Авар имләһе

Авар имләһе — авар телендә яҙыу өсөн ҡулланылған тамғалар системаһы.

Тарих

Беренсе билдәле авар телендәге яҙмаларҙа грузин имләһе ҡулланылған. XV быуат башында ғәрәп яҙмаһы үтеп инә башлай, ләкин ул XIX б. аҙағында — XX башында ғына киң ҡулланыла. 1920 йылда ғәрәп яҙмаһы Дағыстан телдәренә яраҡлаштырып уҙгәртелгән.

Авар телендә кирил имләһенең беренсе вариантын 1861 йылда Тифлис (хәҙерге Тбилиси) ҡалаһында йәшәгән П. Услар эшләгән. Был имлә, бер ни тиклем үҙгәртелеп, 1861—1913 йылдарҙа ҡулланылған.

1930 йылда аварҙар Дағыстан телдәренә яраҡлаштырылған латин алфавитындағы Яңы Дағыстан Әлифбаһына (ЯДӘ; рус. Новый Дагестанский Алфавит, НДА) күсерелә. Был әлифба 1928 йылда КПСС-тың Дағстан Өлкә Комитеты тарафынан ҡабул ителә. 1932 йылда был әлифба реформалана.

1938 йылда (гәзит һәм китаптар 1 июлдән, ә мәктәптәр 1 сентябрҙән) аварҙар рәсми рәүештә кирил имләһенә күсерелә.

Таблицалағы мәғлүмәттәр:

Хәҙерге авар кирил әлифбаһы.
(IPA) ХАФӘ транскрипцияһы
Башҡа Кавказ тураһындағы китаптарҙа ҡулланылған транскрипция варианттары
1928—1937 йылдарҙағы авар әлифбаһы

1	2 IPA	3	4
а	a		a
б	b		b
в	w		v
г	g		g
гI	ʕ	‛/ω	ḩ / ḩ
гъ	ʁ	R/ǧ	ƣ
гь	h		h
д	d		d
е	e, je-		e, je-
ж	ʒ	ž	ƶ
з	z		z
и	i		i
й	j	y	j
к	k		k
кI	k’	ḳ	ķ / қ
къ	q’	q̇	q
кь	t^ɬ’	L’/ƛ̣	ꝗ
л	l		l
лъ	t^ɬ	L/ƛ	ł
лъ	ɬ	ł / ʎ	ļ
м	m		m
н	n		n
о	o		o
п	p		p
р	r		r
с	s		s
т	t		t
тI	t’	ṭ	ƫ
у	u		u
ф	f		f
х	χ	x	x
хI	ћ	H	ћ
хъ	q		ӿ
хь	x	x̂	ҳ
ц	ʦ	c	s̷
цI	ʦ’	c’/c̣	ʐ
ч	ʧ	č	c
чI	ʧ’	č’/č̣	ç
ш	ʃ	š	ş
щ	ʃː	š:	şş
ъ	ʔ	’	’
э	e		e-
ю	ju		ju
я	ja		ja

Был тел йәки тел белеме тураһында тамамланмаған мәҡәлә. Һеҙ мәҡәләне төҙәтеп һәм тулыландырып Википедия проектына ярҙам итә алаһығыҙ.