Киншаса битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{НП
 |статус                  = ҡала 
 |русское название        = Киншаса 
 |оригинальное название   = Kinshasa 
 |страна                  = Демократик Республика Конго 
 |герб                    = Coat of arms of Kinshasa.svg 
 |флаг                    = Kinshasa Flag.svg 
 |ширина герба            = 
 |ширина флага            = 
  |lat_dir = S 
  |lat_deg = 4 
  |lat_min = 19 
  |lat_sec = 54 
  |lon_dir = E 
  |lon_deg = 15 
  |lon_min = 18 
  |lon_sec = 50 
  |CoordAddon =type:city(7787832)_region:CD 
 |размер карты страны     = 250 
 |размер карты региона    =  
 |размер карты района     =  
 |вид региона             = Демократик Республика Конгоның административ бүленеше{{!}}Провинция 
 |регион                  = Киншаса (провинция){{!}}Киншаса 
 |регион в таблице        =  
 |вид района              =  
 |район                   =  
 |район в таблице         =  
 |внутреннее деление      =  
 |вид главы               = губернатор 
 |глава                   = [[Кимбута, Андре|Андре Кимбута Янго]] <br>(2007 йыл 16 марттан башлап) 
 |дата основания          = 1881 
 |первое упоминание       =  
 |прежние имена           = {{НП-ПН|1966|Леопольдвиль}} 
 |статус с                =  
 |площадь                 = 9965 
 |вид высоты              = 
 |высота центра НП        = 240 
 |климат                  =  
 |официальный язык        = француз 
 |официальный язык-ref    =  
 |население               = 10 076 099<ref>http://www.dsrp-rdc.org/documents/Monographies_Provinciales/Monographie%20de%20la%20Province%20de%20Kinshasa.swf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070209114927/http://www.dsrp-rdc.org/documents/Monographies_Provinciales/Monographie%20de%20la%20Province%20de%20Kinshasa.swf |date=2007-02-09 }}</ref> 
 |год переписи            = 2009 
 |плотность               = 955 
 |агломерация             =  
 |национальный состав     =  
 |конфессиональный состав =  
 |этнохороним             = киншасалылар 
 |часовой пояс            = +1 
 |DST                     =  
 |телефонный код          = 24312 
 |почтовый индекс         =   
 |почтовые индексы        = 
 |автомобильный код       =   
 |вид идентификатора      =   
 |цифровой идентификатор  =  
 |категория в Commons     = Kinshasa 
 |сайт                    = http://www.kinshasa.cd/ 
 |язык сайта              = fr 
 |язык сайта 2            =  
 |язык сайта 3            = 
 |язык сайта 4            = 
 |язык сайта 5            = 
}}

'''Киншаса''' — [[Конго Демократик Республикаһы]]ның баш ҡалаһы. [[Конго (йылға)|Конго]] йылғаһы буйында, [[Конго Республикаһы]]ның баш ҡалаһы [[Браззавиль]] ҡаршыһында урынлашҡан. Ҡала агломерацияһының [[2012 йыл]]да халҡы {{Число|14740000}} кеше тәшкил итһә лә, уның территорияһының 60%-ы кеше һирәк ултырған ауыл еренә тура килә, ул да административ сиктәргә эләгә. Тығыҙ ултырған ҡала райондары провинцияның көнбайышында ҙур булмаған өлөшөн биләй<ref>{{cite web |url=http://www.kinshasa.cd/index.php?option=com_docman&Itemid=141&task=doc_download&gid=1 |title=Programme du Gouvernement, Provincial de Kinshasa, 2007—2011 |accessdate=2010-02-25 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20081228123531/http://www.kinshasa.cd/index.php?option=com_docman&Itemid=141&task=doc_download&gid=1 |archivedate=2008-12-28 |deadlink=yes }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081228123531/http://www.kinshasa.cd/index.php?option=com_docman&Itemid=141&task=doc_download&gid=1 |date=2008-12-28 }}</ref>.

