Александр Флеминг битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Учёный
| Имя            = Александр Флеминг
| Оригинал имени = {{lang-en|Alexander Fleming}}
| Изображение    =
| Ширина         = 250px
| Место рождения = [[Дарвел]], [[Айршир]], [[Шотландия]], [[Бөйөк Британия]]
| Место смерти   = [[Лондон]], [[Англия]], [[Бөйөк Британия]]
| Научная сфера  = [[бактериология]], [[иммунология]]
| Место работы  = Изге Мария госпитале
| Научный руководитель = 
| Знаменитые ученики   = 
| Известен как         = [[Бензилпенициллин|пенициллин]]ды асыусы
| Награды и премии     = {{s|[[Медаль Джона Скотта]] (1944)}} <br> {{Нобелевская медаль}} [[Физиология һәм медицине буйынса Нобель премияһы]] ([[1945 год в науке|1945]]) <br>  Альберт миҙалы (Король сәеғәт йәмғиәте) (1946)<br> {{Рыцарь-бакалавр}}
| Сайт = 
}}
Сэр '''Александр Флеминг''' [[Инглиз теле|(ингл.]] ''Fleming Alexander''; тыу. [[6 август]] [[1881 йыл]], Дарвел, Айршир, [[Шотландия]], [[Бөйөк Британия]] — [[11 март]] [[1955 йыл]], [[Лондон]], [[Англия]], [[Бөйөк Британия]]) — британ [[Микробиология|микробиологы]]. Лизоцимды аса һәм беренсе тапҡыр үңәҙ бәшмәгенән [[Бензилпенициллин|пеницилинды]] айырып алыуға өлгәшә ''Penicillium notatum'' — тарихта беренсе [[Антибиотиктар|антибиотик]].

Ике асыш та [[1920-се йылдар|1920-се йылдарҙа]] яһала һәм күбеһенсә осраҡлы рәүештә. Ғалим үҙенең танауындағы лайланы [[Бактериялар|бактериялы]] Петри сынаяғына һала, бер нисә көндән лайла һалынған урындарҙағы бактерияларҙың юҡҡа сығыуын күрә. Лизоцим тураһындағы тәүге мәҡәлә [[1922 йыл]]да баҫылып сыға.

1945 йылда Флеминг, Флори һәм Чейн физиология һәм медицина өлкәһендә Нобель премияһына лайыҡ була. 1945 йылдың сентябрендә, Александр Флеминг Францияның баш ҡалаһына килерҙән алда Париж гәзиттәре түбәндәгесә яҙа:

<blockquote class="ts-Начало_цитаты-quote">
«Фашизмды тар-мар итеү һәм Францияны азат итеүгә ул хәрби дивизияларҙан күберәк өлөш индерә»<templatestyles src="Шаблон:Конец цитаты/styles.css" /></blockquote>Флеминг лабораторияһындағы тәртипһеҙлек тағы ла бер тапҡыр уға уңыш килтерә. [[1928 йыл]]да ''Staphylococcus аureus'' бактериялары булған Петри сынаяҡтарының береһенең ситендә ул үңәҙ бәшмәктәренең үҫеп сығыуын күрә. Үңәҙ бәшмәктәре тирәһендәге бактериялар, күҙәнәктәре тарҡалғанға күрә, үтә күренмәлегә әйләнгән була. Флеминг бактериялар күҙәнәктәрен юҡҡа сығарыусы әүҙем матдәне — [[Бензилпенициллин|пеницилинды]] айырып алыуға өлгәшә. Уның эшен Говард Флори һәм Борис Эрнст Чей<ref>Karl Grandin, ed. (1945). «Alexander Fleming Biography». Les Prix Nobel. The Nobel Foundation. Retrieved 2008-07-24.</ref> дауам итә, улар пеницилинды таҙартыу ысулдарын уйлап таба. [[Икенсе донъя һуғышы]] барғанда пеницилинды күпләп етештереү юлға һалына.

