Каштанка
| Каштанка | |
| Нигеҙләү датаһы | 1887 |
|---|---|
.jpg) | |
| Атамаһы | Каштанка |
| Жанр | хикәйә |
| Автор | Чехов Антон Павлович |
| Ил |
.svg){kind=small} Рәсәй империяһы |
| Әҫәрҙең теле | урыҫ теле |
| Нәшер ителеү ваҡыты | 25 декабрь 1887 (6 ғинуар 1888) |
| Место действия | Рәсәй империяһы |
| Персонаждар | Лука Александрович[d] һәм M-r Жорж[d] |
| Первая строка | Молодая рыжая собака - помесь такса с дворняжкой - очень похожая мордой на лисицу, бегала взад и вперед по тротуару и беспокойно оглядывалась по сторонам. |
| Баҫылған | Новое время[d] |
| Авторлыҡ хоҡуғы статусы | 🅮[d] һәм 🅮[d] |
 Каштанка Викимилектә | |
«Каштанка» — урыҫ яҙыусыһы Чехов Антон Павел улының хикәйәһе. 1887 йылда[1] Раштыуа ваҡытында «Яңы ваҡыт» гәзитендә «Ғилми берләшмәлә» исеме аҫтында баҫылып сыға.
Сюжеты[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Каштанка ҡушаматлы, «такса һәм йорт эте менән ҡатнаш тоҡомло, томшоғо менән төлкөгә бик оҡшаған йәш ерән эт» хужаһын, балта оҫтаһы Лука Александрычты, юғалта. Уның эҙҙәрен табырға тырышыуы уңышһыҙ була. Кисен, хәлдән тайып, Каштанка подъезд ишеге төбөндә йоҡлап китә. Уны осраҡлы рәүештә таныш булмаған кеше осрата, ул клоун булып сыға. Ул этте иркәләй һәм уны циркта сығыш яһарға өйрәтергә хәл итә. Каштанкаға Тётка тигән яңы ҡушамат бирәләр. Эт таныш булмаған шарттарҙа ҡала һәм ҡаҙ Иван Иваныч, бесәй Фёдор Тимофеевич һәм сусҡа Хавронья Ивановна менән осраша.
Мистер Жорж (таныш булмаған кешенең исеме) Каштанкаға төрлө трюктар өйрәтә һәм яңы номер менән сығыш яһарға тырыша, ләкин ҡаҙ фажиғәле үлә (һуңынан аттың осраҡлы рәүештә баҫыуы асыҡлана), ә Каштанканың дебюты килеп сыҡмай, сөнки тамаша ваҡытында элекке хужалары — Лука Александрыч менән уның улы Федяны таный һәм, ҡыуаныслы өрөп, уларға ташлана. «Тётка» элекке хужаларын таба.
Персонаждар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Төп персонаждар:
- Каштанка — «такса һәм йорт эте менән ҡатнаш тоҡом», повестың төп героиняһы, Лука Александровичтың элекке тәрбиәләнеүсеһе, яңы хужаһы Жорж Владимир, унан яңы «Тётка» ҡушаматы ала.
- Лука Александрович — балта оҫтаһы, Каштанканың элекке хужаһы , Федя исемле улы бар.
- Жорж Мистер — клоун, Каштанканың яңы хужаһы , өс цирк хайуаны хужаһы.
- Федюшка — Лука Александрович улы, Каштанканың хужаһы.
- Федор Тимофеич — мистер Жорждың өй бесәйе.
- Иван Иваныч — мистер Жорждың өй ҡаҙы.
- Хавронья Ивановна — мистер Жорждың өй сусҡаһы.
Адаптациялар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- «Каштанка» — режиссёр Преображенская Ольганың 1926 йылдағы совет нәфис ҡара-аҡ фильмы.
- «Каштанка» — 1952 йылғы совет йәнһүрәте. Режиссёр Цехановский Михаил. Каштанканы Юрий Хржановский уҡып ишеттерә.
- «Каштанка» — режиссёр Балаян Романдың 1975 йылғы нәфис фильмы. Ролдәрҙә: Дуров Лев — столяр Лука Александрович, Табаков Олег — клоун Жорж.
- «Каштанка» / Kaaztanka — 1976 йылғы Чехословакия йәнһүрәте.
- «Каштанка» — 1994 йылда төшөрөлгән Рәсәй нәфис фильмы, режиссёр Васильев Анатолий. «Каштанка» — 2004 йылғы Рәсәй йәнһүрәте. Режиссёр Орлова Наталья.
«Зазеркалье» Петербург балалар театры « Каштанкаға һөйөү менән (Страсти по Каштанке)» мюзиклын ҡуя. Унда төп персонаждарҙан тыш берәҙәк эттәр ҙә (бик сағыу төркөм) бар; этап буйынса барған тотҡондар колоннаһы; ҡала халҡының төрлө социаль төркөмө (чиновниктар; сиғандар; яҡлаусыһыҙ этте ҡамсы менән туҡмаусы ылаусылар). Был ҡуйылыштың аудиоверсияһы «Рәсәй радиоһы» нда тапшырыла.
Яҙылыу тарихы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Хикәйә яҙыуҙың бер нисә версияһы бар:
- 1887 йылда тәнҡитсе Билибин В. В. яҙыусынан: «Лейкин Һеҙгә Каштанка тураһында хикәйә темаһын биреүен әйтте», — тип белешә.
