Гуцул аты битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Порода лошади
|name       = Гуцул аты
|image      = Hutsul Yasinia.jpg
|image_caption = Гуцул аты көтөүлектә
|height     = 139−145
|speed      =
|spree      = 
|country    = 
|breeding   = 
|year       = [[XIII быуат]]
|commons    = Karabakh horse
}}
'''Гуцул аты '''<ref>«Час і Події»: [http://www.chasipodii.net/article/5709/ Гуцульський кінь — окраса і гордість краю] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150610193741/http://www.chasipodii.net/article/5709/ |date=2015-06-10 }} {{ref-uk}}</ref><ref>Журнал «CITY LiFE»: [http://www.citylife.com.ua/index.php?id=31&tid=362&art=518 Де гуцул, там і кінь…] {{ref-uk}}</ref>, '''Гуцулик''' атамаһы менән билдәле<ref>Всеукраинский туристический журнал «Карпати. Туризм. Відпочинок»: [http://www.karpaty.net.ua/articles_13/guculyk.php Де гуцул, там і «гуцулик»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120120084026/http://www.karpaty.net.ua/articles_13/guculyk.php |date=2012-01-20 }}</ref>, йәки '''Гуцул''' — йорт аттарының таулы тоҡомо<ref>Закарпатье онлайн: [http://zakarpattya.net.ua/ukr-news-27425-Na-Zakarpatti-vidrodzhuyetsya-populyaciya-konej-guculskoyi-porody- На Закарпатті відроджується популяція коней гуцульської породи]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{ref-uk}}</ref>, [[Карпат тауҙары|Карпатта]] һәм ҡайһы бер Көнсығыш Европа илдәрендә үрсетәләр. Донъя генофондына ҡарай<ref>Международная Благотворительная Организация «Heifer Project Intrenational»: [http://www.heifer.org.ua/ukr/Our_Work/ss1.htm Василина наснажує гуцульську громаду] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100619005227/http://www.heifer.org.ua/ukr/Our_Work/ss1.htm |date=2010-06-19 }} {{ref-uk}}</ref>. [[1979 йыл]]да гуцул аттарына реликт тоҡом статусы бирелә һәм һаҡ аҫтына алына.

== Атамаһы ==
[[Файл:Huzulin 02.jpg|thumb|left|150px|Гуцул ҡатыны һыбай. «Bukowina in Wort und Bild» журналынан фото, [[Вена]], [[1898 йыл]]]]
Тоҡом исеме «Гуцул» һүҙенән алынған.<ref>Конный завод Гуцульских коней в Гладышове (Польша): [http://www.huculy.com.pl/?id=70449&location=f&msg=1&lang_id=PL Гуцулы и кони. Часть первая]</ref><ref>Конный завод Гуцульских коней в Гладышове (Польша): [http://www.huculy.com.pl/?id=39877&location=f&msg=1&lang_id=PL Гуцулы и кони. Часть вторая]</ref> Гуцул — Украиналағы этник төркөм, [[Ивано-Франковск өлкәһе|Ивано-Франковск]] һәм [[Черновцы өлкәһе|Черновцы]] өлкәләренең таулы райондарында, шулай уҡ, [[Карпат аръяғы өлкәһе|Карпат аръяғы]] өлкәһенең Рахов] районында йәшәйҙәр.

== Һүрәтләнеше ==
[[Файл:Zrebak konia huculskiego stadnina grodziec.jpg|thumb|225px|Ҡолон]]
Был аттар бейек түгел. Айғырҙарының (мундаһына тиклем) уртаса бейеклеге 139−145 см, ә бейәләренеке — 137—142 см.

Күкрәктәре бейек һәм киң. Башы ҡупшы, күҙҙәре ҙур, матур. Ҡолаҡтары бәләкәйерәк һәм хәрәкәтсән.

Муйын мускулдары ныҡ үҫешкән. Арҡаһы көслө. Арт һаны һәйбәт үҫешкән.

Тояҡтары ҙур түгел һәм ныҡ ҡаты. Шуға ла, был аттарҙы дағалау кәрәк түгел. Күпселегенең төҫө туры, арҡаһында ҡарағусҡыл һыҙаты була. Шулай уҡ, ҡола, ҡара, ерән, һоро төҫтәгеләре лә осрай.

Айырып торған билдәһе — һыртындағы һыҙат һәм ботондағы юлаҡтар.

== Килеп сығышы ==

Тоҡом ҡырағай карпат [[тарпан]]дарынан килеп сыҡҡан тип фаразлайҙар. Әммә башҡа төрлө ҡараштар ҙа бар.

* Береһе буйынса, гуцул пониһы гафлинг тамырҙарына эйә йәки [[ғәрәп аты]] тоҡомдарынан тип һанай. Был фараз гуцул һәм ғәрәп аттарының оҡшашлығына таяна: ҡойроҡтары оҙон, башының формаһы, дөйөм сандыры.

* Икенсе һәм дөрөҫлөккә яҡыныраҡ фараз буйынса, гуцул аттарының шәжәрәһе Галиция, Буковина һәм [[Венгрия]]ның төньяҡ өлөшөндәге йылҡы малдарына барып тоташа.