1999 йылда «Тайм» журналы пенициллинды асҡан Флемингты ХХ быуаттың иң мөһим кешеләренең береһе тип атай һәм түбәндәге һүҙҙәрҙе яҙып сыға: <blockquote class="ts-Начало_цитаты-quote">
Был асыш тарихи үҫеште үҙгәртәсәк. Флеминг[[пенициллин]] тип атаған матдә йоғошло сирҙәрҙе бөтөрә торған дауалау сараһы.<templatestyles src="Шаблон:Конец цитаты/styles.css" /></blockquote>Был асышҡа тейешенсә баһа бирелгәндән һуң пеницилин бактериаль инфекцияларҙы дауалауҙың бөтә ысулдарында ла төп урынды алып тора. Быуат уртаһында Флеминг тарафынан асылған матдә фармацевтика препараттарын етештереүҙә киң ҡулланыла башлай, уны яһалма рәүештә булдырыу уйлап табыла. Был үҙ сиратында сифилис, гангрена һәм [[Туберкулёз|туберкулез]]. кеүек бик боронғо дәүерҙән килгән сирҙәрҙе еңергә ярҙам итә.

== Үҫмер йылдары, белем алыуы ==
[[Файл:Faroe_stamp_079_europe_(fleming).jpg|слева|мини|100x100пкс|А. Флеминг хөрмәтенә [[Фарер утрауҙары|Фарер утрауҙарында сығарылған]] почта маркаһы, [[1983 йыл|1983,]] 400 эре (Mi #85)]]
Флеминг 1881 йылдың 6 авгусында [[Шотландия|Шотландияның]] Айршир өлкәһендә урынлашҡан Лохфильд фермаһында, [[:en:Darvel|Дарвеланан]] алыҫ түгел ерҙә тыуа. Ул фермер Хуг Флемингтың (1816—1888) икенсе ҡатыны, күрше фермерҙың ҡыҙы Грэйс Стирлинг Мортондан (1848—1928) тыуған өсөнсө бала (тәүге никахтан дүрт балаһы булған). Атаһы икенсе тапҡыр 59 йәшендә өйләнә, ә Александрға (Алек булараҡ билдәле) 7 йәш булғанда мәрхүм була.

Флеминг ун ике йәшенә тиклем Дарвилдта ауыл мәктәбендә уҡый, ә унан һуң тағы ла ике йыл Килмарнок академияһында белем ала. Ун дүрт йәшендә Лондонға үҙенең ағайҙарына килә һәм офисҡа клерк булып эшкә урынлаша. Шулай уҡ ваҡытта Риджент-стритта урынлашҡан Король Политехник институты<ref>«Alexander Fleming Biography». Retrieved 2010-04-11.</ref> занятиеларына ла йөрөй.

Ул ваҡытта уның өлкән ағаһы Томас табип-офтальмолог булып эшләй, уның өлгөһөнә эйәреп, Александр ҙа медицинаны өйрәнергә ҡарар итә. Медицина мәктәбен һайлауына уның Изге Мария госпитале студенттары менән [[Һыуҙа туп уйнау|һыу полоһы]] матчтарында ҡатнашыуы ла йоғонто яһай. 1901 йылда Флеминг медицина мәктәбе стипендияһын ота. Ә 1906 йылда Лондон университетының MB һәм BS стипендияларын алыуға өлгәшә<ref>L. Colebrook. ''Alexander Fleming(1881—1955)'', Biogr. Mems Fell. R. Soc.1956 2, 117—127.</ref>.

Был мәлдә уның медицинаның ниндәй ҙә булһа аныҡ өлкәһенә ынтылышы тойолмай. Хирургия буйынса эштәре уның күренекле хирург була аласағын күрһәтә. Ләкин тормош уны башҡа юлға, "лаборатория медицинаһы"на йүнәлтеп ебәрә. Студент сағында ул 1902 йылда Изге Мария госпиталендә эшләй башлаған патология буйынса профессор Алмрот Райт йоғонтоһона эләгә. Райт хәрби-медицина хеҙмәтендә булған сағында уҡ ҡорһаҡ тифына ҡаршы вакцинация эшләүҙе юлға һала. Ләкин Райттың, сирле кешенең тәнендә «антитоксиндар» булдырып, организмдың бактерияларға ҡаршы тороуын стимуллау юлы менән бактериаль инфекцияларҙан яфаланған пациенттарҙы дауалау буйынса ла идеялары була. Ул пациенттың ҡанындағы антитоксиндарҙың һанын иҫәпләргә тырышып ҡарай. Әммә был эш яңы ысулдар һәм ҙур хеҙмәт талап итә. Райт һәм уға ҡушылған бер төркәм йәштәр, шул иҫәптән Джон Фриман, Бернард Спилсбери һәм Джон Уэллс, был эште атҡарып сыға алмай башлай. Шуға күрә улар, Флеминг 1906 йылда ғилми дәрәжә алғас та, уны үҙҙәренең командаһына саҡыра.

