Антонис ван Дейк битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Перенаправление|Ван Дейк|Ван Дейк (фамилия)}}
{{Художник
 |имя                  = Антонис ван Дейк
 |оригинал имени       = {{lang-nl|Antoon van Dyck}}
 |имя при рождении     = 
 |изображение          = Anthonis van Dyck 034.jpg
 |ширина               = 
 |описание изображения = Автопортрет (фрагмент).  1623 йылдар тирәһе
 |дата рождения        = 22.03.1599
 |место рождения       = {{МестоРождения|Антверпен|Антверпенда}}, Испан Нидерландnтары
 |дата смерти          = 09.12.1641
 |место смерти         = {{МестоСмерти|Лондон|Лондонда}}, Англия rjhjkktut
 |подданство           = 
 |гражданство          = 
 |жанр                 = [[портрет]]
 |учёба                = 
 |стиль                = [[барокко]]
 |покровители          = 
 |награды              = 
 |звания               = 
 |премии               = 
 |сайт                 =
 }}
'''Антонис (Антон) ван Дик ван Дейк''' ({{lang-nl|Anthony van Dyck}}<ref>Варианты написания имени — Antoon, Anthonis, Antonio, Anthonie, Anton</ref> ; 22 март, 1599 йыл, [[Антверпен]], Брабант — 9 декабрь 1641, [[Лондон]]) — көньяҡ голланд (фламанд) рәссамы һәм гравёры, барокко йүнәлешендәге һарай портреты һәм дини сюжетлы картиналар оҫтаһы. Декоратив портреттың яңы төрөн ижад иткән рәссам.

== Биографияһы ==
Антонис ван Дейк 1599 йылдың 22 мартында [[Антверпен]]да, бай сауҙәгәр, буҫтау менән сауҙа итеүсе Франс ван Дейк һәм Мария (Дирк Коперс һәм Катарина Конинкстың ҡыҙы) ғаиләһендә тыуған 1599 йылдың 23 мартында сиркәүҙә суҡындырылаһәм уға Антонио исеме бирелә<ref>Antwerp, S.A.A., Parochieregisters, Doopakten, 30/03/1592 — 26/06/1606, fol. 147, 23-03-1599 Anthonio Van Dijck, retrieved by the Jordaens Van Dyck Panel Paintings Project (www.jordaensvandyck.org) on 06/04/2017.</ref>. Антонис ғаиләләге ун ике баланың етенсеһе була. 1609 йылда уны ун йәшендә билдәле рәссам Хендрик ван Бейлен студияһына бирәләр, ул оҫта рәссам мифологик темаларға картиналар яҙа. Антонис үҙенең тәүге шедеврын 14 йәшендә яҙа — 70 йәшлек ирҙең портретын төшөрә.
[[Файл:Charlesx3.JPG|thumb|слева|Антонис ван Дейк.Карл I. Өс яҡлы портрет]]
1615 йылдан ван Дейктың үҙ студияһы була, унда ул бер нисә йәш рәссам менән бергә «Апостолдарҙың баштары» серияһын ижад итә<ref>Brown, p. 15.</ref>. Уның тәүге эштәренән автопортрет (яҡынса 1615 йыл, Вена, Сәнғәт тарихы музейы) айырым нәзәҡәтлелеге менән айырылып тора<ref>Vlieghe, Hans. ''[https://books.google.com/books?id=AS_NXFoY0M4C&printsec=frontcover&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false Flemish Art and Architecture, 1585—1700]'', Yale University Press, 2004, p. 124. {{ISBN|0-300-10469-3}}</ref> 1618—1620 йылдарҙа Христос, апостолдар Изге Симон (1618 йыл, Лондон, шәхси коллекция) һәм Изге Матфей (1618 йыл, Лондон, шәхси коллекция) һүрәтләнгән 13 таҡтанан торған цикл тыуҙыра. Апостолдарҙың йөҙҙәре яңыса, ысынбарлыҡҡа яҡын итеп яҙылған. Хәҙер был цикл таҡталарының байтаҡ өлөшө төрлө донъя музейҙарында һаҡлана. 1618 йылдың февралендә ван Дейк Антверпендағы Изге Лука рәссамдар гильдияһына оҫта итеп ҡабул ителә һәм үҙенең оҫтаханаһы булған [[Питер Пауль Рубенс|Рубенс]] менән хеҙмәттәшлек итә, уның студияһында ассистент булып эшләй<ref>Martin, Gregory. ''The Flemish School, 1600—1900'', National Gallery Catalogues, p. 26, 1970, National Gallery, London, {{ISBN|0-901791-02-4}}</ref>. Ун туғыҙ йәшлек ван Дейкты Рубенс «үҙ уҡыусылары араһында иң яҡшыһы» тип атай.
[[Файл:Anthony Van Dyck, by Peter Paul Rubens.jpg|thumb|left| Антонис Ван Дейк (1627—1628). Питер Рубенс. Лувр]]
Ван Дейк дини һәм мифологик сюжеттар буйынса портрет һәм һынлы сәнғәт оҫтаһы булыуын бик иртә иҫбатлай. 1618 йылдан 1620 йылға тиклем [[Питер Пауль Рубенс|Рубенс]] оҫтаханаһында эшләй. Ван Дейк дини темаларға йыш ҡына бер нисә вариантта яҙылған әҫәрҙәр ижад итә: «Сәнескеле таж кейҙереү» (1621, 1-се Берлин версияһы — һаҡланмаған; 2-се — Мадрид, Прадо); — «Иуда үбә» (1618—1620 йылдар,1-се вариант, Мадрид, Прадо; 2-се вариант, Минеаполис, Сәнғәт институты) «Тәре йөрөтөү» (1617—1618, Антверпен, Синт-Паулушкерк) «Изге Мартин һәм хәйерселәр» (1620—1621, 1-се версия — Виндзор замогы, Король Йыйылышы; 2-се версияһы — Завентем, Изге Мартин сиркәүе), «Изге Себастьяндың ыҙа сигеүе» (1624—1625, [[Мюнхен]], Иҫке Пинакотек).

