Арғаяш кантоны: өлгөләр араһындағы айырма

Арғаяш кантоны
	Арғаяш кантоны
Ил	Бәләкәй Башҡортостан; Башҡорт АССР-ы
Үҙәге	Арғаяш ауылы
Ойошторолған	1919
Майҙаны	5 246 км²
Халҡы	83 831 кеше (1920), 100 851 кеше (1926) (башҡорттар — 40984,; мишәрҙәр — 26468,; татарҙар — 1127,; урыҫтар — 31897 һәм башҡалар)
Рәсми телдәр	башҡорт теле

Интерактивная навигация по истории

← Алдағы үҙгәртеү Киләһе үҙгәртеү →

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән

ВизуальВикитекст

Һыҙылған

07:55, 19 сентябрь 2018 өлгөһө

Арғаяш кантоны (рус. Аргаяшский кантон) — Башҡорт Автономиялы Республикаһына ингән башҡорт милли кантоны.

Административ үҙәге — Арғаяш ауылы.

Тарихы

1917 йылдың декабрендә III Бөтә башҡорт ойоштороу ҡоролтайы «Башҡортостандың автономиялы идараһы тураһында» ҡарарын ҡабул итә, уға ярашлы Башҡортостан мөхтәриәте туғыҙ кантондан тора: Барын-Табын (аҙаҡ Арғаяш кантоны тип үҙгәртелә), Бөрйән-Түңгәүер, Ете ырыу, Иҫкен-Ҡатай, Ҡыпсаҡ, Ҡыуаҡан, Тамъян, Туҡ-Соран һәм Үҫәргән^[1]^[2]. 1919 йылдың башына ҡарата Башҡортостан мөхтәриәте 13 кантондан тора: Арғаяш, Бөрйән-Түңгәүер, Дыуан, Ете ырыу, Көҙәй, Ҡошсо, Ҡыпсаҡ, Табын, Тамъян-Ҡатай, Туҡ-Соран, Үҫәргән, Юрматы һәм Ялан^[3].

Арғаяш кантоны составына Екатеринбург өйәҙе, Силәбе өйәҙе, Троицк өйәҙе, Шадринск өйәҙенең 18 улусы инә. Административ үҙәге — Арғаяш ауылы.

1919 йылдың 20 мартындағы «Үҙәк Совет власы менән Башҡорт хөкүмәте араһында Башҡорт совет автономияһы тураһында килешеү»гә ярашлы республика территорияһы 13 кантондан тора, уның араһында Арғаяш кантоны ла була.

1930 йылдың 20 авгусында кантон бөтөрөлә, уның территорияһы Арғаяш районы (Арғаяш, Губерна, Мөхәмәтҡолой улустары, өлөшләтә Ҡараболаҡ улусы) һәм Ҡоншаҡ районы (Бүре, өлөшләтә Ҡараболаҡ һәм Ҡоншаҡ улустары) составына инә.

Халҡы

1920 йылда — 83831 кеше, 1926 йылда — 100851 (башҡорттар — 40984, мишәрҙәр — 26468, татарҙар — 1127, урыҫтар — 31897 һәм башҡалар). 1926 йылда 7 июнендә Арғаяш кантоны составына Урал өлкәһе Свердловск округының Губерна һәм Кузнецк ауыл советы төҙөлгән Губерна улусы (үҙәге — Губерна ауылы) инә. Бөтә Рәсәй ҮБК ның 1924 йылда 15 декабрҙә декреты менән Арғаяш кантоны 5 улус ойошторола, Бөтә Рәсәй ҮБК ның 1926 йылда 14 июне декреты менән — 6. Башлыса ауыл хужалығы үҫешкән була. 1927 йылда һөрөнтө ерҙәр майҙаны 104,3 мең га тәшкил итә, ауыл хужалығы бойҙай сәсеүлеге — 54,7 мең, һоло — 41,1 мең, арыш — 6,2 мең, арпа — 0,6 мең, картуф — 0,7 мең, етен — 0,6 мең; һыйыр малы һаны — 57273 баш, йылҡы — 38910, һарыҡ — 71525, кәзә — 2692, сусҡа — 2317. 8 баҙар була (1926). 1-се баҫҡыс 95 мәктәп (башҡорт телендә уҡытыу 65, татар — 14, урыҫ телендә — 16 мәктәптә алып барыла; 1926); 5 дауахана һәм 8 амбулатория (1930); китапхана һәм 18 уҡыу өйө (1929) иҫәпләнә.

