Ҡарматтар

Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Ҡарматтар
ғәр. قرامطة‎
Дин:

ислам

Ағым:

исмәғилилек (бәхәсле[⇨])

Нигеҙләнгән:

IX быуат

Нигеҙләүсе:

Хамдан Кармат

Илдәр:

Бахрейн һ.б..

Ҡарматтар (ғәр. قرامطة‎; рус. Карматы) — хәрбиләштерелгән ҙур дини-сәйәси ислам ағымы, 899 йылда Бахрейндағы утопик община тарафынан төҙөлгән.

Тарихы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ғәҙәттә, уларҙың лидеры Хәмдан Ҡармат Фатими хәлифәлегенә нигеҙ һалыусы имам Ғөбәйдуллаһты имам һәм мәхди тип танымағандан һәм «ысын йәшерен имам» Мөхәммәт ибн Исмәғилдең (Жәғәфәр әс-Садиҡтың ейәне) килеүен көтөп йәшәй башлағандан һуң, уларҙы исмәғилиҙәрҙән айырып ҡарайҙар.

890 йылда Ҡарматтар Ираҡ Севадында Дәр-үл-Һижрәт ҡәлғәһен төҙөй; 899—901 йылдарҙа улар, Әбү Сәид әл-Жәннәби тырышлығы менән, кәмһетелгән халыҡ йәшәгән Бахрейнға тарала. Ғәрәп хәлифәләре ҡарматтар алдында үҙҙәрен көсһөҙ итеп тоя, өс сирек быуат буйына улар Ғәрәбстан, Сүриә, Ираҡ һәм Фарсыстандың ҡотон алып тора; улар кешеләрҙе талай, әсирлеккә алып китә, йолом түләтә һәм ҡурҡытып тота.

930 Йылда Әбү Сәйеттең ҡустыһы — күптән инде хаж ҡылыусыларға Мәккәгә юл бирмәй тотҡан Әбү Таһир әл-Жәнәби хажды тулыһынса юҡ итергә ҡарар итә; ҡапыл Мәккәгә һөжүм итеп, ҡот осҡос һуйыш ҡыла һәм Ҡара ташты урлай. Тик 951 йылда ғына изге таш мосолмандарға ҡайтарыла.

Ахыры[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

976 йылда Ғәббәсиҙәрҙән еңелгәндән һуң ҡарматтарҙың статусы түбәнәйә, әкренләп күршеләре уларға яһаҡ түләүҙән туҡтай, һәм ҡарматтар дәүләте ҡыҫыла башлай. 1067 йылда ғәрәп Абдулла бин Али әл-Ғүйүни ғәскәре һәм Ираҡ сәлжүктәре берләшеп, Хуфуфты ҡамайҙар һәм ете йылдан һуң ҡарматтарҙы баш һалырға мәжбүр итәләр[1].

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  1. ↑ «», 1984, с. 65 

Әҙәбиәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

  • Прозоров С. М. ал-Ķарāмита // Ислам: энциклопедический словарь / Отв. ред. С. М. Прозоров. — М. : Наука, ГРВЛ, 1991. — С. 132—133. — 315 с. — 50 000 экз. — ISBN 5-02-016941-2.
  • Карматы // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1895. — Т. XIVa. — С. 556—557.
  • Буниятов Дж. З. Восстания карматов IX—X вв. / редактор Э. Р. Агаева. — Б.: Элм, 1988. — 124 с. Архивная копия от 19 марта 2022 на Wayback Machine
  • Али-заде А. А. Карматы // Исламский энциклопедический словарь. — М. : Ансар, 2007. — С. 418. — ISBN 978-5-98443-025-8. (CC BY-SA 3.0)
  • Карматы / Петрушевский И. П. // Италия — Кваркуш. — М. : Советская энциклопедия, 1973. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров ; 1969—1978, т. 11).
  • Daftary Farhad. The Isma‘ilis : Their History and Doctrines / foreword by Wilferd Madelung. — 2nd revised ed. — L.: Cambridge University Press, 2007 [1990]. — 800 p. — ISBN 05-216-1636-0. — ISBN 978-0-521-61636-2. (англ.)
  • Ḥamdān Qarmaṭ / Madelung W., Halm H. // Encyclopaedia of Islam. THREE : [англ.]. — Leiden : Koninklijke Brill, 2016. — ISSN 1873-9849. (платн.)
  • Ḳarmaṭī / Madelung W. // Encyclopaedia of Islam. 2nd ed : [англ.] : in 12 vol. / edited by C. E. Bosworth; E. van Donzel; B. Lewis & Ch. Pellat. Assisted by C. Dumont, G. R. awting[en] and Miss M. Paterson. — Leiden : E.J. Brill, 1997. — Vol. 4. — P. 660—665. (платн.)
  • Ḳarmaṭī / Madelung W. // Encyclopaedia of Islam. 2 ed. — Leiden : E. J. Brill, 1960—2005. (түләүле)
Ислам Был ислам тураһында тамамланмаған мәҡәлә. Һеҙ мәҡәләне төҙәтеп һәм тулыландырып проектҡа ярҙам итә алаһығыҙ.
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Ҡарматтар&oldid=1231197» битенән алынған