Берн битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{другие значения}}
 {{НП
|статус                 = Ҡала
|русское название       = Берн
|оригинальное название  = {{Lang-de|Bern}}
|изображение            = City of Berne.jpg
|описание изображения   = 
|герб                   = Wappen Bern matt.svg
|флаг                   = Flag of Canton of Bern.svg{{!}}border
|ширина герба           = 70px
|ширина флага           = 70px
|lat_deg                = 47|lat_min = 00|lat_sec = 00
|lon_deg                = 07|lon_min = 27|lon_sec = 00
|CoordAddon = 
|CoordScale = 
|размер карты страны    = 300
|размер карты региона = 
|размер карты района = 
|страна                 = Швейцария
|вид региона            = кантон (Швейцария){{!}}Кантон
|регион                 = Берн (кантон)
|регион в таблице       = Берн (кантон){{!}}Берн
|вид района             = округ
|район                  = Берн (округ)
|район в таблице        = Берн (округ){{!}}Берн
|вид общины = 
|община = 
|община в таблице = 
|подчинение = 
|внутреннее деление = 
|вид главы              = мэр
|глава                  = Александр Шаппат
|дата основания         = 1191 год
|первое упоминание      = в [[XII век]]е
|прежние имена = 
|статус с = 
|площадь                = 51,6
|высота центра НП       = 555
|вид высоты = 
|климат                 = уртаса
|официальный язык       = немец теле
|официальный язык-ref = 
|население              = {{увеличение}} 131 554<ref name="The population of Switzerland">{{cite web|url=http://www.citypopulation.de/Switzerland-Cities.html|title=Cantons and Cities of Swiss Confederation}}</ref>
|год переписи           = 2015
|плотность              = 2 550
|агломерация            = {{увеличение}} 269 356 кеше ([[2015]])<ref>{{cite web|url=http://www.citypopulation.de/php/switzerland-core-agglo.php|title=Agglomeration Cores of Swiss Confederation}}</ref>
|национальный состав = 
|конфессиональный состав = 
|этнохороним            = бе́рнец, бе́рнка, бе́рнцы<ref name="этнохороним">{{Книга:Русские названия жителей: Словарь-справочник|48}}</ref>
|часовой пояс           = +1
|DST                    = бар
|телефонный код         = +41 31
|почтовый индекс        = 3000-3030
|автомобильный код      = BE
|вид идентификатора     = Үҙидара субъектының идентификация коды {{!}}Рәсми код
|цифровой идентификатор = 0351
|категория в Commons    = Bern
|сайт                   = http://www.bern.ch
|язык сайта             = de
|язык сайта 2           = fr
|язык сайта 3           = it
|язык сайта 4           = en
}}
[[Файл:Bern luftaufnahme.png|thumb|310px]]
'''Берн''' (нем. Bern {{Ipa|[ˈbɛrn]}}, франц. Berne, итал. Berna, ромш. Berna) — федераль әһәмиәттәге ҡала, [[Швейцария]]ның фактик<ref>{{cite web| author=| datepublished=| url=http://business-swiss.ch/2016/03/stolitsa-shvejtsarii/| title=Столица Швейцарии - есть ли она?| publisher=// www.business-swiss.ch| accessdate=2016-3-11}}</ref>  баш ҡалаһы. Немец телле Берн кантонының баш ҡалаһы һәм Берн-Миттельланд округының административ үҙәге. Альп тауҙарынан төньяҡта, Ааре йылғаһы үҙәнендә илдең үҙәк өлөшөндә урынлашҡан.

Халҡы — 131,5 мең кеше ([[2015 йыл]]ға), ҙурлығы буйынса илдә бишенсе ҡала. Агломерация сиктәрендә 270 мең кеше йәшәй (2015 йыл).

Берн Швейцарияның сәйәси үҙәге булып тора, унда хөкүмәт, парламент һәм үҙәк банк урынлашҡан. Бөтә донъя почта союзының һәм Швейцария тимер юлдарының штаб-фатиры урыны.

