Хәҡиҡәт: өлгөләр араһындағы айырма

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
ә 37.190.42.5 (фекер алышыу) эшләгән үҙгәртеүҙәр Регион102 өлгөһөнә кире ҡайтарылды
Тамғалар: кире ҡайтарыу
2 юл: 2 юл:


'''Хаҡиҡәт''' — фекерләүҙең предметҡа сағалашын күрһәткән [[Гносеология|гносеологик]] характеристика. Әгәр, фекер предметҡа тап килһә, хаҡиҡәт тип иҫәпләнә<ref>{{книга|заглавие=Философия: Энциклопедический словарь|ссылка=http://www.fidel-kastro.ru/filosofy/ihtik_ivin_slovar.htm|ответственный=под ред. [[Ивин, Александр Архипович|А. А. Ивина]]|место=М.|издательство=Гардарики|год=2004|страниц=1072|isbn=5-8297-0050-6}}</ref>.
'''Хаҡиҡәт''' — фекерләүҙең предметҡа сағалашын күрһәткән [[Гносеология|гносеологик]] характеристика. Әгәр, фекер предметҡа тап килһә, хаҡиҡәт тип иҫәпләнә<ref>{{книга|заглавие=Философия: Энциклопедический словарь|ссылка=http://www.fidel-kastro.ru/filosofy/ihtik_ivin_slovar.htm|ответственный=под ред. [[Ивин, Александр Архипович|А. А. Ивина]]|место=М.|издательство=Гардарики|год=2004|страниц=1072|isbn=5-8297-0050-6}}</ref>.

== Этимология ==
Происходит от краткого прилагательного женского рода "иста" путем добавления суффикса "ин" (см. пример "А" ниже), которое, в свою очередь, происходит от слова иск ("к" меняется на "т" по правилу чередования согласных старославянской речи, см. пример "В")

Пример "А":

ст.-слав. среда -> рус. серед'''ин'''а;

ст.-слав. говяда -> рус. говяд'''ин'''а;

ст.-слав. велика -> рус. велеч'''ин'''а

ст.-слав. всяка -> рус. всяч'''ин'''а;

ст.-слав. тиха -> рус. тиш'''ин'''а

ст.-слав. стара -> рус. стар'''ин'''а

ст.-слав. слаба -> рус. слаб'''ин'''а

Пример "В"

Архаизмами данного правила в русской речи являются:

пус'''к''' -> пус'''т'''ить;

блес'''к''' -> блес'''т'''еть;

лас'''к'''ать -> лас'''т'''иться

очер'''к''' -> очер'''т'''ить

пау'''к''' -> пау'''т'''ина ст.-слав. паучина (чья?)

ст.-слав. иудеис'''т'''ии -> рус. иудес'''к'''ие;

ст.-слав. израильс'''т'''ии -> рус. израильс'''к'''ие

исчина

ст.-слав. на'''ч''и''н''а'''''ти (за'''ч''и''н''а'''''ти) -> рус. начинать (зачинать);

ст.-слав. на'''ч''я'''''ти (за'''ч''я'''''ти) -> рус. начать (зачать);

ст.-слав. на'''ч''я'''''ло (за'''ч''я'''''ло) -> рус. начало (зачало)

ис'''к''' -> ис'''т'''а -> ис'''ч'''ина

Любой поиск строится на вопросе, любой вопрос, по правилам старославянской речи, начинается с "к" (кой, кая, кое, кем, кому, когда) или "ч" (чий,чия, чие,чем, чему)

Любое нахождение строится на ответе, любой ответ, по правилам старославянской речи, начинается с "т" (той, та, то, тем, тому, тогда)


Хаҡиҡәткә ҡаршы төшөнсә ялған була.
Хаҡиҡәткә ҡаршы төшөнсә ялған була.

20:38, 24 ноябрь 2018 өлгөһө

Ваҡыт хаҡиҡәтте ялғандан һәм көнсөллөктән һаҡлай, Франсуа Лемуан, 1737

Хаҡиҡәт — фекерләүҙең предметҡа сағалашын күрһәткән гносеологик характеристика. Әгәр, фекер предметҡа тап килһә, хаҡиҡәт тип иҫәпләнә[1].

Хаҡиҡәткә ҡаршы төшөнсә ялған була.