Киншаса халыҡ һаны буйынса [[Африка]]ла, [[Лагос]]тан һәм [[Ҡаһирә]]нән ҡала, икенсе ҡала иҫәпләнә. Ул шулай уҡ донъяла француз телле халыҡ һаны буйынса беренсе урында тора ([[Париж]]ды үтеп китеп). Киншаса халҡының күп өлөшө теге йәки был кимәлдә француз телен белһә лә, ул башлыса яҙма телдә ҡулланыла. Баш ҡаланың өҫтөнлөклө һөйләш теле — [[лингала]], банту телдәре төркөмөнә ҡарай.

Фараздар буйынса, 2100 йылда ҡалала 83,5 млн кеше йәшәйәсәк<ref>{{Статья|ссылка=https://vokrugsveta.ua/ratings/k-2100-godu-eti-goroda-stanut-krupnejshimi-po-chislennosti-naseleniya-29-06-2017|заглавие=К 2100 году эти города станут крупнейшими по численности населения|год=2017|издание=[[Вокруг света]]|тип=журнал|месяц=6|число=29|issn=0321-0669}}</ref>.

== Этимологияһы ==
1881 йылда Генри Мортон Стэнли тарафынан хәрби постҡа нигеҙ һалына һәм шул саҡтағы Бельгия короле Леопольд II хөрмәтенә ''Леопольдвиль'' ({{lang-fr|ville}} — «ҡала») тип атала. 1966 йылда топонимияны африкалаштырыу процесында күптән заманса ҡалаға берләшкән батеке ҡәбиләһе ауылы атамаһы буйынса ''Киншаса'' тип атала{{sfn|Поспелов|2002|с=202}}.

== Физик-географик ҡылыҡһырлама ==
[[Файл:Kinshasa Congo.jpg|thumb|290px|left|Киншаса һәм [[Конго (йылға)|Конго йылғаһына күренеш]]]]
Киншаса — киҫкен ҡапма-ҡаршылыҡтар ҡалаһы, бында бай райондар, сауҙа зоналары һәм өс университет ныҡ ярлы өйҙәр менән күршеләш тора. Ҡала Браззавиль ҡаршыһында Конго йылғаһының көньяҡ яры буйлап урынлашҡан. Был донъяла йылғаның ҡаршы ярҙарында урынлашҡан ике баш ҡаланың туранан-тура бер-береһенә ҡараған берҙән-бер урыны.

Конго йылғаһы Африкала Нилдан ҡала икенсе, шул уҡ ваҡытта континентта иң тулы һыулы йылға булып тора, (был күрһәткес буйынса донъяла ул [[Амазонка]]нан ғына ҡалыша).