Аре йылғаһының бөгөлөндәге ярымутрауҙа барлыҡҡа килгән тарихи үҙәк [[ЮНЕСКО]]-ның [[Бөтә донъя мираҫы]] объекты булып һанала. [[1405 йыл]]да янғындан ныҡ зыян күрә. Иҫке ҡалала боронғо готик собор, башня сәғәте, скульптура фонтандары, 6 километр оҙонлоҡтағы аркадалар урынлашҡан.

Герцог Церингенский Бертольд V тарафынан 1191 йылда нигеҙ һалынған. XIII—XVII быуаттарҙа империя ҡалаһы була. [[XIV  быуат]]та Швейцария союзына инә. [[XVI быуат]] Реформация үткәрелә. [[1848 йыл]]дан — Швейцарияның парламент һәм хөкүмәт резиденцияһы.

== Тарихы ==

=== Исеме ===
Ҡаланың исеме тәүге тапҡыр [[1208 йыл]]дың 1 декабрендә грамотала телгә алына. Ҡала атамаһының килеп сығышы тураһында фәнни, шулай уҡ халыҡ- этимологик версиялары ла бар.

* Иң киң таралған легендаға ярашлы ҡалаға нигеҙ һалыусы герцог V Бертольд Церингенский ҡаланы һунарҙа үлтерелгән беренсе йәнлек буйынса атарға ҡарар итә, ул йәнлек айыу була. Лингвистик яҡтан «Берн» һәм «айыу» һүҙҙәре (нем.) уртаҡ тамырҙарға эйә түгел. Халыҡ этимологияһы ҡала гербында айыу менән иллюстарциялана.

* Икенсе версия буйынса, ҡала исеме итальян ҡалаһы Веронаның үҙгәртелгән исеменән килеп сыҡҡан, сөнки берн аҡһөйәктәре верон феодалдары менән туғанлыҡ ептәре менән бәйле булған. Был версия күрһәтеүенсә, III—V быуатта Веронаның немец атамаһы ''Bern'' йәки ''Welsh Bern'' булған, ә эшмәкәрлеге Верона менән бәйле булған остгот короле Бөйөк Теодорих, шулай уҡ Дитрих Бернский тип аталған.

* Хәҙерге ваҡыттағы версия буйынса Берн атамаһы артабанғы хәрефтәрҙең урыны алмашыныу юлы менән (''Bern, Berne)'' кельт ''bren'' («тау») йәки ''brena'' («ярыҡ») һүҙенән килеп сығыуы мөмкин.

=== Урта быуаттар ===
[[Файл:MerianBern.jpg|слева|мини|240x240пкс| Берн планы, 1638 йыл]]
Берндың тирә яҡтарына Латен осоронан һуң түгел күсеп ултырғандар. Ангель ярымутрауында табылған боронғо кельт биләмәһе б.э. тиклем яҡынса II быуатҡа ҡарай. Боронғо Рим дәүерендә ярымутрауҙа б.э. тиклем 165 йылдан 211 йылға тиклем осорҙа ташланған галло-рим тораҡ пункты (vicus) урынлашҡан,

Иртә [[Урта быуаттар]]ҙан ҡалған ҡәберлектәр күп.

[[XII быуат]] аҙағында бургундия герцогы Бертольд V Берн ҡалаһына нигеҙ һала, [[1309 йыл]]дағы «De Berno Cronica» йылъяҙмаһында нигеҙ һалыныу ваҡыты 1191 йыл тип күрһәтелгән. Яңы ҡала тиҙ үҫешә, сөнки герцогтың ныҡ ҙур биләмәләренең уңайлы үҙәге була, уға хатта «Бай» тигән ҡушамат тағыла. Бертольд 1218 йылда вариҫтар ҡалдырмай вафат була. Уның бургунд биләмәләре [[Изге Рим империяһы]]ның императоры Фридрих II күсә, шул уҡ ваҡытта Берн (һәм Цюрих) империя ҡалаһы тип иғлан ителә.

