Примаков Евгений Максимович

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Примаков Евгений Максимович
рус. Евгений Максимович Примаков
Евгений Примаков 1997 йылда
Флаг
Флаг
 Рәсәй Федерацияһының Сауҙа-сәнәғәт палаьаһы Президенты]]
Флаг
Флаг
14 декабрь, 2001 — 4 март, 2011
Алдан килеүсе: Смирнов Станислав Алексеевич
Дауамсы: Катырин Сергей Николаевич
Флаг
Флаг
 Рәсәй Федерацияһы Дәүләт Думаһы Федераль Йыйылышның III саҡырылышы депутаты
Флаг
Флаг
18 ғинуар, 2000 — 2001
Флаг
Флаг
 3-й Рәсәй Федерацияһы Хөкүмәте Рәйесе
Флаг
Флаг
11 сентябрь, 1998 — 12 май, 1999
Президент: Борис Ельцин
Алдан килеүсе: Кириенко Сергей Владиленович
Черномырдин Виктор Степанович (вазифа башҡарыусы)
Дауамсы: Степашин Сергей Вадимови
Флаг
Флаг
 Рәсәй Федерацияһы Сит ил эштәре министрлығы
Флаг
Флаг
9 ғинуар, 1996 — 11 сентябрь, 1998
Хөкүмәт башлығы: Черномырдин Виктор Степанович
Кириенко Сергей Владиленович
Черномырдин Виктор Степанович вазифа башҡарыусы)
Президент: Борис Ельцин
Алдан килеүсе: Козырев Андрей Владимирович
Дауамсы: Иванов Игорь Сергеевич
Флаг
Флаг
 Рәсәй Федерацияһы Тышҡы разведка хеҙмәте директоры
Флаг
Флаг
26 декабрь, 1991 — 9 ғинуар, 1996
Алдан килеүсе: вазифа раҫланған, ул үҙе СССР ЦСР Директор
Дауамсы: Трубников Вячеслав Иванович
Флаг
Флаг
 СССР Үҙәк разведка хеҙмәте директоры
Флаг
Флаг
6 ноябрь — 26 декабрь. 1991
Алдан килеүсе: вазифа раҫланған, ул үҙе начальник СССР КГБ-ның Беренсе баш идаралығы
Дауамсы: вазифа раҫланған, ул үҙе Рәсәй Федерацияһының СВР Директоры
Флаг
Флаг
 СССР Дәүләт именлеге комитетының беренсе баш идаралығы начальнигы
Флаг
Флаг
30 сентябрь — 6 ноябрь, 1991
Алдан килеүсе: Шебаршин Леонид Владимирович
Гургенов Вячеслав Иванович(и. о.)
Дауамсы: вазифа раҫланған, ул үҙе СССР ЦСР Директоры
Флаг
Флаг
 КПСС ҮК Политбюроһына ағзалыҡҡа кандидат
Флаг
Флаг
20 сентябрь, 1989 — 13 июль, 1990
Флаг
Флаг
 Союздың Юғары Советы Рәйесе
Флаг
Флаг
3 июнь, 1989 — 31 март, 1990
Алдан килеүсе: Христораднов Юрий Николаевич
Дауамсы: Лаптев Иван Дмитриевич
 
Дине: православие
Тыуған: 29 октябрь 1929({{padleft:1929|4|0}}-{{padleft:10|2|0}}-{{padleft:29|2|0}})[3][4][5][…]
Киев, Украина Совет Социалистик Республикаһы, СССР[3]
Үлгән: 26 июнь 2015({{padleft:2015|4|0}}-{{padleft:6|2|0}}-{{padleft:26|2|0}})[6][4][5][…] (85 йәш)
Мәскәү, Рәсәй[6]
Ерләнгән: Новодевичье зыяраты[d]
Әсәһе: Анна Яковлевна Примакова
(1896—1972)
Ҡатыны: Лаура Васильевна Харадзе
(1930—1987);
Ирина Борисовна Примакова
(род. 1952)
Балалары: улы Александр һәм ҡыҙы Нана
Партия: КПСС (1959—1991),
ОВР (2000—2001)
Белеме: Московский институт востоковедения[d]
Мәскәү дәүләт университетының иҡтисад факультеты[d]
Фәнни дәрәжәһе: иҡтисад фәндәре докторы[d] (1969)
Учёное звание: профессор (1972);
академик АН СССР (1979);
РФА академигы (1991)
Һөнәре: шәрҡиәтсе, ғәрәпсе, разведчик[1]
 
Наградалары:
I дәрәжә «Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» ордены
I дәрәжә «Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» ордены
II дәрәжә «Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» ордены
II дәрәжә «Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» ордены
III дәрәжә «Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» ордены
III дәрәжә «Ватан алдындағы хеҙмәттәре өсөн» ордены
Александр Невский ордены кавалерыПочёт орденыХеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ орденыХалыҡтар Дуҫлығы ордены
«Почёт Билдәһе» ордены
«Мәскәүҙең 850 йыллығы иҫтәлегенә» миҙалы
«Мәскәүҙең 850 йыллығы иҫтәлегенә» миҙалы
Юбилейная медаль «За доблестный труд (За воинскую доблесть). В ознаменование 100-летия со дня рождения Владимира Ильича Ленина»
Юбилейная медаль «За доблестный труд (За воинскую доблесть). В ознаменование 100-летия со дня рождения Владимира Ильича Ленина»
Медаль «Ветеран труда»
Медаль «Ветеран труда»
Ҡалып:Орден князя Ярослава Мудрого V степениI дәрәжә Достык орденыҠалып:Орден Данакер
Ҡалып:Большой Крест 1 степени ордена Почёта за Заслуги перед АвстриейҠалып:Большой крест ордена Бернардо О’ХиггинсаҠалып:Орден Звезды Иерусалима
Ҡалып:Орден Дружбы народов (Белоруссия)Ҡалып:Орден Республики (ПМР)
Ҡалып:Орден Дружбы (Таджикистан)Рәсәй Федерацияһының Дәүләт премияһы — 2013СССР Дәүләт премияһы — 1980Ҡалып:Премия ФСБҠалып:Большая медаль Ломоносова
«Дан һәм Намыҫ» ордены
«Дан һәм Намыҫ» ордены
Орден святого благоверного князя Даниила Московского I степени
Орден святого благоверного князя Даниила Московского I степени
I дәрәжә «Аль-Фахр» ордены
I дәрәжә «Аль-Фахр» ордены
Ҡалып:Герой КузбассаҠалып:Почётный гражданин Кемеровской области
Именное охотничье ружьё от директора ФСБ В. В. Путина (1999)Наградное оружие: два ПМ — от двух министров обороны России; другие — от директората СВР, правительства Югославии, от начальника разведки Иордании[2]

Евгений Максимович Примаков (29 октябрь 1929({{padleft:1929|4|0}}-{{padleft:10|2|0}}-{{padleft:29|2|0}})[3][4][5][…], Киев[3] — 26 июнь 2015({{padleft:2015|4|0}}-{{padleft:6|2|0}}-{{padleft:26|2|0}})[6][4][5][…] (85 йәш), Мәскәү[6]) — СССР һәм Рәсәйҙең дәүләт һәм сәйәси эшмәкәре, иҡтисадсы һәм шәрҡиәтсе-арабист. Рәсәй Федерацияһы Хөкүмәте Рәйесе (1998—1999), РФ Сит ил эштәре министры (1996—1998), СССР-ҙың үҙәк разведка хеҙмәте етәксеһе (1991), Рәсәй тышҡы разведка хеҙмәте директоры (1991—1996), СССР Юғары Советы рәйесе (1989—1990). Ғәҙәттән тыш һәм тулы хоҡуҡлы илсе (1996)[7].

