Махачҡала: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Yufereff (фекер алышыу | өлөш) Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
Yufereff (фекер алышыу | өлөш) Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
||
1 юл: | 1 юл: | ||
{{мөхәррирләү|Yufereff|23 август 2017}} |
|||
{{НП-Россия |
{{НП-Россия |
||
|статус =Ҡала |
|статус =Ҡала |
||
9 юл: | 8 юл: | ||
|lat_deg = 42 |lat_min = 58 |lat_sec = |
|lat_deg = 42 |lat_min = 58 |lat_sec = |
||
|lon_deg = 47 |lon_min = 29 |lon_sec = |
|lon_deg = 47 |lon_min = 29 |lon_sec = |
||
|CoordAddon = type:city( |
|CoordAddon = type:city(592976)_region:RU-DA |
||
|CoordScale = |
|CoordScale = |
||
|регион = Дағстан |
|регион = Дағстан |
||
21 юл: | 20 юл: | ||
|поселение = |
|поселение = |
||
|поселение в таблице = |
|поселение в таблице = |
||
|внутреннее деление = 3 район:<br /> |
|внутреннее деление = 3 район:<br />Киров, Ленин,<br />Совет |
||
|вид главы = |
|вид главы = |
||
|глава = [[Мусаев Муса Асхабалиевич|Муса Мусаев]] |
|глава = [[Мусаев Муса Асхабалиевич|Муса Мусаев]] |
||
31 юл: | 30 юл: | ||
|высота центра НП = |
|высота центра НП = |
||
|климат = |
|климат = |
||
|население = |
|население = 592 976 |
||
|год переписи = 2017 |
|год переписи = 2017 |
||
|плотность = |
|плотность = 1266,69 |
||
|агломерация = 700 987 |
|агломерация = 700 987 |
||
|национальный состав = [[аварҙар]] 26,7%<br /> [[ҡумыҡтар]] 19,17%<br />[[даргиндар]] 15,3%<br />[[лезгиндар]] 12,71%<br /> [[лактар]] 12,35% |
|национальный состав = [[аварҙар]] 26,7%<br /> [[ҡумыҡтар]] 19,17%<br />[[даргиндар]] 15,3%<br />[[лезгиндар]] 12,71%<br /> [[лактар]] 12,35% |
||
50 юл: | 49 юл: | ||
'''Махачҡала''' ({{lang-ru|Махачкала}}, {{lang-kum|Анжи, Анжикъала}}, {{lang-dar|Пянжи кьала}}, {{lang-av|МахIачхъала}}, {{Lang-tab|Мягьяжгъала}}, {{lang-lbe|МахІачкъала, Аьнжи}}<ref>Лакско-русский словарь. Лакку мазрал ва оьрус мазрал словарь. М., Гос. изд-во иностранных и национальных словарей, 1962. с. 336, 340</ref>, {{lang-rut|МахаIчкала}}, {{lang-ce|Хинж-ГIала}}<ref>''Гарсаев Л. М., Гарасаев А. М., Шаипова Т. С., Гарсаева М. М.'' Об основании, тайповом составе и топонимии села Бердыкель. — Грозный : Вестник ЧГУ. — 2014. — С. 98.</ref>, {{lang-lez|}}{{lang-agx|}}{{lang-tkr|Магьачкъала}}) — [[Дағстан]] Республикаһының баш ҡалаһы. |
'''Махачҡала''' ({{lang-ru|Махачкала}}, {{lang-kum|Анжи, Анжикъала}}, {{lang-dar|Пянжи кьала}}, {{lang-av|МахIачхъала}}, {{Lang-tab|Мягьяжгъала}}, {{lang-lbe|МахІачкъала, Аьнжи}}<ref>Лакско-русский словарь. Лакку мазрал ва оьрус мазрал словарь. М., Гос. изд-во иностранных и национальных словарей, 1962. с. 336, 340</ref>, {{lang-rut|МахаIчкала}}, {{lang-ce|Хинж-ГIала}}<ref>''Гарсаев Л. М., Гарасаев А. М., Шаипова Т. С., Гарсаева М. М.'' Об основании, тайповом составе и топонимии села Бердыкель. — Грозный : Вестник ЧГУ. — 2014. — С. 98.</ref>, {{lang-lez|}}{{lang-agx|}}{{lang-tkr|Магьачкъала}}) — [[Дағстан]] Республикаһының баш ҡалаһы. |
