Солтангәрәев Әмир Миһран улы

Солтангәрәев Әмир Миһран улы (20 февраль 1958 йыл) — хоҡуҡ белгесе, дәүләт һәм йәмәғәт эшмәкәре, яҙыусы (документаль проза), публицист. Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған юрисы (2010), Башҡортостан Республикаһы һәм Рәсәй Федерацияһы Журналистар союздары ағзаһы (1997), Рәсәй һәм Башҡортостан Яҙыусылар союзы ағзаһы (2007).

Биографияһы

Әмир Миһран улы Солтангәрәев 1958 йылдың 20 февралендә Башҡорт АССР-ының Көйөргәҙе районы Таймаҫ ауылында тыуған. 1975 йылда Таймаҫ урта мәктәбен тамамлағас, Күмертау вертолет заводында биҙәүсе рәссәм булып эшләй.

Совет Армияһында хеҙмәт итеп ҡайтҡас, Башҡорт дәүләт университетының юридик факультетына уҡырға инә. Артабан студенттарҙың йәмәғәт берекмәләрендә етәкселек итә.

• 1990 йылда Мәскәү дәүләт университетында аспирантура тамамлағас, юстиция министрының консультанты була.
• 1994 йылда Башҡортостан Республикаһының матбуғат һәм мәғлүмәт министры урынбаҫары итеп тәғәйенләнә.
• 2003 йылдан «Башнефть», «Өфө» халыҡ-ара аэропорты, «Башкиравтодор» асыҡ акционерҙар йәмғиәттәрендә етәксе вазифалар биләй
• 2018 йылдан Башҡортостан Третей Суды Президиумы рәйесе.

Йәмәғәт эшмәкәрлеге

Булат Солтангәрәев исемендәге ижади конкурс премияһын тапшырыу

• Егерменсе быуаттың 90-сы йылдарында Башкортостандың төп закондарын әҙерләүҙә ҡатнаша.

• Башҡортостан Республикаһы Ҡоролтайы (БССР Юғары Советы) ҡабул иткән бер нисә кодекстың, шулай уҡ, «Башҡортостан Республикаһы халыҡтарының телдәре» тураһындағы закон проектының авторы-5

Башлап ебәреүсе, ойоштороусы:

• 1993 йыл. БДУ-ың юридик факультетының Сибай филиалын (артабан БДУ-ның Сибай институты)

• 1993 йыл. Башҡорт дәүләт университетының ) юридик факультетында һәм аҙағыраҡ Башҡорт дәүләт университетының Хоҡуҡ Институтында башҡорт телен белеүселәрҙән абитуриенттар төркөмөн булдырыуҙы ойоштора (2011 йылда абитуриенттар (студенттар) ҡабул итеү туҡтатыла. Ошо 18 йыл эсендә башҡорт телен белгән 540 юғары белемле хоҡук белгесе әҙерләнә).
• 1995 йыл. Республика гәзит, журнал, телевидение журналистары йәшәгән Матбуғат һәм мәғлүмәт министрлығына ҡарамағында булған ике ятаҡты Өфө ҡала хакимиәте коммуналь-торлаҡ фондына күсереү буйынса тәҡъдим менән сығып, хоҡуҡи акттар әҙерләп, уны тормошҡа ашырыу буйынса ныҡышмалыҡ күрһәтеп, бер юлы 300-ҙән ашыу ғаиләне үҙ фатиры менән тьмин итеүәгә өлгәшә. Был хәл Рәсәйҙә беренселәрҙән булып ведомствоға ҡараған дөйөм ятаҡты фатирға әйләндереү осрағы була.
• 1996 йыл. Киң мәғлүмәт сараларында уңышлы эшләүселәрҙе бүләкләү өсөн почетлы исем булмағанлыҡтан, “БР Матбуғат һәм киң мәғлүмәт сараларының атҡаҙанған хеҙмәткәре” тигән маҡтаулы исем һәм архив материалдарын өйрәнеп, “Мөхбир” тип аталған тәүге башҡорт гәзитенең Ырымбурҙа 1917 йылдың 14 июнендә донъя күреүен иҫәпкә алып, Башҡортостанда тап ошо көндә матбуғат һәм киң мәғлүмәт саралары хеҙмәткәрҙәренең профессиональ байрамын билдәләү тураһында хоҡуҡи акттар проекттарын әҙерләй. https://docs.cntd.ru/document/935107444
• 1998 йыл. Республика, ҡала, район гәзиттәре, журналдарының баш мөхәрирҙәре хаҡлы ялға сыҡҡанда уларға дәүләт хеҙмәте нигеҙләмәһенә ярашлы ай һайын өҫтәмә түләнеүҙе тьәмин иткән Башҡортостан Президенты Указы проектын әҙерләп, уны тормошҡа ашырыу буйынса әүҙемлек күрһәтә. https://zakon-region3.ru/1/43414/ 2023 йыл 9 ғинуар архивланған.

