Натюрморт битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

[[Файл:Willem Kalf 002.jpg|мини|[[Кальф, Виллем|Виллем Кальф]]. Ҡытай (син) аш һауыты менән натюрморт. 1660. [[Берлин картиналар галереяһы|Картиналар галереяһы ]]. [[Берлин]]]]
[[Файл:Francisco de Zurbarán 063.jpg|мини|[[Сурбаран, Франсиско де|Франсиско де Сурбаран]]. [[Лимон, әфлисүндәр һәм рауза менән натюрморт]]. 1633. [[ Нортон Саймон музейы]]. [[Пасадина (Калифорния)|Пасадина]]]]
[[Файл:Henri Fantin-Latour 003.jpg|мини|[[Фантен-Латур, Анри|Анри Фантен-Латур]]. Сәскәләр һәм емештәр менән натюрморт. 1865. [[ Орсе музейы]]. [[Париж]]]]
'''Натюрмо́рт''' ({{lang-fr|nature morte}} — «үле тәбиғәт») — һынлы сәнғәттә йәнһеҙ тәбиғәттең һүрәтләнеше. Портреттан айырмалы булараҡ, жанр, тарих һәм пейзаж тематикалары бар.


{{Яҙырға}}

== XVII быуат Нидерланд натюрморты ==
Нидерланд натюрморты бөтә Европа һынлы сәнғәтен артабан үҫтереүҙә [[XVII быуат]]тың уникаль мәҙәни күренеше булып таныла.
[[Файл:Willem Claeszoon Heda- Still Life - Vanitas.JPG‎|мини|[[Виллем Клас Хеда]]. Аллегорик темаға натюрморт өлгөһө.]]

<!-- Нидерландский натюрморт представлял собой уникальное культурное явление [[XVII век]]а, оказавшее влияние на дальнейшее развитие всей европейской живописи. «[[Малые голландцы]]» отразили в своих работах мир предметов, живущих своей тихой, застывшей жизнью. Термин «застывшая жизнь» (голл. ''stilleven'', нем. ''Stilleben'', англ. ''still-life'') стал употребляться для обозначения жанра в середине XVII века, поначалу в Нидерландах. До этого художники называли подобные картины, описывая сюжет: «Маленький завтрак», «Букет цветов», «Охотничий трофей», «Суета сует». Основной перевод указанного термина, встречающийся в литературе — «тихая, неподвижная жизнь».
Существовало несколько важных факторов, повлиявших на столь бурное развитие натюрмортной живописи. Во-первых, удивительный для небольшой страны уровень достижений в общественных науках, математике, физике и естествознании. Так, великолепные нидерландские географические карты и атласы славились во всей Европе, открытия учёного-зоолога [[Левенгук, Антони ван|Левенгука]] получили всемирную известность, нидерландские мореплаватели привозили из путешествий в экзотические страны разнообразные редкости, растения, посуду, интересные технологии изготовления вещей. Словно на витрине, расставлены перед зрителем кухонная утварь, цветы, фрукты, предметы быта — возможно, чтобы рассказать о благосостоянии родины, ведь эстетика натюрмортов была приятна и иностранцам, приобретавшим картины для украшения своего дома. -->
[[Файл:Jan Baptist Weenix - Still Life with a Dead Swan.jpg|мини|[[Веникс, Ян|Ян Баптист Веникс]]. «Үлгән аҡҡош менән натюрморт».]]

=== Сәскәләр натюрморты ===
XVII быуаттың 40-сы йылдарынан башлап, Нидерланд һынлы сәнғәтендә үҙ аллы жанр булараҡ, натюрморт киң таралыш ала. Иң тәүгеләрҙән булып рәссамдар [[Өлкән мброзиус Босхарт ]] менән [[Бальтасар ван дер Аст]] ижадында сәскәләр натюрморттары айырылып тора. Һуңғараҡ, XVII быуаттың икенсе яртыһында [[Ян Давидс де Хем|Яна Давидса де Хемаижадында]] һәм уға эйәреүселәрҙә күренә башлай. Сәскәләр натюрмортының шулай әүҙемләшеүенең сәбәбе булып, нидерландтарҙың баҡсаларында сәскәләр күпләп үҫтереүҙәре һәм бер йола булып китеүе.