== Климаты ==
Киншаса климаты ҡыҫҡа ҡоро (июнь — сентябрь) һәм йылдың ҡалған өлөшөндә ямғырҙар миҙгеле менән субэкваториаль. Миҙгел-ара тирбәлеүҙәр аҙ беленә (ғинуарҙа уртаса температура — +26 °С, [[июль|июлдә]] — +22,5 °С), яуым-төшөмдә күберәк беленә. Йылдың күп өлөшөндә эҫе булһа ла (ҡоро миҙгелдән тыш, ул саҡта саҡ ҡына һалҡыныраҡ була, температура +36 °С юғары күтәрелмәй. Шулай уҡ температура +14&nbsp;°C төшмәй.
{{Климат местности
|Положение = Киншаса
|Место_род = Киншаса
|Источник = BBC Weather<ref>{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/weather/2314302|title=Average Conditions Kinshasa, Congo Democratic Republic|accessdate=2013-05-05|publisher=BBC Weather|archiveurl=https://www.webcitation.org/6GW5pUMJc?url=http://www.bbc.co.uk/weather/2314302|archivedate=2013-05-10}}</ref>
|Янв_а_макс = 36
|Фев_а_макс = 36
|Мар_а_макс = 36
|Апр_а_макс = 36
|Май_а_макс = 35
|Июн_а_макс = 34
|Июл_а_макс = 32
|Авг_а_макс = 35
|Сен_а_макс = 36
|Окт_а_макс = 36
|Ноя_а_макс = 34
|Дек_а_макс = 36
|Янв_ср_макс = 31
|Фев_ср_макс = 31
|Мар_ср_макс = 32
|Апр_ср_макс = 32
|Май_ср_макс = 31
|Июн_ср_макс = 29
|Июл_ср_макс = 27
|Авг_ср_макс = 29
|Сен_ср_макс = 31
|Окт_ср_макс = 31
|Ноя_ср_макс = 31
|Дек_ср_макс = 30
|Янв_ср_мин = 21
|Фев_ср_мин = 22
|Мар_ср_мин = 22
|Апр_ср_мин = 22
|Май_ср_мин = 22
|Июн_ср_мин = 19
|Июл_ср_мин = 18
|Авг_ср_мин = 18
|Сен_ср_мин = 20
|Окт_ср_мин = 21
|Ноя_ср_мин = 22
|Дек_ср_мин = 21
|Янв_а_мин = 18
|Фев_а_мин = 18
|Мар_а_мин = 18
|Апр_а_мин = 19
|Май_а_мин = 18
|Июн_а_мин = 15
|Июл_а_мин = 14
|Авг_а_мин = 14
|Сен_а_мин = 16
|Окт_а_мин = 15
|Ноя_а_мин = 17
|Дек_а_мин = 17
|Янв_ср_осад = 135
|Фев_ср_осад = 145
|Мар_ср_осад = 196
|Апр_ср_осад = 196
|Май_ср_осад = 159
|Июн_ср_осад = 8
|Июл_ср_осад = 3
|Авг_ср_осад = 3
|Сен_ср_осад = 30
|Окт_ср_осад = 119
|Ноя_ср_осад = 222
|Дек_ср_осад = 142
}}

== Тарихы ==
[[Файл:Boulevard du 30 juin, Kinshasa.jpg|thumb|30 июнь бульвары]]
Хәҙерге Киншаса территорияһына килгән беренсе европалылар [[XV быуат]]та португалдар була. Әммә Конгоны колониялаштырыуҙа бельгиялылар алдан өлгөрә, уларға урындағы феодаль дәүләттәрҙә үҙ-ара талаштар булышлыҡ итә. Хәҙерге Киншаса урынындағы ҡалаға 1881 йылда күренекле Африка тикшеренеүсеһе Генри Мортон Стэнли нигеҙ һала, ҡала сауҙа порты булараҡ төҙөлә. Башта ҡала Бельгия короле Леопольд II хөрмәтенә Леопольдвиль тип атала, короллеккә Конго Демократик Республикаһы урынлашҡан киң ерҙәр ҡараған.

Ҡала Конго йылғаһында Ливингстон шарлауығынан (Леопольдвилдән 300 км түбәндә тупһалар серияһы) юғары урынлашҡан беренсе караптар порты була һәм ҡаланың үҫешенә булышлыҡ итә. Тәүге ваҡыттарҙа тауарҙарҙы караптарҙа Матадиға — яр буйынан 150 км алыҫлыҡта һәм тупһаларҙан түбән ятҡан ҡалаға килтерелгән, ә аҙаҡ уларҙы йөк ташыусылар Леопольдвилгә тиклем алып барған. 1898 йылда Матади һәм Киншаса араһында төҙөлгән йөк тимер юлы тауарҙы илдең төпкөлөнә тиклем тиҙерәк һәм осһоҙға еткерергә мөмкинлек бирә, был Леопольдвилдең тиҙ үҫешенә нигеҙ булып хеҙмәт итә. 1920 йылға ҡала шул тиклем үҫешә, хатта Конго йылғаһы тамағында урынлашҡан [[Бома]] ҡалаһын алмаштырып, Бельгия Конгоһының баш ҡалаһы булып китә.
[[Файл:Nikolay drozlov zaire 1975.jpg|thumb|Киншаса 1975 йылда. Фотографияла — Дроздов Николай Николаевич]]
Бельгия Конгоһы [[Бельгия]]нан бойондороҡһоҙлоҡ алғас (1960 йылдың 30 июне), [[нидерланд теле]] рәсми статусын юғалта. 1965 йылда дәүләт түңкәрелеше һөҙөмтәһендә, Конгола власҡа Мобуту Сесе Секо килә. Көнбайыштың йоғонтоһон кәметеү өсөн, ул исемдәр һәм атамаларҙы африкалаштырыу сәйәсәтен үткәрә башлай. 1966 йылда Леопольдвилгә '''Киншаса''' атамаһы бирелә — элек ҡала ситендә урынлашҡан ауыл исеме буйынса. Мобуту ваҡытында бәхет эҙләп сығып киткән йәки этник таҙартыуҙарҙан ҡасып китеп, ҡабат ҡайтҡан күскенселәр иҫәбенә тиҙ ҙурая. Ҡала борондан батеке һәм бахумбу ҡәбиләләренә ҡараған территорияла урынлашһа ла, Киншасала этник-ара аралашыу теле булып ([[лингва франка]]) [[лингала]] теле тора.