- Дуров В. Л. әйтеүенсә, уның эте менән булған хәл-ваҡиға А. П. Чеховтың «Каштанка» хикәйәһе өсөн сәбәп була[2]. Был турала «Каштанка, Бишка и Запятайка» хикәйәһе башында яҙа:
Был хәл минең менән булды. Мин Каштанканы табып алдым; мин уны өйрәттем һәм уның менән сығыш яһаным, Чехов АнтонПавловичҡа һөйләнем. Ләкин хәҙер Каштанка тураһында һөйләмәйем: Чеховтан яҡшыраҡ мин яҙа алмаясаҡмын. Ә мин һеҙгә Бишка тураһында һөйләйем.
— В. Л. Дуров. Каштанка, Бишка и Запятайка // Мои звери. — М.: Стрекоза-пресс, 2002. — С. 82. — ISBN 5-94563-215-5.
- Гиляровский В. А. билдәләүенсә, хикәйә Чеховҡа килеп йөрөгән Васи Григорьевтың хәбәр итеүе буйынса яҙыла, ә Чехов уның тапҡыр һүҙҙәрен яҙып ала, һәм бер ваҡыт Тамбовта циркка эләккән эт тураһында хикәйә яҙа.
- Бондаренко И., Чеховтың дуҫы, Е. Т. Ефимьевтың хәтирәләрен яҙып ала. Балта оҫтаһының эте «диңгеҙ яры буйлап йөрөгәндә юлдашы була. Антон Павлович… Каштанканы һүрәтләй»[3].
Чехов тере саҡта хикәйәләре венгр, немец, чех телдәренә тәржемә ителә[4].
Тәнҡит[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Хикәйәне замандаштары күрә һәм баһалай. Полонский Я. П. 1888 йылда яҙыусыға уның яҙған хикәйәһе барыһына ла оҡшауын хәбәр итә.
1887 йылда Леонтьев Иван Чеховҡа былай тип яҙа: «Һеҙҙең «Каштанка» ысынлап та матур — был һеҙҙең шедеврҙарҙың береһе булыр ине».
Гольцев В. А., Меньшиков М. О., Васильева О. Р., профессор-невропатолог Россолимо Г. И. һәм башҡалар хикәйә тураһында ыңғай фекерҙәр яҙа. Ә Дистерло Р., «Каштанка» ға һылтанып, яҙыусыны тормошҡа еңелсә ҡарағаны өсөн шелтә белдерә.
1892 йылда айырым хикәйәнең айырым баҫма булып сығыуы ыңғай баһалар тулҡыны менән билдәләнә. В. Н. С. тигән исем аҫтында баҫылып сыҡҡан һәм «Библиографик яҙмалар» журналында баҫылған рецензияһында Сторожев В. Н.: «Каштанка» — балалар йәшендәге балалар өсөн такт, образлы тел менән яҙылған бик яҡшы хикәйә", — тип әйтә. Рецензент фекере буйынса, "Каштанка"ны балалар хикәйәһе өлгөһө булараҡ сығарырға мөмкин. Әҙәби тәнҡит хикәйәгә Соломко С. С. төшөргән иллюстрацияларҙы айырым маҡтау менән билдәләй[5].
«Русские ведомости» гәзитендә SS хәрефтәре менән ҡул ҡуйылған «Библиографик яҙмалар» авторы, «еңел юмор хикәйәне тағы ла күркәмерәк итә», тип иҫәпләй. Уның күҙлегенән ҡарағанда, «китап бик бай әҫәрҙәре булмаған балалар әҙәбиәтенең ҡыҙыҡлы күренештәренең береһе тип иҫәпләнә ала»[5].
«Новости дня» гәзитендә (1892, 3118) «Д-т» псевдонимы аҫтында рецензия баҫтырған Эфрос Н. Е. билдәләүенсә, «Каштанка» — балаларҙың ғына хикәйәһе түгел: «…унда балалар аңына иҫәпләнмәгән яҡтары бик күп, Чехов деталдәре таҙа, улар һеҙҙе эстетик яҡтан ҡәнәғәтләндерәсәк». Тәнҡитсе хикәйәнең «Тынғыһыҙ төн» бүлеген шундай фекерҙәрҙең миҫалы сифатында килтерә[5].
Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- ↑ Газета «Новое время». — 1887. — 25 декабря. — № 4248. — С. 1—2.
- ↑ Дуров В. Л. Мои звери. — М.: Молодая гвардия, 1927. — С. 59.
- ↑ Чехов А. П. Сборник статей и материалов. Вып. 3. — Ростов н/Д.: Ростов-н/Д: Рост. кн. изд-во, 1963.
- ↑ Чехов А. П. Каштанка. Примечания.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Примечания к рассказу «Каштанка» // Чехов А. П. Полное собрание сочинений и писем: В 30 т. Сочинения: В 18 т. / АН СССР. Ин-т мировой лит. им. А. М. Горького. — М.: Наука, 1974—1982. Т. 7. [Рассказы. Повести], 1888—1891. — М.: Наука, 1977. — С. 340—352.
Әҙәбиәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
- Дмитриева Н. А. Каштанка и другие // Послание Чехова. — М.: Прогресс-Традиция, 2007. — С. 159—183. — 368 с. — 1000 экз. — ISBN 5-89826-280-6.