Гөлсара (Гульчара)
| Гөлсара | |
| Зат | ҡатын-ҡыҙ |
|---|---|
| Һөнәр төрө | дипломат |
Гульчара (груз. გულჩარა; 1600—1612) — Картли батшалығынан грузин дворянкаһы, XVII быуат башында грузин-ғосман-сәфәүи дипломатияһында мөһим роль уйнай. Ул 1612 йылда Төрөк-фарсы һуғышы (1603—1618) этаптарының береһендә килешеү төҙөүгә булышлыҡ итә.
Тарихы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Гульчара Картли батшаһы Симон Беренсегә яҡын була. Фарсы тарихсыһы, уларҙың замандашы, ул Симон ғаиләһенә туған, тип яҙа, шул уҡ ваҡытта Фарсыға ебәрелгән португал илсеһе Антонио де Гувейя уны Симон I йәриәһе булған тип раҫлай. Грузия тарихсылар араһында Гульчараны (исеме, йәки ҡушаматы, фарсы теленән килеп сыҡҡан: гол-чехр- «ал йөҙлө»[1]) Тинатин (йәки Елена), Симон I ейәнсәре һәм Картли батшаһы Георгий X-ның Симон I Константинополь төрмәһендә ултырғанда уның эргәһенә барып йөрөгән ҡыҙына тиңләштерелгән версия дөйөм ҡабул ителгән тип иҫәпләнә[2]. Хәҙерге Британия тарихсыһы Дэвид Блоу Гульчараны Симон I ҡатын булараҡ күҙәллай[3].
Үҙ батшалығының ҡаҡшаған автономияһын һаҡлап ҡалырға тырышҡан Картли батшаһы Симон I Ғосман-сәфәүи ҡаршылығына ылыҡтырыла, 1600 йылда әсирлеккә эләгә һәм Истанбулда Едикул ҡәлғәһендә тотола. Ҡасандыр сәфәүиҙәрҙең баш ҡалаһы булған Исфаханға барғанында батшаны оҙатып йөрөгән Гульчара ҡарт батшаны тәрбиәләр өсөн Константинополгә килтереләү. Ул тиҙ Ғосман солтаны Мәхмәт III әсәһе менән дуҫлаша һәм солтан һарайында ихтирам һәм ышаныс яулай, үҙенең «матурлығы, бөйөклөгө һәм телмәре» менән Истанбулдағы Европа дипломаттарын таң ҡалдыра. Сәфәүиҙәр менән һуғыштың ҡосмандар өсөн һәләкәтле булыуы шарттарында Мәхмәт III әсәһе фарсы шаһы Бөйөк Аббас I уның апаһы Зейнаб Бегум аша мөрәжәғәт итергә ҡарар ҡыла. Зейнаб Бегм шаһ һарайында ҙур йоғонтоға эйә була. Мәхмәт III әсәһе илсе итеп Гульчараны файҙалана[3]. Мәхмәт III әсәһе Гульчараға, әгәр ул үҙ миссияһында уңышға өлгәшһә, ғосмандар «уның ирен» әсирлектән ҡотҡарасаҡ, тип вәғәҙә итә[3]. Гульчараның Ғәббәс I тәүге миссияһы ваҡытында уға үҙе менән Симон I алырға рөхсәт ителә. Әммә ғосман солтаны Әхмәт I Симон I артыҡ асылып китеүенән ҡурҡып, ете көн юлда булғандан һуң уны Едикулдан кире ҡайтарталар. Ғосмандарҙың бер нисә тапҡыр уңышһыҙ визиты һәм хәрби уңышһыҙлыҡтарынан һуң 1612 йылда составына Гульчара ингән «солох партияһы» Истанбулда солтанды 1555 йылда ҡабул ителгән килешеү шарттарын ҡабатлаған тыныслыҡ шарттарын ҡабул итергә күндерә. Гульчараның тырышлығы һуңлай — ауырыу батша Симона I 1611 йылда 74 йәшендә Едикулда вафат була. Гульчара артабанғы яҙмышы билдәһеҙ[4].
Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- ↑ Georgia V. Linguistic Contacts with Iranian Languages // Encyclopædia Iranica, Vol. 10/5. — New York. — P. 486–490.
- ↑ Svanidze, M. გულჩარა. ენციკლოპედია საქართველო, ტ. III. Academy of Sciences of Georgia (2015). Дата обращения: 23 октябрь 2020. 2020 йыл 27 октябрь архивланған.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Blow, 2009
- ↑ Rayfield Donald. Edge of Empires: A History of Georgia. — London: Reaktion Books, 2012. — P. 183. — ISBN 978-1780230306.
Сығанаҡтар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- Blow David. Shah Abbas: The Ruthless King Who became an Iranian Legend. — London, UK: I.B. Tauris & Co. Ltd., 2009. — ISBN 978-1845119898.