Инйәр битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Река
 |Название                = Инйәр
  |Оригинальное название  = ({{lang-ru|Инзер}})
 |Изображение             = Inzer river.jpg
  |Ширина изображения     = 
  |Подпись                = [[Белорет районы]] Инйәрҙең Ғәбдөк ауылы янындағы  күренеше
 |Карта                   = Belaya_basin.png
  |Ширина карты           = 
  |Подпись карты          =  Ағиҙел бассейны
 |Длина                   = 307
 |Площадь бассейна        = 5 380
 |Бассейн                 = Эҫем (Ағиҙел ҡушылдығы)/Ағиҙел/Кама/Волга/Каспий диңгеҙе
 |Бассейн рек             = 
 |Расход воды             = 67,7
  |Место измерения        = тамағында
 |Исток                   = 
  |Местоположение истока  = [[Инйәр (Белорет районы)|Инйәр]] ҡсб
  |Высота истока          = 
  |s_lat_dir = N |s_lat_deg = 54 |s_lat_min = 14 |s_lat_sec = 12
  |s_lon_dir = E |s_lon_deg = 57 |s_lon_min = 34 |s_lon_sec = 24
 |Устье                   =  Эҫем (Ағиҙел ҡушылдығы)
  |Местоположение устья   = [[Асканыш]] ([[Иглин районы]])
  |Высота устья           = 
  |m_lat_dir = N |m_lat_deg = 54 |m_lat_min = 30 |m_lat_sec = 45
  |m_lon_dir = E |m_lon_deg = 56 |m_lon_min = 30 |m_lon_sec = 31
 |Уклон реки              = 
 |Страна                  = Рәсәй
  |Регион                 = Башҡортостан
 |Категория на Викискладе = Inzer River
}}
{{БМ|Инйәр (мәғәнәләр)}}
'''Инйәр''' — йылға, [[Эҫем (Ағиҙел ҡушылдығы)|Эҫемдең]] һул ҡушылдығы ([[Кама (йылға)|Кама йылғаһы]] бассейны). [[Башҡортостан]]дың [[Белорет районы|Белорет]] һәм [[Архангел районы|Архангел]] райондары аша аға. Башланған урыны — [[Инйәр (ауыл)|Белорет районы Инйәр]] ауылынан 1 километр төньяҡта урынлашҡан. [[Оло Инйәр]] менән [[Кесе Инйәр]] ҡушылып Инйәр йылғаһын барлыҡҡа килтерәләр. Энциклопедияларҙа Оло Инйәр ҡушылдыҡ түгел, ә Инйәр йылғаһының башы тип һанала<ref name="ReferenceA">{{БСЭ3|заглавие=Инзер (река в Башкирской АССР)}}</ref>

Оҙонлоғо — 307 километр. Инйәргә Төлмәй, Баҫыу, Аҫҡын кеүек эреле-ваҡлы бик күп йылғалар, шишмәләр, инештәр ҡоя.

[[Архангел районы|Архангел]], [[Иглин районы|Иглин]] һәм [[Ҡырмыҫҡалы районы|Ҡырмыҫҡалы]] райондары сигендә [[Эҫем (Ағиҙел ҡушылдығы)|Эҫем]] йылғаһына һул яҡтан ҡоя. Хәҙерге мәлдә бассейнының майҙаны 1030 км <sup>2</sup> иҫәпләнә, алтмыш йыллап элек иһә 1650 км<sup>2</sup>булған.

Кесе Инйәр [[Ямантау (тау)|Ямантау]] һырттарының көнбайышындағы Машаҡ һәм Нары тауҙары араһынан сыға ла, эргә-тирәләге һыуҙарҙы йыя-туплай, көньяҡҡа ағып китә. Ямантауҙың иң бейек түбәһе тапҡырынн тау ашаһында Ҡомарҙаҡ итәктәрендә икенсе Инйәр аға.  Ҡушылғандарына тиклем оҙонораҡ юл үткәне өсөн быныһын Оло Инйәр тип атағандар. Был ике йылға Инйәр ҡасабаһы эргәһендә ҡушыла.

[[Файл:Шарлама.jpg|thumb|left|300px|[[Абҙан (Архангел районы)|Абҙан]] ауылы эргәһендәге Инйәр йылғаһы ярында урынлашҡан шарлама.]]

Ике Инйәр ҙә оҙон тарлауыҡтар хасил итә,таулы өлөштә уларҙы суҡайышҡан ҡаялар, кәбәндәй таштар, ҡайын-ҡарағайҙар уратып алған.

Инйәрҙе Башҡортостандағы иң үҙенсәлекле йылға иткән сифаттарҙың береһе — уның шаршыларға (шарлауыҡ), тупһаларға бай булыуы. [[Белорет районы|Белорет районының]] [[Манышты]] ауылынан түбән, Инйәргә уңдан Төлмәй ҡушылған арала — иң ҙур тәүге тупһа, иң көслө тәүге шаршылаҡ. Ағым бик шәп бында, йылға ярайһы уҡ текәгә түбәнләй. Тағы ла бер ҙур шаршылыҡты үткәс, киң генә ятыуға сыға, тәрәнлеге 5—7 метрҙарға етә.

Йылғала [[бәрҙе]], [[суртан]], [[алабуға]], [[сабаҡ]] һәм башҡа балыҡтар осрай. 

[[Асы (Белорет районы)|Белорет районы Асы]] ауылы тирәһендә [[минераль һыу]] сығанаҡтары бик күп. Асынан түбәндәрәк Инйәр текә ҡаяларға барып терәлә лә ҡапыл көньяҡҡа борола, ошо урында эреле-ваҡлы [[мәмерйә|мәмерйәләр]] осрай.