1974 йылда Киншасала Джордж Форман һәм [[Мөхәммәт Али]] араһында бокс ярышы уҙа, унда Али көнәркәше өҫтөнән еңеү яулай һәм ауыр үлсәмдә чемпион титулын кире ала.

1975 йылда ҡалала Тәбиғәт һәм тәбиғәт ресурстарын һаҡлау буйынса халыҡ-ара союзының XII Генераль ассамблеяһы (МСОП) үтә.

== Административ-территориаль бүленеше ==
Киншаса бер үк ваҡытта ҡала ла ({{lang-fr2|ville}}), Конго Демократик Республикаһының 26 провинцияһының (өлкәһенең) береһе булып та тора. ({{lang-fr2|province}}). Провинция үҙе 24 коммунанан торған 4 округҡа бүленә, шулай итеп, 4-се кимәлдәге административ-территориаль берәмек булып тора.
[[Файл:Kinshasa districts.svg|450px|right|thumb|Киншаса округтары: Лукунга, Фуна, Мон-Амба, Тсангу.]]
{| id="kinshasa" cellspacing=0 style="width: 200px; margin: 0 0 5px 1em;clean: center; background-color:#f7f8ff; padding:5px; border:1px solid #8888aa; border-right-width: 2px; border-bottom-width: 2px; line-height: 1.5em"
| style="padding: 0.5em" |
{| align="center" style="background-color: #ccccff" width="95%"
| align="center" width="100%" | '''Киншасаның 24 коммунаһы<br>'''
| style="padding: 5px 10px 5px 5px" |
|}
|-
|
<div style="width:100%;position:relative;text-align:left">[[Файл:Kinshasa-communes.svg|500px|]]
<!-- centre-ville -->
<div style="position:absolute; font-size:12px; border:none ;left:50px; top:22px;">Браззавиль</div>
<div style="position:absolute; font-size:12px; border:none ;left:155px; top:42px">''Конго (йылға)''</div>
<div style="position:absolute; font-size:11px; border:none ;left:260px; top:66px">'' Малебо бөгөлө''</div>
<div style="position:absolute; font-size:11px; border:none; left:30px; top:90px; text-align:center;">''Нгалиема (ҡултыҡ)''</div>
<div style="position:absolute; font-size:11px; border:none; left:112px; top:86px">Гомбе</div>
<div style="position:absolute; font-size:11px; border:none; left:180px; top:95px">Барумбу</div>
<div style="position:absolute; font-size:11px; border:none; left:152px; top:105px">Киншаса (коммуна)</div>
<div style="position:absolute; font-size:11px; border:none; left:140px; top:120px">Лингвала</div>
<div style="position:absolute; font-size:11px; border:none; left:148px; top:143px">Каса-Вубу (коммуна)</div>
<div style="position:absolute; font-size:11px; border:none; left:130px; top:171px">Нгири-Нгири</div>
<div style="position:absolute; font-size:11px; border:none; left:172px; top:160px">Каламу</div>
<div style="position:absolute; font-size:11px; border:none; left:100px; top:134px">Бандалунгва</div>
<div style="position:absolute; font-size:11px; border:none; left:70px; top:120px">Кинтамбо</div>
<div style="position:absolute; font-size:11px; border:none; left:25px; top:180px">Нгалиема (коммуна)</div>
<div style="position:absolute; font-size:11px; border:none; left:100px; top:243px">Селембао</div>
<div style="position:absolute; font-size:11px; border:none; left:120px; top:200px">Бумбу</div>
<div style="position:absolute; font-size:11px; border:none; left:150px; top:220px">Макала</div>
<div style="position:absolute; font-size:11px; border:none; left:185px; top:210px">Нгаба</div>
<div style="position:absolute; font-size:11px; border:none; left:170px; top:257px">Лемба</div>
<div style="position:absolute; font-size:11px; border:none; left:220px; top:143px">Лимете</div>
<div style="position:absolute; font-size:11px; border:none; left:238px; top:230px">Матете</div>
<div style="position:absolute; font-size:11px; border:none; left:212px; top:280px">Кисенсо</div>
<div style="position:absolute; font-size:11px; border:none; left:325px; top:205px">Масина</div>
<div style="position:absolute; font-size:11px; border:none; left:281px; top:255px">Нджили (коммуна)</div>
<div style="position:absolute; font-size:11px; border:none; left:325px; top:280px">Кимбансеке</div>
<div style="position:absolute; font-size:11px; border:none; left:425px; top:243px">Нселе</div>
<div style="position:absolute; font-size:11px; border:none; left:140px; top:315px">Мон-Нгафула</div>
<!-- carte provinciale -->
<div style="position:absolute; font-size:11px; border:none; left:402px; top:30px">Нселе</div>
<div style="position:absolute; font-size:11px; border:none; left:420px; top:12px">Малуку</div>
</div>
|-
|
<div style="font-size:11px;"><center>Сокращения:<br>К.-В. — Каса-Вубу,<br>Линг. — Лингвала,<br>Нг.-Нг. — Нгири-Нгири</center> </div>
|}