Иҡтисад фәндәре докторы (1969), профессор (1972). Академигы СССР Фәндәр Академияһы академигы (1979); ағза-корреспондент (1974). СССР Дәүләт премияһы (1980) һәм Рәсәй Дәүләт премияһы лауреаты (2014).

Рәсәй Фәндәр Академияһы президиумы ағзаһы президиумы, Рәсәй Федерацияһы президенты ҡарамағындағы фән һәм мәғариф буйынса Советағзаһы, Рәсәй Федерацияһы Федераль Йыйылышының Федерация Советы рәйесе ҡарамағындағы Фәнни-эксперт советы ағзаһы, Халыҡ-ара эштәр буйынса Рәсәй советының Попечителлек советы рәйесе, директор СССР Фәндәр Академияһының ИМЭМО — Донъя иҡтисады һәм халыҡ-ара мөнәсәбәттәр Институты директоры (1985—1989).

Рәсәй Сауҙа-сәнәғәт палатаһы президенты (2001—2011). «РТИ» Акционерҙар йәмғиәтенең Директорҙар советы рәйесе; «Меркурий-клуб» президенты, Советы рәйесе; РФА-ның ситуацион анализлау үҙәге етәксеһе.

1959 йылдан алып 1991 йылға тиклем КПСС ағзаһы. 1986 йылдан башлап — КПСС Үҙәк Комитеты ағзалығына кандидат, 1989 йылдан — КПСС Үҙәк Комитеты ағзаһы. 1989—1990 йылдарҙа КПСС Үҙәк Комитеты Политбюроһы ағзалығына кандидат.

III саҡырылыш РФ Дәүләт думаһы депутаты (2000—2001).

Примаков менән бәйле һәм сәйәси лексиконға ныҡлы ингән иң билдәле ваҡиға — «Атлантика өҫтөндә боролош» («Примаков элмәге»). 1999 йылдың 24 мартында Рәсәй Хөкүмәте рәйесе рәсми визит менән Америка Ҡушма Штаттарына юллана, әммә, Югославияны бомбаға тотоу ҡарары тураһында белгәс, Атлантик океан өҫтөнән осҡан литер бортына кире боролорға бойора һәм Мәскәүгә ҡайта. Был ваҡиға, рәсми Рәсәй политологтарының киң таралған баһаһына ярашлы, «Рәсәйҙең күп векторлы тышҡы сәйәсәткә боролоуы», «Рәсәй дәүләтселегенең тергеҙелеүе һәм, Рәсәй менән көс позицияһынан һөйләшергә ярамай, тигәнде донъяға тәүге тапҡыр күрһәтеүе» булараҡ тарихҡа инде[8][9][10][11].

Биографияһы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Бала сағы һәм йәшлек йылдары[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Евгений Максимович Примаков 1929 йылдың 29 октябрендә Киевта (документтарға ярашлы), ҡыҙының раҫланыуына ярашлы, Мәскәүҙә тыуған[12][13].

Евгенийҙың атаһы, Е. М. Примаковтың үҙе әйтеүенсә, һуң мемуарҙарҙа Немченко фамилияһын йөрөткән, ғаиләһенән сыҡҡан, 1937 йылда репрессияланған (ГУЛАГ-та хәбәрһеҙ юғалған)[1][14]). Әсәһе — Анна Яковлевна Примакова (1896—1972) — улы тыуғандан һуң бер нисә көн үткәс, Тифлисҡа, туғандарына ҡайта. Тимер юл дауаханаһында акушер-гинеколог, һуңынан Тифлис иләү-трикотаж комбинатының ҡатын-ҡыҙҙар консультацияһында эшләй[15]. Примаковтың бала сағы һәм йәшлеге был ҡалала үтә, әсәһе менән Ленинград урамындағы 10-сы бүлмәлә йәшәй (хәҙер урам Санкт-Петербург урамы тип үҙгәртелгән)[15]. 14-се урта мәктәптә (Ниношвили урамы) уҡыған[16].

Е. М. Примаковтың хәтирәләре буйынса, әсәһе яғынан өләсәһе, атаһының — тирмән хужаһының теләгенә ҡарамаҫтан, ябай хеҙмәткәргә кейәүгә сыҡҡан. Һуңыраҡ улар Тифлиста йәшәй, уның ире Төркиәлә юл төҙөлөшөндә подрядсы вазифаһын үтәгәндә, талаусылар менән алышта һәләк була[17]. Е. М. Примаковтың бер туғаны — Александр Яковлевич Примаковтың (1898—1938) тәфтиш эше материалдарында уның йәһүд, мещандарҙан һәм Тифлистан булыуы билдәләнгән[18].

1944 йылда, етенсе класты тамамлағас, Евгений Баҡылағы Әзербайжан хәрби-диңгеҙ әҙерлек училищеһына курсант булып инә, практиканы «Правда» уҡыу карабында үтә. 1946 йылда һаулығы ҡаҡшау сәбәпле дауахананан сығарыла, сөнки унда туберкулёздың башланғыс стадияһы асыҡлана.

1948 йылда Тбилисиҙа 14-се ир-егеттәр урта мәктәбендә унынсы класты тамамлай. Педагогтар Примаковтың телдәргә һәм математика фәндәренә һәләттәрен билдәләне.

1944 йылда, етенсе класты тамамлағас, Евгений Баҡылағы хәрби-диңгеҙ әҙерлек училищеһына курсант булып инә, практиканы «Правда» уҡыу карабында үтә. 1946 йылда һаулығы ҡаҡшау сәбәпле дауахананан сығарыла, сөнки унда башланғыс стадиялағы туберкулёз табыла[19][20][21].

1948 йылда Тбилисиҙа 14-се ир-егеттәр урта мәктәбендә унынсы класты тамамлай. Педагогтар Примаковтың телдәргә һәм математика фәндәренә һәләттәрен билдәләне[22].

Карьераһының башы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Мәскәү шәрҡиәт институтының ғәрәп бүлеген (1953), артабан МДУ-ның иҡтисад факультеты аспирантураһын (1956) тамамлаған[23].

Примаков институтта ғәрәп теле буйынса дәүләт имтиханын «өслө» билдәһенә бирә һәм артабан үҙенең телде кәрәгенсә камиллыҡта белмәүен баһалай[24].

Әгәр ниндәйҙер етди һөйләшеүҙәр алып барһам, мин һәр ваҡыт тәржемәсе менән файҙаландым. Минең инглиз теле ғәрәп теленән күпкә яҡшыраҡ. Арафат менән икебеҙ генә ҡалғанда, инглизсә һөйләшә инем. Хөсәйен инглиз телен насарыраҡ белә ине, шунлыҡтан тәржемәсе ярҙамын да файҙаландым[25].

1956 йылда Примаков СССР Фәндәр Академияһы Донъя иҡтисады һәм халыҡ-ара мөнәсәбәттәр институтының (ИМЭКО) өлкән ғилми хеҙмәткәре була.

Сит илдәргә радиотапшырыуҙар буйынса баш идаралыҡтың ғәрәп редакцияһы баш мөхәррире Сергей Каверин саҡырыуы буйынса Примаков был редакцияға эшкә килә[26]. 1956 йылдан 1962 йылға тиклем СССР-ҙың Дәүләт телерадиотапшырыуҙар компанияһында хәбәрсе, яуаплы мөхәррир, баш мөхәррир урынбаҫары, ғәрәп илдәренә тапшырыуҙар әҙерләүҙең баш мөхәррире булып эшләй[23].

