Кишертетамаҡ (Пермь крайы)

Усть-Кишерть
	Ауыл
	Усть-Кишерть; Кишертетамаҡ
	Герб
Ил	Рәсәй
Федерация субъекты	Пермь крайы
Муниципаль район	Кишертетамаҡ
Сельское поселение	Кишертетамаҡ
Координаталар	57°21′38″ с. ш. 57°14′33″ в. д.HGЯO
Башлыҡ	Галкин Николай Иванович
Нигеҙләнгән	1648
Беренсе мәртәбә телгә алынған	1690
Элекке исеме	Усть-Кишертское
Ауыл с	1690
Майҙаны	11,103 км²
Халҡы	↘4617 кеше (2016)
Телефон коды	+7 34252
Почта индексы	617600
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	59, 81, 159
ОКАТО коды	57 224 828 001
ОКТМО коды	57 624 428 101
ГКГН номеры	0013230
	Усть-Кишерть Аудио, фото и видео Викимилектә

Бәйләү^?

Кишертетамаҡ (рус. Усть-Кишерть) — Пермь крайында урынлашҡан ауыл. Кишертетамаҡ районының административ үҙәге.

Тарихы[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Ауыл 1647 йылдан алып боронғо яҙма сығанаҡтарҙа иҫкә алына. 1691 йылда—Покровский острожек. Кишерте йылғаһының исеме бирелгән. Йылға топонимына килгәндә, XVII—XVIII быуаттарҙағы документтарҙа ғәҙәттә Кишерское, волость Кишерская, рч. Кишерка тип яҙыла, т хәрефе был атамаға аҙаҡ индерелгәндер, тип яҙа топонимдар белгесе А. К. Матвеев, һәм гидронимдың килеп сығышын коми теле менән бәйләй. ^[2] Мәгәр урындағы тарихи башҡорт ерҙәрендәге был йылғаға атаманы төрки телле халыҡтар биргән тигән фараздар бар, һәм ул кишер һүҙенән килеп сыҡҡан тип һанала^[3]. Һүҙ яһалышы буйынса ул шул төбәк башҡорт теле диалектынан — кишер һүҙенә -те суффиксы ҡушылып барлыҡҡа килгән, йәғни, кишерте — кишерле.

1897 йылдың 12 октябрендә бында түбәнге һөнәри мәктәп асыла (һуңғараҡ, 1920-се йылдарҙа—һөнәри мәктәп). 1928 йылдың февралендә кирбес заводы булдырыла, һәм ошо уҡ йылдың авгусында эшләй башлай. Һуңғараҡ кирбес, эзбиз һәм алебастр заводтарын берләштерелә һәм район сәнәғәт комбинаты барлыҡҡа килә, һуңынан ул металл булмаған файҙалы ҡаҙылмалар эшкәртеү заводы тип үҙгәртелә. 1929 йылда «Искра» колхозы барлыҡҡа килә, 1951 йылда исеме «Пахарь» тип үҙгәртелә, ә 1959 йылдың 6 мартында ун ауыл хужалығы артелдәрен ҡушып, «Родина» тип аталған колхоз төҙөлә. 1965 йылдың 12 авгусында уның базаһында «Кишерт» совхозы булдырыла.1936 йылдың 15 октябренән алып 1958 йылға тиклем Кишерт МТС-ы эшләй. Сталин репрессиялары ҡорбандары булып Кишертетамаҡтан 26 кеше иҫәпләнә^[4]. Кишертетамаҡта һуғыш алдынан тегеү-трикотаж артеле булған^[5].

Бөйөк Ватан һуғышы йылдарында бында 3463-сө эвакогоспиталь булған. Кишертетамаҡ — Көңгөр өйәҙенең Кишертетамаҡ олоҫо, Кишертетамаҡ районы һәм Кишертетамаҡ ауыл Советы (2006 йылдың ғинуарына тиклем) үҙәге була.