Шулай итеп, Флеминг хәстәханаға беркетелгән тикшеренеү лабораторияһына барып эләгә һәм 50 йыл буйы, йәғни вафатына тиклем шунда эшләй.

[[Беренсе донъя һуғышы]] барышында Флеминг Король медицина армияһында капитан булып хеҙмәт итә. Ул һәм уның коллегалары Францияла көнбайыш фронтында һуғыш яланындағы госпиталдәрҙә эшләй. 1918 йылда Флеминг Изге Мария госпиталенә ҡайта, 1928 йылда ул бактериология профессоры итеп һайлана.

== Пеницилинға тиклемге тикшеренеүҙәр ==
Флеминг медицина тикшеренеүҙәре менән шөғөлләнгән осорҙа медицинаның үҫешенә тос өлөш индерә, сөнки начальнигы Райт кеүек, ул да даими рәүештә ниндәйҙер яңылыҡты өйәнергә, аңларға тырыша. Райт микроүлсәүҙәрҙең төрлө ысулдарын тәҡдим итә: терегөмөш буйлап капиляр трубкалар, быяла, эрзинкә һурҙырғыс һәм калибровка ярҙамында ғәҙәти булмаған ысул менән үлсәү. Флеминг тиҙ арала был ысулдар сифилис сиренә диагноз ҡуйыуҙа ярҙам итәсәген тоя.

Флеминг химик түгел, шуға күрә әүҙем матдәне айырып алып, таҙарта алмай. Шуға күрә ул пеницилинды терапевтик дауалауҙа ҡуллана алмай. Әммә был уй уның башынан сыҡмай.

Беренсе донъя һуғышы ваҡытында шартлатҡыс матдәләр эләккән тәрән яраларҙа бактериаль инфекция күп кешенең ғүмерен өҙөүе асыҡлана. Профессор Райтҡа Францияла был инфекцияларҙы өйрәнеү буйынса лаборатория асырға тәҡдим итәләр. Ул үҙе менән капитан Флемингты ла алып китә. Шулай итеп, Булон ҡалаһының казино бинаһында тәүге медицина тикшеренеүе лабораторияһы асыла.

1915 йылдың башында Флеминг яраларҙа һәр төрлө микробтарҙың күп булыуы һәм уларҙың күбеһенең күпселек бактериологтарға таныш булмауы тураһында белдерә, шулай уҡ ул яраларҙа стрептококктарҙың ифрат күп булыуын билдәләй..

Яраларҙы күҙәтеү һөҙөмтәһендә тағы ла бер һығымта яһала: күп һандағы күҙәтеүҙәрҙән һуң, бер нисә сәғәт дауамында антисептиктарҙы ҡулланыу бактериаль инфекцияны тулыһынса юҡ итмәй, тигән һығымта яһала, ә күп кенә хирургтар тап киреһенсә иҫәпләгән була. Был фекергә тәүге мәлдә Райт та аптырап ҡала, әммә Флеминг менән бергә бер нисә ай буйы тикшеренеүҙәр үткәреү йәш ғалимдың һығымтаһын ҡеүәтләй.