1957 йылда беренсе тапҡыр көнбайышҡа сәйәхәт ҡыла — Урта диңгеҙ буйлап круизға сыға[27].

1959 йылда «Айырым ғәрәп илдәренә капитал экспорты — монополь юғары табыш тәьмин итеү сараһы» («Экспорт капитала в некоторые арабские страны — средство обеспечения монопольно высоких прибылей») кандидатлыҡ диссертацияһын яҡлай, иҡтисади фәндәр кандидаты[28], иҡтисад фәндәре кандидаты.

1962 йылдың сентябренән декабргә тиклем — ИМЭМО-ның өлкән ғилми хеҙмәткәре. 1962 йылда КПСС Үҙәк Комитетының Пропаганда һәм агитация бүлеге кураторҙары менән конфликт арҡаһында үҙ теләге менән эштән китеүе тураһында ғариза яҙа[28].

Яҡын Көнсығыш[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

1962 йылдан Примаков, Ҡаһирәлә дүрт йыл йәшәп, «Правда» гәзитендә Азия һәм Африка илдәре бүлегенең әҙәби хеҙмәткәре, күҙәтеүсеһе[23], мөхәррир урынбаҫары булып эшләй. 1965 йылдан Яҡын Көнсығыштағы "Правда"ның үҙ хәбәрсеһе булып эшләй[23]. Яҡын Көнсығышта эшләгәндә сәйәсмәндәр: Йософ Зуэйн, Жафар Нимейри менән осраша[прим. 1].

1970 йылдың яҙында Донъя иҡтисады һәм халыҡ-ара мөнәсәбәттәр институты директоры Николай Иноземцев Примаковты үҙенең беренсе урынбаҫары итеп саҡыра[29].


Фәнни хеҙмәте[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

1969 йылда «Мысырҙың социаль һәм иҡтисади үҫеше» темаһы буйынса диссертация яҡлай, иҡтисад фәндәре докторы була.

1970 йылдың 30 апреленән 1977 йылға тиклем — СССР Фәндәр академияһының ИМЭМО директоры урынбаҫары[23].

1977—1985 йылдарҙа — СССР Фәндәр Академияһының Шәрҡиәт институты директоры[23], 1979 йылдан — бер үк ваҡытта СССР Сит ил эштәре министрлығының Дипломатик академияһы профессоры.

1979 йылда СССР Фәндәр Академияһы Шәрҡиәт институтының совет ғәскәрҙәрен Афғанстанға индереү тураһында фекерен эшкәртеүҙә ҡатнаша[30].

1985—1989 йылдарҙа — СССР Фәндәр Академияһының ИМЭМО директоры[23].

СССР Фәндәр академияһының Иҡтисад бүлеге, 1988 йылдан — СССР Фәндәр академияһының Донъя иҡтисады һәм халыҡ-ара мөнәсәбәттәр проблемалары бүлегенең академик-секретары, СССР Фәндәр Академияһы президиумы ағзаһы.

Сәйәси эшмәкәрлеге[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

СССР-ҙың Үҙәк разведка хеҙмәте директоры Е. М. Примаков, 1991 йыл

1988—1989 йылдарҙа — СССР Юғары Советының 11-се саҡырылыш депутаты[31][32][33].

1989—1991 йылдарҙа — КПСС-тан СССР-ҙың халыҡ депутаты[34] от КПСС. В 1989—1990 годах — член Верховного Совета СССР[35][36]. 1989-1990 йылдарҙа — СССР Юғары Советы ағзаһы. 1989—1990 йылдарҙа — СССР Юғары Советының Союз Советы Рәйесе[37].

1990—1991 йылдарҙа — СССР Президент Советы ағзаһы[38]. М. С. Горбачёвтың яҡындары иҫәбенә ингән[39].

1991 йылдың 13 мартынан СССР тарҡалғанға тиклем СССР Именлек советы ағзаһы була[40].

1991 йылдың 20 авгусында В. Бакатин (шулай уҡ А. Вольский менән) менән берлектә Ғәҙәттән тыш хәлдәр дәүләт комитетына ҡаршы Горбачёвты яҡлаған белдереү менән сығыш яһай[41][42]. 21 августа РСФСР вице-президенты Александр Владимирович Руцкой етәкселегендәге делегация составында Форосҡа Горбачёв янына Форосҡа оса[43].

1991 йылдың 30 сентябренән — СССР Дәүләт именлеге комитетының Беренсе баш идаралығы (ПГУ) етәксеһе — Дәүләт именлеге комитеты рәйесенең беренсе урынбаҫары[44]. Һуңынан, СССР Дәүләт именлеге комитетының ПДУ-ның беренсе граждан етәксеһе булып, генераль исеменән баш тарта[45][46].

1991 йылдың 6 ноябренән — СССР-ҙың Үҙәк разведка хеҙмәте етәксеһе[47].

1991 йылдың 26 декабренән 1996 йылдың ғинуарына тиклем Рәсәйҙең Тышҡы разведка хеҙмәте директоры вазифаһын биләй[48].

1993 йылдың сентябрендә президент Ельциндың Халыҡ депутаттары съезын һәм Юғары Советты таратыу тураһындағы указын хупламауын раҫланы[49].

Сит ил эштәре министры[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

1996 йылдың 9 ғинуарында Примаков РФ сит ил эштәре министры итеп тәғәйенләнә[50]. Ул алып барған тышҡы сәйәсәт, С. Лавров фекеренсә, «Примаковтың доктриналары» тигән атамаға лайыҡ булды[51]. Примаковты тәғәйенләү Көнбайыш илдәре тарафынан кире ҡабул ителә[52]. Рәсәйҙең атлантизмдан күп векторлы тышҡы сәйәсәткә күсеүе Примаков исеме менән бәйле[39][53]. Примаков Рәсәйҙең, тышҡы сәйәсәтен Көньяҡ Азияла һәм Яҡын Көнсығышта үткәреү хоҡуғын һаҡлап ҡалып, Европа һәм Төньяҡ Америка илдәре менән мөнәсәбәттәрен үҫтереүҙе дауам итеү өсөн сығыш яһаны.[54]. Примаков беренселәрҙән булып Рәсәй менән Һиндостандың үҙ-ара хеҙмәттәшлеген нығытырға тәҡдим итте, был БРИКС (Бразилия, Рәсәй, Һиндостан, Ҡытай, Төньяҡ Африка Республикаһы килешеүе) өсөн нигеҙ булды[55].

Примаков йәш дипломатик кадрҙарҙың тышҡы сәйәси ведомствонан ситкә китеүен туҡтата алды, ул дипломаттарҙы хәрби хеҙмәт үтеүҙән азат итеүгә һәм дәүләт серен һаҡлап ҡалыуҙы тәьмин итерлек өҫтәмә түләүҙәргә өлгәште[56]. Примаков осоронда (быға тиклем бинала башҡа ведомстволар ҙа урынлашҡан була) Смоленск майҙанындағы бина тоташ Сит ил эштәре министрлығы ҡарамағына тапшырыла[56].

Дипломат Алексей Федотов Примаков был вазифала «Рәсәйҙең тышҡы сәйәсәтен һәм уның дипломатик хеҙмәтенең дәрәжәһен ҡайтарҙы» тип билдәләне[57].