=== Ғалим натюрморт ===
[[Лейден]]дағы университет тарафынан барлыҡҡа килгән ғалим натюрморт жанры «[[Ванитас|ығы-сығы]]» «[[memento mori]]» атамаһы ала. Ул интеллектувль төр булып тора. Сөнки был картиналар тамашасының Яңы Ғәһетте (Библияны) һәм дин традициалары символдарын белеүҙе талап итә.([[Стенвейк, Питер|Питера Стенвейктың]] һәм [[Байли, Давид|Давид Байлиҙың]] ижады).

=== Нидерланд натюрмортының төрҙәре һәм оҫталары ===
[[Файл:Jan Davidszoon de Heem, Still-life with Books and Skull (Vanitas).JPG|мини|[[Ванитас]] Яна Давидса де Хема]]
* Тәүге сәскәләр натюрморты: [[Якоб де Гейн Младший]], [[Амбросиус Босхарт Старший]], [[Амбросиус Босхарт Младший]].
* Өҫтәл биҙәү һәм иртәге аш тибындағы натюрморттар : [[Флорис ван Дейк]], [[Петерс, Клара (художница)|Клара Петерс]], [[Ханс ван Эссен]]
* Тональный натюрморт: [[Петерс, Клара (художница)|Питер Клас]], [[Хеда, Виллем Клас|Виллем Клас Хеда]], [[Ян Янс ден Эйл]], [[Ян Янс Трек]], [[Ян Янс ван де Велде]], [[Паулус ван ден Бос]].
* Ғалим натюрморт: [[Давид Байли]], [[Питер Стенвейк]], [[Мария ван Остервейк]].
* Иллюзионистик натюрморт: [[Самюэл ван Хогстратен]], [[Корнелис Бризе]].
* Бай натюрморт: [[Хем, Ян Давидс де|Ян Давидс де Хем]], [[Виллем Кальф]], [[Абрахам ван Бейерен]], [[Абрахам Миньон]].
* Һуңғы натюрморт: [[Виллем ван Алст]], [[Веникс, Ян|Ян Баптист Веникс]], [[Хёйсум, Ян ван|Ян ван Хёйсум]]

== Башҡортостан натюрморты ==

=== Тарихы ===
Башҡорт һынлы сәнғәтендә натюрморт жанры 20 быуат башында үҫеш ала. 1916—17 йылдарҙа Өфө сәнғәт түңәрәге күргәҙмәләрендә бәләкәй натюрморт күрһәтелә. Был жанрҙа тәүге әҫәрҙәр 20‑се йылдарҙа урыҫ реалистик мәктәбе рәссамдары ижадында күренә башлай. «Натюрморт» («Көнсығыш натюрморты», 1920; киндер, темпера), «Пирожныйҙар һәм кәнфиттәр» (1940‑сы йылдар.; быяла, майлы буяу) композицияларында А. Э. Тюлькин әҫәрҙәренең гармоник бөтөнлөгөнә ирешеп, донъяның матурлығын сағылдыра, формалар, фактуралар, сәскәләрҙең төрлөлөгөн бирергә тырыша.
[[Файл:TAtY2M4OG.jpg|мини]]
[[Файл:32327.jpg|мини]]
[[Файл:1297273333.jpg|мини]]
[[Файл:Fruit still life with shells.jpg|мини]]
[[Файл:1281141 goryacheva svetlana.jpg|мини]]
[[Файл:2222.jpg|мини]]

== 18-20 быуат Рәсәй һынлы сәнғәте натюрморты ==
[[Файл:Osipov-Cornflowers-7oci10bw.jpg|мини|220px|[[Осипов Сергей Иванович|С. Осипов.]] Күк сәскәләр. [[1976 йылғы СССР һынлы сәнғәте тарихы]]]]
Рәсәйҙә натюрморт һынлы сәнғәттең үҙ аллы жанры булараҡ XVIII быут баштарында барлыҡҡа килә. Уны күҙаллау тәүҙә кешене уратып алған мөхиттә тәбиғәт байлыҡтары, әйберҙәрҙең төрлөлөгө формаһында була. Натюрморт XIX быуат аҙағынаса башҡа жанрҙарға ҡарағанда түбән жанр булып иҫәпләнә. Һәм уны өйрәнеү өсөн сәскәләр йәки емеш-еләк менән генә сикләнгән.

ХХ быуат башында Рәсәй һынлы сәнғәт натюрморты сәскә атыуы менән данлана. Ул башҡа жанрҙар менән бер хоҡуҡ яулай. Рәссамдар һүрәт тәҫтәрен теленең мөмкинлектәрен киңәйтеү өсөн тырышлыҡ һала. Быыыл бигерәктә натюрморт жанрында киң сағылыш ала. Урыҫ натюрморты көтөлмәгәнсә тырышлыҡ менән үҫешә: тиҫтә ярым йыл эсендә импрессионизмдан до абстрактлы формоижадҡаса юл үтә.


