Александр I һәйкәле (Таганрог): өлгөләр араһындағы айырма

Александр I һәйкәле
	Һәйкәл
	Александр I һәйкәле
	; Александр I һәйкәле, 2007 й.
Ил	Рәсәй
Ҡала	Таганрог, Александр майҙаны
Скульптор	Мартос Иван Петрович
Төҙөлгән ваҡыты	1998 йыл
Материал	Бронза
Бөгөнгө хәле	ҡәнәғәтләнерлек
	Александр I һәйкәле Викимилектә

Интерактивная навигация по истории

← Алдағы үҙгәртеү Киләһе үҙгәртеү →

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән

ВизуальВикитекст

Һыҙылған

09:32, 20 февраль 2017 өлгөһө

Был терминдың башҡа мәғәнәләре лә бар, ҡарағыҙ: Памятник Александру I.

1998

Александр I һәйкәле — Таганрогта 1831 йылда ҡуйылған, скульптор Мартос Иван Петрович һәм архитектор Мельников Авраам Иванович ижад иткән Рәсәй императоры Александр I һәйкәле^[1]. Таганрог тарихында беренсе һәйкәл һәм Рәсәйҙә был батшаға 2014 йылдың ноябренә тиклем берҙән бер һәйкәл^[1]^[2].

Үҙенсәлекле һәйкәлдең һүрәтләмәһе

Аҡ юлаҡлы һоро граниттан эшләнгән бейек ҙур пьедесталдә императорҙың бөтә кәүҙәһенең бронза һыны баҫып тора. Уға биш һикәлтәле баҫҡыс илтә. Александр I, генерал мундиры һәм һалынып төшөп торған плащ кейгән, борғоланған йыланды ғорур рәүештә аяғы менән иҙә^[1]. Был уның Наполеонды еңеүен символлаштырған кинәйәле һүҙ. Һул ҡулы менән батша шпага һабын тотоп тора, ә уң ҡулында Рәсәй империяһының ҡанундар йыйынтығы. Уның аяҡ аҫтындағы ҡанатлы фәрештәләр Александр I-нең «фәрештә кеүек» характерын символлаштыра. Скульптура замандаштарын ҙур портрет оҡшашлығы менән таң ҡалдыра. Һәйкәл пьедесталының алғы йөҙөндә яҙыу уйып яҙылған:

Александру Первому
1830

Таганрогтағы Мартос ижад иткән Александр I һәйкәленең моделе Санкт-Петербургтың Дәүләт Рус музейы экспозицияһына ҡуйылған^[3].

Таганрогта монументты төҙөү тарихы

Һәйкәл төҙөү тураһында фекер Таганрогта 1825 йылда Александр I вафат булған ыңғайы тыуа^[4]. Таганроглыларҙың һорауын яңы император Николай I кире ҡаҡмай. Барынан бигерәк, монумент проектын эшләргә художество Академияһы ректоры, данлыҡлы скульптор Мартос Иван Петрович үҙе ризалыҡ бирә^[4]. Монумент Иерусалим майҙанының уртаһында, Иерусалим грек Алескандр-Невский монастыры ҡаршыһында ҡуйыла. 1920-се йылдар аҙағында Александр I һәйкәлен ҡутарып алып Александр I һарайы ихатаһына күсерәләр.^[5]. 1932 йылда Таганрог ҡала советы ҡарары буйынса һәйкәлде Дондағы Ростов ҡалаһына ебәрәләр, унда һәйкәлде «совет сәнәғәте кәрәк-ярағына» тип иретәләр. Александр I-нең ҡутарып алынған һәйкәле урынына Граждандар һуғышы ҡатнашсыһы Дышловой Трофим Ивановичтың ҡәберен урынлаштыралар. Һуңғараҡ Дышловойҙың ҡәберлеген Горький исемендәге паркка, ә унан аҙаҡ ҡаланың иҫке зыяратына күсерәләр, ул әле лә ошо зыяратта тора.