Хөкүмәт башлығы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

1998 йылдың 10 сентябрендә президент Борис Ельцин Примаковты Рәсәй Хөкүмәте рәйесе вазифаһына тәҡдим итә[58]. 1998 йылдың 11 сентябрендә Примаковтың кандидатураһын Дәүләт Думаһы раҫланы[23], ЛДПР-ҙан тыш, 450 депутаттың 317-һе уның өсөн тауыш бирҙе. Хөкүмәт рәйесе итеп тәғәйенләр алдынан Виктор Черномырдиндан уның беренсе урынбаҫары булыу тураһында тәҡдим ала һәм быға ризалыҡ бирә, әммә Дәүләт Думаһы Черномырдинды хөкүмәт рәйесе итеп тәғәйенләүҙе ике тапҡыр кире ҡаға[39][39].

16 сентябрҙә Рәсәй Сит ил эштәре министрлығы коллегияһының киңәйтелгән ултырышында сығыш яһап, Примаков ниндәйҙер «ҡыҙыл реванш», «реформаларҙың тамамланыуы» тураһында фекер йөрөтөүҙең бер ниндәй нигеҙе лә юҡ, тип белдерҙе[59].

1999 йылдың 24 мартында Примаков Вашингтонға рәсми сәфәр менән юллана. Ньюфаундленд утрауы янындағы Атлантика өҫтөндә[60] ул телефон аша Американың вице-президенты Альберт Горанан Югославияны бомбаға тотоу тураһында ишетә[61]. Примаков сәфәрҙе дауам итмәүҙе хуп күрә, самолётты океан өҫтөндә борорға ҡуша («Примаков элмәге») һәм Мәскәүгә әйләнеп ҡайта[62][63].

Премьер-министрҙың был ҡылығы йылдар буйына дауам иткән резонанс тыуҙырҙы. «Коммерсантъ» гәзите күҙәтеүсеһе В. Бородулиндың бөгөн иртән гәзиттә баҫылып сыҡҡан фекере буйынса, Примаков, журналист фекеренсә, Рәсәй иҡтисадын тергеҙеүгә ярҙам итә алырлыҡ 15 миллиард долларлыҡ кредит килешеүҙәре төҙөүҙән баш тартҡан[64].15 йыл үткәс, Примаков: «Был ниндәйҙер ҡаһарманлыҡ тип иҫәпләмәйем. Ҡыланмайым да. Бындай ҡарарҙы үҙем ҡабул иттем. Шунан һуң ғына Ельцинға шылтыратып, кире боролорға ҡарар итеүемде белдерҙем. Әгәр шундай ҡарарға килмәһәм, мин архихата эшләгән булыр инем»[65]. Байтаҡ политологтар фекеренсә, Примаковса «Атлантика өҫтөндә боролошо», уның сәйәси һәм премьер биографияһының үҙәк ваҡиғаһы булыуҙан тыш, тарихҡа Ельцинса алымдарҙан Рәсәйҙең яңы күп векторлы тышҡы сәйәсәтенә боролош символы булараҡ инә, аналитиктар уны «Владимир Путиндың Мюнхен телмәренән Ҡырымдың Рәсәй Федерацияһына ҡушылыуына тиклем — путинса бөтә тышҡы сәйәсәтенең башланғысы булып тора» тип атаны аналитиктар[9][10][11].

1999 йылдың 12 майында, 8 ай хөкүмәт рәйесе вазифаһында торғандан һуң, президент Ельцин Примаковты отставкаға ебәрә[66]. Рәсми рәүештә отставка реформаларҙың аҡрынайыуы һәм уларға яңы импульс биреү кәрәклеге менән аңлатыла[67]. Политолог С. Кургинян Сергей Ервандович фекеренсә, Ельцин һул яҡта ярайһы уҡ таянысы булған Примаков Дәүләт Думаһында президентҡа йәки үҙенә импичмент ойошторорға тырышҡан, 2000 йылда үҙеңең дәүләт башлығы вазифаһына һайланырға ниәтләгәнен һиҙенгән — һәм был премьерҙы лоялерәк башҡа кеше менән алмаштырыу өсөн төп мотив булған[68]. Халыҡ Примаковтың отставкаһын ҡәтғи кире ҡабул итә: «Йәмәғәт фекере» фонды һорау алғандарҙың 81%-ы был хәрәкәтте хупламауын белдергән[69]. Шул уҡ ваҡытта һорау алыныусыларҙың күбеһе, Примаков хөкүмәте Рәсәйҙә иҡтисади һәм сәйәси тотороҡлоҡҡа өлгәшә алды, тигән фекер белдерә[69].

Ельциндың икенсе президент мөҙҙәте ваҡытында Кремль менән хеҙмәттәшлек иткән политолог Глеб Павловский һөйләүенсә, Примаковтың, хөкүмәт башлығы вазифаһында бик популяр булыуы һәм бойондороҡһоҙ сәйәсәт алып бара башлауы сәбәпле, Ельцин Евгений Примаковты президентлыҡҡа вариҫ булараҡ ҡарау идеяһынан баш тарта[70].

Артабанғы сәйәси тормошо[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Дәүләт Думаһының һәм уның II һәм III саҡырылыштарының депутат фракциялары һәм төркөмдәре лидерҙары, 2000 йыл

1999 йылдың 19 декабрендә Рәсәй Федерацияһының өсөнсө саҡырылыш Дәүләт Думаһы депутаты итеп һайлана. «Ватан — Бөтә Рәсәй» фракцияһы рәйесе (2000—2001 йылдар)[23].

Ике срок, 2001 йылдың декабренән[23] 2011 йылдың 21 февраленә тиклем — РФ Сауҙа-сәнәғәт палатаһы президенты[71].

2011 йылдың 21 февралендә РФ Сауҙа-сәнәғәт палатаһы президенты вазифаһынан отставкаға сығыуы тураһында иғлан итә. 2011 йылдың 4 мартында Сауҙа-сәнәғәт палатаһы съезында рәсми рәүештә уның президент вәкәләттәрен һалды. Сауҙа-сәнәғәт палатаһының яңы етәксеһе итеп Примаковтың урынбаҫары, Евгений Максимовичты үҙенең уҡытыусыһы тип йөрөткән Сергей Катырин һайлана[72][73].

2012 йылдың 23 ноябренән — «РТИ» асыҡ акционерҙар йәмғиәтенең Директорҙар советы рәйесе (элемтә һәм хәүефһеҙлек комплекслы системалары өлкәһендәге ҡарарҙар).

Ғүмеренең һуңғы 14 йылында Примаков үҙе ойошторған "Меркурий-клуб"та, «ҙур сәйәсәт» ветерандарының рәсми булмаған һәм дуҫтарса йыйылышында рәйеслек итте, унда элекке премьер аналитик докладтар яһаны. Клубтың һәр ултырышы Примаковтың резюме яҙмаһы менән тамамланған, һуңынан уны фельдъегерь хеҙмәте президент Путинға тапшырған. Дәүләт башлығы был яҙыуҙарҙа резолюциялар яҙған һәм тейешле йөкләмәләр биргән. КПСС Үҙәк Комитетының Политбюро аппараты экс-хеҙмәткәре Валерий Кузнецов мәғлүмәте буйынса, Примаков һәм Путин араһында сәйәси проблемалар буйынса даими фекер алышыуҙар булған[74].