• 2009 йылда Сибай аэропортын тергеҙеүҙә, «Арҡайым» милли авиакомпанияһын асыуҙа әйҙәп йөрөүсе (аэропорт 2011 йылда ябыла)

Китаптары

• «Матбуғат, мәғлүмәт һәм хоҡуҡ», уҡыу әсбабы , Өфө, «Китап», 1997 й., 247 бит
• «Яҙмыш», фәнни-популяр баҫма , Өфө, . «Идел-пресс» нәшриәте, 2013 й., 427 бит
• «Башҡортостан юлдары», тарихи-мәғлүмәти баҫма , Ҡазан, «Идел-пресс» нәшриәте, 2014 й., 200 бит
• «Таймаҫ — элеккеһе һәм бөгөнгөһе», тарихи-мәғлүмәти баҫма, Өфә, «Идел-пресс» нәшриәте, 2015 й., 265 бит
• «Ил ҡурсалар ир ине…» Башҡорт еренең һәләтле йәштәре серияһынан фәнни-популяр баҫма, Өфө, «Идел-пресс» нәшриәте, 2016 й., 185 бит
• «Русско-башкирский юридический словарь», Өфө, «Китап» нәшриәте,1994 й., 200 бит.
• «Башҡорт-урыҫ юридик һүҙлеге», Өфө, «Китап» нәшриәте, 1996 й.,202 бит.,
• «Башҡортостанда дәүләт һәм хоҡуҡ тарихы», уҡыу әсбабы. Өфө, «Китап» нәшриәте, 1996 й., 224 бит.(авторҙаш).
• Республика милли китапханалағы китаптарының электрон варианты
• История башкирских родов (Бурзян), Өфө, 2018, том 31 (1), стр.435, 910—914
• История башкирских родов (Бурзян), Өфө, 2019, том 31 (2), стр.435, 773—777, 779—804
• «Истории, биографии, события и факты», Өфө, 2020 й., 216 бит
• «Ал да нур сәс халҡыңа!», Өфө, 2020 йыл, 260 бит
• "Дороги и судьбы", Өфө, 2021 йыл, 254 бит

