Википедия:Һайланған мәҡәләләр: өлгөләр араһындағы айырма

Интерактивная навигация по истории

← Алдағы үҙгәртеү Киләһе үҙгәртеү →

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән

ВизуальВикитекст

Һыҙылған

04:39, 15 ғинуар 2020 өлгөһө

Яңы башлаусыларға · Берләшмә · Порталдар · Наградалар · Проекттар · Һорауҙар · Баһалау

Сифатлы мәҡәләләр · Яҡшы мәҡәләләр · Һайланған мәҡәләләр · Һайланған исемлектәр һәм порталдар

ВП:ҺМ

Һайланған мәҡәләләр

Яҡшы мәҡәләләр

Сифатлы мәҡәләләр

Исемлектәр һәм порталдар

Һайланған мәҡәлә — был проект бүлегенә иң яҡшы тип иҫәпләнгән һәм билдәле сифат талаптарына тура килгән мәҡәлә индерелә. Был биткә ҡуйыр алдынан, мәҡәлә Кандидаттар битендә дөрөҫлөк, битарафлыҡ, тулылыҡ, яҙыу алымдары буйынса тикшереү үтә.

Һайланған мәҡәлә өҫкө уң яҡ битендә алтын йондоҙ () менән билдәләнә.

Хәҙер Башҡорт Википедияһында 121 һайланған мәҡәлә (яңыртырға).

Һайлау: Талаптар • Кандидаттар (11) • Статусын үҙгәртергә (1)

Яңыраҡ һайланған мәҡәләләр

Низами Гәнжәүи (1141 йылдар тирәһе, Ғәнжә, Илдегизеттәр дәүләте (беҙҙең быуатта — хәҙерге Әзербайжандағы ҡала) — яҡынса 1209 йылда, (шунда уҡ)) — фарсы шиғриәтенең классигы, урта быуаттар Көнсығышының (макрорегион) иң бөйөк шағирҙарының береһе. Фарсы эпик әҙәбиәтенең арҙаҡлы шағир-романтигы. Фарсы эпик шиғриәтенә аралашыу теле һәм реалистик стилде индереүсе.

Ғәҙәти халыҡ ауыҙ-тел ижады һәм яҙма-тарихи хроникаларҙағы темаларын ҡулланып, Низами үҙенең поэмалары аша Оло Ирандағы исламға ҡәҙәре һәм хәҙерге ислам осорҙарын берләштерә.

Низамиҙың героик-романтик шиғриәте быуаттар дауамында бар фарсы телле халыҡты һәм уға эйәрергә теләгән йәш шағирҙар, яҙыусылар һәм драматургтарға оҙаҡ йылдар Персияның үҙендә генә түгел, бар тирә-яҡ биләмәләрҙә ҙур йоғонто яһай. Шулай уҡ күрше Әзербайжан, Әрмәнстан, Афғанстан, Грузия, Һиндостан, Иран, Пакистан, Тажикстан, Төркиә, Үзбәкстан мәҙәниәте лә бынан ситтә ҡалмай.

Уның ижады бөйөк шағирҙар: Хафиз Ширази, Йәләлетдин Руми һәм Саади ижадтарына ла йоғонто яһай. Уның биш мәснәүиһе («Хәмсә» күләмле поэмаһы) төрлө белем өлкәләренән алынған темаларҙы сағылдыра һәм дан ҡаҙана. Поэмаларҙың геройҙары — Хосров һәм Ширин, Ләйлә һәм Мәжнүн, Искәндәр — бөгөнгө көндә лә барлыҡ ислам донъяһында ла, башҡа илдәрҙә лә билдәле.

1991 йыл, тыуыуына 850 йыл тулыу уңайынан, ЮНЕСКО тарафынан Низами йылы тип иғлан ителә.

↪ дауамы…

Ҡумыҙ — бик боронғо башҡорт милли музыка ҡоралдарының береһе.

Ҡумыҙ — уртаһында теле булған дуға формаһындағы металл. Ағастан, ҡаҙ һөйәгенән һәм ҡатынан, тимерҙән эшләнгән ҡумыҙҙар була. Элек уны хатта дөйә тояғынан да яһағандар. Уйнағанда уны, һул ҡулы менән тотоп, тешкә терәйҙәр ҙә ирендәр менән ҡымтыйҙар. Теленә бәйләнгән епте тартыуҙан төрлө-төрлө тауыш сыға. Ҡумыҙҙа тамсы тамған, ат тояҡтары тупылдаған, поезд сапҡан тауыштар, хатта ҡоштар һайрауын да ишеттереп була.