1620 йыл аҙағында — 1621 йыл башында күпмелер ваҡыт [[Италия]]ла, [[Генуя]]ла йәшәй. Венецияла уға Тициан ижады һиҙелерлек йоғонто яһай. [[Лондон]]да [[Англия]] короле Яков I һарайында эшләй. 1621 йылдан 1627 йылға тиклем [[Германия]]ла йәшәй һәм эшләй. 1627 йылда [[Антверпен]]ға ҡайта һәм Нидерландтағы Испания провинциялары хакимы Изабелла Клара Евгенияның һарай рәссамы булып китә<ref name="nil">[http://muzei-mira.com/biografia_hudojnikov/743-antonis-van-deyk-biografiya.html Антонис ван Дейк, биография и картины]</ref>. 1632 йылдан яңынан Лондонда йәшәй, Карл I һарайында рәссам булып эшләй. 1632 йылда король ван Дейкты рыцарь итеп иғлан итә, ә 1633 йылда уға король рәссамы статусын бирә. Рәссам байтаҡ эш хаҡы алған. Англияла 1639 йылда ван Дейк лорд Ратвендың ҡыҙы Мэри Ратвенға өйләнә<ref name="nil" />. 1640 йылда Парижда йәшәй һәм эшләй<ref> Neues allgemeines Künstler-Lexicon; oder Nachrichten von dem Leben und den Werken der Maler, Bildhauer, Baumeister, Kupferstecher etc. Bearb. von Dr. G. K. Nagler. München, E.A. Fleischmann, 1835-52</ref>.

Ван Дейк 1641 йылдың 9 декабрендә [[Лондон]]да вафат була. Рәссам Лондондың Изге Павел соборында ерләнә.