География

Майҙаны — 5 246 км² (1922). Төньяҡта — Екатеринбург, көньяҡта Силәбе губернаһы менән сиктәш була.

Рәйес

Иҙелғужин Кәрим Абдулла улы (1924-1925)

Шулай уҡ ҡарағыҙ

Һылтанмалар

Башҡорт Энциклопедияһы, Арғаяш кантоны

Иҫкәрмәләр

↑ История башкирского народа: в 7 т./ гл. ред. М. М. Кульшарипов; Ин-т истории, языка и литературы УНЦ РАН. — Уфа: Гилем, 2010. — Т. V. — С. 128. — 468 с.
↑ Әсфәндиәров Ә. З. Кантон // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.
↑ Азнагулов В. Г., Хамитова З. Г. Парламентаризм в Башкортостане: история и современность. — Уфа: ГРИ «Башкортостан», 2005. — С. 72. — 304 с.

Әҙәбиәт

[1] История башкирского народа: в 7 т./ гл. ред. М. М. Кульшарипов; Ин-т истории, языка и литературы УНЦ РАН. — Уфа: Гилем, 2010. — Т. V. — С. 128. — 468 с.

[2] Әсфәндиәров Ә. З. Кантон // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9.

[3] Азнагулов В. Г., Хамитова З. Г. Парламентаризм в Башкортостане: история и современность. — Уфа: ГРИ «Башкортостан», 2005. — С. 72. — 304 с.

[1]

[2]

[3]