ХХ быуаттың 30-40-сы йылдарында был үҫеш туҡталып ҡала. Әммә 50-се йылдарҙа совет һынлы сәнғәте яңы үҫеш кисерә. Һәм башҡа жанрҙар кеүек аяғына ныҡлап баҫа.

== Рәсәй натюрморты оҫталары ==
* [[Хруцкий Иван Фомич|Хруцкий Иван Фомич (1810—1885)]]
* [[Грабарь Игорь Эммануилович|Грабарь Игорь Эммануилович (1871—1960)]]
* [[Кончаловский Пётр Петрович|Кончаловский Пётр Петрович (1876—1956)]]
* [[Альберти Петр Филиппович|Альберти Петр Филиппович (1913—1994)]]
* [[Антипова Евгения Петровна|Антипова Евгения Петровна (1917—2009)]]
* [[Захаров Сергей Ефимович|Захаров Сергей Ефимович (1900—1993)]]
* [[Копытцева Майя Кузьминична|Копытцева Майя Кузьминична (1924—2005)]]
* [[Котьянц Геворк Вартанович|Котьянц Геворк Вартанович (1906—1996)]]
* [[Крестовский Ярослав Игоревич|Крестовский Ярослав Игоревич (1925—2003)]]
* [[Осипов Сергей Иванович|Осипов Сергей Иванович (1915—1985)]]
* [[Позднеев Николай Матвеевич|Позднеев Николай Матвеевич (1930—1978)]]
* [[Румянцева Капитолина Алексеевна|Румянцева Капитолина Алексеевна (1925—2002)]]
* [[Скуинь Елена Петровна|Скуинь Елена Петровна (1909—1986)]]
* [[Тетерин Виктор Кузьмич|Тетерин Виктор Кузьмич (1922—1991)]]
* [[Шаманов Борис Иванович|Шаманов Борис Иванович (1931—2008)]]

=== Натюрморт күргәҙмәләре ===
* Натюрморт. Ленинград рәссамдары әҫәрҙәре күргәҙмәһе. 1973 йыл. — Л: Художник РСФСР, 1973.
* 1940—1990 йылдар һынлы сәнғәтендәге натюрморт. Ленинград мәктәбе. Күргәҙмә каталогы. — Санкт-Петербург: [[Некрасов Николай Алексеевич|Н. А. Некрасов]] мемориаль музейы. 1996.

== Әҙәбиәт ==
* Серов А. Этюды натюрморта // Художник. 1961, № 2. С.43-47.
* Виппер Б. Р. Очерки голландской живописи эпохи расцвета. М. 1962
* Натюрморт. Выставка произведений ленинградских художников 1973 года. — Л: Художник РСФСР, 1973.
* Виппер Б. Р. Проблема развития натюрморта, Спб, 2005
* Геташвили Н. В. Художественные направления и стили. Малые голландцы. М. 2004
* Доброклонский М. В., Никулин Н. Н. Искусство Голландии XVII века. История искусства зарубежных стран XVII—XVIII веков под ред. В. И. Раздольской, М. 1988
* Натюрморт в живописи 1940—1990 годов. Ленинградская школа. Каталог выставки. СПб., Мемориальный музей Н. А. Некрасова, 1996.
* Звездина Ю. Н. Эмблематика в мире старинного натюрморта. К проблеме прочтения символа. М., 1997
* Тарасов Ю. А. Голландский натюрморт XVII века, Спб, 2004 г.

== Һылтанмалар ==
{{Навигация}}
* [http://www.gallery-art.org.ua/index.php?option=com_datsogallery&Itemid=88888894&func=viewcategory&catid=1 Примеры натюрмортов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111025160506/http://www.gallery-art.org.ua/index.php?option=com_datsogallery&Itemid=88888894&func=viewcategory&catid=1 |date=2011-10-25 }}
* [http://stilleben.narod.ru/ Сайт о натюрмортах]
* [http://onaturmorte.ru/ Блог о натюрмортах]
{{БЭ}}
{{викилаштыр}}

{{Библиоинформация}}

[[Категория:Рәсем сәнғәте жанрҙары]]
[[Категория:Натюрморт| ]]
[[Категория:Фотография жанрҙары]]