Гуцуль аттарының ата-бабалары — борон монгол аттары киң таралған [[Рәсәй]]ҙең көньяҡ-көнсығыш далаларынан тип һанайҙар.

Шулай уҡ, гуцул тоҡомоның ата-бабалары араһында норий тибындағы аттар ҙа бар ([[Рим империяһы]] аттарының туранан-тура тоҡомдары)<ref>[http://telegrafua.com/archive/249/3730/ Лошадиная фамилия]</ref>.

== Холҡо ==
Тыныс холоҡло лар. Һыбай йөрөүгә лә, еккегә лә баралар. Тәжрибәһеҙ кешегә лә етәккә иркен биреләләр. Ҡарышмайҙар.

== Тарихы ==

Гуцул аттары тураһында тәүге мәғлүмәттәр [[XIII быуат]]ҡа ҡарай. Ҡайһы бер сығанаҡта ул аттар тураһында ҡырағай һәм тиктормаҫ итеп һүрәтләнә.

Украинала беренсе яҙма сығанаҡтарҙы [[1603 йыл]]да, Дорогостайскийҙың «Гиппика» тигән китабында табып була. Унда гуцул аты хаҡында былай тип яҙылған: «Тыныс, тик ныҡ тибешә».

1856 йылда Радовец ат заводынан алыҫ түгел, гуцуль аттары өсөн Луцин ат заводы төҙөлә. Ул саҡта Карпат тауҙарының бер өлөшө [[Австро-Венгрия]] ҡулында була.

Император фарманы менән Карпатта гуцуль понилары араһында кавалерия өсөн аттар һайлау үткәрелә башлай. Шул мәлдән тоҡом китабы алып барыла башлай. Унда гуцуль аттарының бөтә нәҫел йүнәлештәре һүрәтләнгән шәжәрәһе яҙыла башлай. [[Икенсе донъя һуғышы]] гуцуль аттарының — популяцияһына ныҡ ҡырғын алып килә. Чехословакияла был тоҡом аттарынан 300 зат ҡына иҫән ҡала.

== Бөгөнгө көндә гуцуль аттары ==


=== Ҡулланыу ===

Көнсығыш Европа илдәрендә гуцуль тоҡомон<ref>«Закарпатье онлайн»: [http://zakarpattya.net.ua/ukr-news-2628-Na-zakarpatskii-Svalyavshyni-proishov-konkyrs-konei-gycylskoyi-porody На закарпатській Свалявщині пройшов конкурс коней гуцульської породи]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{ref-uk}}</ref><ref>«Новий Погляд»: [http://www.pohlyad.com/index.php?id=49&tx_ttnews%5BpS%5D=1262296800&tx_ttnews%5BpL%5D=31535999&tx_ttnews%5Barc%5D=1&tx_ttnews%5Btt_news%5D=2599&tx_ttnews%5BbackPid%5D=83&cHash=05aa160d7c Підкорювачі гірських вершин] {{ref-uk}}</ref><ref>Мукачево.net. Новости Закарпатья: [http://www.mukachevo.net/ua/news/view/10204-у-голубиному-вирощують-і-вдосконалюють-гуцульську-породу-коней У Голубиному вирощують і вдосконалюють гуцульську породу коней] {{ref-uk}}</ref> [[Конный спорт| ат спорты]], ауыл хужалығы<ref>Україна Молода: [http://www.umoloda.kiev.ua/print/84/45/11794/ Карпатський «горбоконик»] {{ref-uk}}</ref> һәм туризм өсөн<ref>Журнал «Віче»: [http://www.viche.info/journal/450/ Карпатами — на конях] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304131306/http://www.viche.info/journal/450/ |date=2016-03-04 }} {{ref-uk}}</ref>, шулай уҡ [[Гиппотерапия|гиппотерапия]] маҡсатында файҙаланалар.

=== Үрсетеү ===

Гуцуль тоҡомондағы атттарҙы үрсетеү өсөн Буштинола «селекцион үҙәк» булдырылған. Был үҙәк ошо йүнәлештәге эштәрен Карпат аръяғы өлкәһендәге Тячев һәм Хуст райондарында йәйелдегән<ref>Гуцульські коні в Закарпатті: [http://cintuselua.at.ua/ Парувальний пункт для гуцульської породи коней в Буштині] {{ref-uk}}</ref>.

Шундай уҡ пункт Карпат аръяғы өлкәһендәге Стеблёвкала алып барыла. Бөгөнгө көндә Украинала йылҡысылыҡ эштәре Новоалександровск йөк аты тоҡомо, украин һыбай тоҡомо, гуцуль тоҡомо үрсетеү менән шөғәлләнә.Был тоҡомдар украин йылҡысылығының алтын фондын тәшкил итә.

Әлеге көндә гуцуль тоҡомдарын үрсетеү менән күберәк [[Румыния]]ның Буковина регионында, шулай уҡ [[Венгрия]]ла һәм [[Словакия]] республикаһы райондарында шөғәлләнәләр. Һуңғы йылдарҙа был аттар Англияла ла ҙур һорау ҡаҙанған тоҡом булып тора.

== Шулай уҡ, ҡарағыҙ ==
{{Навигация}}
* [[Башҡорт аты]]

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}