||
[[Файл: |
[[Файл:Capital of Dagestan.jpg|thumb|300px|right|Расул Гамзатов проспект]] |
||
Төнъяк Кавказдын эре ҡалаларынан береһе (3-сө урын). |
|||
Грозныйҙа [[Чечен Республикаһы]]ның 21 % халҡы йәшәй. |
|||
== Исем == |
|||
Урыҫса: |
|||
* [[1818]] — 30 декабрь [[1869]] (н. ст. — 11 ғинуар [[1870]]) —'''Грозная''' ҡәлғәһе <ref>[http://www.grozny.moy.su/photo/35-0-331 Фотография крепости]</ref> |
|||
* 30 декабрь 1869 —'''Грозный''' ҡалаһы. |
|||
Чеченса: |
|||
* '''Соьлж-ГІала''' |
|||
=== Климат === |
=== Климат === |
||
{{Климат города |
{{Климат города |
||
|Город_род=Махачҡаланың |
|||
|Город_род=Махачҡаланың|Источник=[http://meteoinfo.ru/climate/klimatgorod/1686-1246618396 «Гидрометцентр»], [http://thermo.karelia.ru/weather/w_precips_ru_gro.shtml «Thermo Karelia.Ru»] |
|||
|Источник=[http://pogoda.ru.net/climate/37472.htm Погода и климат] [http://data.oceaninfo.info/atlas/Kasp/2_watertemp_station_97027_1.html ЕСИМО] |
|||
| Янв_ср=-3.2 | Янв_ср_осад=19 |
|||
| |
| Янв_ср=1.2 | Янв_ср_осад=32 |
||
| |
| Фев_ср=1.2 | Фев_ср_осад=27 |
||
| |
| Мар_ср=4.7 | Мар_ср_осад=22 |
||
| |
| Апр_ср=10.4 | Апр_ср_осад=17 |
||
| |
| Май_ср=16.1 | Май_ср_осад=32 |
||
| |
| Июн_ср=21.6 | Июн_ср_осад=22 |
||
| |
| Июл_ср=24.7 | Июл_ср_осад=21 |
||
| |
| Авг_ср=24.5 | Авг_ср_осад=28 |
||
| |
| Сен_ср=20.0 | Сен_ср_осад=46 |
||
| |
| Окт_ср=13.9 | Окт_ср_осад=45 |
||
| |
| Ноя_ср=7.5 | Ноя_ср_осад=41 |
||
| |
| Дек_ср=2.7 | Дек_ср_осад=32 |
||
| Год_ср=12.4 | Год_ср_осад=365 |
|||
| Янв_ср_мин=-6.2 | Янв_ср_макс=0.6 |
|||
| |
| Янв_ср_мин=-1.4 | Янв_ср_макс=4.2 |
||
| |
| Фев_ср_мин=-1.5 | Фев_ср_макс=4.2 |
||
| |
| Мар_ср_мин=1.9 | Мар_ср_макс=7.8 |
||
| |
| Апр_ср_мин=7.1 | Апр_ср_макс=14.3 |
||
| |
| Май_ср_мин=12.6 | Май_ср_макс=20.2 |
||
| |
| Июн_ср_мин=17.7 | Июн_ср_макс=25.9 |
||
| |
| Июл_ср_мин=20.7 | Июл_ср_макс=28.9 |
||
| |
| Авг_ср_мин=20.5 | Авг_ср_макс=28.7 |
||
| |
| Сен_ср_мин=16.5 | Сен_ср_макс=23.8 |
||
| |
| Окт_ср_мин=10.6 | Окт_ср_макс=17.4 |
||
| |
| Ноя_ср_мин=4.5 | Ноя_ср_макс=10.7 |
||
| |
| Дек_ср_мин=0.0 | Дек_ср_макс=5.7 |
||
| |
| Год_ср_мин=9.1 | Год_ср_макс=16.0 |
||
| |
| Янв_а_макс=19.4 | Янв_а_мин=-25.1 |
||
| |
| Фев_а_макс=21.0 | Фев_а_мин=-26.8 |
||
| |
| Мар_а_макс=28.8 | Мар_а_мин=-13.5 |
||
| |
| Апр_а_макс=33.4 | Апр_а_мин=-5.1 |
||
| |
| Май_а_макс=35.1 | Май_а_мин=0.0 |
||
| |
| Июн_а_макс=37.6 | Июн_а_мин=5.8 |
||
| |
| Июл_а_макс=40 | Июл_а_мин=9.7 |
||
| |
| Авг_а_макс=40.7 | Авг_а_мин=8.0 |
||
| |
| Сен_а_макс=38.0 | Сен_а_мин=0.7 |
||
| |
| Окт_а_макс=30 | Окт_а_мин=-6.6 |
||
| |
| Ноя_а_макс=24.9 | Ноя_а_мин=-20 |
||
| |