Ваҡытлы матбуғаттағы мәҡәләләре

1. «Советская Башкирия» — Амир Султангареев, «Только тот самый народ» 7 сентября 1990 г.;
2. «Йәшлек» — Әмир Солтангәрәев, «Хоҡуҡтар тиң булһын», 23 март 1991 йыл ;
3. «Йәшлек» — Әмир Солтангәрәев, "Телде дәүләт яҡлаһын ", 25 апрель 1991 й.;
4. «Йәшлек», — Әмир Солтангәрәев, «Дәүләт теле: талаптар нигеҙлеме?» 13 август 1991 й.;
5. «Йәшлек» — Әмир Солтангәрәев, «Бер халыҡты ла империя көс менән тотоп тора алмай», 15 февраль 1992 й.;
6. «Йәшлек» — Әмир Солтангәрәев, «Ундай Конституцияны бер республика ла хупламаҫ ине»,18 ноябрь 1993 й.;
7. «Известия Башкортостана» — Амир Султангареев, «Чего опасается депутат Бигнов», 28 февраль 1991 й.;
8. «Известия Башкортостана» — Амир Султангареев, «Кто закладывает мину?», 23 март 1991 й.
9. «Башҡортостан» — Әмир Солтангәрәев, «Бөлөр илдең бөкөрөһө булмайыҡ», 9 февраль 1993 й.;
10. «Истоки» — Амир Султангареев, «Жива проблема языков», август 1991 г.;
11. «Истоки»- Амир Султангареев, «Что же нам делать?» (размышления о судьбе народа) — июль 1992 й.).
12. «Һәнәк» журналы, Ә.Солтангәрәев, «Свежий баҡа», ғинуар 2006 йыл.
13. «Һәнәк» журналы, «Ә.Солтангәрәев, Һибәт бабай хикмәттәре», февраль 2006 йыл.
14. «Һәнәк» журналы, Ә.Солтангәрәев, «Әхтәм авызый аптырамай», май 2006 йыл.
15. «Һәнәк» журналы, Ә.Солтангәрәев, «Беҙҙең ауыл мәҙәктәре», июль 2006 йыл.
16. «Йәшлек» гәзите, Ә.Солтангәрәев, «Башкириямы, Башҡортостанмы?», 19 февраль 2011 йыл.
17. «Юшатыр» гәзите, Ә.Солтангәрәев, «Таймаҫым тураһында фарыз», 14 февраль 2013 йыл,
18. «Йәшлек» гәзите, Ә.Солтангәрәев, "Мин әйттем бөттө"нө аҡыл менән әйтегеҙ", йәки Рәсәй Феедерацияһы Президенты В.Путиндың «башҡорт телен өйрәнегеҙ», — тигәнде ниңә ишетмәйҙәр, 6 ноябрь 2015 йыл.
19. «Юшатыр» гәзите, Ә.Солтангәрәев, Ялан Бөрйән «Даһи хәлфә»һе
20. «Йәшлек» гәзите, Ә.Солтангәрәев, «Алтын тауышлы зәңгәр экран батшаһы»
21. «Республика Башкортостан» № 84, 20.07.18. «Прихоть или законное право?» Вопросы национальных языков
22. «Йәшлек» гәзите, 15 март 2019 й. Әмир Солтангәрәев, әңгәмә, Башҡорт теле… Хоҡуҡ… Милләт яҙмышы…
23. «Республика Башкортостан» № 53, 10.05.2019. «Отчаянный секретарь»
24. «Куюргаза» гәзите, 11 май 2019 й., «Правда через 60 лет»

Маҡтаулы исемдәре һәм дәрәжәләре

• Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған юрисы (2010)
• Юстиция советнигы (1992)
• Башҡортостан Республикаһының икенсе класлы Төп дәүләт советнигы (1998).
• Халыҡ инструменттарында башҡарыусы студенттарҙың Бөтә Рәсәй конкурсы лауреаты (ҡурай, Саранск, 1983 г.)

Шөғөлдәре

• графика һәм һынлы сәнғәт
• флейтала уйнау
• ҡурайсы
• гармунсы.