Һәйкәлде тергеҙеү

1998 йылда, Таганрогтың 300-йыллығына, һәйкәлде яңынан тергеҙергә ҡарар ителә. Проектты коммерция структураһы - «Российский кредит» банкының Таганрог филиалы, уның идара итеүсеһе Г. А. Павленко йөҙөндә финанслай. Һәйкәлдең күсермәһе ҡайһы бер үҙгәртеүҙәр менән Санкт-Петербургта һаҡланып ҡалған һыҙым буйынса эшләнә^[6]. Тергеҙелгән һәйкәл 1998 йылдың 11 сентябрендә тантаналы асыла. Урындағы казактар һәм ҡала администрацияһы ҡатнашлығында ҙур митинг ойошторола. Хәҙерге монумент майҙандың уртаһынан ситкәрәк, торлаҡ йорттарға яҡыныраҡ күсерелгән булып сыға. Бер нисә йылдан һуң бүкәндәрҙәге сынйырҙар тергеҙелә, был һәйкәлгә тулы монументаллек бирә. Яңы эшләнгән скульптурала постаменттан йылан алына, проектты эшләүселәр, Наполеон баҫып инеүе беҙҙән бик алыҫта ҡалған ваҡиға, шуға күрә уның тураһында хәтерләтеү художестволы образға тәбиғи тура килеп тормай тип иҫәпләйҙәр^[6]. Шулай уҡ скульптура композицияһынан купидондар (ҡулына йәйә менән уҡ тотҡан малай һүрәтендәге ғашиҡтар аллаһы) алына^[6].

Һәйкәл почта карточкаһында 1907й.
XIX быуат аҙағы почта карточкаһында һәйкәл.
"Российский Кредит" Банкы Идараһы Рәйесенә мөрәжәғәт
Һәйкәлде килтергәндә теркәп ебәрелгән хат

Һылтанмалар

Памятник Александру I на сайте «Виртуальный гид»

Сығанаҡтар

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 Киричек М. С. Музей под открытым небом. — Таганрог: ИП Стадников, 2010. — С. 31-34. — ISBN 978-5-9901455-3-5.
↑ Собств. корр. Памятник Александру I появился у стен Кремля в Москве // tvzvezda.ru. — 2014. — 20 ноября.
↑ Русский музей
↑ ^4,0 ^4,1 Киричек М. С. По ладоням твоих площадей. — Таганрог: Лукоморье, 2007. — С. 60-64. — ISBN 978-5-902450-13-9.
↑ Орлов Г. Н., Найговзин Л.И., Цымбал А.А. Памятники архитектуры, истории и культуры Таганрога на старых открытках и фотографиях. — Таганрог: Лукоморье, 2004. — С. 64. — ISBN 5-901565-11-8.
↑ ^6,0 ^6,1 ^6,2 Люци М. Памятник Александру I // Таганрог.Su. — 2009. — 30 июля.

[Музей_под_открытым_небом_—_С._31-34-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 Киричек М. С. Музей под открытым небом. — Таганрог: ИП Стадников, 2010. — С. 31-34. — ISBN 978-5-9901455-3-5.

[2] Собств. корр. Памятник Александру I появился у стен Кремля в Москве // tvzvezda.ru. — 2014. — 20 ноября.

[3] Русский музей

[По_ладоням_твоих_площадей_—_С._60-64-4] 4,0 ^4,1 Киричек М. С. По ладоням твоих площадей. — Таганрог: Лукоморье, 2007. — С. 60-64. — ISBN 978-5-902450-13-9.

[5] Орлов Г. Н., Найговзин Л.И., Цымбал А.А. Памятники архитектуры, истории и культуры Таганрога на старых открытках и фотографиях. — Таганрог: Лукоморье, 2004. — С. 64. — ISBN 5-901565-11-8.

[Люци_М.-6] 6,0 ^6,1 ^6,2 Люци М. Памятник Александру I // Таганрог.Su. — 2009. — 30 июля.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