== Халҡы ==
Киншаса халҡы [[1994 йыл]]ға 4,6 млн кеше, 2012 йылға 9 464 000 кеше тәшкил итә.

{| border="1" style="margin:1em;border-collapse:collapse;"
|+ '''Киншасала демографик үҫеш'''<ref>{{cite web |url = http://www.library.uu.nl/wesp/populstat/Africa/congokit.htm |title = Populstat |archiveurl = https://web.archive.org/web/20060502174052/http://www.library.uu.nl/wesp/populstat/Africa/congokit.htm |archivedate = 2006-05-02 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060502174052/http://www.library.uu.nl/wesp/populstat/Africa/congokit.htm |date=2006-05-02 }}</ref>
| valign="top" |
{|
! style="background:#efefef;" | Йыл
! style="background:#efefef;" | Халҡы
|-----
| 1920 || align="right" | {{formatnum:1600}}
|-----
| 1936 || align="right" | {{formatnum:40300}}
|-----
| 1938 || align="right" | {{formatnum:35900}}
|-----
| 1939 || align="right" | {{formatnum:42000}}
|-----
| 1947 || align="right" | {{formatnum:126100}}
|-----
| 1957 || align="right" | {{formatnum:299800}}
|-----
| 1959 || align="right" | {{formatnum:402500}}
|-----
| 1967 || align="right" | {{formatnum:901520}}
|-----
| 1968 || align="right" | {{formatnum:1052500}}
|-
|1970
|{{formatnum:1323039}}
|}
| valign="top" |
{|
! style="background:#efefef;" | Йыл
! style="background:#efefef;" | Халҡы
|-----
| 1974 || align="right" | {{formatnum:1990700}}
|-----
| 1976 || align="right" | {{formatnum:2443900}}
|-----
| 1984 || align="right" | {{formatnum:2664309}}
|-----
| 1991 || align="right" | {{formatnum:3804000}}
|-----
| 1994 || align="right" | {{formatnum:4655313}}
|-----
| 2003 || align="right" | {{formatnum:6786000}}
|-----
| 2005 || align="right" | {{formatnum:7500000}}
|-----
| 2012 || align="right" | {{formatnum:9464000}}
|-----
| 2021 || align="right" | 14 740 000
|}
|-
|}
Киншасала йәшәү кимәле бик түбән. Ҡала, 1991 һәм 1993 йылдарҙа илдә булып үткән бер яҡтан күпләп талауҙарҙы, һуңынан граждандар һуғышы эҙемтәләрен, икенсе яҡтан халыҡтың тормош тағы ла насарыраҡ булған ауыл ерҙәренән тәбиғи миграцияһын кисерә, сөнки ҡалала ниндәй булһа ла эш табыу мөмкинлеге бар. Ҡарауһыҙ балаларға ярҙам итеү буйынса эшмәкәрлекте координациялаған Конго ойошмаһының мәғариф хеҙмәткәрҙәре селтәре мәғлүмәттәренә ярашлы ({{lang-fr|Réseaux des éducateurs des enfants et jeunes de la rue (REEJER)}}), Киншасала 2006 йылда 14 меңгә яҡын ҡарауһыҙ бала иҫәпләнгән. Иң насар райондар булып Масина, Кимбансеке һәм Лимете тора<ref>[http://reejer.org/ Официальный сайт REEJER]{{ref-fr}}</ref>.