Сығанаҡтар

1. Сайт «Замечательные люди Башкортостана». Биографии, очерки и воспоминания. Султангареев Амир Мигранович
2. Башҡортостан телевидениеһы, «Инсан» — Ә. Солтангәрәев, телефильм, 45 мин. 2008 йыл
3. «Ижади портрет» — Ә.Солтангәрәев, 2015 йыл 2016 йыл 20 декабрь архивланған.
4. , «Яңы китап» программаһы, 14 мин., 2015 й.
5. «Беҙҙең донъя», 45 мин. 2018 й.
6. «Хеҙмәт емеше татлы», 25 март 2010 йыл,
7. «Вечерняя Уфа» гәзите, «Заветная звезда по имени талант», 25 март 2010 йыл,
8. «Юшатыр» гәзите, «Киң мәғәнә һалынған», 3 июнь 2014 йыл,
9. «Юшатыр» гәзите, «Таймаҫ тарихлы булды», 17 март 2014 йыл,
10. ШАЛТЫРАН ШАЛТЫРАР " Юшатыр
11. Яҡташыбыҙ Рәсәй Яҙыусылары сафында
12. «Йәшлек» гәзите, 16 март 2018 й., «Ил хәстәрен иңдәрендә йөкмәп…» — күренекле хоҡуҡ белгесе, дәүләт һәм йәмәғәт эшмәкәре Әмир Солтангәрәевкә 60 йәш
13. «Куюргаза» гәзите, 2 март 2018 й., «Его кредо — жить во благо народа» — свой юбилей — 60-летие — отметил наш выдающийся земляк Амир Султангареев, юрист, писатель и журналист.
14. «Куюргаза» гәзите, 11 май 2019 й., «Правда через 60 лет»

Һылтанмалар

• Башҡортостан телевидениеһы, «Инсан- Әмир Солтангәрәев», телефильм, 45 мин. 2008 йыл.,https://vk.com/videos175299499?z=video175299499_171675473%2Fpl_175299499_-2
• Юшатыр 17.03.2015. Тәлғәт Шаһманов. Таймаҫтар тарихлы булды.
• Юшатыр 03.06.2014. Тәлғәт Шаһманов. Киң мәғәнә һалынған.
• -«Йәшлек» гәзите, «Ил ҡурсалар ир инең…» http://www.ye02.ru/konkurs/premia/11305-il-ursalar-ir-ine.html
• - Сокровища народов мира, А. М. Султангареев, Размышления… 2018 йыл 29 апрель архивланған.
• - ТВ программа Башҡортостан третей суды рәйесе урынбаҫары Ә.Солтангәрәев(недоступная ссылка)
• - Таймаҫ мәҙәктәре, Әмир Солтангәрәевhttp://bash-portal.ru/news/newsotavtora/4724-tayma1195-m124111771241kt1241re.html 2017 йыл 10 ғинуар архивланған.
• - Булат Солтангәрәев исемендәге республика премияһы http://www.ye02.ru/konkurs/premia/page/4/ 2017 йыл 10 ғинуар архивланған.
• -«Йәшлек», «Мин әйттем, бөттөнө» аҡыл менән әйтегеҙ,Әмир Солтангәрәев.http://www.ye02.ru/news/rb/10806-min-yttem-bttn-ayl-menn-ytege.html
•  — Таймаҫ шишмәһе тәртипкә килтерелде " «Йәшлек» гәзите http://www.ye02.ru/online/11954-tayma-shishme-trtipk-kilterelde.html
• Ялан Бөрйән «Даһи хәлфә» һе http://yshatir.ru/yemgiet/4814-yalan-bryn-dai-hlfe.htmlhttp://yshatir.ru/yemgiet/4814-yalan-bryn-dai-hlfe.html(недоступная ссылка)
• [6] 2017 йыл 10 ғинуар архивланған.Булат Солтангәрәев исемендәге республика премияһы «Башинформ» мәғлүмәт агентлығы, 2015, 14 октябрь
• Газета «Йэшлек» учредила премию имени Булата Султангареева — Информационно-аналитическая газета «Уфимские вести» (урыҫ.)
• Изгелектең юйылмаҫ эҙҙәре 2017 йыл 2 февраль архивланған.
• Энциклопедия «Печать и журналистика Башкортостана» Амир Султангареев 2018 йыл 14 август архивланған.
• Список членов Союза писателей Башкортостана https://ru.wikipedia.
• В Уфе издана новая книга прозаика - документалиста Амира Султангареева. ИА Башинформhttp://www.bashinform.ru/news/1422822-v-ufe-izdana-novaya-kniga-prozaika-dokumentalista-amira-sultangareeva/