| Дек_а_макс=20.1 | Дек_а_мин=-26.5 |
||
| Год_а_макс=40.7 | Год_а_мин=-26.8 |
|||
| Янв_вода=3.3 |
|||
| Фев_вода=2.3 |
|||
| Мар_вода=4.3 |
|||
| Апр_вода=9.5 |
|||
| Май_вода=15.0 |
|||
| Июн_вода=20.2 |
|||
| Июл_вода=23.4 |
|||
| Авг_вода=24.4 |
|||
| Сен_вода=21.5 |
|||
| Окт_вода=16.1 |
|||
| Ноя_вода=10.3 |
|||
| Дек_вода=5.3 |
|||
| Год_вода=13.0 |
|||
|}} |
|}} |
||
</div> |
|||
== Галерея == |
|||
<gallery perrow=12 widths="200px" heights="150px"> |
|||
файл:Крепостные ворота Грозного.jpg| Грозныйҙын ҡәлғә ҡапҡалары |
|||
файл:Часовая крепость Грозный.jpg| Грозныйҙын Часовая ҡәлғәһе |
|||
файл:Крепость Грозная.jpg| Грозный ҡәлғәһе |
|||
файл:Вид на Грозный и реку Сунжа.jpg| Сунжа |
|||
файл:Грозный Старый ЖД-вокзал.jpg|Грозный , иҫке тимер юл вокзалы |
|||
файл:Грозный-въезд.jpg|Грозный-инеү |
|||
</gallery> |
|||
== Хылыҡ (2010 йылдағы иҫәп алыу) == |
|||
{| class="prettytable" |
|||
! Хылыҡ |
|||
! Һаны, кеше |
|||
! % |
|||
|- |
|||
| [[чечендар]] |
|||
| 201 562 |
|||
| 95,7 |
|||
|- |
|||
| [[урыҫтар]] |
|||
| 5 295 |
|||
| 2,5 |
|||
|- |
|||
| [[ингуштар]] |
|||
| 2 129 |
|||
| 1,0 |
|||
|- |
|||
| [[татарҙар]] |
|||
| 270 |
|||
| 0,1 |
|||
|- |
|||
| [[әрмәндәр]] |
|||
| 189 |
|||
| 0,1 |
|||
|- |
|||
| [[кумыктар]] |
|||
| 158 |
|||
| 0,1 |
|||
|- |
|||
| [[аварҙар]] |
|||
| 110 |
|||
| 0,1 |
|||
|- |
|||
| [[украиндар]] |
|||
| 92 |
|||
| 0,1 |
|||
|- |
|||
| [[ногайҙар]] |
|||
| 4 |
|||
| 0,1 |
|||
|- |
|||
| '''Дөйөм''' |
|||
| 210 720 |
|||
| 100 |
|||
|} |
|||
== Архитектура == |
|||
<gallery perrow=12 widths="300px" heights="200px"> |
|||
файл:Chechnya Grozny City.JPG|Грозный-сити |
|||
файл:Духовное управление мусульман Чеченской республики.JPG| Чечен республикаһының мосолмандар диниә назараты йорто |
|||
файл:Мечеть Сердце Чечни и река Сунжа.JPG| [[Чечня йөрәге мәсете]] һәм Сунжа йылғаһы |
|||
файл:Грозный-сити и река Сунжа.JPG| Сунжа йылғаһында Грозный-сити |
|||
</gallery> |
|||
== Иҡтисад == |
|||
=== Сәнәғәт === |
|||
Эре ойошмалар: |
|||
* «Грознефтегаз» |
|||
* «Трансмаш» |
|||
* «Грозный электромеханика заводы» |
|||
* «Электропульт-Грозный» |
|||
* Грозный эксперементаль йығаҙ фабрикаһы |
|||
* «Беркат» тегеү фабрикаһы |
|||
* Грозный консервалар заводы |
|||
* 4 икмәк заводтары |
|||
* Кирбеҫ заводы |
|||
* ДОК «Фагус» |
|||
* «Чеченавто» завод ы |
|||
* «Энергия+Плюс» (2013 й. асылды) |
|||
== Мәғариф == |
|||
«Вуздар»: |
|||
* [[Чечен дәүләт университеты]] |
|||
* [[Грозный дәүләт нефть техник университеты]]. Рәсәйҙең иң оло нефть университеты, 1920 йылда асылған. |
|||
* Чечен дәүләт педагогия институты |
|||
== Иҫкәрмәләр == |
== Иҫкәрмәләр == |
||
203 юл: | 113 юл: | ||
== Һылтанмалар == |
== Һылтанмалар == |
||
* [http://www.mkala.ru/ Официальный портал Администрации Махачкалы] |
|||
{{Викиһаҡлағыс|Grozny}} |