Ҡумыҙҙың нимәнән эшләнеүенә һәм тауышы нисек сығыуына ҡарап төрҙәргә бүләләр:

ҡыл-ҡумыҙ — ҡыллы ҡумыҙ, вертикаль скрипканың бер төрө;
ағас ҡумыҙ — ағастан эшләнгән ҡумыҙ;
тимер ҡумыҙ — тимерҙән эшләнгән ҡумыҙ;
йәйә (янҡыл) ҡумыҙ — Башҡортостандың төньяҡ-көнбайыш райондарында уҡтан атҡанда йәйәнең сығарған тауышына оҡшатып ҡушылған.

Рәсәй территорияһында ҡумыҙға оҡшаған, шулай уҡ уйналған музыка ҡоралын «варган» тип атайҙар. 1789 йылғы Рәсәй фәндәр академияһы һүҙлегендә «варган» һүҙенә «ябай музыкаль ҡорал… зубанка» тигән аңлатма бирелә. Ҡумыҙҙың тауышы ул эшләнгән тимерҙең ауырлығынан, киңлегенән тора. Шулай уҡ башҡарыусының уйнаған саҡта бармаҡтары, тыны, теле, ирене актив эшләргә тейеш. Башҡорттарҙың уйнауында үҙҙәренең сере бар тип иҫәпләй ғалимдар. Улар ҡумыҙҙы тотҡан ҡулын резонатор кеүек тә ҡулланалар, шуға күрә тауыш моңлораҡ сыға.

↪ дауамы…

Белград (сер. Бео́град, Beograd) — Сербияның баш ҡалаһы һәм илдең иң ҙур ҡалаларының береһе.

Халҡының һаны — 1,2 миллион. 1403—1428 йылдарҙа һәм 1815 йылдан Белград Сербияның, 1918—2003 йылдарҙа — Югославияның, 2003 йылдан 2006 йылға тиклем Сербия һәм Черногорияның баш ҡалаһы була. Белград иҡтисад, сәнәғәт һәм мәҙәниәт буйынса иң эре үҙәк. Ҡала Сербияның үҙәк өлөшөндә, Сава йылғаһының Дунайға ҡойған ерендә урынлашҡан. Белград округының майҙаны 3227 км² тәшкил итә. Ҡаланан көнбайышҡа табан Никола Тесла аэропорты урынлашҡан.

Белград ил составында үҙенсәлекле административ статусҡа эйә һәм биш статистик төбәктең береһе. Сербия баш ҡалаһының территорияһы 17 муниципалитетҡа бүленгән. Уларҙың һәр ҡайһыһы үҙидаралыҡ органына эйә. Белградтың майҙаны илдең дөйөм майҙанының 3,6 процентын, ә уның халҡы Сербия халҡының 22,5 процентын тәшкил итә. Ҡала бик күп титулдарға лайыҡ һәм «Европаның мәҙәни баш ҡалаһы» исемле номинацияла билдәләнгән.

↪ дауамы…

Ҡондорса буйындағы яу — 1391 йылдың 18 июнендә Аҡһаҡ Тимер һуғышсылары һәм Алтын Урҙаның Туҡтамыш хан етәкселегендәге ғәскәре араһында Ҡондорса йылғаһы буйында үткән ҙур бәрелеш. Ул Туҡтамыш хандың тулыһынса ҡыйратылыуы менән тамамлана. Был алыш башҡорт ҡәбиләләре биләмәләрендә бара һәм был ерҙәргә иҫ киткес ҙур һәләкәт килтерә.

Был оло яу һөҙөмтәҙендә Алтын Урҙа йөҙ меңгә яҡын кешеһен юғалта. Әлбиттә, Тимерҙең юғалтыуҙары ла ҡәҙимге була. Аҡһаҡ Тимерҙең юғалтыуҙары шулай уҡ йөҙ меңгә барып етә, тип иҫәпләй. 26 көн йыһингирҙең яугирҙары еңеүен билдәләй, ваҡытын бөткөһөҙ мәжлестәрҙә үткәрә. Еңеүселәр Волга буйы халҡын талауға керешә. Отрядтар бар тарафтарҙан аттар, дөйәләр, һыйыр, һарыҡ көтөүҙәрен ҡыуып килтерә, ауылдарҙан ҡыҙ-егеттәрҙе ҡоллоҡҡа йыя.