Юғары сәйәси даирәләрендә «Примус» ҡушаматы менән билдәле булған. Евгений Максимовичтың һуңғы тыуған көнөндә, 2014 йылдың 29 октябрендә, Рәсәй президенты Путин Примаковҡа төп бүләктәр араһында 1980 йылдарҙа етештерелгән «Рекорд 1» атамалы примус тапшырған[75].

Фәнни эшмәкәрлеге[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Илебеҙҙәге алдынғы шәрҡиәтселәренең береһе, донъя иҡтисады һәм халыҡ-ара мөнәсәбәттәр өлкәһендә, атап әйткәндә, Рәсәйҙең тышҡы сәйәсәте мәсьәләләрен комплекслы әҙерләү, халыҡ-ара конфликттар һәм көрсөктәр теорияһын һәм практикаһын өйрәнеү, донъя цивилизация процесын, глобаль проблемаларҙы, үҫешеүсе илдәрҙең социаль-иҡтисади һәм сәйәси проблемаларын тикшереү өлкәһендәге күренекле ғалим.

2008 йылдың 26 майында Евгений Примаков Рәсәй Фәндәр академияһы президиумы составына ингән[76].

Рәсәй мәғариф академияһының Почётлы ағзаһы.

Вафаты һәм ерләү[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Е. М. Примаковты ерләү
Е. М. Примаковтың Новодевичье зыяратындағы ҡәбере

Евгений Максимович Примаков 2015 йылдың 26 июнендә Мәскәүҙә, оҙаҡ ауырығандан һуң, бауыр яман шешенән 86-сы йәшендә вафат булды[74]. 2014 йылда Примаковҡа Миланда операция яһайла, һуңынан Блохин исемендәге Рәсәй онкология үҙәгендә дауалана. 2015 йылдың 3 июнендә йәнә дауаханаға эләгә[77].

2015 йылдың 26 июнендә Рәсәй Президенты Владимир Путин Примаковтың туғандарының һәм яҡындарының ҡайғыһын уртаҡлашты. Шул уҡ көндө Президент «Е. М. Примаковты ерләүҙе ойоштороу тураһында» Указға ҡул ҡуйҙы[78].

29 июндә Союздар йортоноң Колонналы залында Рәсәй президенты В. В. Путин граждандар панихидаһында сығыш яһаны. Мәскәү һәм бөтә Русь патриархы Кирилл Новодевичье монастырындағы Успение ғибәҙәтханаһында йыназа уҡыны[79]. Шул уҡ көндө, Шул уҡ көндө, Примаков үҙенең беренсе ҡатыны һәм улы менән Кунцев зыяратында ерләнергә теләк белдереүенә ҡарамаҫтан, Мәскәүҙәге Новодевичье зыяратында (6-сы участка) хәрби хөрмәт менән ерләнә[74].

Бөтә Рәсәй дәүләт телерадиокомпанияһы Е. М. Примаковты ерләү тантанаһын тура эфирҙа күрһәтте[80].

Ғаиләһе[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Патриарх Кирилл һәм Владимир Путин Ирина Борисовна һәм Евгений Александрович Примаковтар менән

Ике туған ағаһы (әсәһенең улы, Фәнни Яковлевна Киршенблат, ҡыҙ фамилияһы Примакова) — СССР биологы Яков Давидович Киршенблат[28][81][82].

Әсәһе яғынан бабаһы — берҙәм Баҡы тимер юл диспансеры табибы Александр Яковлевич Примаков (1898—1938) — сәйәси золом ҡорбаны[19][83] 1938 йылдың 30 апрелендә Тбилисиҙа «1934 йылдың 1 декабрендә иптәш С. М. Кировты үлтергән һәм алдағы йылдарҙа (1934-37) транспортта бактериологик диверсия үткәреү юлы менән күпләп террор әҙерләгән террористик һәм диверсион-зыян килтереү ойошмаһы ағзаһы» булараҡ, тип атылған[84]. Икенсе бабаһы — журналист Иосиф Яковлевич Примаков, журналист, Тифлиста 1907—1908 йылдарҙа «Инородцы» тигән аҙналыҡ гәзит сығара, һуңғараҡ уны цензура яба[85][86]; «Исповедь экспроприатора» (Вести, Тифлис: Скоропечатня «Братство», 1908) китабы авторы[87][88].

1951 йылда Примаков Грузия политехник институты студенты Лаура Васильевна Харадзеға (1930—1987)[89], НКВД генералы Гвишиани Михаил Максимовичтың ҡарауға алған ҡыҙына өйләнә.

Александр Примаков (1954—1981) — Мәскәү дәүләт халыҡ-ара мөнәсәбәттәр институтын тамамлаған, Америка Ҡушма Штаттарында стажировка үткән, СССР Фәндәр Академияһының Көнсығыш илдәрен өйрәнеү институты аспиранты, атаһының дуҫы Валентин Зорин уның ғилми етәксеһе булған, миокардит менән яфаланған, 1981 йылдың 1 майында йөрәк өйәнәгенән вафат булған[90][91][92].

Ейәне Евгений Примаков (1976 йылда тыуған, ижади псевдонимы — Евгений Сандро), журналист[27]), шәрҡиәтсе[93], Россотрудничество етәксеһе, Рәсәй Федеррацияһы Федераль Йыйылышы Дәүләт Думаһының VII саҡырылыш депутаты, Рәсәй-24 телеканалында «Халыҡ-ара күҙәтеү» тапшырыуын алып барыусы.

Ҡыҙы Нана Примакова (1962 йылдың 21 ғинуарында тыуған) — һөнәре буйынса педагог-дефектолог, психолог, Рус психоаналитика йәмғиәте ағзаһы[94][95]. Уның ире — академик, иммунолог, Тбилисиҙағы институт директоры Владимир Иванович Бахуташвилиҙың улы[96].

Ейәнсәрҙәре Александра (1982), Мария (1997).

Икенсе ҡатыны — Ирина Борисовна Бокарёва (тыумышы). 24 октябрь 1952[94]), терапевт; 1989—1991 йылдарҙа — Е. М. Примаковтың шәхси табибы[96].

1996—2015 йылдарҙа Скатертный тыҡрығы, 3-сө йорт адресы буйынса Мәскәүҙә йәшәгән. Йортҡа мемориаль таҡтаташ ҡуйылған.

Төп хеҙмәттәре[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Евгений Примаков является автором ряда монографий и нескольких мемуарных книг, в числе которых:

  • «Страны Аравии и колониализм» (1956);
  • «Колониализм — злейший враг народа Саудовской Аравии» (1957);
  • «Международные конфликты шестидесятых и семидесятых годов» (1972, в соавт.);
  • «Египет: время президента Насера» (1974, 2-е изд. 1981; в соавт. с И. П. Беляевым);
  • «Ближний Восток: пять путей к миру» (1974);
  • «Энергетический кризис: подход советских учёных» (1974);
  • «Энергетический кризис в капиталистическом мире» (1975, редактор);
  • «Анатомия ближневосточного конфликта» (1978);
  • «Новые явления в энергетике капиталистического мира» (1979);
  • «Восток после краха колониальной системы» (1982);
  • «Восток: рубеж 80-х» (1983);
  • «История одного сговора: ближневосточная политика США в 70-е — нач. 80-х гг.» (1985);
  • «Очерки истории российской внешней разведки» (в 6 тт, 1996);
  • «Годы в большой политике» (1999);
  • «Восемь месяцев плюс…» (2001);
  • «Мир после 11 сентября» (2002);
  • «Конфиденциально: Ближний Восток на сцене и за кулисами» (2006, 2-е изд. 2012);
  • «Минное поле политики» (2006);
  • «Мир без России? К чему ведёт политическая близорукость» (2009);
  • «Мысли вслух». М.: Российская газета, 2011. 207 с., 15 000 экз., ISBN 978-5-905308-03-1;
  • «Россия. Надежды и тревоги». М.: Центрполиграф, 2015., ISBN 978-5-227-05735-8;
  • «Встречи на перекрёстках». М.: Центрполиграф, 2015. 607 с., ISBN 978-5-227-05739-6;
  • «Ближний Восток на сцене и за кулисами. Конфиденциально». М.: Центрполиграф, 2016. 415 с., ISBN 978-5-227-05792-1.