|||
* [http://www.nsrd.ru/ Народное собрание депутатов Дагестана] |
|||
* [http://www.grozny.vrcal.com/ Наш Грозный]{{v|2012|04|19}} |
|||
* [http://planetolog.ru/map-city-big.php?country=RU&city=MCX&scheme=1 План Махачкалы] |
|||
* [http://www.gorod-grozny.ru Город ГРОЗНЫЙ. Фотографии, виртуальный музей]{{v|2012|04|19}} |
|||
* [http://whp057.narod2.ru/mahachkala.htm История Махачкалы] |
|||
* [http://www.grozny.eu Город ГРОЗНЫЙ. Фотогалерея]{{v|2012|04|19}} |
|||
* [http://www.vokrugsveta.ru/blogs/ivan/2043.php Города России на Великом шелковом пути (Анжи-кала или Саман-дар)] |
|||
* [http://www.grozny-virtual.ru Грозный Виртуальный. Один из первых сайтов и форумов о грозненцах]{{v|2012|04|19}} |
|||
* [http://englishrussia.com/2011/05/02/one-day-in-grozny/ Фотоальбом «Один день в Грозном», комментарии на английском языке]{{ref-en}}{{v|2012|04|19}} |
|||
[[Категория:Рәсәй субъекттары баш ҡалалары]] |
[[Категория:Рәсәй субъекттары баш ҡалалары]] |
17:46, 23 август 2017 өлгөһө
Ҡала | |||||
Махачҡала ҡум. Анжи-къала | |||||
| |||||
Ил | |||||
---|---|---|---|---|---|
Федерация субъекты | |||||
Муниципаль район | |||||
Координаталар | |||||
Эске бүленеш |
3 район: | ||||
Башлыҡ | |||||
Нигеҙләнгән | |||||
Элекке исеме |
1857 йылға тиклем — Петровское | ||||
Халҡы |
592 976 кеше (2017) | ||||
Тығыҙлығы |
1266,69 кеше/км² | ||||
Агломерация |
700 987 | ||||
Конфессиональ составы | |||||
Телефон коды |
+7 8722 | ||||
Почта индексы |
367000-367999 | ||||
Һанлы танытмалар | |||||
Автомобиль коды |
05 | ||||
ОКАТО коды | |||||
ОКТМО коды | |||||
Рәсми сайт | |||||
Махачҡала (рус. Махачкала, ҡум. Анжи, Анжикъала, дарг. Пянжи кьала, авар. МахIачхъала, таб. Мягьяжгъала, лаҡ МахІачкъала, Аьнжи[1], рут. МахаIчкала, чеч. Хинж-ГIала[2], лезг. агул. цахур. Магьачкъала) — Дағстан Республикаһының баш ҡалаһы.
Климат
Ҡала климаты | |||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Күрһәткес | Ғин | Фев | Мар | Апр | Май | Июн | Июл | Авг | Сен | Окт | Ноя | Дек | Йыл |
Абсолют максимум, °C | 19,4 | 21,0 | 28,8 | 33,4 | 35,1 | 37,6 | 40 | 40,7 | 38,0 | 30 | 24,9 | 20,1 | 40,7 |
Уртаса максимум, °C | 4,2 | 4,2 | 7,8 | 14,3 | 20,2 | 25,9 | 28,9 | 28,7 | 23,8 | 17,4 | 10,7 | 5,7 | 16,0 |
Уртаса температура, °C | 1,2 | 1,2 | 4,7 | 10,4 | 16,1 | 21,6 | 24,7 | 24,5 | 20,0 | 13,9 | 7,5 | 2,7 | 12,4 |
Уртаса минимум, °C | −1,4 | −1,5 | 1,9 | 7,1 | 12,6 | 17,7 | 20,7 | 20,5 | 16,5 | 10,6 | 4,5 | 0,0 | 9,1 |
Абсолют минимум, °C | −25,1 | −26,8 | −13,5 | −5,1 | 0,0 | 5,8 | 9,7 | 8,0 | 0,7 | −6,6 | −20 | −26,5 | −26,8 |
Яуым-төшөм нормаһы, мм | 32 | 27 | 22 | 17 | 32 | 22 | 21 | 28 | 46 | 45 | 41 | 32 | 365 |
Һыу температураһы, °C | 3,3 | 2,3 | 4,3 | 9,5 | 15,0 | 20,2 | 23,4 | 24,4 | 21,5 | 16,1 | 10,3 | 5,3 | 13,0 |
Сығанаҡ: Погода и климат ЕСИМО |