↪ дауамы…

География

Дәүләттәр һәм территориялар: Израиль дәүләте • Иран • Ҡытай Халыҡ Республикаһы • Мысыр • Япония
Тораҡ пункттар: Белград • Берлин • Нанкин • Париж • Рим • Токио • Шэньчжэнь
Һыу ятҡылыҡтары һәм йылғалар: Байкал
Башҡалар: Оло Барьерлы риф • Эль-Ниньо

История

Тарих

Боронғо донъя: Антиклыҡ • Батшалар үҙәне • Рим империяһы • Хаммурапи ҡанундары
Урта быуаттар: Батша пушка • Йөҙ йыллыҡ һуғыш • Ҡытай-ҡала • Яңырыу
Яңы тарих: 1773—1775 йылдарҙағы Крәҫтиәндәр һуғышы • Мэйдзи реставрацияһы
Иң яңы тарих: Афған һуғышы • Беренсе донъя һуғышы • Бөйөк депрессия • Иран-Ираҡ һуғышы • Ҡытайҙағы мәҙәни инҡилап
Икенсе донъя һуғышы: Еңеү көнө • Холокост
Илдәр, территориялар тарихы һәм тарихи дәүләттәр: Византия империяһы • Ғосман империяһы • Ираҡ тарихы • Сәфәүиҙәр • Әрмәнстан тарихы
Башҡортостан тарихы: Башҡорт милли хəрəкəте • Башҡортостандағы аслыҡ (1921—1922) • Ҡондорса буйындағы яу

Мәҙәниәт һәм йәмғиәт

Мәҙәниәт:

Социаль фәндәр һәм сәйәсәт: БМО-ның Халыҡ-ара суды • Бойондороҡһоҙ Дәүләттәр Берләшмәһе • Глобалләшеү • Кеше хоҡуҡтары • Көньяҡ-Көнсығыш Азия дәүләттәре берләшмәһе • Марксизм • Милләтселек
Нумизматика һәм бонистика:
Башҡалар: Матурлыҡ • Татарстан башҡорттары

Дин

Донъя диндәре: Йәһүдилек

Сәнғәт

Архитектура: Архитектура
Һынлы сәнғәт:
Музыка: Музыка • Ҡумыҙ • Скрипка
Кинематограф:
Театр:
Әҙәбиәт: Ете гүзәл (Низами)

Иҡтисад һәм финанстар

Ауыл хужалығы • Башҡортостанда игенселек • Иена • Microsoft

Фән

Астрономия: Ҙур шартлау • Ҡара упҡын • Энцелад (юлдаш)

Биология: Ит

Зоология: Бүре

Тел ғилеме: Рун яҙмаһы • Тәржемә

Телдәр һәм диалекттар: Башҡорт алфавиты • Башҡорт теле • Әрмән теле

Математика: Евклидтың параллеллек аксиомаһы • Симметрия
Медицина: Альцгеймер ауырыуы • Медицина • Миокард инфаркты
Физика: Дөйөм сағыштырмалыҡ теорияһы

Техника

Компьютерҙар, электроника һәм информацион технологиялар: Интернет

Шәхестәр

Әхмәтзәки Вәлиди Туған, Әбделҡадир Инан, Ғәлимйән Таған. Будапешт, 1925 йыл.

Дәүләт, сәйәси һәм хәрби эшмәкәрҙәр: Адольф Гитлер • Аттила • Ашока • Блюхер Василий Константинович • Джордж Вашингтон • Ким Ир Сен • Колчак Александр Васильевич • Манатов Шәриф Әхмәтйән улы • Салауат Юлаев • Таған Ғәлимйән Ғирфан улы • Уго Чавес • Халиҡов Муллайән Дәүләтша улы • Хәкимов Кәрим Әбдрәүеф улы • Эрих Хонеккер • Әхмәтзәки Вәлиди Туған
Сәнғәт эшмәкәрҙәре: Сальвадор Дали
Монархтар, хакимдар, идара итеүсе нәҫел вәкилдәре: Нәдир шаһ • Сөләймән I • Сыңғыҙхан • Хатшепсут

Музыканттар һәм композиторҙар: Антонио Сальери
Яҙыусылар: Герман Гессе • Йоһанн Вольфганг фон Гёте • Низами Гәнжәүи • Пастернак Борис Леонидович • Толстой Лев Николаевич • Эдгар По • Әхиәр Хәким
Дин әһелдәре: Ҡорбанғәлиев Мөхәмәтғәбделхәй Ғәбиҙулла улы • Рәсүлев Зәйнулла Хәбибулла улы
Спортсылар: Каспаров Гарри Кимович • Мөхәммәт Али • Харламов Валерий Борисович
Ғалимдар: Зигмунд Фрейд • Өмөтбаев Мөхәмәтсәлим Ишмөхәмәт улы • Рене Декарт • Ризаитдин Фәхретдинов • Әбделҡадир Инан
Философтар һәм теологтар: Иммануил Кант
Башҡалар: Сәба батшабикәһе