Ҡалала халыҡтың ярлылығы менән бәйле енәйәтселек проблемалары бар. Киншасала 1959 йылда [[ВИЧ]]-1 («М» төркөмөнән) торған ҡандың иң иртә өлгөһө асыҡланған<ref>{{cite web|url=http://www.rusbiotech.ru/article/dspid.php|title=Дню борьбы со СПИДом - достойные проводы!|author=Дмитрий Чеботаев|publisher=rusbiotech.ru|accessdate=2013-05-05|archiveurl=|archivedate=}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110217113346/http://www.rusbiotech.ru/article/dspid.php |date=2011-02-17 }}</ref>. [[Синдром приобретённого иммунного дефицита|СПИД]] менән көрәш бөтә Конго Демократик Республикаһында ла, шулай уҡ Киншасала ла иң мөһим проблемаларҙың береһе булып тора<ref>{{cite web|url=http://www.un.org/russian/news/story.asp?NewsID=13556#.UYZ277UqzHk|title=Джозеф Кабила пообещал вырастить в ДРК новое поколение, свободное от СПИДа|date=2010-05-11|publisher=Центр новостей ООН|lang=ru|accessdate=2013-05-05|archiveurl=https://www.webcitation.org/6GW5wWG41?url=http://www.un.org/russian/news/story.asp?NewsID=13556#.UYZ277UqzHk|archivedate=2013-05-10}}</ref>.

== Транспорт ==
[[Файл:Aéroport International de N'djili Kinshasa(A).JPG|thumb|right|220px|Н’джили аэропорты]]
Киншаса — Конго йылғаһының һул ярындағы порт. Киншаса районында йылға '''Заир''' тип тә атала, ул үҙенең бассейнының күп өлөшө дауамында мөһим транспорт артерияһы булып тора. Конгоның күп кенә ҡушылдыҡтары ла шулай уҡ караптар йөрөрлөк. Эре йылға баржалары Киншаса һәм Кисангани (баш ҡаланан 1300 км алыҫлыҡта) араһында йөрөй. Киншаса һәм Браззавиль араһында паром кисеүе бар.

Тимер юлы Киншасаны илдең башҡа төбәктәре һәм сит ил менән бәйләй. [[Н’джили (аэропорт)|Н’джили]] аэропорты Конго Демократик Республикаһында иң ҙуры. Әммә аэропорт инфраструктураһы башлыса колониаль ваҡыттан алып яңыртылмаған.