Экономика[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Предприятие һәм ойошмалар:

«Викон» яуаплылығы сикләнгән йәмғиәте
«Кишертская МТС» яуаплылығы сикләнгән йәмғиәте
15-се юл-төҙөлөш предприятиеһы *МУАП"Кишертскавтотранс" предприятиеһы
«Уралтехника» яуаплылығы сикләнгән йәмғиәте
97-се янғын һүндереү бүлеге
«Микро» техник хеҙмәт күрһәтеү пункты
Урман хужалығы
«Беркут» һунарсылыҡ хужалығы
МУП «Теплоэнерго»

Урамдар[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Кишертетамаҡта бөтәһе 33 урам. Иң төп урам — Советская, шул уҡ ваҡытта ул иң оҙоно ла.

Халыҡ[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Халыҡ иҫәбе
1663	1700	1869	1883	1903	1926	1951^[6]
18	↗278	↗1629	↘1373	↗1500	↗1747	↗3100
1963^[6]	1968^[6]	1981^[6]	1984^[6]	1989	2000^[7]	2002^[8]
↗3207	↗3366	↗4229	↗4421	↗4811	↘4780	↘4525
2004^[7]	2008^[7]	2010^[9]	2012^[7]	2014^[10]	2015^[11]	2016^[1]
↗4793	↘4730	↘4202	↗4656	↘4646	↘4629	↘4617

Һаулыҡ һаҡлау, социаль эш һәм спорт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Үҙәк район дауаханаһы;
68-се үҙәк аптека (1979 йылда асылған);
Балалар һәм үҫмерҙәр өсөн физик әҙерлек үҙәге;
йәштәргә һөнәри йүнәлеш һәм психологик ярҙам күрһәтеү үҙәге;
психологик-педагогик медик-социаль ярҙам күрһәтеү үҙәге;
халыҡты социаль хеҙмәтләндереү үҙәге.

Мәғәриф[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Урта белем биреү мәктәбе;
Балалар ижады үҙәге:
Балалар сәнғәт мәктәбе;
2 балалар комбинаттары.

Мәҙәниәт[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Мәҙәниәт йорто;
Район үҙәк китапханаһы;
Балалар китапханаһы;
Мәҙәни-ял итеү үҙәге;

«Сылвенские зори» гәзите сығарыла.

Иҫтәлекле урындары[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

В. И. Ленинға һәм Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусыларға һәйкәлдәр, археологик ҡомартҡы — Кишерте торағы һәм ҡәберлеге. Геологик тәбиғәт ҡомартҡылары — Молебное һәм Провал карст күлдәре. Ауыл эргәһендә 1997 йылдың 31 декабрҙә барлыҡҡа килгән комплекслы (ландшафт) заказник Предуралье (майҙаны — 2,3 мең гектар) урынлашҡан. 1997 йылда ауылға ингән ерҙә «Молебной аномалии» һәйкәле ҡуйылған.

Билдәле шәхестәр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Алексей Семёнович Малиева (1908—1966 йылдар) — физика-математика фәндәре докторы, профессор^[12];
Владимир Аристархович Черкасов (1939 йыл), медицина фәндәре докторы, профессор;
Николай Иванович Ватолин, Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы, авиация генерал-майоры^[13].
Петр Александрович Ватина (1889—1940) — совет партия һәм дәүләт эшмәкәре, Воронеж өлкәһе башҡарма комитеты рәйесе (1937—1938), РСФСР-ҙың 1-се саҡырылыш Юғары Советы ағзаһы.