[[File:Алһыу ҡаялар.jpg|thumb|Алһыу ҡаялар]]
[[Файл:Belaya basin.png|слева|мини|Ағиҙел йылғаһы бассейны]]

== Инйәр йылғаһында ҡыуғын ==
Совет осоронда башҡа транспорт булмау сәбәпле,Белорет районы леспромхоздары ҡыуғынға төшә ине. Инйәр йылғаһы ла ҡыуғын өсөн файҙаланылды. Ағасты ҡыштан яр буйына өйөп ҡуялар ҙа, яҙғы ташҡында һыуға тәгәрәтеп төшөрәләр, ҡыуғынсылар һал менән оҙатып баралар. Ағас ярға яғылып ҡалмаһын өсөн махсус яйланмалар - бондар ҡуялар ине. Билдәле бер урындарҙа ағасты тотоп алып ҡала торған ҡоролмалар - запандәр эшләнә. Был топонимикала ла сағылған - Белорет районында Кәртәле Запане тигән урын бар. Инйәр йылғаһы буйлап ҡыуғын ҡыуыу Белорет-Шишмә тимер юлы сафҡа ингәс бөтөрөлә. 

Ағасты һалламай ҡыуғынға ташлаған ысул уның күпләп батыуына, йылғаларҙың төбөнә йыйылыуына килтерә, юғалтыуҙар күп. Шуға күрә Рәсәй Федерацияһы Дәүләт Думаһы 1995 йылдың 18 октябрендә Һыу Кодексында ҡыуғындарҙы туҡтатыу тураһында статья  ҡабул итеп, ил буйынса ул туҡтатыла <ref>Транспорт леса. Учебник. т.2: «Лесосплав и судовые перевозки.» М. М. Овчиников, В. П. Полищук, Г. В. Григорьев</ref><ref>"Водный кодекс Российской Федерации" от 03.06.2006 N 74-ФЗ (ред. от 29.07.2017) Статья 48. Использование водных объектов для сплава древесины</ref>

== Ҡушылдыҡтары ==


Дәүләт һыу реестры мәғлүмәттәре буйынса ошондай ҡушылдыҡтары бар:
* 21 км: [[Аҫҡын]] йылғаһы 
* 34 км:[[Баҫыу]] йылғаһы 
* 66 км:[[Ырау (Инйәр ҡушылдығы)|Ырау]]  йылғаһы 
* 89 км: [[Һуҡояш]]  йылғаһы  (Сухояж)
* 95 км: [[Йөйәк (йылға)|Йөйәк йылғаһы]]
* 99 км: [[Һилеғорғо йылғаһы]]
* 106 км: [[Ҡуҫағаҙы]] йылғаһы 
* 108 км: [[Береш (Егән ҡушылдығы)|Береш]] йылғаһы 
* 115 км: [[Тоҙ]] йылғаһы 
* 126 км: [[Төлмәй (йылға)|Төлмәй йылғаһы]]
* 137 км: [[Кесе Инйәр]] йылғаһы 
* 142 км: Ноҡат йылғаһы 
* 149 км:[[Мәнәйер]] йылғаһы 
* [[Рәмәште (йылға)|Рәмәште]]<ref>[http://be.bashkirenergo.ru/refresh/archiv/200201230500/ ГОСУДАРСТВЕННЫЙ КОМИТЕТ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140527212346/http://be.bashkirenergo.ru/refresh/archiv/200201230500/ |date=2014-05-27 }}</ref><ref>[http://www.skitalets.ru/water/ural/inzer_melnik/ Река Большой Инзер — река Малый Инзер — река Лемеза. Отчет о походе III к.с. Автор — Мельников Вадим] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171219153731/http://www.skitalets.ru/water/ural/inzer_melnik/ |date=2017-12-19 }}</ref>

* 183 км: [[Ҡаҙмаш]] йылғаһы 
* 199 км: [[Ҡалашты]] йылғаһы 
* 208 км: Киҫкәнеште йылғаһы 
* 239 км: [[Һүренйәк]] йылғаһы 
* 11 км: [[Юша (йылға)|Юша]] йылғаһы

Был реестрҙа күрһәтелмәгән [[Бирйән йылғаһы]] бар.

== Этимологияһы ==
Төрки һәм монгол телдәрендәге ''инйәр/ингәр'',- ''ангар'' тигән һүҙҙән килеп сыҡҡан тип фараз итәләр. Ангар -  `тау араһы, тарлауыҡ, үҙән` <ref>(Русско-башкирский словарь водных объектов РБ / Составители: Хисаметдинова Ф. Г., Шакуров Р. З. — Уфа, 2005.).</ref>

== Әҙәбиәт ==
* Башҡортостан: Ҡыҫҡаса энциклопедия. Урыҫсанан тулыландырылған һәм төҙәтелгән тәржемәһе / Баш мөхәррир Рәшит Шәкүр|Р. З.Шәкүров. Өфө: Башҡорт энциклопедияһы дәүләт ғилми нәшриәте, 1997. 696 бит, һүрәттәре менән.
* Аҫылғужа Баһуманов. Башҡортостан календары 2008 йылға.
*Гүзәл Ситдиҡова. Үҙ Ҡояшым, Үҙ Айым. "Егет юлда һыналыр" бүлеге - Өфө, 2002. -187-190 биттәр
*Ринат Шәйбәков.Тау йылғаһы ярһыу аға. "Ағиҙел", 2020, 3.-26-63 биттәр

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}
== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|86603}}

[[Категория:Инйәр]]
[[Категория:Кама бассейны округы йылғалары]]
[[Категория:Белорет районы йылғалары]]
[[Категория:Архангел районы йылғалары]]
[[Категория:Эҫем ҡушылдыҡтары]]
[[Категория:Башҡортостанда туризм]]