Ғүмәров (йыр): өлгөләр араһындағы айырма
Тамғалар: редактор вики-текста 2017 |
|||
| 19 юл: | 19 юл: | ||
| След_номер = |
| След_номер = |
||
}} |
}} |
||
«'''Ғүмәров'''» — [[башҡорт халыҡ йыры]], [[оҙон көй]]. Тәүге тапҡыр [[1930 йыл]]да [[Башҡорт АССР-ы]]ның [[Әбйәлил районы]]нда И. В. Салтыков тарафынан яҙып алына, «Башҡорт халыҡ йырҙары» йыйынтығында [[Заһир Исмәғилев]] яҙмаһында баҫылып сыға. Йыр варианттарын С. Ә. Ғәлин, Р. Л. Ғәбитов, Х. С. Ихтисамов, Ф. Х. Камаев, Л. Н. Лебединский, К. Й. Рәхимов, Н. Д. Шоңҡаров, [[Хөсәйен Әхмәтов]] |
«'''Ғүмәров'''» — [[башҡорт халыҡ йыры]], [[оҙон көй]]. Тәүге тапҡыр [[1930 йыл]]да [[Башҡорт АССР-ы]]ның [[Әбйәлил районы]]нда И. В. Салтыков тарафынан яҙып алына, «Башҡорт халыҡ йырҙары» йыйынтығында [[Заһир Исмәғилев]] яҙмаһында баҫылып сыға. Йыр варианттарын С. Ә. Ғәлин, Р. Л. Ғәбитов, Х. С. Ихтисамов, Ф. Х. Камаев, Л. Н. Лебединский, К. Й. Рәхимов, Н. Д. Шоңҡаров, [[Хөсәйен Әхмәтов]] һәм башҡалар яҙып ала. Лирик-драматик характерҙағы йыр. |
||
== Йырҙың риүәйәте == |
== Йырҙың риүәйәте == |
||
16:05, 13 октябрь 2017 өлгөһө
| «Ғүмәров» | |
| Йыр Ғ. Х. Ирназарова, Ғата Сөләймәнов | |
|---|---|
| Яҙҙырылған |
1930 йыл |
| Жанр |
башҡорт халыҡ йыры |
| Башҡарыу теле |
башҡорт телендә |
| Авторы |
халыҡ |
«Ғүмәров» — башҡорт халыҡ йыры, оҙон көй. Тәүге тапҡыр 1930 йылда Башҡорт АССР-ының Әбйәлил районында И. В. Салтыков тарафынан яҙып алына, «Башҡорт халыҡ йырҙары» йыйынтығында Заһир Исмәғилев яҙмаһында баҫылып сыға. Йыр варианттарын С. Ә. Ғәлин, Р. Л. Ғәбитов, Х. С. Ихтисамов, Ф. Х. Камаев, Л. Н. Лебединский, К. Й. Рәхимов, Н. Д. Шоңҡаров, Хөсәйен Әхмәтов һәм башҡалар яҙып ала. Лирик-драматик характерҙағы йыр.
Йырҙың риүәйәте
Йырҙың тексы
Бесән генә саптым күбәләп,
Ылау гына саптым түбәләп.
Тиләү менән Табын мәхрүм ҡалды,
Старшина булды Күбәләк.
Аяҙ гына көндө саңҡ-саңҡ итә
Урал гына тауҙың бөркөтө.
Ҡараңгы ла төндә ҡайырып үпкән,
Һай, афарин, Күбәләк егете.
Беренсе вариант
Верхнеурал өйәҙе Күбәләк-Тиләү улусы Рәхмәт ауылы (хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Әбйәлил районы) кешеһе Ғәлиәкбәр Ғүмәров исеме менән аталған. Ғүмәров (версияларҙың береһе буйынса, күбәләк һәм тиләү ырыуҙарының старшинаһы булған), халыҡты ҡыҫырыҡлауҙарҙан яҡлап, урындағы власть менән низағҡа инә һәм йәшенеп йөрөргә мәжбүр була. Йырҙы ул вафаты алдынан сығара.
Икенсе вариант
Ғүмәров Күбәләк-Тиләү волосында бик данлыҡлы һәм билдәле шәхес, уҡымышлы, зиһенле, белемле, тапҡыр, тәүәккәл кеше була. Шуға күрә лә уны 48 ауылды берләштергән Күбәләк-Тиләү волосы йыйынында старшина итеп һайлайҙар. Уға был ваҡытта ни бары 17 йәш була. Ә бит элек иң тәүҙә аҡһаҡалдарҙың, ололарҙың һүҙе үткән. Тимәк, егет ысынлап та хәтәр зирәк булған. Ғүмәровты старшина итеп һайлау ваҡиғаһы ун туғыҙынсы быуаттың икенсе яртыһына тура килә. Ғүмәровты Боғаҙаҡ күленә батырып үлтерәләр, ә уның ҡатыны Мәүлиха өс бала менән тол ҡала, дүртенсеһенә ауырлы була. Дүртенсе балаһы тыуғас, уның бер апһыны таныша килгән һәм, сәй эскәндә сәйгүнгә ағыу һалып, Мәүлиханы ағыулап үлтерә. Был ваҡытта уға ни бары 26 ғына йәш була. Уның балалары Бибиямал, Ғәлиастан, Маһира, Хәйҙәр үкһеҙ етем ҡала. Ғүмәровтың әсәһенең исеме Гөлзар була.
1-се строфаның өсөнсө юлын: «Тиләү менән Табын тотто һабын», — тип тә йырлайҙар. Ғөмүмән, был йырҙы Күбәләк-Тиләү яҡтарында белмәгән кеше һирәктер. 2-се куплет Ғүмәров менән Мәүлиханың мөхәббәте хаҡында.
Хәҙерге көндә старшина Ғүмәровтың нәҫелдәре Рәхмәт һәм башҡа ауылдарҙа йәшәй.
«Ғүмәров» йырының һуҙып йырланған төп ижеге ике тапҡыр үҙгәртеп ҡабатлана, ул мажор пентатоникаһының төп тондарын һалмаҡ характерҙа уратып йырлауҙан ғибәрәт. Һуңғы фраза йырҙың драматизмын көсәйтеп ебәрә. Йырҙы Заһир Исмәғилев һәм Хөсәйен Әхмәтов тауыш һәм фортепиано өсөн эшкәрткән.
Башҡарыусылар
«Ғүмәров» йырын Ғ. Х. Ирназарова, Ғата Сөләймәнов башҡара.
Әҙәбиәт
- Башкирское народное творчество. Т.8. Песни (дооктябрский период). Уфа, 1995
- Ғүмәров (йыр) // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.