[[XIII быуат]] уртаһында Берндан алыҫ булмаған монастырь монахтары, «Берндың Алтын Хартияһы» тип аталған ялған документ яһайҙар. Документ 54 мәҡәләнән торған пергаменттан ғибәрәт булған, унда ысынлап та Фридрих бүләк иткән «империя ҡалаһы» статусы ғына түгел, ә ҡала идаралығында айырым өҫтөнлөктәр ҡуйылған, улар Бернды, асылда, бойондороҡһоҙ дәүләт яһаған. Пергамент император Фридрих II саф алтындан исемле мисәте менән нығытылған, шуға ла уны «алтын Хартия» тип атай башлайҙар. [[1272 йыл]]да ҡала был Хартияны Габсбургтар династияһынан беренсе король, Рудольф Беренсегә күрһәтә — Рудольф 10 йыл анархиянан һуң империя мөлкәтендә төшөнгәс, Хартияны ысын тип таный.

Шулай итеп Берн һуңғы Урта быуаттарҙа ирекле ҡала була — тулы үҙидара менән — империянан тик бер аҙ ғына сәйәси һәм финанс бойондороҡлолоғон һаҡлап ҡала. [[1353 йыл]]да Бернды «Һигеҙ ер союзына» берләштереү менән (Швейцария союзының тәүге формаларының береһе) — ҡала үҙенең тулы бойондороҡһоҙлоғо тураһында иғлан итә. Киләһе 35 йыл буйына империя менән һуғышта. азатлығын яҡларға тура килә. [[1389 йыл]]дың империя Берн суверенитетын таный, «Һигеҙ ер союзы» менән тыныслыҡ килешеүенә ҡул ҡуя.

== Климаты һәм географияһы ==
[[Файл:Bern_Untertorbrücke_04.jpg|слева|мини|220x220пкс|Бернда Аре йылғаһы]]
Ҡала Швейцария яйлаһының көньяҡ өлөшөндә, Аре йылғаһы буйында урынлашҡан. Тарихи ҡала йылғаның бөгөлөндә ҡаланы тәбиғи һаҡлаусы бейек ҡалҡыулыҡта төҙөлгән.
{{Климат местности
 | Место_род = Берн
 | Источник  = <ref>{{cite web
 | url      = http://www.meteoschweiz.admin.ch/product/output/climate-data/climate-diagrams-normal-values-station-processing/BER/climsheet_BER_np8110_d.pdf
 | title      = Klimanormwerte Bern/Zollikofen — Normperiode 1981−2010
 | accessdate      = 2016-04-04
 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160416060232/http://www.meteoschweiz.admin.ch/product/output/climate-data/climate-diagrams-normal-values-station-processing/BER/climsheet_BER_np8110_d.pdf |date=2016-04-16 }}</ref>

 | Янв_ср = -0.4            | Янв_ср_осад = 60
 | Фев_ср = 0.7             | Фев_ср_осад = 55
 | Мар_ср = 4.7             | Мар_ср_осад = 73
 | Апр_ср = 8.1             | Апр_ср_осад = 82
 | Май_ср = 12.7            | Май_ср_осад = 119
 | Июн_ср = 16              | Июн_ср_осад = 111
 | Июл_ср = 18.3            | Июл_ср_осад = 106
 | Авг_ср = 17.7            | Авг_ср_осад = 116
 | Сен_ср = 13.7            | Сен_ср_осад = 99
 | Окт_ср = 9.3             | Окт_ср_осад = 88
 | Ноя_ср = 3.7             | Ноя_ср_осад = 76
 | Дек_ср = 0.6             | Дек_ср_осад = 74
 | Год_ср = 8.8             | Год_ср_осад = 1059

