Кинйә Арыҫланов: өлгөләр араһындағы айырма

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
4 юл: 4 юл:
|размер =
|размер =
|описание =
|описание =
|имя при рождении = Кинйә
|имя при рождении =
|род деятельности =
|род деятельности =
|дата рождения = 1723
|дата рождения = 1723
13 юл: 13 юл:
|место смерти =
|место смерти =
|отец = [[Арыҫлан Аҡҡолов]] (Арыҫлан батыр)
|отец = [[Арыҫлан Аҡҡолов]] (Арыҫлан батыр)
|мать = ?
|мать =
|супруг = -
|супруг =
|супруга = ?
|супруга =
|дети = ?
|дети =
}}
}}
{{фамилиялаш|Арыҫланов}}
{{фамилиялаш|Арыҫланов}}

18:00, 8 ноябрь 2017 өлгөһө

Кинйә Арыҫланов
Тыуған көнө

1723({{padleft:1723|4|0}})

Тыуған урыны

Өфө провицияһының Нуғай юлы (даруғаһы) Бошман-Ҡыпсаҡ олоҫо Танып ауылы (хәҙер Башҡортостан Республикаһының Мәләүез районы)

Вафат булған көнө

1774-?

Ил

 Рәсәй империяһы

Атаһы

Арыҫлан Аҡҡолов (Арыҫлан батыр)

Кинйә Арыҫланов (1723, Өфө провицияһының Нуғай юлы (даруғаһы) Бошман-Ҡыпсаҡ олоҫо Танып ауылы (хәҙер Башҡортостан Республикаһының Мәләүез районы), Кинйәабыҙ ауылы Көйөргәҙе районы Башҡортостан Республикаһы — ?) — башҡорт старшинаһы, абыҙ[1], 1773—1775 йылғы Крәҫтиәндәр һуғышы полководецы башҡорттарға башҡортса манифестар яҙыусы, Пугачевтың идеологы.

Туғай Кинйәһе (Беренсе Кинйәабыҙ) ауылы тарихи-мәҙәни ҡурсаулығы

Ул бик ихтирамлы кеше булған, урыҫ, ғәрәп, фарсы, немец телдәрен белгән. 1760 йылдарҙа - Бошман-Ҡыпсаҡ ырыуының старшинаһы. Беренселәрҙән булып, Пугачев яуына ҡушылыусы старшина. Емельян Пугачёв уға бригада генералы титулы бирә. Ул урыҫ булмаған барлыҡ хәрби ойошмалар менән командалыҡ итә. Башҡа милләт вәкилдәре менән аралашҡанда Емельян Пугачёвтың советнигы (кәңәшсеһе) була[1]. Күтәрелештә башҡорттарҙың, татарҙарҙың, ҡалмыҡтарҙың һәм башҡа халыҡтарҙың күпләп ҡатнашауы - Кинйә Арыҫлановтың эшмәкәрлек һөҙөмтәһе[1]. Төрки телендә указдар, манифестар һәм башҡа мөрәжәғәтнамәләр яҙа. Пугачев менән берлектә Башҡортостанда барған халыҡ күтәрелештәренә етәкселек итә. 1774 йылда хәбәрһеҙ юғала.

Хәтер

  • Мәләүез ҡалаһында уның исемен 9-сы башҡорт гимназияһы йөрөтә.
  • Башҡортостандың Көйөргәҙе районында Кинйә Арыҫлпнов исемендәге ауыл һәм мәмерйә бар.
  • Кинйә Арыҫланов музейы эшләй.
  • Күмертау һәм Сибай ҡалаларында урамдар уның исеме менән аталған.
  • Көйөргәҙе районының Кинйәабыҙ һәм Ермолаево ауылдарында - һәйкәл, Сибай ҡалаһында барельеф ҡуйылған.
  • Башҡорт яҙыусыһы Ғәли Ибраһимов өс томлыҡ тарихи «Кинйә» романын яҙған.
  • «Кинйә» художестволы фильмы төшөрөлгән («Башкортостан» киностудияһы, реж. Ә. Ғ. Абдразаков)

Иҫкәрмәләр

Һылтанмалар

Әҙәбиәт

  • Усманов А. Н. Кинзя Арсланов — выдающийся сподвижник Пугачева, в сборнике: Исторические записки, т. 71, М., 1962.
  • Кинзя Арсланов — статья из Большой советской энциклопедии
  • Гали Ибрагимов «Кинзя» Уфа, башкирское книжное издательство, 1988 ISBN 5-295-00183-0
  • Ғәли Ибраһимов Киниә Тарихи роман ӨФӨ 2009 ISBN 978-5-295-04951-4