@@ 4 юл: / 4 юл: @@
 |Оригинальное название    =
 |Изображение              = Taganrog alexanderImonument.jpg
-|Подпись изображения      = Памятник Александру I, 2007 й.
+|Подпись изображения      = Александр I һәйкәле, 2007 й.
 |Ширина изображения       = 200px
 |Страна                   = Рәсәй
@@ 23 юл: / 23 юл: @@
 }}
-'''Александр I һәйкәле''' — Таганрогта 1831 йылда скульптор Мартос Иван Петрович һәм архитектор Мельников Авраам Иванович ижад иткән Рәсәй императоры Александр I һәйкәле<ref name="Музей под открытым небом — С. 31-34">''[[Киричек, Маргарита Сергеевна|Киричек М. С.]]'' Музей под открытым небом. — Таганрог: ИП Стадников, 2010. — С. 31-34. — ISBN 978-5-9901455-3-5.</ref>. Первый памятник в истории [[Таганрог]]а и единственный до ноября [[2014 год]]а памятник этому царю в [[Россия|России]]<ref name="Музей под открытым небом — С. 31-34" /><ref>''Собств. корр.'' [http://tvzvezda.ru/news/vstrane_i_mire/content/201411201713-wnij.htm Памятник Александру I появился у стен Кремля в Москве] // tvzvezda.ru. — 2014. — 20 ноября.</ref>.
+'''Александр I һәйкәле''' — Таганрогта 1831 йылда ҡуйылған, скульптор Мартос Иван Петрович һәм архитектор Мельников Авраам Иванович ижад иткән Рәсәй императоры Александр I һәйкәле<ref name="Музей под открытым небом — С. 31-34">''[[Киричек, Маргарита Сергеевна|Киричек М. С.]]'' Музей под открытым небом. — Таганрог: ИП Стадников, 2010. — С. 31-34. — ISBN 978-5-9901455-3-5.</ref>. Таганрог тарихында беренсе һәйкәл һәм Рәсәйҙә был батшаға 2014 йылдың ноябренә тиклем берҙән бер һәйкәл<ref name="Музей под открытым небом — С. 31-34" /><ref>''Собств. корр.'' [http://tvzvezda.ru/news/vstrane_i_mire/content/201411201713-wnij.htm Памятник Александру I появился у стен Кремля в Москве] // tvzvezda.ru. — 2014. — 20 ноября.</ref>.
 == Үҙенсәлекле һәйкәлдең һүрәтләмәһе ==
-Аҡ юлаҡлы һоро граниттан эшләнгән бейек ҙур пьедесталдә императорҙың бөтә кәүҙәһенең бронза һыны баҫып тора. Уға биш һикәлтәле баҫҡыс илтә. АлександрI, генераль мундире һәм һалынып төшөп торған плащ кейгән, борғоланған йыланды ғорур рәүештә аяғы менән иҙә<ref name="Музей под открытым небом — С. 31-34" />. Был уның Наполеонды еңеүен символлаштырған кинәйәле һүҙ. Һул ҡулы менән батша шпага һабын тотоп тора, ә уң ҡулында Рәсәй империяһының ҡанундар йыйынтығы. Уның аяҡ аҫтындағы ҡанатлы фәрештәләр АлександрI-нең «фәрештә кеүек» характерын символлаштыра. Скульптура замандаштарын ҙур портрет оҡшашлығы менән таң ҡалдыра.
+Аҡ юлаҡлы һоро граниттан эшләнгән бейек ҙур пьедесталдә императорҙың бөтә кәүҙәһенең бронза һыны баҫып тора. Уға биш һикәлтәле баҫҡыс илтә. Александр I, генерал мундиры һәм һалынып төшөп торған плащ кейгән, борғоланған йыланды ғорур рәүештә аяғы менән иҙә<ref name="Музей под открытым небом — С. 31-34" />. Был уның Наполеонды еңеүен символлаштырған кинәйәле һүҙ. Һул ҡулы менән батша шпага һабын тотоп тора, ә уң ҡулында Рәсәй империяһының ҡанундар йыйынтығы. Уның аяҡ аҫтындағы ҡанатлы фәрештәләр Александр I-нең «фәрештә кеүек» характерын символлаштыра. Скульптура замандаштарын ҙур портрет оҡшашлығы менән таң ҡалдыра.
 Һәйкәл пьедесталының алғы йөҙөндә яҙыу уйып яҙылған:
@@ 38 юл: / 37 юл: @@
 == Таганрогта монументты төҙөү тарихы ==
 Һәйкәл төҙөү тураһында фекер Таганрогта 1825 йылда Александр I вафат булған ыңғайы тыуа<ref name="По ладоням твоих площадей — С. 60-64">''[[Киричек, Маргарита Сергеевна|Киричек М. С.]]'' По ладоням твоих площадей. — Таганрог: Лукоморье, 2007. — С. 60-64. — ISBN 978-5-902450-13-9.</ref>. Таганроглыларҙың һорауын яңы император [[Николай I|Николай I]] кире ҡаҡмай. Барынан бигерәк, монумент проектын эшләргә художество Академияһы ректоры, данлыҡлы скульптор Мартос Иван Петрович үҙе ризалыҡ бирә<ref name="По ладоням твоих площадей — С. 60-64" />.