Книги Е. М. Примакова переиздавались за рубежом на китайском, итальянском, английском, болгарском, турецком, персидском, арабском, немецком, японском, греческом, сербском, македонском, румынском, французском языках.

Ҡаҙаныштарын таныу[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Дәүләт наградалары һәм премиялары[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Сит ил дәүләттәре наградалары[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

]</ref>[97] 

-->

Рәсәй Федерацияһы төбәктәренең наградалары[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Халыҡ-ара ойошмалар наградалары[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Конфессиональ наградалары[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ведомство наградалары[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Памятная медаль А. М. Горчакова

Йәмғиәт премиялары[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • 1974 — лауреат Международной премии имени Гамаля Абделя Насера.
  • 1983 — лауреат Премии имени Авиценны.
  • 1990 — лауреат Премии Джорджа Кеннана.
  • 2000 — лауреат Международной премии имени Гуго Гроция — за огромный вклад в развитие международного права и за создание доктрины многополярного мира.
  • 2002 — лауреат Национальной премии бизнес-репутации «Дарин» Российской академии бизнеса и предпринимательства (РАБиП).
  • 2003 — лауреат Международной премии «Золотой водолей» в номинации «За честь и достоинство»[99].
  • 2009 — лауреат премии Союза журналистов России «Золотое перо России» (2009) за книгу «Мир без России?»[100].
  • 2012 — лауреат Демидовской премии в области общественных наук — «за выдающийся вклад в развитие международных отношений и позиционирование России в современном мире».
  • 2015 — лауреат пятой Премии «Виват — Победа!» (Россия) — за заслуги перед Отечеством[101]. Премия не имеет денежного вознаграждения. Лауреатам вручают диплом, икону Святого Георгия Победоносца и офицерскую шашку[102].
-->

Мауығыуҙары[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Болел за московский футбольный клуб «Спартак»Ҡалып:Source-ref.

Увлекался коллекционированием бабочек — лепидоптерофилией[сығанаҡ 1486  көн күрһәтелмәгән].

Хәтер[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Файл:Мемориальная доска на доме, где жил Евгений Примаков.jpeg
Е. М. Примаков йәшәгән йортта мемориаль таҡтаташ
Файл:Monument to Yevgeny Primakov.JPG
Мәскәүҙә РФ Сит ил эштәре министрлығы бинаһы эргәһендә Евгений Примаков һәйкәле
Файл:Дом в Скатертном переулке, где жил Евгений Примаков.jpeg
Скатертный тыҡрығы, 3. Был йортта 1996—2015 йылдарҙа Евгений Примаков йәшәгән

]</ref>.

  • В апреле 2016 г. имя Примакова присвоено вновь образованной улице в Ленинском районе города Махачкала[103].
  • 16 марта 2016 года МИД России была учреждена медаль Примакова.
  • 26 июня 2016 года на Новодевичьем кладбище открыт памятник Е. М. Примакову работы скульптора Микаэла Согояна[104].
  • В ноябре 2016 года мемориальную доску Евгению Примакову установили на доме 3 в Скатертном переулке, где жил политик.
  • В 2017 году научно-исследовательское судно Western Neptune, приобретённое «Росгеологией», было переименовано в «Академик Примаков»[105].
  • Имя «Евгений Примаков» присвоено в 2018 году ледоколу «Совкомфлота» проекта Aker ARC 121[106].
  • В 2018 году санаторию «Правда» Службы внешней разведки РФ присвоено почётное наименование «имени Е. М. Примакова»[107].
  • В 2019 году Благотворительный фонд Торгово-промышленной палаты РФ переименован в Фонд помощи детям имени Примакова Е. М.[108]
  • Имя будет присвоеноҠалып:Когда одному из кораблей ВМФ России[109].
  • Зал имени политического и государственного деятеля, востоковеда-арабиста Евгения Примакова и его бюст открыли в школе № 4 им. Героя России Анатолия Кярова[110].
  • В сквере напротив здания МИД России 29 октября 2019 года открыт памятник Евгению Примакову работы скульптора Г. Франгуляна[111].
  • 30 ноября 2019 года в Махачкале состоялось открытие улицы имени Евгения Примакова[112].
  • В 2019 Императорское православное палестинское общество учредило медаль имени Примакова.
-->

Документаль фильмдар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

]</ref>. 