 | Янв_ср_мин = -3.6        | Янв_ср_макс = 2.8
 | Фев_ср_мин = -3.1        | Фев_ср_макс = 4.7
 | Мар_ср_мин = 0.2         | Мар_ср_макс = 9.5
 | Апр_ср_мин = 3           | Апр_ср_макс = 13.4
 | Май_ср_мин = 7.4         | Май_ср_макс = 18.2
 | Июн_ср_мин = 10.5        | Июн_ср_макс = 21.6
 | Июл_ср_мин = 12.5        | Июл_ср_макс = 24.3
 | Авг_ср_мин = 12.3        | Авг_ср_макс = 23.7
 | Сен_ср_мин = 8.9         | Сен_ср_макс = 19.1
 | Окт_ср_мин = 5.4         | Окт_ср_макс = 13.8
 | Ноя_ср_мин = 0.4         | Ноя_ср_макс = 7.3
 | Дек_ср_мин = -2.3        | Дек_ср_макс = 3.5
 | Год_ср_мин = 4.3         | Год_ср_макс = 13.5
}}

== Административ бүленеше ==
Берн 6 районға бүленгән:

* Иннере Штадт (I районы),
* Ленггассе-Фельсенау (II районы),
* Маттенхоф-Вайссенбюль (III районы),
* Кирхенфельд-Шоссхальде (IV районы),
* Брейтенраин-Лорраине (V районы),
* Бюмплиц-Оберботтиген (VI районы).

== Халҡы ==
{| class="standard" style="text-align: center;"
! colspan="8" |Халҡы һаны
|- class="bright"
![[1980 йыл|1980]]
![[1990 йыл|1990]]
![[2000 йыл|2000]]
![[2010 йыл|2010]]
![[2015 йыл|2015]]
|-
|254 145
|↘ 338 136
|↘ 634 128
|↘ 381 124
|↗ 554 131
|}
[[2013 йыл]]да ҡалала 137 980 кеше теркәлгән. Ҡатын-ҡыҙҙар халыҡтың 52,3 %, ә ир-аттар ярашлы рәүештә 47,7 % өлөшөн тәшкил итә.

2013 йыл мәғлүмәттәре буйынса Берн халҡы түбәндәге йәш төркөмдәренә бүленә:

* 16 йәшкә тиклем — 12 %;
* 16 йәштән 64 йәшкә тиклем — 71,2 %;
* 65 йәштән өлкәндәр — 16,8 %;

Ҡала халҡының яҡынса дүрттән бер өлөшө (23,7 %) — швейцариялылар түгел һәм башлыса [[Германия]], [[Италия]], шулай уҡ [[Испания]]нан килгәндәр.

''Сығанағы: [http://www.bern.ch/leben_in_bern/stadt/statistik/katost/01bev/aktuell/T_01.1.i010.pdf/download Statistik Bern Stadt, 2013].''

== Иҫтәлекле урындары ==
Берн иҫтәлекле урындарға бай. Иҫтәлекле урындар тупланған ҡаланың иҫке өлөшө [[1983 йыл]]да [[ЮНЕСКО]]-ның [[Бөтә донъя мираҫы]] исемлегенә индерелә. Иҫке ҡала өлөшөнөң айырмалы үҙенсәлеге булып күп һанлы аркадаларҙың — ҡабырға яҡтан урамдарҙың өҫтөнән япмаларҙың булыуы тора. Ямғырлы көндәрҙә аркадалар өйҙәрендә сатырҙарын онотоп ҡалдырған ҡала халҡын ҡотҡара. 2014 йылда Берн халҡы ҡаланы Швейцариялағы иң матур ҡала тип атай<ref>{{Cite web|author=|datepublished=|url=http://business-swiss.ch/2014/05/shvejtsartsy-nazvali-samy-e-krasivy-e-goroda-shvejtsarii-foto-goroda-shvejcarii/|title=Швейцарцы назвали самые красивые города Швейцарии (Фото)|publisher=// www.business-swiss.ch|accessdate=2014-5-25}}</ref>.