1955—1959 йылдарҙа ҡалала [[гиробус]] эшләгән.{{Нет АИ|9|08|2017}}

== Сәнәғәт ==
Ҡалала туҡыу, аҙыҡ-тәм, химия сәнәғәте, машиналар төҙөү, химия сәнәғәте, машиналар эшләү һәм металл эшкәртеү, мото- һәм велозаводтар, карап төҙөү, карап ремонтлау, ағас эшкәртеү, төҙөлөш материалдары  заводтары бар.

Конго йылғаһы гидроэлектроэнергияның мөһим сығанағы булып тора, потенциаль рәүештә ул бөтә Африканың әлеге эквивалентлы яртыһына торошло электр энергияһы производствоһын тәьмин итә алыр ине<ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/2007/06/19/business/worldbusiness/19iht-rnrghydro.1.6204822.html|title=Giant dam projects aim to transform African power supplies|accessdate=2013-05-05|work=New York Times|first=Sarah J.|last=Wachter|date=2007-06-19}}</ref>.

Ҡалала Африка Тимер юлдары союзының штаб-фатиры урынлашҡан<ref>{{Книга|ссылка=https://www.worldcat.org/oclc/33866410|заглавие=Железнодорожный транспорт: энциклопедия|год=1994|место=[[Москва]]|издательство=[[Большая российская энциклопедия (издательство)|Большая российская энциклопедия]]|страниц=559 pages|isbn=5-85270-115-7, 978-5-85270-115-2}}</ref>.

== Мәҙәниәт һәм мәғариф ==
 
Киншасала илдең [[Национальный университет (Киншаса)|Милли университеты]], [[Национальный педагогический университет (Киншаса)|Милли педагогия университеты]], [[Национальная академия изящных искусств (Киншаса)|Милли нәфис сәнғәт академияһы]], Урындағы көнкүреш музейы, Милли асыҡ китапхана урынлашҡан.

Киншаса университеты 1954 йылда Лованиум Университетының бер бүлексәһе кеүек ойошторола, 1971 йылда Милли Заир университетына нигеҙ һалына ({{lang-fr|Université Nationale du Zaïre, UNAZA}}), ул 1981 йылда өс өлөшкә — Киншаса Университетының үҙе, шулай уҡ Кисангани Университетына һәм Лубумбаши Университетына бүленә.

1958 йылда Лованиум Университеты йәнәшендә Африкала беренсе ядро реакторы төҙөлә.

1967 йылда Африка союзы уның янында ядро тикшеренеүҙәренең Төбәк үҙәген ойоштора. Әлеге ваҡытта Үҙәктә ике ядро реакторы бар, TRICO I һәм TRICO II, улар фәнни тикшеренеүҙәр өсөн ҡулланыла<ref>{{cite web|url=http://www.unikin.cd/index.php?page=crn-k|title=Centre Régional d’Etudes Nucléaires de Kinshasa|date=2010-05|publisher=Университет Киншасы|lang=fr|accessdate=2013-05-05|archiveurl=https://www.webcitation.org/6GW5xfhDn?url=http://www.unikin.cd/index.php?page=crn-k|archivedate=2013-05-10}}</ref>.

== Спорт ==
Киншасала иң популяр спорт төрҙәре — футбол һәм баскетбол. Баш ҡала илдең ике мөһим футбол үҙәгенең береһе. Өс титуллы клубтарҙың икеһе Киншаса өсөн сығыш яһай — «Вита» һәм «Мотема Пембе» (12 тапҡыр Заирҙың/ДРК чемпиондары). Конго Демократик Республикаһы чемпионатында («Линафут») әлеге мәлдә 14 ҡатнашыусы, өс клуб («Вита», «Мотема Пембе» һәм «Ройолу») Киншаса өсөн сығыш яһай.

1938 йылда ойошторолған «Дранонс» футбол командаһы чемпионатта дүрт тапҡыр еңеү яулай, биш тапҡыр Конго ДР Кубогына эйә була һәм ике тапҡыр Африка Чемпиондары Кубогы финалына етә (хәҙер турнир — КАФ Чемпиондары лигаһы тип атала). «Содиграф» футбол клубы Конго ДР Кубогына эйә була һәм КАФ Чемпиондары лигаһы финалына етә. Киншасанан башҡа команда «Калому» дүрт тапҡыр Конго ДР Кубогына эйә була.