1928 йылда Флеминг стафилококктарҙың үҙенсәлектәрен тикшерә. Ул үҙенең элекке эштәре менән иҫ киткес абруйлы тикшеренеүсе булараҡ таныла, ләкин уның лабораторияһының йыш ҡына әллә ни таҙа булмауы тураһында беләләр.  Флеминг, августы ғаиләһе менән үткәреп, 1928 йылдың 3 сентябрендә лабораторияһына ҡайтып инә. Ял итергә китергә йыйған мәлдә ул стафилококк культураларының бөтәһен дә лабораторияһының бер мөйөшөнә йыйып ҡуйған була. Ҡайтҡас, Флеминг, культуралар һалынған пластиналарҙың береһендә үңәҙ бәшмәктәренең үҫеп сығыуын һәм ундағы стафилококктарҙың юҡҡа сығыуын, ә бына башҡа пластиналарҙағы культураларҙың элеккесә булыуын күрә. Флеминг үҙендә элек ярҙамсы булып эшләгән Прайсҡа үңәҙ бәшмәктәре ҡаплап алған платинаны күрһәтә. Прайс яуап итеп: «Һеҙ лизоцимды асҡанһығыҙ бит», ти<ref>Hare, R. The Birth of Penicillin, Allen & Unwin, London, 1970</ref>. Флеминг пластинала хасил булған бәшмәктәрҙе пенициллиндар төркөмөнә индерә һәм, бер нисә ай үткәс, 1929 йылдың 7 мартында бүлеп сығарылған матдәне [[Бензилпенициллин|пеницилин]] тип атай<ref>Diggins, F. The true history of the discovery of penicillin by Alexander Fleming Biomedical Scientist, March 2003, Insititute of Biomedical Sciences, London. (Originally published in the Imperial College School of Medicine Gazette)</ref>.

Дөйөм алғанда, лизоцимды асыу, бәлки, әллә ни ҙур интеллектуаль батырлыҡ та булмаҫ ине. Сөнки бөтә донъяла йөҙләгән бактериолог, танауҙан сыҡҡан бүлендектәрҙе тикшереү менән шөғөлләнеп, һыуыҡ тейеүҙең сәбәптәрен асыҡларға тырыша, әммә уларҙың береһе ла лизосим ферментын асыуға өлгәшмәй. Флеминг һыуыҡ тейеү сәбәбен асыҡлай алмай, ләкин лизоцимды асыу иммунологияны үҫтереүгә табан мөһим этап була.

Флеминг пенициллин менән эшләүҙән туҡтағандан һуң Флори һәм Чейн был йүнәлештә тикшеренеүҙәрҙе дауам итә һәм АҠШ һәм Англия хөкүмәттәре финанстары иҫәбенә пенициллинды күпләп сығарыуҙы юлға һала. Күпмелер ваҡыт үткәс, бөтә яралыларҙы ла дауалауға етерлек пенициллин эшләп сығарыла башлай.

Флеминг үҙенең асышы хаҡында 1929 йылда Британияның «Эксперименталь патология» журналында баҫып сығара<ref>Fleming A (1980). «Classics in infectious diseases: on the antibacterial action of cultures of a penicillium, with special reference to their use in the isolation of B. influenzae by Alexander Fleming, Reprinted from the British Journal of Experimental Pathology 10:226-236, 1929». Rev. Infect. Dis. 2 (1): 129-39.</ref>, әммә мәҡәләгә иғтибар бик аҙ бүленә. Флеминг тикшеренеүҙәрен дауам итә, әммә пеницилл менән эшләү бик ауыр булыуын тоя.

Флемингтың яралар инфекцияһы буйынса тикшеренеүҙәре 1919 йылда Король хирургия колледжында уның «Хантерий лекциялары» тип аталған ғилми хеҙмәтендә тасуирлана. Ә «Бактерияларға һәм лейкоциттарға антисептиктар йоғонтоһон сағыштырыу» тип аталған хеҙмәте 1924 йылда Король йәмғиәтендә уҡып ишеттерелә.

Флеминг менән Райттың инфекция эләккәндә яраларҙы һаҡлауҙа ҡатнашҡан физиологик механизмдар темаһына уйланыуҙары 1922 йылда кешенең танауынан сыҡҡан матдәлә булған микробтарҙы иретеүсе ферментты асыуға килтерә, Флеминг уны «лизоцим» тип атай. Баҡһаң күп кенә микробтар уның йоғонтоһо аҫтында юҡҡа сыға икән.

Флеминг пенициллиндың күп кенә организмдарға антибактериаль ыңғай тәьҫир итеүен өйрәнә, һәм уның стафилококк бактерияларға һәм башҡа скарлатина, [[пневмония]], мениннгит һәм [[дифтерия]], кеүек сирҙәрҙе тыуҙырған бик күп грамм-ыңғай ҡуҙғытҡыстарға йоғонто яһай алыуын күрә, тик ҡуҙғытҡыстары грам-кире бактериялар булған ҡорһаҡ тифы йәки паратифты дауалауҙа ғына ярҙам итмәй. Әммә гонорея сиренең ҡуҙғытҡыстары грам-кире бактериялар булһа ла пенициллин ''Neisseria gonorrhoeae бактерияларын юҡҡа сығара.''