Төп иҫтәлекле урындары:
[[Файл:Берн.jpg|мини|Ҡала үҙәгендә йәйәүлеләр урамы]]

* '''Берн кафедраль соборы''' Швейцарияның мөһим боронғо готик ғибәҙәтханаһы тип һанала. [[1421 йыл]]да төҙөлә башлаған, әммә (дөрөҫөрәге, уның башняһы) [[1893 йыл]]да ғына тулыһынса төҙөлгән. Соборҙың иң ҡыҙыҡлы йыһаздары — [[XVI быуат]] мебелдәре һәм витраждары. Улар бөтәһе лә XV быуатҡа тиерлек ҡарай, тик ғәһед күренештәре менән ике витражы күпкә һуңыраҡ, [[XIX быуат]]та башҡарылған. Архитектура күҙлегенән собор өс нефлы базилик булып тора.
* '''Ҡапҡалары менән цитглогге''' (сәғәт башняһы) Борон сәғәт башняһы ҡала нығытмаларының өлөшө булған, башняла ҡапҡалар бер нисә ҡала ҡапҡаһы булған. Башняның көнсығыш фасадында [[1530 йыл]]да ҡуйылған астрономик сәғәттәр урынлаштырылған. Сәғәттең механизмы әтәс, айыуҙар, Хронос фигураларын хәрәкәткә килтерә, улар сәғәт һайын тамаша башҡара. Шулай уҡ сәғәт йондоҙҙар хәрәкәтен һәм зодиак тамғаларын күрһәтә. Башта ул ҡаланың төп сәғәте һәм ваҡыт өлгөһө булған, башҡа барлыҡ сәғәттәр уның менән дөрөҫләнгән.
* '''Берн фонтаны'''. Бөтә донъяға билдәле берн фонтан-скважиналары. Һәр береһенең үҙенең күп йыллыҡ тарихы бар. [[:ru:1542|1542]] һәм [[1546 йыл]]дар араһында булған ағас фонтандар Берн өсөн типик булған скульптуралар менән таш фонтандарға алмаштырыла, күп өлөшө фрайбург скульпторы Ганс Гинг тарафынан төҙөлә.
* '''Беренграбен''' — йырын һәм ҡала үҙәгендә парк, унда Берндың тере геральдик символын һынландырған айыуҙар йәшәй.

: [[2009 йыл]]да Бернға президент ҡатыны Светлана Медведева Берн мэры Александр Челетҡа бүләк сифатында ике ҡара айыуҙы алып килә. Маша һәм Миша Рәсәй башлығының тарихта Швейцарияға беренсе визиты ваҡытында тантаналы ҡалаға тапшырыла<ref>{{Cite web|author=|datepublished=|url=WWW.swissinfo.ch/rus/животный-мир_печальная-история-миши-и-маши/38350182/|title="Медвежий ров" в Берне. Печальная история Миши и Маши}}</ref>.

* Изге Петр һәм Павел сиркәүе — реформациянан һуң ҡалала беренсе [[Католицизм|католик]] сиркәү.
* Иҫке Берн — Бөтә донъя мираҫы объекты.
* Берн ҡалаһында, интеллектуаль милектең Федераль институтында (IGE), бөтә донъянан 30 миллион патент һаҡлана. Бына бер нисә уйлап табыу миҫалы — ҡаптырма-молния, автоҡәләм, канцелярия төймәһе, саңғы таяғы өсөн тормоз, тиҙ ҡаптырыла торған саңғы ботинкалары<ref>{{Мәҡәлә|автор=Герберт Майер|заглавие=Швейцария|оригинал=|ссылка=|издание=|тип=|место=|год=1997|том=|номер=|страницы=}}</ref>.

=== Музейҙары ===
* ''Heimatmuseum Adelboden;''
* ''Heimatmuseum Attiswil;''
* Кефитурм музейы (''Ortsmuseum Kefiturm'');
* ''Bernische Stiftung für angewandte Kunst und Gestaltung;''
* Антиквариат коллекцияһы (''Antikensammlung'');

* Берндың тарихи музейы;
* Университет ботаника баҡсаһы; (''Botanischer Garten der Universität'')
* Альберт Эйнштейндың йорт-музейы;
* Хәрби музей (''Heilsarmee-Museum'');
* Кунстхалле;
* Швейцария Альптары музейы;
* Трамвай музейы;

