5	35,4	30,2	27,1	20,5	19,3	35,5
Уртаса максимум, °C	1,0	2,5	7,5	14,0	19,4	21,9	24,2	23,7	18,4	13,6	6,5	1,8	12,9
Уртаса температура, °C	−2	−0,6	3,3	8,8	14,4	17,0	19,2	18,4	13,8	9,1	3,4	−0,7	8,7
Уртаса минимум, °C	−4,9	−4	−0,6	3,9	8,8	11,9	13,7	13,2	9,3	4,8	0,3	−3,6	4,4
Абсолют минимум, °C	−29,6	−27	−17	−7	−4	−3,8	3,0	4,0	−2	−7,4	−17	−24,8	−29,6
Яуым-төшөм нормаһы, мм	39	33	39	47	82	90	85	74	61	41	41	38	670
Сығанаҡ: «Погода и климат»

Туризм

2010 йылда ҡалаға 8,1 миллион, шул иҫәптән сит илдән 2 миллион турист килгән^[2]

Туристик иҫтәлекле урындары

Иҫке ҡала
Вавель замогы
Казимеж
Чарторыйскийҙар музейында Леонардо да Винчиның «Аҫ менән ханым» картинаһы
Краков зоопаркы

Краков эске ҡаланан һәм 7 биҫтәнән тора. Краковта XV быуат ҡәлғәһенең ҡалдыҡтары һаҡланған; 39 костёлдар, күп часовнялар, 25 монастырь, 7 синагога бар. Улар араһында Изге Станислав һәм Вацлав соборы (XIV б.); поляк королдәре, епископтары һәм ҡаһармандары төрбәһе (Вавель); Изге Мария костёлы (XIII б.); Изге Анна костёлы; поляк королдәре замогы (XIII б.); архиепископ һарайы киң билдәле.

Ягеллон университеты бинаһында шулай уҡ фәндәр академияһы ла урынлашҡан. Университет китапханаһында яҡынса 300000 том һәм 5000 ҡулъяҙмалар һаҡлана.

1978 йылда Краковтың тарихи үҙәге ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя мираҫы объекттарының исемлегенә индерелә.

Музейҙар

Археологик музейы («Muzeum Archeologiczne»)
Архидиоцезаль музейы
Вавелдә король замогы («Zamek Królewski na Wawelu»)
Епископ Эразм Цёлек һарайы («Pałac biskupa Erazma Ciołka»)
Станислав Выспянский йорто («Muzeum Stanisława Wyspiańskiego.»)
Ян Матейка йорто («Dom Jana Matejki»)
«Галиция» йәһүд музейы («Żydowskie Muzeum Galicja»)
Тарихи музей («Muzeum Historyczne»)
«Manggha» япон мәҙәниәте һәм техникаһы үҙәге («Centrum Sztuki i Techniki Japońskiej „Manggha“»)
Витраж музейы
Фотография тарихы музейы («Muzeum Historii Fotografii»)
Оскар Шиндлер музейы^[3].
Польша авиацияһы музейы] («Muzeum Lotnictwa Polskiego»)
Хәҙерге сәнғәт музейы
Страховкалау музейы
Чарторыйскийҙар музейы («Muzeum Czartoryskich i Arsenał Muzeum Czartoryskich»)
Ягеллон университеты музейы («Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Maius»)
Краковтағы Милли музей («Muzeum Narodowe w Krakowie»)
Буҫтау теҙмәләре («Sukiennice»)
Этнография музейы («Muzeum Etnograficzne»)

Транспорт

Краков-Балице аэропорты
Висла буйындағы йылға порты

Башҡа ҡалалар менән хеҙмәттәшлек

Краков түбәндәге ҡалалар менән төрлө дәрәжәләге хеҙмәттәшлек урынлаштырылған^[4]:

Иҫкәрмәләр

↑ СОБИРАТЕЛЬНЫЙ ВИХРЬ Русский курьер
↑ Краков принял рекордное число туристов / Польша : Туристический бизнес / Travel.Ru
↑ Фабрика Шиндлера - самый посещаемый музей Кракова (рус.), Казахстанский агрегатор новостей (18 августа 2010). 13 февраль 2011 тикшерелгән.
↑ Współpraca międzynarodowa z miastami zagranicznymi (пол.). Biuletyn Informacji Publicznej - BIP MK. Архивировано 17 август 2012 года.

Әҙәбиәт

Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге (1890—1907).
«Kodex dyplomatyczny miasta Krakowa 1257—1506» (1879-82);
Szujski, «Kraków aż do początków XV w.»;
Kalinka, «Galicya i Krakow pod panowaniem austryjackiem»;
Крыжановский, «Славянский Краков» («Древности», 1875, т. VI, в. I).
Много документов, выясняющих историю Кракова, в издании «Monumenta medii aevi» (выходили в Кракове при Академии Наук).

Һылтанмалар

Краков.ру Краков для российского туриста (рус.)
Путеводитель по Кракову
Фестиваль еврейской культуры в Кракове
Официальный сайт города
Информация о городе (инг.)