== Ижады ==
[[Файл:Anthony van Dyck. Descent from the Cross.jpg|thumb|left|220px|«Христосты тәренән төшөрөү». [[Әрмәнстан]] милли картина галереяһы]]Ван Дейктың ижады Европаға һәм, иң элек, инглиз сәнғәтенә ҙур йоғонто яһай. Ван Дейк — Рубенс уҡыусыларының иң яҡшыһы һәм иң билдәлеһе. Ул ысын романтик, барокко стилен, фламанд һынлы сәнғәт мәктәбенең ҡаҙаныштарын (Рубенс ижады) Рубенс артистизмы, шулай уҡ үҙенең художество манераһы, нәфис һәм нескә яҙыу техникаһы менән берләштереүгә өлгәшә. Уның күҙ алдына килтереү һәләте Рубенстыҡынан әҙерәк көсһөҙөрәк, әммә төҫ нюанстары, һыҙыҡтарҙың һығылмалылығы һәм валёр ҡатмарлылығы (бер үк төҫ нюанстары) буйынса уны уҙып китә. Ван Дейк ҙур церемония портретының композацион төрөн эшләй, һуңыраҡ ул Англияла киң ала (мәҫәлән, Джошуа Рейнольдс һәм [[Томас Гайнсборо]] кеүек антагонистар ижадында). Ван Дейктың бөтә портреттары моделдең эске донъяһын һәм модель характерын аңлау һәм уның эске һәм тышҡы матурлығын сағылдырыу һәләте менән айырылып тора.

Ван Дейктың [[Лондон]]дағы тәбиғи аристократлығы һәм ижтимағи тормошо уның ғәжәйеп эш һәләтенә ҡамасауламай, ул Рубенстан ғына ҡалыша. Ул, гравюраларҙы һәм һүрәттәрҙе һанамайынса, мең ярымдан ашыу картина ижад иткән<ref> [[Власов, Виктор Георгиевич|Власов В. Г.]] Стили в искусстве. В 3-х т. — СПб.: Кольна. Т. 2. — Словарь имен, 1996. — С. 173 </ref>.

Ван Дейк «Иконография» тип аталған замандаштарының гравюралы портреттар серияһын уйлап таба, шуларҙың 18-е үҙе ҡатнаш техникала (офорт һәм резец) эшләй. Уларға үҙенсәлекле артистизм һәм виртуозлыҡ хас. «Иконография»ның беренсе баҫмаһы (80 бит) 1632 йылда Антверпенда сығарыла. Икенсеһе, рәссам үлгәндән һуң, 1645 йылда (100 бит) донъя күрә. Был сериал күп тапҡырҙар ҡабаттан нәшер ителә<ref> [[Власов, Виктор Георгиевич|Власов В. Г.]] «Иконография» // Власов В. Г. Новый энциклопедический словарь изобразительного искусства. В 10 т. — СПб.: Азбука-Классика. — Т. IV, 2006. — С. 80—81 </ref>.

Ван Дейктың төп нөсхәләре буйынса Л. Форстерман, П.Понтий, Дж. С. Смит, Гринхилл, С. Больсверт, П. де Джоде гравюралар эшләй. Англияла Ван Дейк менән голланд Д. Мейтенс ярыша, уның уҡыусылары — У. Добсон һәм Р. Уокер. П. Лели, Г. Неллер, Я. С. Рили Дж. Вуттон уның юлынан барған һәм уға оҡшатып ижад итергә тырышҡан.