== Туғандаш ҡалалар ==
{|
|
* {{Флаг|Россия}}, {{Флаг|Москва}} [[Мәскәү]], [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]]
* {{Флаг|Португалия}} [[Лиссабон]], [[Португалия]]
* {{Флаг|Испания}} [[Мадрид]], [[Испания]]
* {{Флаг|Андорра}} Андорра-ла-Велья, [[Андорра]]
* {{Флаг|Бельгия}} [[Брюссель]], [[Бельгия]]
* {{Флаг|Нидерланды}} [[Амстердам]], [[Нидерланд]]
* {{Флаг|Люксембург}} [[Люксембург]], [[Люксембург]]
* {{Флаг|Австрия}} [[Вена]], [[Австрия]]
* {{Флаг|Германия}}, {{Флаг|Берлин}} [[Берлин]], [[Германия]]
* {{Флаг|Чехия}} [[Прага]], [[Чехия]]
* {{Флаг|Польша}} [[Варшава]], [[Польша]]
* {{Флаг|Белоруссия}} [[Минск]], [[Беларусь|Белоруссия]]
* {{Флаг|Украина}} [[Днепр (ҡала)|Днепр]], [[Украина]]
* {{Флаг|Украина}} [[Киев]], [[Украина]]
* {{Флаг|Украина}} Кривой Рог, [[Украина]]
* {{Флаг|Молдавия}} [[Кишинёв]], [[Молдова|Молдавия]]
* {{Флаг|Румыния}} [[Бухарест]], [[Румыния]]
* {{Флаг|Болгария}} [[София]], [[Болгария]]
* {{Флаг|Венгрия}} [[Будапешт]], [[Венгрия]]
* {{Флаг|Греция}} [[Афина|Афины]], [[Греция]]
* {{Флаг|Македония}} [[Скопье]], [[Македония Республикаһы|Македония]]
* {{Флаг|Хорватия}} [[Загреб]], [[Хорватия]]
* {{Флаг|Сербия}} [[Белград]], [[Сербия]]
* {{Флаг|Босния и Герцеговина}} [[Сараево]], [[Босния һәм Герцеговина]]
|
* {{Флаг|Албания}} [[Тирана]], [[Албания]]
* {{Флаг|Норвегия}} [[Осло]], [[Норвегия]]
* {{Флаг|Швеция}} [[Стокгольм]], [[Швеция]]
* {{Флаг|Финляндия}} [[Хельсинки]], [[Финляндия]]
* {{Флаг|США}}, {{Флаг|Округ Колумбия}} [[Вашингтон (Колумбия федераль округы)|Вашингтон]], [[Америка Ҡушма Штаттары|АҠШ]]
* {{Флаг|США}}, {{Флаг|Нью-Йорк}} [[Нью-Йорк]], [[Америка Ҡушма Штаттары|АҠШ]]
* {{Флаг|США}}, {{Флаг|Массачусетс}} [[Бостон]], [[Америка Ҡушма Штаттары|АҠШ]]
* {{Флаг|США}}, {{Флаг|Флорида}} Майами, [[Америка Ҡушма Штаттары|АҠШ]]
* {{Флаг|США}}, {{Флаг|Луизиана}} Яңы Орлеан, [[Америка Ҡушма Штаттары|АҠШ]]
* {{Флаг|США}}, {{Флаг|Техас}} Хьюстон,
* {{Флаг|США}}, {{Флаг|Невада}} Лас-Вегас, [[Америка Ҡушма Штаттары|АҠШ]]
* {{Флаг|США}}, {{Флаг|Калифорния}} [[Лос-Анджелес]], [[Америка Ҡушма Штаттары|АҠШ]]
* {{Флаг|США}}, {{Флаг|Калифорния}} [[Сан-Франциско]], [[Америка Ҡушма Штаттары|АҠШ]]
* {{Флаг|США}}, {{Флаг|Калифорния}} Сан-Диего, [[Америка Ҡушма Штаттары|АҠШ]]
* {{Флаг|Канада}} Оттава, [[Канада]]