== Осраҡлы асыш ==
''«1928 йылдың 28 сентябрендә таң менән уянғас мин, донъялағы иң тәүге [[Антибиотиктар|антибиотикты]] йәки үлтереүсе-бактерияларҙы асып, әлбиттә, медицинала революция яһарға йыйынмағайным», шунан Флеминг түбәндәге һүҙҙәрҙе әйтә: «Тик барыбер, был асыш минеке»''<ref>Kendall F. Haven, Marvels of Science (Libraries Unlimited, 1994) p182</ref>

1928 йылда Флеминг стафилококктарҙың үҙенсәлектәрен өйрәнә. Тәүге эштәре менән үк ул үҙен күренекле тикшеренеүсе итеп таныта, ләкин йыш ҡына уның лабораторияһы йыйыштырылмаған була. 1928 йылдың 3 сентябрендә ул, август айын ғаиләһе менән бергә үткәреп, лабораторияһының ишеген асып инә. Ялға китер алдынан лабораторияның бер мөйөшөндәге өҫтәлгә стафилококклы пластииналарын йыйып һалған була. Ҡайтҡас Флеминг пластиналарҙың береһендә үңәҙ бәшмәгенең үҫеп сығыу күрә, ә бына башҡа пластиналарҙағы бактериялар үҙгәрешһеҙ ҡалған була. Флеминг был Үңәҙ башмактәрен элек унда ярҙамсы булып эшләп киткән Морган Прайсҡа күрһәтә һәм: «Бына бит Һеҙ лизоцимды асҡанһығыҙ», тигән һүҙҙәрҙе ишетә.<ref>Hare, R. The Birth of Penicillin, Allen & Unwin, London, 1970</ref>. Флеминг пластинала үҫкән башмәктәрҙе пенициллиндар төрөкөмөнә ҡарай тип ҡуя, бер нисә ай үткәс, 1929 йылдың 7 мартында үңәҙ бәшмәгенән айырып алған матдән [[Бензилпенициллин|пеницилин]] тип атай<ref>Diggins, F. The true history of the discovery of penicillin by Alexander Fleming Biomedical Scientist, March 2003, Insititute of Biomedical Sciences, London. (Originally published in the Imperial College School of Medicine Gazette)</ref>.

Флеминг химик булмай, шуға күрә әүҙем матдәне айыра һәм таҙарта алмай. Шуға күрә лә ул пеницилинды терапевтик маҡсатта ҡуллана алмай. Әммә был уй уның башынан китмәй. Был тема буйынса ул түбәндәгеләрҙе яҙа:

''«Пенициллин һиҙгер микробтарҙы юҡҡа сығарыуҙа хатта билдәле химик антисептиктарға ҡарағанда ла көслөрәк тәьҫир итә. Уның яҡшы өлгөләре стафилококк, стрептококк пиогенесын һәм пневмококктарҙы 800: 1 микдарында ҡушҡанда ла тулыһынса юҡҡа сығара. Ул карбол кислотаһына ҡарағанда ла ҡеүәтлерәк ингибитор агенты булып тора, һәм уны шул көйө зыян күргән урынға һөртөргә мөмкин, һәм ул бер ниндәй интоксикация ла барлыҡҡа килтермәйәсәк. Эренле инфекцияларҙы дауалау менән бәйле тәжрибәләр был асыштың, ысынлап та, медицинала ҙур прогресҡа килтереүен раҫлай.»''