Хәҡиҡәт ул — белем. Ләкин һәр белем хәҡиҡәт түгел әле. Хәҡиҡәт предметтарҙың һәм күренешләрнең сифаттарын дөрөҫ сағылдырыусы белем. Хәҡиҡәттең ҡапма-ҡаршы күренеше — яңылышлыҡ, ҡайһы предметтарының һәм күренештәренең сифаттарын дәрес сағылдырмай торған белем. Хәҡиҡәтнең ҡапма-ҡаршы күренеше яңалыш шәкелендә лә сағыла. Ялған яңылышлыҡтан ниндәйҙер субъектив маҡсатка нигеҙләнгән булыуы менән айырыла. Хәҡиҡәт — ғәйәт ҡатлаулы күренеш. Ул объектив, йәғни субъекттың аңынан, ихтыярынан ни дәрәжәлә ирекле? Был һорауға яуаптар төрлөсә. Ҡайһы бер ғалимдәр хәҡиҡәтте фәҡәт субъектив күренеш тип кенә бәйәләҙәр, хәҡиҡәттең объектив була алыуын инҡар итәләр. Ысынлыҡта иһә хәҡиҡәттең объективлығы шиккә ҡуйылырға тейеш түгел.

Хәҡиҡәт тураһында тәғлимәт

Философияла хәҡиҡәт проблемаһы боронғо осорҙарҙан башлап уҡ ғалимдарҙың иғтибары үҙәгендә булып килә һәм был проблема тирәһендә бәхәстәр өҙөлмәй, улар әле лә дауам итә. Боронғо грек филосоияһы вәкилдәре (Демокрит, Аристотель, Эпикур) хәҡиҡәтте ысынбарлыҡтың үҙенә тура килгән белем тип ҡарағандар. Шул уҡ замандың идеалистары (Платон, Августин) хәҡиҡәтте идеаль объекттарҙың мәңге үҙгәрмәүсән сифаттары тигәндәр. Яңы заман философтары (Бэкон, Спиноза), һуңыраҡ XVIII быуат француз ғалимдәре (Дид-ро, Гельвеций) хәҡиҡәтте аңлатыуҙа материалистик позицияны яҡлап сығалар. Кант, үҙенең төп фәлсәфи ҡараштарына тоғро булараҡ, хәҡиҡәтте априорлык теорияһына бәйләп эш итә. Һуңыраҡ йәшәгән немец классик филосоияһы вәкилдәре, бигрәк тә Гегель хәҡиҡәтте диалектик процесс тигән нөктәнән сығып ҡарай. XIX-XX быуат субъектив идеализм тарафтарҙары хәҡиҡәтте субъекттың һиҙеү, фекерләү сифаттарына бойһондороп аңлатырга тырышалар. Диалектик материализм вәкилдәре өсөн хәҡиҡәт — объектив ысынбарлыҡтың сағылышы.

«Субъектив хәҡиҡәт» тигән термин фәҡәт билдәле бер мәғәнәлә генә ҡабул ителергә мөмкин. Мәҫәлән, һәр предмет, шулай ук күренеш бер үк ваҡытта төрлө функцияларға эйә булып йәшәргә мөмкин. Әйтәйек, сәнғәт. Уның аҫылы — бер, ул да ысынбарлыҡның эмоциональ-образлы сағылышы булыу. Ә функцияһы — бер нисә. Сәнғәт ул — кешеләргә эстетик ләззәт биреүсе күренеш тә, кешеләрҙе тәрбийәләү сараһы ла, уларҙың үҙ-ара аралашу ысулы ла... Сәнғәттең бурыстарын күреүҙә һәр индивид уны үҙенең субъектив ҡарашынан сығып бәйәле ала. Берәү өсөн ул, беренсе сиратта, эстетик ләззәт биреүсе күренеш, икенсе берәү өсөн — тәрбийәләү сараһы, өсөнсө, дүртесе һәм тағын кемдәрҙер өсөн — тағы ниндәйҙер «саралар». Күренә, һәр осракта ла хәҡиҡәт юҡ түгел, ул — бар. Ләкин ул — субъектив хәҡиҡәт.

Иҫкәрмәләр

  1. Философия: Энциклопедический словарь / под ред. А. А. Ивина. — М.: Гардарики, 2004. — 1072 с. — ISBN 5-8297-0050-6.

Әҙәбиәт

  • Истина // Православная Богословская Энциклопедия. Том 5. Издание Петроград. Приложение к духовному журналу «Странник» за 1904 г.
  • Батищев Г. С. Истина и ценности // Познание в социальном контексте. — М.: ИФ РАН, 1994.
  • Гиззәтов К.Т., Философия: 2 китап. 1 -се китап: Ҡыҫкаса философия тарихы. Философиянең нигеҙ проблемалары: Юғары уҡыу йорто өсөн дәреслек. -Казан. Мәфариф. 2002.ISBN 5-7761-1122-6