Иҫкәрмәләр[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

↑ ^1,0 ^1,1 Усть-Кишертское сельское поселение. Численность населения по похозяйственному учету по данным на 1 января 2016 года (билдәһеҙ). Дата обращения: 20 ғинуар 2016. Архивировано 20 ғинуар 2016 года.
↑ А. К. Матвеев. Географические названия Урала. Свердловск, 1987. с. 96
↑ История села Усть-Кишерть
↑ Списки жертв (билдәһеҙ). base.memo.ru. Дата обращения: 13 март 2021.
↑ Списки жертв — Хромцов Василий Иванович (билдәһеҙ). base.memo.ru. Дата обращения: 13 март 2021.
↑ ^6,0 ^6,1 ^6,2 ^6,3 ^6,4 Шестаков И. В. Прошлое земли Кишертской. — Усть-Кишерть, 1989.
↑ ^7,0 ^7,1 ^7,2 ^7,3 Усть-Кишертское сельское поселение (билдәһеҙ). Дата обращения: 22 май 2014. Архивировано 22 май 2014 года.
↑ Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более (билдәһеҙ). Архивировано 3 февраль 2012 года.
↑ ВПН-2010. Численность и размещение населения Пермского края (билдәһеҙ). Дата обращения: 10 сентябрь 2014. Архивировано 10 сентябрь 2014 года.
↑ Сведения о численности постоянного населения на 1 января 2014 года по администрации Усть-Кишертского сельского поселения (билдәһеҙ). Дата обращения: 4 февраль 2015. Архивировано 4 февраль 2015 года.
↑ Сведения о численности постоянного населения на 1 января 2015 года по администрации Усть-Кишертского сельского поселения (билдәһеҙ). Дата обращения: 22 февраль 2015. Архивировано 22 февраль 2015 года.
↑ Шумилов Е. Н.. УСТЬ-КИШЕРТЬ, КИШЕРТСКИЙ РАЙОН, СЕЛО (билдәһеҙ). Электронная энциклопедия «Пермский край».
↑ Ватолин Николай Иванович :: Память народа (билдәһеҙ). pamyat-naroda.ru. Дата обращения: 13 март 2021.

[2016AA-1] 1,0 ^1,1 Усть-Кишертское сельское поселение. Численность населения по похозяйственному учету по данным на 1 января 2016 года (билдәһеҙ). Дата обращения: 20 ғинуар 2016. Архивировано 20 ғинуар 2016 года.

[2] А. К. Матвеев. Географические названия Урала. Свердловск, 1987. с. 96

[3] История села Усть-Кишерть

[4] Списки жертв (билдәһеҙ). base.memo.ru. Дата обращения: 13 март 2021.

[5] Списки жертв — Хромцов Василий Иванович (билдәһеҙ). base.memo.ru. Дата обращения: 13 март 2021.

[1989B-6] 6,0 ^6,1 ^6,2 ^6,3 ^6,4 Шестаков И. В. Прошлое земли Кишертской. — Усть-Кишерть, 1989.

[2000J-7] 7,0 ^7,1 ^7,2 ^7,3 Усть-Кишертское сельское поселение (билдәһеҙ). Дата обращения: 22 май 2014. Архивировано 22 май 2014 года.

[2002B-8] Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более (билдәһеҙ). Архивировано 3 февраль 2012 года.

[2010AH-9] ВПН-2010. Численность и размещение населения Пермского края (билдәһеҙ). Дата обращения: 10 сентябрь 2014. Архивировано 10 сентябрь 2014 года.

[2014DR-10] Сведения о численности постоянного населения на 1 января 2014 года по администрации Усть-Кишертского сельского поселения (билдәһеҙ). Дата обращения: 4 февраль 2015. Архивировано 4 февраль 2015 года.

[2015AN-11] Сведения о численности постоянного населения на 1 января 2015 года по администрации Усть-Кишертского сельского поселения (билдәһеҙ). Дата обращения: 22 февраль 2015. Архивировано 22 февраль 2015 года.

[12] Шумилов Е. Н.. УСТЬ-КИШЕРТЬ, КИШЕРТСКИЙ РАЙОН, СЕЛО (билдәһеҙ). Электронная энциклопедия «Пермский край».

[13] Ватолин Николай Иванович :: Память народа (билдәһеҙ). pamyat-naroda.ru. Дата обращения: 13 март 2021.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]