Арауыҡ үлсәме битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

[[Файл:Dimension_levels.svg|thumb|350px|Төрлө үлсәмдәге фигураларҙың яҫылыҡҡа проекциялары]]
{{другие значения|Размерность (значения)}}
'''Үлсәнеш''' — объекттың торошон һүрәтләү өсөн кәрәк булған бәйһеҙ [[параметр]]ҙар һаны, йәки системаның [[Иреклек дәрәжәһе (физика)|иреклек дәрәжәһе]] һаны.

== Билдәләмәләр ==
Үлсәмгә билдәләмә биреүгә бер нисә ҡараш бар, мәҫәлән
* Векторлы арауыҡ үлсәме
* Күмәклектең комбинаторлы үлсәме уның комбинаторлы үҙсәнлектәре нигеҙендә билдәләнә һәм ирекле тиҫкәре булмаған һан булырға мөмкин<ref>''R. Blei'' Analysis in integer and fractional dimensions, — New-York: Cambridge university press, — 556 p. — 2003. — ISBN 0-511-01266-7 (netLibrary Edition), ISBN 0-521-65084-4 (hardback).</ref>.
* Дөйөм билдәләмә [[Үлсәм теорияһы|үлсәм теорияһында]] бирелгән.
** Лебег үлсәме, йәки топологик үлсәм.
** Метрлы арауыҡтың Хаусдорф үлсәме.
** Минковский үлсәме фракталдарға дөйөмләштереүҙе рөхсәт итә, шуның менән бергә уларҙың үлсәме ирекле тиҫкәре булмаған һан булырға мөмкин.

== Физикала ==
{{Шулай уҡ ҡарағыҙ|Пространство в физике}}

=== Арауыҡ үлсәмдәре ===
Классик физика теориялары өс үлсәмле физик үлсәмдәрҙе һүрәтләйҙәр.

== Миҫалдар ==
[[Файл:Squarecubetesseract.png|thumb|250px|Ярашлы рәүештә [[Квадрат]], [[куб]] һәм [[тессеракт]]]]

* [[Әйләнә]]нең [[Яҫылыҡ (геометрия)|яҫылыҡта]] торошон билдәләү өсөн өс параметр етә: үҙәгенең ике координатаһы һәм радиус, йәғни: ''яҫылыҡта әйләнәләр арауығы'' — өс үлсәмле; ''шул уҡ яҫылыҡта нөктәләр арауығы'' — ике үлсәмле; шулай булыуға ҡарамаҫтан әйләнә үҙе — ''әйләнәлә нөктәләр арауығы'' — бер үлсәмле: уның теләһә ниндәй нөктәһе бер параметр менән һүрәтләнә ала.
* Беҙҙең планета йөҙөнөң йыш ҡулланыла торған моделдәре сиктәрендә, Ер өҫтөндә ҡаланың урынын билдәләү өсөн (был осраҡта ҡала ике үлсәмле объект итеп түгел, ә нөктә итеп ҡарала) ике параметр етә, атап әйткәндә: географик [[киңлек]] һәм географик [[оҙонлоҡ]]. Ярашлы рәүештә: бындай моделдәрҙә арауыҡ ике үлсәмле була (ҡыҫҡаса — 2D, {{lang-en|dimension}} һүҙенән), ҡарағыҙ [[геопространство]].
* Беҙҙең физик ысынбарлыҡтың йыш ҡулланыла торған моделдәре сиктәрендә ниндәйҙер объекттың урынын билдәләү өсөн, миҫалға — [[самолёт]]тың (самолёт был осраҡта өс үлсәмле объект итеп түгел, ә нөктә итеп ҡарала), требуется указать өс координата күрһәтеү талап ителә — киңлек һәм оҙонлоҡҡа өҫтәп бейеклекте белергә кәрәк. Шулай итеп: бындай моделдәрҙә арауыҡ өс үлсәмле була (3D). Самолёттың хәҙерге урынын билдәләү генә түгел, ваҡыт моментын да билдәләү өсөн, был өс координатаға дүртенсеһе (ваҡыт) өҫтәлергә мөмкин. Әгәр [[математик модель|моделгә]] йүнәлеште лә өҫтәһәң (самолёттың ҡырынайыуын, тангажын, курстан тайпылыуын), ул саҡта тағы ла өс координата өҫтәлә һәм моделдең ярашлы абстракт арауығы ете үлсәмле булып китә.

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==

* [[Многомерное время]]
* [[Система координат]]
* [[Старшие размерности]]

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

{{Размерность}}
{{geometry-stub}}

[[Категория:Геометрия]]
[[Категория:Арауыҡ үлсәме|*]]