Силәбе губернаһы

Силәбе губернаһы
Нигеҙләү датаһы	27 август 1919
Дәүләт	Совет Рәсәйе  СССР
Административ үҙәк	Силәбе
Административ-территориаль берәмек	РСФСР
Халыҡ һаны	1 279 000 кеше (1923)
Алмаштырылған	Урал өлкәһе
Ғәмәлдән сыҡҡан дата	3 ноябрь 1923

Силәбе губернаһы — 1919—1923 йылдарҙа РСФСР составында булған административ берәмек. Күрше дүрт Ҡурған, Троицк, Кустанай һәм Силәбе өйәҙҙәренән барлыҡҡа килә.

Тарихы

Ырымбур губернаһы, Тубыл губернаһы һәм Турғай өлкәһе биләмәләренең бер өлөшөндә, Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитетының 1919 йылдың 27 авгусындағы, губерна органы хоҡуҡтарында Силәбе район Идаралығы ойоштороу тураһындағы ҡарары менән булдырыла (3 сентябрҙә баҫылып сыға). Иң тәүҙә Ҡурған, Троицк, Кустанай һәм Силәбе өйәҙҙәренән тора. Ҡарарға ярашлы, Силәбе революцион комитеты Силәбе губерна ревкомына, ә Силәбе — Силәбе губерна ҡалаһына әүерелә. Ойошторолған осорҙа Силәбе ревкомы менән М. Х. Поляков (рәйес), А. Я Бакаев (урынбаҫары), Е. В. Плотников һәм И. А. Медведев етәкселек итәләр.

1919 йылдың 27 авгусынан Себер революцион комитетына, ә 1920 йылдың 21 апреленән — 1-се Хеҙмәт Армияһы Революцион Советына буйһондорола.

Губернаның сиктәре һәм составы бер нисә тапҡыр үҙгәрә:

- Кустанай өйәҙе Ҡырғыҙ АССР-ының бер өлөшө булып тора.

- Ырымбур губернаһының Үрге Урал өйәҙе — Силәбе губернаһының бер өлөшө.

- Силәбе ҡала өйәҙ башҡарма комитетының 1919 йылдың 30 декабрендәге ҡарары менән Ҡуртамыш районы ойошторола (өйәҙ хоҡуғында), 1921 йылдың башынан — өйәҙ. Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитетының 1923 йылдың 14 февралендәге ҡарары нигеҙендә Ҡуртамыш өйәҙе 1923 йылдың 1 ғинуарынан бөтөрөлә, уның улустары Силәбе губернаһының Силәбе өйәҙе составына кире ҡайтарыла.

- Бөтә Рәсәй Үҙәк Башҡарма Комитетының 1922 йылдың 17 авгусындағы декреты менән Өфө губернаһының Златоуст өйәҙе Силәбе губернаһының бер өлөшө булып китә.

Граждандар һуғышы һәм Совет хөкүмәте 1919—1921 йылдарҙа үткәргән хәрби коммунизм сәйәсәте, 1921—1922 йылдарҙа аслыҡҡа һәм сәнәғәт емереклегенә килтерә.

XX быуаттың 20-се йылдары башында РСФСР-ҙа ҡыҙылдар Көнбайыш-Себер ихтилалын — крәҫтиәндәрҙең, казактарҙың, эшселәрҙең һәм интеллигенцияның бер өлөшөнөң большевиктарға ҡаршы иң ҙур ҡораллы сығыштарын баҫтыра.

1920—1923 йылдар эсендә Силәбе губернаһының халыҡ һаны 423 803 кешегә, шул иҫәптән Силәбелә — 6479 кешегә кәмей. 1920 йылдан 1923 йылға тиклем тораҡ пункттар һаны үҙгәрешһеҙ ҡалғанда (3268), ауыл советтары һаны (1425-тән 830-ға тиклем) һәм улустар һаны (227-нән 90-ға тиклем) кәмей.

Яңы иҡтисад сәйәсәте (НЭП) индереү менән губернаның иҡтисады әкренләп булһа ла яйға һалына башлай. 1923 йылда ауыл хужалығы етештереүе 1916 йыл кимәленә етә, әммә сәнәғәт күрһәткестәре бик түбән булып ҡала. 1923 йылда Силәбе губернаһының майҙаны 119 066 км², халыҡ һаны — 1 млн. 279 мең кеше тәшкил итә.

Демография

1920 йылда халыҡ һаны һәм милли составы:

Халыҡтар	1920 йылда һаны
урыҫтар	385 1 000
татарҙар	49 000
украиндар	35 000
башҡорттар	34 000
барыһы	562 1 000

Иҡтисады

Губернала башлыса ауыл хужалығы була. Төп ауыл хужалығы культуралары — яҙғы бойҙай, һоло.

Сағыштырмаса ауыл хужалығын хеҙмәтләндереү сәнәғәте үҫешкән була (тирмәндәр, май һығыу заводтары һәм башҡалар).

Төрлө тармаҡтағы барлыҡ сәнәғәт предприятиелары 10 мең тирәһе иҫәпләнә, әммә ҙурҙары аҙ була. Уларға, беренсе сиратта, Златоуста, Силәбелә һәм Ҡурғанда урынлашҡан тимер юл оҫтаханалары, Силәбеләге күмер руднигы, Колющенко исемендәге завод, Троицк өйәҙе рудниктары һәм Ҡурған сигәләү заводы инә.

Бөтөрөлөүе

1923 йылдың 3 ноябрендә Силәбе губернаһы бөтөрөлә. Уның биләмәһе яңы ойошторолған Урал өлкәһенә инә.

Әҙәбиәт

• Статистический сборник Челябинской губернии за 1920-23 гг. Ч., 1923
• Челябинская губерния в период военного коммунизма (июль 1919 — декабрь 1920): Док. и материалы. Ч., 1960
• Скориков А. И. Челябинская губерния // Календарь знаменательных и памятных дат, 1999.

Шулай уҡ ҡарағыҙ

• История административно-территориального деления РСФСР