* {{Флаг|Канада}} [[Торонто]], [[Канада]]
* {{Флаг|Канада}} Квебек, [[Канада]]
* {{Флаг|Мексика}} [[Мехико]], [[Мексика]]
* {{Флаг|Мексика}} Гвадалахара, [[Мексика]]
* {{Флаг|Панама}} [[Панама]], [[Панама]]
* {{Флаг|Бразилия}} Бразилиа, [[Бразилия]]
* {{Флаг|Бразилия}} [[Рио-де-Жанейро]], [[Бразилия]]
* {{Флаг|Бразилия}} [[Сан-Паулу]], [[Бразилия]]
* {{Флаг|Бразилия}} Порту-Алегри, [[Бразилия]]
|
* {{Флаг|Египет}} [[Ҡаһирә|Каир]], [[Мысыр|Египет]]
* {{Флаг|Египет}} [[Искәндәриә|Александрия]], [[Мысыр|Египет]]
* {{Флаг|ЮАР}} Йоханнесбург, [[Көньяҡ Африка Республикаһы|ЮАР]]
* {{Флаг|Индия}} [[Дели]], [[Һиндостан|Индия]]
* {{Флаг|Пакистан}} [[Исламабад]], [[Пакистан]]
* {{Флаг|Таиланд}} [[Бангкок]], [[Таиланд]]
* {{Флаг|Мьянма}} Янгон, [[Мьянма]]
* {{Флаг|Вьетнам}} [[Ханой]], [[Вьетнам]]
* {{Флаг|Китай}} [[Пекин]], [[Ҡытай Халыҡ Республикаһы|Китай]]
* {{Флаг|Китай}} [[Шанхай]], [[Ҡытай Халыҡ Республикаһы|Китай]]
* {{Флаг|Китай}} [[Гонконг]], [[Ҡытай Халыҡ Республикаһы|Китай]]
* {{Флаг|Тайвань}} Тайбэй, Тайвань
* {{Флаг|Филиппины}} Манила, [[Филиппин]]ы
* {{Флаг|Индонезия}} [[Джакарта]], [[Индонезия]]
* {{Флаг|Австралия}} [[Сидней]], [[Австралия]]
* {{Флаг|Австралия}} Брисбен, [[Австралия]]
* {{Флаг|Австралия}} Аделаида, [[Австралия]]
* {{Флаг|Австралия}} [[Мельбурн]], [[Австралия]]
* {{Флаг|Австралия}} Перт, [[Австралия]]
* {{Флаг|Австралия}} Хобарт, [[Австралия]]
* {{Флаг|Новая Зеландия}} [[Веллингтон]], [[Яңы Зеландия|Новая Зеландия]]
* {{Флаг|Новая Зеландия}} Окленд, [[Яңы Зеландия|Новая Зеландия]]
* {{Флаг|Азербайджан}} Евлах, [[Әзербайжан|Азербайджан]]
|}

=== Партнёр ҡалалар ===
* {{Флаг|Франция}} [[Париж]], [[Франция]]
* {{Флаг|Украина}} Кривой Рог, [[Украина]]

== Иҫкәрмәләр ==
{{примечания}}

== Әҙәбиәт ==
* {{ВТ-ЭСБЕ|Берн, город}}
* Ronne Rokebrand. Zwitserland (серия путеводителей Dominicus, Нидерланды). 2002, <nowiki>ISBN 90-257-3331-X</nowiki>
* Inside guide: Switerland. Apa publications GmbH, 2001. <nowiki>ISBN 981-234-584-1</nowiki>

== Һылтанмалар ==
* [http://www.bern.ch Официальный сайт города Берн]
* [https://web.archive.org/web/20070928152910/http://www.geobern.ch/TBInternet/default.aspx?Show=Bern&Lang=en Интерактивная карта Берна]
* [http://www.swissworld.org/ru/geografija/goroda/ Берн Информация]
[[Категория:Европа баш ҡалалары]]
[[Категория:Швейцария ҡалалары]]