@@ 47 юл: / 47 юл: @@
 Административ үҙәге — [[Арғаяш (ауыл)|Арғаяш ауылы]].
-== Тарих ==
+== Тарихы ==
 [[File:Başqortostan ASSR 1927.jpg|thumb|left|Арғаяш кантоны 1927 йылда]]
+йылдың декабрендә [[Бөтә башҡорт ҡоролтайҙары|III Бөтә башҡорт ойоштороу ҡоролтайы]] «Башҡортостандың автономиялы идараһы тураһында» ҡарарын ҡабул итә, уға ярашлы [[Башҡортостан мөхтәриәте]] туғыҙ кантондан тора: Барын-Табын (аҙаҡ Арғаяш кантоны тип үҙгәртелә), [[Бөрйән-Түңгәүер кантоны|Бөрйән-Түңгәүер]], [[Ете ырыу кантоны|Ете ырыу]], [[Ялан кантоны|Иҫкен-Ҡатай]], [[Ҡыпсаҡ кантоны|Ҡыпсаҡ]], Ҡыуаҡан, Тамъян, [[Туҡ-Соран кантоны|Туҡ-Соран]] һәм [[Үҫәргән кантоны|Үҫәргән]]<ref>{{книга
-[[1919]] йылда [[20 март]]ында АСБР составында ойошторола. [[Екатеринбург өйәҙе]], [[Силәбе өйәҙе]], [[Троицк өйәҙе]], [[Шадринск өйәҙе]]нең 18 улусы инә. Административ үҙәге — [[Арғаяш (ауыл)|Арғаяш]] ауылы. 3-сө [[Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайы|Бөтә башҡорт ҡоролтайы]] (1917 йылда декабрҙә) ҡарары менән автономиялы Башҡортостан территорияһы 9 кантон һәм 73 улусҡа бүленә. [[1919]] йылда [[20 март]]ында ҡул ҡуйылған Үҙәк Совет власы менән [[Башҡорт хөкүмәте]] араһында Башҡорт Совет автономияһы тураһында килешеүгә ярашлы, республикаһы территорияһы 13 кантон (Арғаяш кантоны, [[Бөрйән-Түңгәүер кантоны]], [[Дыуан кантоны]], [[Ете ырыу кантоны]], [[Көҙәй кантоны]],[[Ҡошсы кантоны]], [[Ҡыпсаҡ кантоны]], [[Табын кантоны]], [[Тамьян-Ҡатай кантоны]], [[Туҡ-Соран кантоны]], [[Үҫәргән кантоны]], [[Юрматы кантоны]],[[Ялан кантоны]]) һәм 135 улустан тора. [[1930]] йылда 20 августа кантон бөтөрөлә, уның территорияһы Арғаяш районы (Арғаяш, Губерна, Мөхәмәтҡолой улустары, өлөшләтә Ҡараболаҡ улусы) һәм Ҡоншаҡ районы (Бүре, өлөшләтә Ҡараболаҡ һәм Ҡоншаҡ) составына инә.
+ |автор         =
+ |заглавие      = История башкирского народа: в 7 т./ гл. ред. М. М. Кульшарипов; Ин-т истории, языка и литературы УНЦ РАН
+ |ссылка        =
+ |ответственный =
+ |место         = Уфа
+ |издательство  = Гилем
+ |год           = 2010
+ |том           = V
+ |страниц       = 468
+ |страницы      = 128
+ |isbn          =
+}}
+</ref><ref>{{БЭ|6580|Кантон|автор=[[Әсфәндиәров Әнүәр Закир улы|Әсфәндиәров Ә. З.]]}}</ref>. 1919 йылдың башына ҡарата Башҡортостан мөхтәриәте 13 кантондан тора: [[Арғаяш кантоны|Арғаяш]], [[Бөрйән-Түңгәүер кантоны|Бөрйән-Түңгәүер]], [[Дыуан кантоны|Дыуан]], [[Ете ырыу кантоны|Ете ырыу]], [[Көҙәй кантоны|Көҙәй]], [[Ҡошсо кантоны|Ҡошсо]], [[Ҡыпсаҡ кантоны|Ҡыпсаҡ]], [[Табын кантоны|Табын]], [[Тамъян-Ҡатай кантоны|Тамъян-Ҡатай]], [[Туҡ-Соран кантоны|Туҡ-Соран]], [[Үҫәргән кантоны|Үҫәргән]], [[Юрматы кантоны|Юрматы]] һәм [[Ялан кантоны|Ялан]]<ref>{{книга
+ |автор         = Азнагулов В. Г., Хамитова З. Г.
+ |заглавие      = Парламентаризм в Башкортостане: история и современность
+ |ссылка        = http://www.gsrb.ru/ru/about_parliament/history/parlament_tom_1-1.pdf
+ |ответственный =
+ |место         = Уфа
+ |издательство  = ГРИ «Башкортостан»
+ |год           = 2005
+ |том           =
+ |страниц       = 304
+ |страницы      = 72
+ |isbn          =
+}}</ref>.
+Арғаяш кантоны составына [[Екатеринбург өйәҙе]], [[Силәбе өйәҙе]], [[Троицк өйәҙе]], [[Шадринск өйәҙе]]нең 18 улусы инә. Административ үҙәге — [[Арғаяш (ауыл)|Арғаяш]] ауылы.
+[[1919]] йылдың [[20 март]]ындағы «[[Үҙәк Совет власы менән Башҡорт хөкүмәте араһында Башҡорт совет автономияһы тураһында килешеү]]»гә ярашлы республика территорияһы 13 кантондан тора, уның араһында Арғаяш кантоны ла була.
+[[1930]] йылдың 20 авгусында кантон бөтөрөлә, уның территорияһы [[Арғаяш районы]] (Арғаяш, Губерна, Мөхәмәтҡолой улустары, өлөшләтә Ҡараболаҡ улусы) һәм [[Ҡоншаҡ районы]] (Бүре, өлөшләтә Ҡараболаҡ һәм Ҡоншаҡ улустары) составына инә.
 == Халҡы ==