Авторҙары

Һайланған мәҡәләләр авторҙары

@@ 98 юл: / 98 юл: @@
 </div>
 [[Файл:Coral Outcrop Flynn Reef.jpg|120px|right|[[Оло Барьерлы риф]]]]
-'''Дәүләттәр һәм территориялар:''' [[Иран]] • [[Ҡытай Халыҡ Республикаһы]] • [[Мысыр]] • [[Япония]]<br />
+'''Дәүләттәр һәм территориялар:''' [[Израиль дәүләте]] • [[Иран]] • [[Ҡытай Халыҡ Республикаһы]] • [[Мысыр]] • [[Япония]]<br />
 '''Тораҡ пункттар''': [[Белград]] • [[Берлин]] • [[Нанкин]] • [[Париж]] • [[Рим]] • [[Токио]] • [[Шэньчжэнь]]<br />
 <!-- * '''Урамдар һәм майҙандар''': <br />
@@ 114 юл: / 114 юл: @@
 [[Файл:Timur Steppe campaign.jpg|120px|right|[[Ҡондорса буйындағы яу|Аҡһаҡ Тимерҙең 1391 йылғы яуы]]]]
-'''Боронғо донъя''': [[Антиклыҡ]] • [[Батшалар үҙәне]] • [[Рим империяһы]] <br />
+'''Боронғо донъя''': [[Антиклыҡ]] • [[Батшалар үҙәне]] • [[Рим империяһы]] • [[Хаммурапи ҡанундары]]<br />
-'''Урта быуаттар''': [[Йөҙ йыллыҡ һуғыш]] • [[Яңырыу]]<br />
+'''Урта быуаттар''': [[Батша пушка]] • [[Йөҙ йыллыҡ һуғыш]] • [[Ҡытай-ҡала]] • [[Яңырыу]]<br />
-'''Яңы тарих''': [[Мэйдзи реставрацияһы]]<br />
+'''Яңы тарих''': [[1773—1775 йылдарҙағы Крәҫтиәндәр һуғышы]] • [[Мэйдзи реставрацияһы]]<br />
 '''Иң яңы тарих''': [[Афған һуғышы]] • [[Беренсе донъя һуғышы]] • [[Бөйөк депрессия]] • [[Иран-Ираҡ һуғышы]] • [[Ҡытайҙағы мәҙәни инҡилап]] <br />
 '''Икенсе донъя һуғышы''': [[Еңеү көнө]] •  [[Холокост]]<br />
@@ 131 юл: / 131 юл: @@
 '''Социаль фәндәр һәм сәйәсәт''': [[БМО-ның Халыҡ-ара суды]] • [[Бойондороҡһоҙ Дәүләттәр Берләшмәһе]] • [[Глобалләшеү]] • [[Кеше хоҡуҡтары]] • [[Көньяҡ-Көнсығыш Азия дәүләттәре берләшмәһе]] • [[Марксизм]] • [[Милләтселек]]<br />
 '''Нумизматика һәм бонистика''': <br />
-'''Башҡалар''': [[Татарстан башҡорттары]]
+'''Башҡалар''': [[Матурлыҡ]] • [[Татарстан башҡорттары]]
 [[Файл:P religion-green.png|35px|left|Дин]]
@@ 186 юл: / 186 юл: @@
 === Фән ===
 </div>
-'''Астрономия:''' [[Ҙур шартлау]] • [[Ҡара упҡын]]<br />
+'''Астрономия:''' [[Ҙур шартлау]] • [[Ҡара упҡын]] • [[Энцелад (юлдаш)]]<br />
 [[Файл:Gray wolf (5584759091).jpg|80px|right|[[Бүре]]]]
-'''Биология:'''<br />
+'''Биология:''' [[Ит]]<br />
 <!-- * '''Анатомия һәм физиология''': <br />
 * '''Ботаника, микология, альгология:''' <br /> -->
@@ 194 юл: / 194 юл: @@
 <!-- * '''Эволюцион биология һәм палеонтология:''' <br />
 *'''Экология: '''<br /> -->
-'''Тел ғилеме:'''  [[Тәржемә]]<br />
+'''Тел ғилеме:''' [[Рун яҙмаһы]] • [[Тәржемә]]<br />
-* '''Телдәр һәм диалекттар: ''' [[Башҡорт алфавиты]] • [[Башҡорт теле]] • [[Әрмән теле]]
+* '''Телдәр һәм диалекттар:''' [[Башҡорт алфавиты]] • [[Башҡорт теле]] • [[Әрмән теле]]