-->

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Комментарийҙар
  1. ↑ В некрологе британского еженедельника The Economist утверждалось, что на Ближнем Востоке Примаков занимался «чем угодно, только не журналистикой» и, формально находясь в кадрах внешней разведки КГБ (агентурный псевдоним «Максим»), поставлял информацию напрямую высшему руководству КПСС — «Obituary: Yevgeny Primakov. Steel and shadows», The Economist, Jul 18th 2015)
Сноски
  1. ↑ 1,0 1,1 «Obituary: Yevgeny Primakov. Steel and shadows», The Economist, Jul 18th 2015
  2. ↑ По собственному свидетельству: «Два ПСМ — от двух министров обороны России. Один пистолет — от директората Службы внешней разведки. Ещё один подарен югославами. Есть пистолет от начальника разведки Иордании»
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Примаков Евгений Максимович // Большая советская энциклопедия (урыҫ): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Peterseim L. Yevgeny Primakov // Encyclopædia Britannica (ингл.)
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 Yevgeny Maksimovich Primakov // Find a Grave (ингл.) — 1996.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 Скончался Евгений Примаков — РИА Новости, 2015.
  7. ↑ журнал 05.2001 Выступление И. С. Иванова
  8. ↑ «Соединивший две эпохи»: какой след оставил Примаков в истории страны. Разворот над Атлантикой
  9. ↑ 9,0 9,1 РИА «Новости», Разворот над Атлантикой
  10. ↑ 10,0 10,1 Vesti.ru Развернувший самолёт над Атлантикой
  11. ↑ 11,0 11,1 Разворот Примакова
  12. ↑ фильм «Я твёрдо всё решил. Евгений Примаков» на телеканале «Россия 1» 2018 йыл 19 февраль архивланған.
  13. ↑ Что ценил, с кем дружил и чего не выносил Евгений Примаков
  14. ↑ Леонид Млечин «История внешней разведки». Глава «Академик спас разведку»
  15. ↑ 15,0 15,1 Леонид Млечин. Примаков. — 2-е изд. — М.: Молодая гвардия, 2017. — 528 с. — (ЖЗЛ). — ISBN 978-5-235-03846-2 , 978-5-235-03950-6.
  16. ↑ «Ноев Ковчег» № 5 (304) май 2018 г. МЫ «ВЫШЛИ» ИЗ ШКОЛЫ № 14
  17. ↑ Читать книгу Встречи на перекрёстках Евгения Примакова: онлайн чтение — страница 1
  18. ↑ Открытый список
  19. ↑ 19,0 19,1 Леонид Млечин «История внешней разведки»
  20. ↑ Примаков Е. М. Встречи на перекрёстках. — ISBN 978-5-227-05739-6.
  21. ↑ Бакинское военно-морское подготовительное училище. Дата обращения: 1 ғинуар 2022. Архивировано из оригинала 24 сентябрь 2015 года. 2015 йыл 24 сентябрь архивланған.
  22. ↑ Ирина Попович Тбилисские тайны Евгения Примакова // Коммерсант. — Москва, 1998.
  23. ↑ 23,00 23,01 23,02 23,03 23,04 23,05 23,06 23,07 23,08 23,09 Примаков Евгений Максимович. Дата обращения: 30 октябрь 2014. Архивировано из оригинала 17 март 2015 года.
  24. ↑ Марина Завада, Юрий Куликов. «Я много проскакал, но не осёдлан»: тридцать часов с Евгением Примаковым. М.: Российская газета, 2009, с. 20.
  25. ↑ В круге СВЕТА. 21 января 2006.
  26. ↑ Примаков Евгений Максимович
  27. ↑ 27,0 27,1 «Персона» «Литературная газета» № 44, 28 октября 2009
  28. ↑ 28,0 28,1 28,2 Академик Примаков «Восточно-Сибирская правда», 6 октября 1999
  29. ↑ Л. Млечин, 2015, с. 57
  30. ↑ Густерин П. В. Жириновский об Институте востоковедения АН СССР и его директоре Е. М. Примакове в связи с вводом советских войск в Афганистан. // ЦентрАзия.
  31. ↑ В Москве скончался Евгений Примаков, РБК (26 июнь 2015). 26 июнь 2015 тикшерелгән.
  32. ↑ Dr. Harry Walter, Валерий Михайлович Мокиенко. Большой словарь русских прозвищ. — ОЛМА Медиа Групп, 2007. — С. 680. — 701 с.
  33. ↑ Колпакиди Александр. Щит и меч.Руководители органов гос. безопасности: руководители органов государственной безопасности Московской Руси, Российскои Империи, Советского Союза и Российской Федерации : энциклопедический справочник. — ОЛМА Медиа Групп, 2002. — С. 555. — 736 с. — ISBN 9785765414972.
  34. ↑ Алфавитный список народных депутатов СССР. 26 марта 1989 — 26 декабря 1991
  35. ↑ Профиль Евгения Максимовича Примакова РФА рәсми сайтында
  36. ↑ Постановление Съезда народных депутатов СССР от 26 декабря 1990 г. N 1866-I «О сложении полномочий членов Верховного Совета СССР, обратившихся с личными заявлениями о выходе из его состава»
  37. ↑ Высшие органы государственной власти СССР. Дата обращения: 26 июнь 2015. Архивировано из оригинала 28 декабрь 2017 года.
  38. ↑ Указ Президента СССР от 23 марта 1990 г. № 20. Дата обращения: 26 июнь 2015. Архивировано из оригинала 27 июнь 2015 года. 2015 йыл 27 июнь архивланған.
  39. ↑ 39,0 39,1 39,2 39,3 Фёдор Бурлацкий. Годы в политике. Независимая газета (9 декабрь 1999). Дата обращения: 10 ғинуар 2013.
  40. ↑ Указ Президента СССР от 13 марта 1991 г. № УП-1620 2015 йыл 27 июнь архивланған., согласие на назначение дано постановлением Верховного Совета СССР от 7 марта 1991 г. № 2010-I
  41. ↑ Дураки и Примаков ИноСМИ
  42. ↑ Бакатин В. В. Избавление от КГБ. — М.: Новости, 1992
  43. ↑ Би-би-си | Россия | Хроника путча. Часть IV
  44. ↑ Указ Президента СССР от 30.09.1991 N УП-2632(недоступная ссылка)
  45. ↑ Сергей Брилёв. Евгений Примаков. 85. Вести Недели. — 2:40-3 минуты. Дата обращения: 26 июнь 2015. 2015 йыл 26 июнь архивланған.
  46. ↑ Примаков: первый 2020 йыл 17 ноябрь архивланған.
  47. ↑ Указ Президента СССР от 06.11.1991 N УП-2819(недоступная ссылка)
  48. ↑ УКАЗ Президента РФ от 26.12.1991 N 316 «О ДИРЕКТОРЕ СЛУЖБЫ ВНЕШНЕЙ РАЗВЕДКИ РОССИЙСКОЙ ФЕДЕРАЦИИ». Дата обращения: 26 июнь 2015. Архивировано из оригинала 27 июнь 2015 года. 2015 йыл 27 июнь архивланған.
  49. ↑ Евгений Примаков: «Решил: быть до конца в упряжке»
  50. ↑ Указ президента России от 09.01.1996. Дата обращения: 26 апрель 2016. Архивировано из оригинала 21 декабрь 2017 года. 2017 йыл 21 декабрь архивланған.
  51. ↑ Лавров: в недалёком будущем историки сформулируют такое понятие, как "доктрина Примакова", ТАСС (28 октябрь 2014). 28 июнь 2015 тикшерелгән.
  52. ↑ Евгений Примаков: либерал, консерватор и прагматик. BBC (26 июнь 2015). Дата обращения: 28 июнь 2015.
  53. ↑ Барсенков А. С., Вдовин А. И., «История России. 1917—2007» — М.: Аспект Пресс, 2008 — стр. 754
  54. ↑ Алексей Пушков Новый европейский порядок (рус.) // Новая газета. — Москва, 1997 год.
  55. ↑ Интервью Министра иностранных дел С. В. Лаврова телекомпании ВГТРК в связи с юбилеем Е. М. Примакова, Москва, 28 октября 2014 года, Министерство иностранных дел Российской Федерации (28 ноябрь 2014). 28 июнь 2015 тикшерелгән.
  56. ↑ 56,0 56,1 Леонид Млечин. Евгений Примаков. Особая папка. — документальный фильм (см. с 10 по 13 минуты). Дата обращения: 28 июнь 2015.
  57. ↑ Посольство Российской Федерации в Чешской Республике