-Монумент Иерусалим майҙанының уртаһында, Иерусалим грек Алескандр-Невский монастыре ҡаршыһында ҡуйыла.
+Монумент Иерусалим майҙанының уртаһында, Иерусалим грек Алескандр-Невский монастыры ҡаршыһында ҡуйыла.
 -се йылдар аҙағында Александр I һәйкәлен ҡутарып алып Александр I һарайы ихатаһына күсерәләр.<ref>''Орлов Г. Н., Найговзин Л.И., Цымбал А.А.'' Памятники архитектуры, истории и культуры Таганрога на старых открытках и фотографиях. — Таганрог: Лукоморье, 2004. — С. 64. — ISBN 5-901565-11-8.</ref>. 1932 йылда Таганрог ҡала советы ҡарары буйынса һәйкәлде Дондағы Ростов ҡалаһына ебәрәләр, унда һәйкәлде «совет сәнәғәте кәрәк-ярағына» тип иретәләр.
 Александр I-нең ҡутарып алынған һәйкәле урынына Граждандар һуғышы ҡатнашсыһы Дышловой Трофим Ивановичтың ҡәберен урынлаштыралар. Һуңғараҡ Дышловойҙың ҡәберлеген Горький исемендәге паркка, ә унан аҙаҡ ҡаланың иҫке зыяратына күсерәләр, ул әле лә ошо зыяратта тора.
 == Һәйкәлде тергеҙеү ==
-йылда, Таганрогтың 300-йыллығына, һәйкәлде яңынан тергеҙергә ҡарар ителә. Проектты  коммерция структураһы - «Российский кредит» банкының Таганрог филиалы уның идара итеүсеһе Г. А. Павленко исеменән финанслай. Һәйкәлдең күсермәһе ҡайһы бер үҙгәртеүҙәр менән [[Санкт-Петербург]]та һаҡланып ҡалған  һыҙым буйынса эшләнә<ref name="Люци М.">''Люци М.'' [http://www.xn--80aaib3cgnl.su/44-pamyatnik-aleksandru-i.html Памятник Александру I] // Таганрог.Su. — 2009. — 30 июля.</ref>. Тергеҙелгән һәйкәл 1998 йылдың 11 сентябрендә тантаналы асыла. Урындағы казактар һәм ҡала администрацияһы ҡатнашлығында ҙур митинг ойошторола. Хәҙерге монумент майҙандың уртаһынан ситкәрәк, торлаҡ йорттарға яҡыныраҡ күсерелгән булып сыға. Бер нисә йылдан һуң бүкәндәрҙәге сынйырҙар тергеҙелә, был һәйкәлгә тулы монументаллек бирә.
+йылда, Таганрогтың 300-йыллығына, һәйкәлде яңынан тергеҙергә ҡарар ителә. Проектты  коммерция структураһы - «Российский кредит» банкының Таганрог филиалы, уның идара итеүсеһе Г. А. Павленко йөҙөндә финанслай. Һәйкәлдең күсермәһе ҡайһы бер үҙгәртеүҙәр менән [[Санкт-Петербург]]та һаҡланып ҡалған  һыҙым буйынса эшләнә<ref name="Люци М.">''Люци М.'' [http://www.xn--80aaib3cgnl.su/44-pamyatnik-aleksandru-i.html Памятник Александру I] // Таганрог.Su. — 2009. — 30 июля.</ref>. Тергеҙелгән һәйкәл 1998 йылдың 11 сентябрендә тантаналы асыла. Урындағы казактар һәм ҡала администрацияһы ҡатнашлығында ҙур митинг ойошторола. Хәҙерге монумент майҙандың уртаһынан ситкәрәк, торлаҡ йорттарға яҡыныраҡ күсерелгән булып сыға. Бер нисә йылдан һуң бүкәндәрҙәге сынйырҙар тергеҙелә, был һәйкәлгә тулы монументаллек бирә.
-Яңы эшләнгән скульптурала постаменттан йылан алына, проектты эшләүселәр, Наполеон баҫып инеүе беҙҙән бик алыҫта ҡалған ваҡиға, шуға күрә уның тураһында хәтерләтеү художестволы образға тәбиғи тура килеп тормай тип иҫәпләйҙәр<ref name="Люци М." />. Также из скульптурной композиции исчезли купидоны<ref name="Люци М." />.
+Яңы эшләнгән скульптурала постаменттан йылан алына, проектты эшләүселәр, Наполеон баҫып инеүе беҙҙән бик алыҫта ҡалған ваҡиға, шуға күрә уның тураһында хәтерләтеү художестволы образға тәбиғи тура килеп тормай тип иҫәпләйҙәр<ref name="Люци М." />. Шулай уҡ скульптура композицияһынан купидондар (ҡулына йәйә менән уҡ тотҡан малай һүрәтендәге ғашиҡтар аллаһы) алына<ref name="Люци М." />.
 <gallery>