== Төп эштәре ==
- Я. Вермёлен портреты, 1616, Дәүләт музейы, Вадуц

- «Изге Петрҙы язалау», 1615—1617, Боронғо сәнғәт музейы, [[Брюссель]]

- «Юпитер менән Антиопа», 1617—1618, Нәфис сәнғәт музейы, Гент

- «Иоанн Предтеча менән Иоанн Евангелист», 1618, Картина галереяһы, Берлин-Далем

- «Иҫерек Силен», 1620, Боронғо оҫталар галереяһы, [[Дрезден]]

- «Мадонна дель Розарио», 1624 яҙыла башланған, Ораторий дель Розарио, [[Палермо]]

- «Египеткә сәйәхәт ваҡытында ялға туҡтау», 1630, Боронғо пинакотека, Мюнхен

- Мария Луиза де Тассис портреты, Лихтенштейн галереяһы, [[Вена]]

- рәссам П. Снайерс портреты, Боронғо пинакотека, [[Мюнхен]]

- рәссам Адам де Костер, Брайтон Хаус, Кеттеринг

- «Амур менән Психея», 1638, Кенсингтон һарайы, Король коллекцияһы, [[Лондон]]

- [[Венера]] [[Вулкан]]дың тимерлегендә (1630—1632), Лувр, [[Париж]]

- «Һыбайлы король Карл I үҙенең шталмейстеры Сен-Антуан менән», 1633, Букингем һарайы 

- «Карл I һунарҙа», 1635 тирәһе, Лувр

- Ф. Уортон портреты, Милли сәнғәт галереяһы, [[Вашингтон]]

- Дж. Стюарт портреты, Метрополитен-музей, Нью-Йорк

== Яңыраҡ табылған эштәре ==
2011 йылдың мартында [[Испания]]ла ван Дейктың быға тиклем билдәле булмаған 1625 йылда герцог Медина-де-лас-Торрес өсөн яҙылған «Мария бала менән һәм тәүбә итеүсе гонаһлы бәндәләр» картинаһы табылыуы тураһында иғлан ителә. Картина 1808 йылға тиклем Эль-Эскораль монастырында, һуңынан Король һынлы сәнғәт академияһында һаҡлана һәм һуңғы ваҡытҡа тиклем уның күсермәһе булып һанала<ref>[http://lenta.ru/news/2011/03/17/vandyck/ Lenta.ru: высоком: В Испании нашли неизвестную картину Ван Дейка]</ref>.

== Галерея ==
<gallery widths="220" heights="220">
Anthonis van Dyck 004.jpg|Христосҡа сәнескеле таж кейҙереү (c. 1620). Прадо. Мадрид
Luigia Cattaneo-Gentile mg 0061.jpg|Луиджиа Каттанео- Джентиле , Генуя, 1622 йыл тирәһе
Anthonis van Dyck 016.jpg|Елена Гримальди, Генуя, 1623
Anton van Dyck - Nicolas Lanier - Google Art Project.jpg|Николас Ланье, 1628
Anton van Dyck - The Vision of the Blessed Hermann Joseph - Google Art Project.jpg|Египетҡа сәйәхәт ваҡытында ял итеү c. 1629–30
Anthonis van Dyck 048.jpg|Египетҡа сәйәхәт ваҡытында ял итеү, 1630, Иҫке Пинакотек, Мюнхен
Anthonis van Dyck 021.jpg|Мария Луиза де-Тассис,Антверпен, 1630
Anthony van Dyck - Charles I (1600-49) with M. de St Antoine - Google Art Project.jpg| Англия короле Карл I үҙенең яраны менән, 1633
Van dyck tomaso 1634 1635.jpg|Томас Фрэнсис -принц Кариньяо
Anthony Van Dyck - Katherine, Countess of Chesterfield, and Lucy, Countess of Huntingdon - Google Art Project.jpg|Кэтрин, графиня Честерфилд, һәм Люси, графиня Хантингдон, c. 1636–40, Центр британского искусства, Йель
Anthonis van Dyck - Equestrian Portrait of Charles I - National Gallery, London.jpg|Һыбай Карл I, c. 1637–38
Anthonis van Dyck 001.jpg|Купидон менән Психея, 1638
Anthony Van Dyck - Portrait of Mary Hill, Lady Killigrew - Google Art Project.jpg| Мэри Хилл, леди Киллигрю, 1638
Anthony van Dyck - Princess Mary, Daughter of Charles I - Google Art Project.jpg|Принцесса Мэри, король Карл I ҡыҙы'',1637, Нәфис сәнғт музейы, Бостон
Anthony van Dyck - De apostel Mattheus - L'apotre Matthieu - Fonds Generet - Koning Boudewijnstichting - Fondation Roi Baudouin.jpg|Апостол Матвей, Нәфис сәнғәт король музейы, Антверпен
War and Peace Van Dyck.jpg|Король яҡлы сэр Джордж Дигби, 2-се граф Бристоля  Уильям Рассел менән, 1-се герцог Бедфорд (Һуғыш һәм солох), 1637, Олторп
Anthony van Dyck - Portrait of Jacques Le Roy - WGA07397.jpg| Жак Ле Руа, 1631. Тиссен-Борнемиса музейы , Мадрид. 
Anthonis van Dyck 036.jpg|  Мэри, Англия короле Карл I ҡыҙы ире Вильгельм II, принц Оранский менән, 1641. Дәүләт музейы, Амстердам.
</gallery>