  58. ↑ Барсенков А. С., Вдовин А. И., «История России. 1917—2007» — М.: Аспект Пресс, 2008 — стр. 742
  59. ↑ журнал 10.1998 Хроника
  60. ↑ РАЗВОРОТ ПРИМАКОВА
  61. ↑ Примаков: в бывшей Югославии всё время будет "плавающая стабильность". Вести.Ru. Дата обращения: 4 август 2011.
  62. ↑ Реакция России на предстоящую военную операцию НАТО оказалась беспрецедентно резкой Газета.Ru, 24.03.1999.
  63. ↑ Как глава коалиционного кабмина подал пример политического компромисса на короткой дистанции Lenta.ru
  64. ↑ 15 000 000 000 долларов. Коммерсантъ (24 март 1999). Дата обращения: 29 июнь 2015.
  65. ↑ Евгений Примаков: «Разворот над Атлантикой» был неизбежен — YouTube
  66. ↑ УКАЗ Президента РФ от 12.05.1999 N 580 «О ПРЕДСЕДАТЕЛЕ ПРАВИТЕЛЬСТВА РОССИЙСКОЙ ФЕДЕРАЦИИ». Дата обращения: 26 июнь 2015. Архивировано из оригинала 27 июнь 2015 года.
  67. ↑ «Соединивший две эпохи»: какой след оставил Примаков в истории страны
  68. ↑ КРИЗИС РОССИЙСКОЙ ВЛАСТИ. НЕСОСТОЯВШИЙСЯ ИМПИЧМЕНТ ЕЛЬЦИНА — ФИНАЛ ОЧЕРЕДНОГО ЭТАПА ЭЛИТНОЙ БОРЬБЫ И КОНСТАТАЦИЯ БЕЗУСЛОВНОЙ ТАКТИЧЕСКОЙ ПОБЕДЫ ПРЕЗИДЕНТА
  69. ↑ 69,0 69,1 Фом > Смена Кабинета: Предварительные Политические Итоги
  70. ↑ «Ельцин продул бы с разгромным счётом». lenta.ru. Дата обращения: 5 март 2021.
  71. ↑ Торгово-промышленная палата Российской Федерации
  72. ↑ Сергей Катырин: «Я потерял очень близкого человека». Известия. Дата обращения: 21 октябрь 2015.
  73. ↑ Сергей Катырин: Красной нитью через всю жизнь Евгения Примакова проходила тема России, её интересы. www.gosrf.ru. Дата обращения: 1 ноябрь 2015.
  74. ↑ 74,0 74,1 74,2 Велигжанина А. Ельцин попросил Примакова отказаться от поста президента // Комсомольская правда. — № 28-т (26403-т). — 8—15 июля 2015.
  75. ↑ lenta.ru. Путин подарил Примакову примус
  76. ↑ Евгений Примаков вошёл в состав президиума РАН.
  77. ↑ Анастасия Новикова Смерть Примакова подтвердил его внук // Комсомольская правда, 26.06.2015
  78. ↑ http://kremlin.ru/events/president/news/49773
  79. ↑ Святейший Патриарх Кирилл совершил отпевание Е. М. Примакова Патриархия.Ru, 29 июня 2015.
  80. ↑ ВГТРК будет транслировать церемонию похорон Евгения Примакова
  81. ↑ Евгений Примаков: «Арабскую весну» готовили не США, это был внутренний процесс». business-gazeta.ru (6 июль 2012). Дата обращения: 16 сентябрь 2012.
  82. ↑ Примаков Евгений Максимович. Минное поле политики. — Молодая гвардия, 2007. — С. 1—19. — 380 с. — ISBN 5-235-02954-2, 978-5-235-03031-2.
  83. ↑ Расстрельные списки 2016 йыл 4 март архивланған.
  84. ↑ Евгений Примаков «Встречи на перекрёстках»
  85. ↑ Литературно-политическая газета «Кавказ» (№ 13, 17 января 1907 года)
  86. ↑ Беляева Г. Ф. Именной указатель персоналий третьего тома Судьбы творцов российской науки и культуры
  87. ↑ Каталог библиотеки-музея поэта-академика И. Г. Гришашвили
  88. ↑ По некоторым данным, погиб в боях Первой мировой войны.
  89. ↑ Евгений Примаков-младший: Деда с сигаретой я видел лишь раз — во время его травли в 1999-м
  90. ↑ Самые секретные родственники — Мікалай Аляксандравіч Зяньковіч, Николай Зенькович — Google Книги
  91. ↑ СМЕРТЬ СЫНА — МИД.Министры иностранных дел. Внешняя политика России: от Ленина и Троцкого — до Путина и Медведева
  92. ↑ Семейная тайна Евгения Примакова/Стр. 2 // Экспресс газета
  93. ↑ Сектор Газа залили свинцом. Дата обращения: 4 август 2011.
  94. ↑ 94,0 94,1 Примаков Евгений Максимович 2022 йыл 12 сентябрь архивланған.
  95. ↑ Примакова Нана Евгеньевна
  96. ↑ 96,0 96,1 Ирина Примакова: «Мы тянули с женитьбой… только причины у каждого были свои» — Известия
  97. ↑ Орден для Примакова
  98. ↑ Президент Палестины Махмуд Аббас вручил ордена членам ИППО
  99. ↑ Лауреаты Международной премии «Золотой водолей». 2011 йыл 16 апрель архивланған. // gold-brand.ru
  100. ↑ Евгений Примаков удостоен сегодня главной национальной журналистской премии «Золотое перо России» за свою книгу «Мир без России?» Эхо Москвы (13 февраль 2009). Дата обращения: 21 ноябрь 2016.
  101. ↑ Лауреаты Премии «Виват — Победа!» 2015 года. 2015 йыл 10 декабрь архивланған. // vivat-pobeda.ru
  102. ↑ ВИДЕО. Новости. Церемония вручения премии «Виват Победа» состоялась в Москве. 2015 йыл 10 декабрь архивланған. Телеканал «360° Подмосковье» // 360tv.ru (25 мая 2015 года)
  103. ↑ ПОСТАНОВЛЕНИЕ от 11 апреля 2016 г. № 314 О присвоении имени Примакова вновь образованной улице в Ленинском районе г. Махачкалы 2020 йыл 9 ноябрь архивланған.
  104. ↑ Памятник Евгению Примакову открыт на Новодевичьем кладбище
  105. ↑ Новейшее сейсморазведочное судно Росгеологии в Мурманске назвали в честь Евгения Примакова. ТАСС (31 октябрь 2017). Дата обращения: 13 декабрь 2020.
  106. ↑ Ледокольному судну в Петербурге присвоили имя Евгения Примакова // РИА «Новости», 03.02.2018
  107. ↑ Присвоить федеральному казённому учреждению «Санаторий „Правда“ Службы внешней разведки Российской Федерации» почётное наименование «имени Е. М. Примакова» и впредь именовать его — федеральное казённое учреждение «Санаторий „Правда“ имени Е. М. Примакова Службы внешней разведки Российской Федерации»
  108. ↑ ТПП РФ. Благотворительный фонд ТПП РФ переименован в Фонд помощи детям имени Примакова Е.М. (4 июль 2019).
  109. ↑ Өҙөмтә хатаһы: <ref> тамғаһы дөрөҫ түгел; autogenerated2 төшөрмәләре өсөн текст юҡ
  110. ↑ ТАСС. Зал им. Евгения Примакова открыт в одной из школ Нальчика (11 октябрь 2019).
  111. ↑ В Москве открыт памятник Евгению Примакову / kremlin.ru, 29 октября 2019
  112. ↑ В Махачкале торжественно ввели в эксплуатацию новую дорогу по улице им. Примакова 2022 йыл 12 сентябрь архивланған. // РИА Дагестан, 1 декабря 2019.

Әҙәбиәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Һылтанмалар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

q: Евгений Примаков Викиөҙөмтәлә
commons: Евгений Примаков Викимилектә
n: Евгений Примаков Викияңылыҡтарҙа
Алдан килеүсе:
Бободжан Гафуров 		Директор Института востоковедения АН СССР
1977—1985 		Һуңынан килеүсе:
Георгий Ким
Алдан килеүсе:
Александр Яковлев 		директор ИМЭМО АН СССР
ноябрь 1985 — 10 июня 1989 		Һуңынан килеүсе:
Владлен Мартынов
Алдан килеүсе:
Леонид Шебаршин,
Вячеслав Гургенов (и.о.) 		Начальник ПГУ КГБ СССР
22 сентября — 6 ноября 1991 		Һуңынан килеүсе:
должность упразднена, он сам как Директор ЦСР СССР
Алдан килеүсе:
должность учреждена, он сам как Начальник ПГУ КГБ СССР 		Директор ЦСР СССР
6 ноября — 26 декабря 1991 		Һуңынан килеүсе:
должность упразднена, он сам как Директор СВР РФ
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Примаков_Евгений_Максимович&oldid=1257982» битенән алынған