«Стад де Мартир» стадионы 80 мең тамашасыны һыйҙыра һәм Конго ДР милли йыйылма командаһының, «Вита» һәм «Мотема Пембе» клубтарының йорт аренаһы булып тора. 24 мең кеше һыйҙырышлы «24 ноябрь» стадионы «Дранонс» командаһы өсөн йорт аренаһы булып тора.

Киншасанан сыҡҡан күп билдәле футболсылар: уйынсылар Франция йыйылмаһы вратары Стив Манданда, ярымһаҡсылар Клод Макелеле һәм Рио Мавуба, һөжүм итеүсе Пеги Люйиндюла, Португалия йыйымла клмандаһында Жозе Бозингва сығыш яһай, Швейцария йыйылма командаһында Блез Нкуфо, ә Бельгия йыйылма командаһы составында Мбо Мпенза уйнай. Европа футболында билдәлелекте үҙенең гражданлығын алмаштырмаһа ла, Конго ДР йыйылмаһы өсөн сығыш яһаусы: һөжүм итеүселәр Ломана Трезор Луа-Луа, Дьёмерси Мбокани, [[Рәсәй]]ҙә һаҡсылар Жерар Мукунку, ә [[Украина]]ла — Эрве Нзело-Лемби.

1974 йылда Киншасала [[Мөхәммәт Али]] менән Джордж Форман араһында бокс алышы үтә, ул аҙаҡ «Джунглиҙа гөрһөлдәү» тигән исем ала.

Тыуған Киншасаһында 1990—2000 йылдарҙа Милли баскетбол ассоциацияһы йондоҙо Дикембе Мутомбо баскетбол менән шөғөлләнә башлай.

== Киң мәғлүмәт саралары ==
; Ваҡытлы матбуғат (француз телендә)
* «Кайе экономик э сосьо» ({{lang-fr2|Cahiers économiques et sociaux}} — «Ведомости по экономическим и социальным вопросам»). Квартал һайын донъя күреүсе журнал, Милли университет тарафынан нәшер ителә.
* «Конго-Африка» ({{lang-fr2|Congo-Afrique}} — «Конго-Африка»). Иҡтисад һәм мәҙәниәт мәсьәләләре буйынса айлыҡ журнал. Социаль тормош тикшеренеү үҙәге тарафынан нәшер ителә.
* «Потансьель» ({{lang-fr2|Potentiel}} — «Потенциал»). Көндәлек гәзит.
* «Элима» ({{lang-fr2|Elima}}). Көндәлек киске гәзит.

; Мәғлүмәт агентлыҡтары
* Конго матбуғат агентлығы ({{lang-fr2|Agence Congolaise de Presse — ACP}}). Хөкүмәт мәғлүмәт агентлығы, [[1960 йыл]]дың [[12 августа|12 авгусында]] ойошторола.

; Радио һәм телевидение
* «Конго Тауышы» ({{lang-fr2|La Voix du Congo}}). ДРК хөкүмәте тарафынан контролдә тотолған радиостанция.
* Милли Конго радиоһы һәм телевидениеһы ({{lang-fr2|Radio-télévision nationale congolaise — RTNC}}).

== Ҡәрҙәш ҡалалар ==
* {{Флаг Турции}} [[Анкара]] ([[Төркиә]])
* {{Флаг Республики Конго}} [[Браззавиль]] ([[Конго Республикаһы]])
* {{Флаг Бельгии}} [[Брюссель]] ([[Бельгия]])
* {{Флаг Сенегала}} [[Дакар]] ([[Сенегал]])
* {{Флаг Ирана}} [[Тәһран]] ([[Иран]])
* {{Флаг Нидерландов}} [[Утрехт]] ([[Нидерланд]])

== Иҫкәрмәләр ==
{{примечания}}

{{Африка илдәренең баш ҡалалары}}