Флеминг үҙенең асышын Британияның «Эксперименталь патологияһы» тигән журналында баҫып сығара<ref>Fleming A (1980). «Classics in infectious diseases: on the antibacterial action of cultures of a penicillium, with special reference to their use in the isolation of B. influenzae by Alexander Fleming, Reprinted from the British Journal of Experimental Pathology 10:226-236, 1929». Rev. Infect. Dis. 2 (1): 129-39.</ref>, әммә уның мәҡәлә иғтибарҙан ситтә ҡала. Флеминг тикшеренеүҙәр дауам итә, әммә пенициллин менән эшләүе бик ауыр булыуын тоя. Күп кенә клиник һынауҙары һөҙөмтә бирмәй, сөнки пенициллин яра өҫтөнә һөртөлә торған антисептик булараҡ ҡына ҡулланыла. Флеминг пенициллинды киң масштабта ҡулланыуҙы ғәмәлгә ашырыу өсөн 1940 йылға тиклем һынауҙарын дауам итә<ref>Keith Bernard Ros, who worked with Fleming, was treated with penicillin during their research.</ref>.

Бер аҙҙан Флеминг пенициллин менән тәжрибәләр үткәреүҙе туҡтата. Ул һынауҙарын туҡтатыу менән Флори менән Чейн АҠШ һәм Англия хөкүмәттәре аҡсаһына пенициллин буйынса тикшеренеүҙәрҙе дауам итә Һәм яраланған бөтә кешеләрҙе лә дауалауға етерлек пенициллин етештереүгә өлгәшә.

== Антибиотиктар ==
Флемингтың 1928 йылдың сентябрендә пенициллинды асыуы хәҙерге антибиотиктарҙы етештереү юлын аса. Флеминг сиргә диагноз ҡуймай тороп, пенициллинды ҡулланырға ярамай, әгәр ҙә инде уны ҡулланыу талап ителһә, дарыуҙы ҡыҫҡа ваҡытта һәм бәләкәй дозалар менән ҡулланырға ярамай, сөнки [[Бактериялар|бактерияларҙа]] антибиотикҡа ҡаршы тороу һәләте уяна.

== Шәхси тормошо ==
Флемингтың беренсе ҡатыны, Сара, 1949 йылда вафат була. Уның берҙән-бер улы, Роберт Флеминг, артабан табип булып эшләй. Александр Флеминг, ҡатыны үлгәндән һуң дүрт йыл үткәс, 1953 йылдың 9 апрелендә, Изге Мария госпитале буйынса коллегаһы гречанка Амалия Куцури-Вурекасҡа өйләнә, икенсе ҡатыны 1986 йылда вафат була.

== Флеминг масонлыҡта ==

== Һуңғы йылдары ==
Александр Флеминг 1955 йылда үҙенең Лондондағы йортонда йөрәк өйәнәгенән вафат була. Уның кәүҙәһе кремациялана, һәм көлө Изге Павел соборында ерләнә.

== Иҫкәрмәләр ==
{{Иҫкәрмәләр|2}}

== Әҙәбиәт ==
* {{книга:ЖЗЛ|выпуск=379|автор=[[Моруа, Андре|Моруа А.]]|заглавие=Жизнь Александра Флеминга / Пер. с фр. И.Эрбург. Послесл. И.Кассирского|год=1964|страниц=336|тираж=100000}}
* ''The Penicillin Man: the Story of Sir Alexander Fleming'', Lutterworth Press, 1957, Rowland, John.

== Һылтанмалар ==
{{Навигация}}
* [https://www.nobelprize.org/prizes/medicine/1945/fleming/ Информация на Нобелевском сайте]{{ref-en}}
* [http://subscribe.ru/archive/tech.electrotech/200610/10080543.html#11 Электротехническая энциклопедия. Случайность событий в природе]
* [https://web.archive.org/web/20101117134544/http://eternaltown.com.ua/content/view/8929/2/ Об Александре Флеминге, отрывок из Книги Марлен Дитрих «Размышления»]

{{ВС}}
{{Нобелевская премия по физиологии и медицине Лауреаты 1926-1950}}

[[Категория:Лондон короллеге йәмғиәте ағзалары]]
[[Категория:Медицина буйынса Нобель премияһы лауреаттары]]
[[Категория:Бөйөк Британия биологтары]]
[[Категория:Рыцарь-бакалаврҙар]]
[[Категория:Алфавит буйынса Нобель премияһы лауреаттары]]
[[Категория:Википедия:Викимәғлүмәттә сығанағы булған мәҡәләләр]]
[[Категория:1955 йылда вафат булғандар]]
[[Категория:11 мартта вафат булғандар]]
[[Категория:1881 йылда тыуғандар]]
[[Категория:6 августа тыуғандар]]