Башҡортостан мосолмандары Диниә назараты: өлгөләр араһындағы айырма

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
әҮҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
40 юл: 40 юл:


== Тарихы ==
== Тарихы ==
{{Викитека|:ru:Постановление 3-го Курултая Башкурдистана по религиозным вопросам|Постановление Учредительного Курултая Башкурдистана<br /> по религиозным вопросам}}
{{Викитека|:ru:Постановление 3-го Курултая Башкурдистана по религиозным вопросам|3-сө Бөтә Башҡорт ойоштороу ҡоролтайының дини мәсьәләләр буйынса ҡарары}}
1917 йылдың 8 декабренән 20 декабренә тиклем [[Ырымбур]]ҙа үткән [[Бөтә башҡорт ҡоролтайҙары|III Бөтә башҡорт съезында]] диндең дәүләттән айырылыуы һәм бөтөн диндәрҙең дә тиң хоҡуҡлығы тураһындағы 12-се һанлы постановление раҫланды. Унда «[[Башҡортостан автономияһы]]ның [[Башҡортостан мосолмандары диниә назараты|диниә назараты]], автономлы булараҡ, үҙенең мөмкинлектәренән сығып, дини һәм дини-мәҙәни һәм ағартыу учреждениелары (мәктәптәр, мәҙрәсәләр, китапханалар һ.б.) асырға хоҡуҡлы, тип белдерелгән»<ref>{{статья
|автор = [[Юнысова Айһылыу Билал ҡыҙы|Юнусова А. Б.]]
|заглавие = К истории Духовного управления мусульман Республики Башкортостан
|ссылка = http://www.tataroved.ru/publicat/mir_isl.pdf
|язык =
|издание = Мир Ислама
|тип =
|год = 1999
|том =
|номер = 1/2
|страницы = 149—162
|doi =
|issn =
}}</ref>. Һәр кантонда [[ҡазый]]ҙар һайлана. 1924 йылда Мосолмандарҙың Диниә Назараты ''Автономиялы Башҡорт ССР-ы мосолмандарының үҙәк диниә назараты'' (ЦДУМ БАССР) тип атала башлай. 1926 йылда БАССР ЦДУМ ҡарамағында 700 яҡын мәсет, шул иҫәптән [[Татар Автономиялы Совет Социалистик Республикаһы|Татар АССР-ы]] [[Ар кантоны]]на ҡараған 9 мосолман мәхәлләһе<ref>Хәҙерге [[Минзәлә районы|Татарстандың Минзәлә районы]]</ref>, ә 1935 йылда — 300 ҡараған<ref>{{книга
| автор = Валеева М. Г.
| заглавие = Духовное управление мусульман Республики Башкортостан. // Башкортостан: краткая энциклопедия
| ссылка =
| ответственный =
| место = Уфа
| издательство = Башкирская энциклопедия
| год = 1996
| том =
| страниц = 672
| страницы = 264
| isbn = 5-88185-001-7
| ref =
}}</ref>.
[[Файл:Хакимия.jpg|thumb|200px|[[Хакимиә|Өфө 4-се йәмиғ мәсете]]. Манаралары 1939 йылда ҡолатылған]]
1920—1930 йылдарҙа, СССР-ҙың башҡа райондарындағы кеүек, Башҡорт АССР-ында ла дин менән көрәш йәйелдерелгән. Был көрәш мәсеттәрҙе емереү, дини уҡыу йорттарын ябыу, динлеләр араһында яңы байрамдар һәм традициялар индереүҙән ғибарәт булған. Сағыштырыу өсөн: әгәр 1927 йылда 2414 мәсет булһа, 1934 йылда — 323, ә 1940 йылда республикала ни бары 12 мәсет ҡалған булған. Мосолман руханиҙарының бер өлөшө репрессияға дусар ителгән. [[Бөйөк Ватан һуғышы]] йылдарында ғына репрессиялар йомшарған.

1980 йылдарҙа республикала ябылған мәсеттәр яңынан тергеҙелә һәм яңылары төҙөлә, мосолман уҡыу йорттары асыла. 1990 йылда Өфөгә мосолмандар съезы саҡырыла. 1992 йылда Башҡортостан мосолмандары диниә назараты ойошторола.


== Мөфтөйҙәр ==
== Мөфтөйҙәр ==

05:14, 19 ғинуар 2017 өлгөһө

Башҡортостан Республикаһы мосолмандары диниә назараты
Башҡа исемдәре:

Башҡорт АССР-ы мосолмандары Үҙәк Диниә назараты

Мөфтөй:

Нурмөхәмәт Ниғмәтуллин
(1992 йылдан)

Штаб-квартира:

Башҡортостан, Өфө, Чернышевский ур., 103.