== Иҫкәрмәләр ==
{{примечания}}

== Әҙәбиәт ==
* {{Публикация|книга|автор = Браун|автор имя= К.|заглавие = Ван Дейк|инфо=[пер. с англ.]|место = М.|год = 1987}}
* {{Публикация|книга|автор=Булгаков|часть=[[s:ru:Сто шедевров искусства (Булгаков)/1903 (ВТ)/Дейк-ван|Антонис ван-Дейк]]|автор имя=Ф. И.|год=1903|автор линк=Булгаков, Фёдор Ильич|заглавие=Сто шедевров искусства|страницы=25—26|место=СПб.|издательство=изд. ред. «Нового журнала иностранной литературы»}}
* {{Публикация|книга|автор=Варшавская|автор имя=М. Я.|заглавие = Ван Дейк. Картины в Эрмитаже|место = Л.|год = 1963}}
* {{Публикация|книга|автор=Грицай|автор имя=Н. И.|заглавие = Антонис Ван Дейк|место = М.|год = 1979}}
* {{Публикация|книга|автор=Лисенков|автор имя=Е. Г.|автор линк=Лисенков, Евгений Григорьевич|заглавие=Ван Дейк|место=Л.|год=1926}}
* {{Публикация|книга|автор=Смольская|автор имя=Н. Ф.|заглавие=Антонис Ван Дейк|место=М.|место2=Л.|год=1963}}
* {{публикация|книга|автор=Шапиро|автор имя=Ю. Г.|часть=Антонис Ван Дейк|страницы=123–128|заглавие=Пятьдесят кратких биографий мастеров западноевропейского искусства XIV — XIX веков|издание=3-е изд.|место={{Л.}}|издательство=Аврора|год = 1971|страниц=316|ref = Шапиро}}
* Glück G., Antonis van Dyck. Des Meisters Gemälde, 2 Aufl., Stuttg. — B., 1931
* Puyvelde L. van. Van Dyck, Brux. — Arnst., 1950.
* {{книга
|автор = Larsen E. L.
|часть = V. 2
|заглавие = Opera Completa di van Dyck
|оригинал =
|ссылка =
|издание =
|место = Milano
|издательство =
|год = 1980
|страницы =
|isbn =
}}

== Һылтанмалар ==
* [http://edu.hermitage.ru/catalogs/1421610829/themes/1421610953/article/1421610961 Статья о художнике на образовательном сайте Эрмитажа] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181210104512/http://edu.hermitage.ru/catalogs/1421610829/themes/1421610953/article/1421610961 |date=2018-12-10 }}
* [https://web.archive.org/web/20181228080428/http://antonvandyck.com/ Персональный сайт]{{ref-en}}

[[Категория: Алфавит буйынса шәхестәр]]
[[Категория:Рәссамдар]]
[[Категория:Сәнғәт]]
[[Категория:Голландия рәссамдары]]