[1] СОБИРАТЕЛЬНЫЙ ВИХРЬ Русский курьер

[2] Краков принял рекордное число туристов / Польша : Туристический бизнес / Travel.Ru

[3] Фабрика Шиндлера - самый посещаемый музей Кракова (рус.), Казахстанский агрегатор новостей (18 августа 2010). 13 февраль 2011 тикшерелгән.

[4] Współpraca międzynarodowa z miastami zagranicznymi (пол.). Biuletyn Informacji Publicznej - BIP MK. Архивировано 17 август 2012 года.

[1]

[2]

[3]

[4]

@@ 1 юл: / 1 юл: @@
 {{НП
- |статус                  = Город
+ |статус                  = Ҡала
  |русское название        = Краков
  |оригинальное название   = {{lang-pl|Kraków}}
@@ 41 юл: / 41 юл: @@
   |агломерация            = 1,2 млн
   |национальный состав    =
-  |конфессиональный состав= католиктар (90 %-тан күберәк)
+  |конфессиональный состав= [[католиктар]] (90 %-тан күберәк)
   |этнохороним            =
  |часовой пояс            = +1
@@ 71 юл: / 71 юл: @@
 [[Файл:Kraków - Collegium Novum 01.JPG|thumb|300px|right|Ягеллон университеты]]
 [[Файл:Krakow Podgorze church 20060611 1431.jpg|thumb|300px|right|Изге Йозеф сиркәүе]]
+[[Файл:005Planty.JPG|thumb|300px|right|[[Ягайло]] һәм Ядвигаға һәйкәл]]
-Риүәйәттәргә ярашлы Краковҡа славян ҡәбиләһе берҙәм булған осорҙа нигеҙ һалына. 1000 йылда король [[Болеслав I Ҡыйыу]] Краковта епископ кафедраһын нигеҙләй. XIV быуаттан Краков әкренләп күтәрелә башлай. 1311 йылда ҡалаға килеп ултырған немецтар король ''Владислав Локоток''ҡа ҡаршы фетнә күтәрә, фетнәселәрҙе тынысландырғандан һуң Польша короле (Гнезно урынына) Краковта үҙенең резиденцияһын ойоштора һәм 1319 йылда бында тәхеткә ултыра. Король ''Казимир III Бөйөк'' ҡаланы яңы ҡоролмалар менән биҙәй һәм һөнәрселек һәм сауҙа үҫешенә булышлыҡ итә. 1386 йылдың 14 февралендә Краковта [[Бөйөк Литва кенәзлеге|Бөйөк Литва кенәзе]] [[Ягайло]] суҡындырыла һәм уның менән Польша королеваһы Ядвиганың никахлаша. Ягеллондар осоронда Краковтың әһәмитәе тағы ла арта; ҡала байый, халыҡ һаны 100 меңгә барып етә. 1610 йылан королдәрҙең резиденцияһы [[Варшава]]ға күсерелә, әммә поляк королдәре Краковта тәхеткә ултырыу традицияһын дауам итә. Дошмандарҙың йыш һөжүдәре Краковтың именлегенә һәм муллығына ҙур зыян килтерә; 1787 йылда ҡалала 9,5 мең кеше йәшәгән.
+Риүәйәттәргә ярашлы Краковҡа [[Славяндар|славян ҡәбиләһе]] берҙәм булған осорҙа нигеҙ һалына. 1000 йылда король [[Болеслав I Ҡыйыу]] Краковта епископ кафедраһын нигеҙләй. XIV быуаттан Краков әкренләп күтәрелә башлай. 1311 йылда ҡалаға килеп ултырған [[немецтар]] король ''Владислав Локоток''ҡа ҡаршы фетнә күтәрә, фетнәселәрҙе тынысландырғандан һуң Польша короле (Гнезно урынына) Краковта үҙенең резиденцияһын ойоштора һәм 1319 йылда бында тәхеткә ултыра. Король ''Казимир III Бөйөк'' ҡаланы яңы ҡоролмалар менән биҙәй һәм һөнәрселек һәм сауҙа үҫешенә булышлыҡ итә. 1386 йылдың 14 февралендә Краковта [[Бөйөк Литва кенәзлеге|Бөйөк Литва кенәзе]] [[Ягайло]] суҡындырыла һәм уның менән Польша королеваһы Ядвиганың никахлаша. Ягеллондар осоронда Краковтың әһәмитәе тағы ла арта; ҡала байый, халыҡ һаны 100 меңгә барып етә. 1610 йылан королдәрҙең резиденцияһы [[Варшава]]ға күсерелә, әммә поляк королдәре Краковта тәхеткә ултырыу традицияһын дауам итә. Дошмандарҙың йыш һөжүдәре Краковтың именлегенә һәм муллығына ҙур зыян килтерә; 1787 йылда ҡалала 9,5 мең кеше йәшәгән.
 йылғы [[Речь Посполитаяны бүлеү|Речь Посполитаяны 3-сөгә бүлеүҙән]] һуң Краков [[Австрия империяһы]]на ҡушыла; ә [[Наполеон]] һуғыштары осоронда, 1809—1815 йылдарҙа — ''Варшава герцоглығы'' ҡарамағында була.