 [[Файл:Bashkir language in the Russian Empire (1897).svg|110px|right|Башҡорт теленең Рәсәй империяһында таралышы]]
-'''Математика:''' [[Евклидтың параллеллек аксиомаһы]] <br />
+'''Математика:''' [[Евклидтың параллеллек аксиомаһы]] • [[Симметрия]]<br />
 '''Медицина:''' [[Альцгеймер ауырыуы]] • [[Медицина]] • [[Миокард инфаркты]]<br />
 '''Физика:''' [[Дөйөм сағыштырмалыҡ теорияһы]]<br />
@@ 223 юл: / 223 юл: @@
 <!-- '''Табибтар:''' <br /> -->
 [[Файл:Валиди,Инан,Таган.png|100px|right|[[Әхмәтзәки Вәлиди Туған]], [[Әбделҡадир Инан]], [[Таған Ғәлимйән Ғирфан улы|Ғәлимйән Таған]]. Будапешт, 1925 йыл.]]
-'''Дәүләт, сәйәси һәм хәрби эшмәкәрҙәр''': [[Адольф Гитлер]] • [[Аттила]] • [[Ашока]] • [[Джордж Вашингтон]] • [[Ким Ир Сен]] • [[Манатов Шәриф Әхмәтйән улы]] • [[Салауат Юлаев]] • [[Таған Ғәлимйән Ғирфан улы]] • [[Уго Чавес]] • [[Халиҡов Муллайән Дәүләтша улы]] • [[Хәкимов Кәрим Әбдрәүеф улы]] • [[Әхмәтзәки Вәлиди Туған]]<br />
+'''Дәүләт, сәйәси һәм хәрби эшмәкәрҙәр''': [[Адольф Гитлер]] • [[Аттила]] • [[Ашока]] • [[Блюхер Василий Константинович]] • [[Джордж Вашингтон]] • [[Ким Ир Сен]] • [[Колчак Александр Васильевич]] • [[Манатов Шәриф Әхмәтйән улы]] • [[Салауат Юлаев]] • [[Таған Ғәлимйән Ғирфан улы]] • [[Уго Чавес]] • [[Халиҡов Муллайән Дәүләтша улы]] • [[Хәкимов Кәрим Әбдрәүеф улы]] • [[Эрих Хонеккер]] • [[Әхмәтзәки Вәлиди Туған]]<br />
 '''Сәнғәт эшмәкәрҙәре''': [[Сальвадор Дали]]<br />
-'''Монархтар, хакимдар, идара итеүсе нәҫел вәкилдәре''': [[Сөләймән I]] • [[Сыңғыҙхан]] • [[Хатшепсут]]<br />
+'''Монархтар, хакимдар, идара итеүсе нәҫел вәкилдәре''': [[Нәдир шаһ]] • [[Сөләймән I]] • [[Сыңғыҙхан]] • [[Хатшепсут]]<br />
 [[Файл:EmperorSuleiman.jpg|100px|right|[[Сөләймән I]]]]
 '''Музыканттар һәм композиторҙар''': [[Антонио Сальери]]<br />
-'''Яҙыусылар''': [[Йоһанн Вольфганг фон Гёте]] • [[Низами Гәнжәүи]] • [[Пастернак Борис Леонидович]] • [[Эдгар По]] • [[Әхиәр Хәким]] <br />
+'''Яҙыусылар''': [[Герман Гессе]] • [[Йоһанн Вольфганг фон Гёте]] • [[Низами Гәнжәүи]] • [[Пастернак Борис Леонидович]] • [[Толстой Лев Николаевич]] • [[Эдгар По]] • [[Әхиәр Хәким]] <br />
 <!-- '''Енәйетселәр һәм авантюристтар''': <br />
 '''Сәйәхәтселәр''': <br /> -->
 '''Дин әһелдәре:''' [[Ҡорбанғәлиев Мөхәмәтғәбделхәй Ғәбиҙулла улы]] • [[Рәсүлев Зәйнулла Хәбибулла улы]]<br />
+'''Спортсылар''': [[Каспаров Гарри Кимович]] • [[Мөхәммәт Али]] • [[Харламов Валерий Борисович]]<br />
-<!-- '''Спортсылар''': <br /> -->
 '''Ғалимдар:''' [[Зигмунд Фрейд]] • [[Өмөтбаев Мөхәмәтсәлим Ишмөхәмәт улы]] • [[Рене Декарт]] • [[Ризаитдин Фәхретдинов]] • [[Әбделҡадир Инан]]<br />
 '''Философтар һәм теологтар''': [[Иммануил Кант]]<br />