Ойошҡан вакыты:

21 август 1992 йыл

Структура:

Имамдарҙың район советтары (мөхтәсибәттәр)

Юғары уҡыу йорттары:

«Ғәлиә», М. Солтанова ис., «Нур-аль-Иман» мәҙрәсәләре

Баҫмалар:

«Рисәләт», «Ислам и общество»

Рәсми сайт:

http://dumrb.ru

Башҡортостан мосолмандары диниә назараты — мосолман дини ойошмаһы, Башҡортостан Республикаһында мосолман мәхәлләләренең бер өлөшөн берләштерә, уларҙың эшмәкәрлегенә етәкселек итә. 1917 йылда ойошторолған. Өфө ҡалаһында урынлашҡан.

Тарихы

1917 йылдың 8 декабренән 20 декабренә тиклем Ырымбурҙа үткән III Бөтә башҡорт съезында диндең дәүләттән айырылыуы һәм бөтөн диндәрҙең дә тиң хоҡуҡлығы тураһындағы 12-се һанлы постановление раҫланды. Унда «Башҡортостан автономияһының диниә назараты, автономлы булараҡ, үҙенең мөмкинлектәренән сығып, дини һәм дини-мәҙәни һәм ағартыу учреждениелары (мәктәптәр, мәҙрәсәләр, китапханалар һ.б.) асырға хоҡуҡлы, тип белдерелгән»[1]. Һәр кантонда ҡазыйҙар һайлана. 1924 йылда Мосолмандарҙың Диниә Назараты Автономиялы Башҡорт ССР-ы мосолмандарының үҙәк диниә назараты (ЦДУМ БАССР) тип атала башлай. 1926 йылда БАССР ЦДУМ ҡарамағында 700 яҡын мәсет, шул иҫәптән Татар АССР-ы Ар кантонына ҡараған 9 мосолман мәхәлләһе[2], ә 1935 йылда — 300 ҡараған[3].

Өфө 4-се йәмиғ мәсете. Манаралары 1939 йылда ҡолатылған

1920—1930 йылдарҙа, СССР-ҙың башҡа райондарындағы кеүек, Башҡорт АССР-ында ла дин менән көрәш йәйелдерелгән. Был көрәш мәсеттәрҙе емереү, дини уҡыу йорттарын ябыу, динлеләр араһында яңы байрамдар һәм традициялар индереүҙән ғибарәт булған. Сағыштырыу өсөн: әгәр 1927 йылда 2414 мәсет булһа, 1934 йылда — 323, ә 1940 йылда республикала ни бары 12 мәсет ҡалған булған. Мосолман руханиҙарының бер өлөшө репрессияға дусар ителгән. Бөйөк Ватан һуғышы йылдарында ғына репрессиялар йомшарған.

1980 йылдарҙа республикала ябылған мәсеттәр яңынан тергеҙелә һәм яңылары төҙөлә, мосолман уҡыу йорттары асыла. 1990 йылда Өфөгә мосолмандар съезы саҡырыла. 1992 йылда Башҡортостан мосолмандары диниә назараты ойошторола.

Мөфтөйҙәр

Урынлашҡан ере

1923 йылға тиклем Стәрлетамаҡ ҡалаһында урынлаша. 1923-1928 йылдарҙа Өфө ҡалаһының Спасс урамы, 8-се һанлы йортта (хәҙерге Яңы Күпер урамы, Новомостовая  (рус.)) эшмәкәрлек итә, артабан Ырымбур мосолмандар диниә йыйылышына ҡараған ике ағас йортта биләй.

1993-сө йылдың март айына тиклем Башҡортостан мосолмандары Диниә назараты Ижтимағи-сәйәси үҙәк бинаһында (Фрунзе урамы, хәҙерге ваҡытта Зәки Вәлиди урамы, 40-сы һанлы йорт), унан һуң Сочи урамы, 43-сө һанлы йортта урынлаша.

Хәҙерге ваҡытта Чернышевский урамы, 103-сө һанлы йортта эшмәкәрлек итә.

Уҡыу йорттары

  • Мәрйәм Солтанова исемендәге мәҙрәсә
  • «Ғәлиә» мәҙрәсәһе

Әҙәбиәт

  • Валеева М. Г. Из истории Центрального духовного управления мусульман Башкирской АССР\\ Духовное наследие этносов и проблемы национального возраждения. Уфа. 1994.

Һылтанмалар

  1. Юнусова А. Б. К истории Духовного управления мусульман Республики Башкортостан // Мир Ислама. — 1999. — № 1/2. — С. 149—162.
  2. Хәҙерге Татарстандың Минзәлә районы
  3. Валеева М. Г. Духовное управление мусульман Республики Башкортостан. // Башкортостан: краткая энциклопедия. — Уфа: Башкирская энциклопедия, 1996. — С. 264. — 672 с. — ISBN 5-88185-001-7.