Лакросс битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Вид спорта
|Название = Лакросс
|Фото = Hopkins lax.jpg
|Ширина = 300px
|Подпись = 
|Категория = командалы контакт спорт
|Зарегистрировано_занимающихся_в_мире = 
|Количество_спортсменов_в_команде = 10
|Инвентарь = лакросс өсөн стик, шлем, наплечники, налокотники, перчатки
|Дисциплины = 
|Первые_соревнования = 1869
|Олимпийские_игры = 1904
|Чемпионат_мира = 
|Чемпионат_Европы =  
|Другие_соревнования =
|Международная_федерация = Federation of International Lacrosse (FIL)
|Год_основания = 2008
|Глава_федерации = 
|Сайт = www.filacrosse.com
|Категория_статей = 
|Портал = 
|Связанные_проекты = 
}}

'''Лакро́сс''' ({{lang-fr|Lacrosse}}) — ике команда араһында контактлы спорт уйыны. Бында ҙур булмаған резина [[туп]] (62,8-64,77 мм, 140—146 грамм) һәм ''стик'' тип аталған оҙон тотҡослы сәкән ҡулланыла.

== Барлыҡҡа килеү тарихы ==
[[Файл:Ball players.jpg|thumb|left|Лакросс прототибы. XIX быуаттың беренсе яртыһы литографияһы.]]
[[Файл:1904 Winnipeg Shamrocks Lacrosse.jpg|thumb|left|Winnipeg Shamrocks командаһы, 1904 йылғы лакросс буйынса Олимпия чемпиондары.]]
Уйынды [[Америка]] [[индеецтар]]ы уйлап сығара, улар уны яугирҙарҙы әҙерләү һәм ҡәбиләләр араһында низағтарҙы тыныс хәл итеү өсөн ҡулланған. Археологик тикшеренеүҙәр һөҙөмтәләренә ярашлы, лакросс хәҙерге [[Канада]] территорияһында XV быуатта уҡ билдәле була. Был ваҡытта командалар йыш ҡына бер нисә йөҙ кешенән торған, ә уйын өсөн майҙансыҡтың оҙонлоғо бер нисә йөҙ метрҙан бер нисә километрға тиклем тәшкил иткән.

[[Европа]] күскенселәре был уйын менән XVII быуатта таныша, ә XIX быуат башында ул Канаданың француз халҡы араһында популярлыҡ яулай башлай. Лакросс буйынса тәүге рәсми матч 1867 йылда Канадала була.

Лакросс ике мәртәбә — 1904 һәм 1908 йылдарҙағы [[йәйге Олимпия уйындары]] программаһына кертелә. Шулай уҡ 1928, 1932 һәм 1948 йылдарҙағы Олимпиадала күрһәтмә спорт төрө була.

== Тасуирлама ==
Уйында ике команда ҡатнаша, улар ''стик'' тип аталған оҙон тотҡослы махсус сәкән ярҙамында ҙур булмаған резина [[туп]]ты (62,8-64,77 мм, 140—146 грамм) көнәркәштең ҡапҡаһына индерергә тырышалар. Сәкәндең өҫкө өлөшө ирекле селтәр менән үрелгән, ул тупты эләктереү һәм тотоу өсөн тәғәйенләнгән. Тупты сәкән ярҙамында эләктереп, контролдә тотоп һәм пас биреп, көнәркәш командаһы ҡапҡаһына индереү уйындың маҡсаты булып тора. Һаҡланыусыларҙың төп мәсьәләһе — ҡапҡаны алыуҙы кисектереү һәм сәкән, контаклы көрәш йәки майҙансыҡта дөрөҫ позиция ярҙамында тупты алыу. Уйында дүрт позицияны айырылар: ярым һаҡсы, һөжүмсе, һаҡсы, ҡапҡасы. Лакросста махсус майҙансыҡта ([[:en:Field lacrosse|field lacrosse]]) һөжүмселәр тик һөжүм итә ([[:en:Lacrosse strategy#Rides and clears in settled situations|«ride»]] ситуацияһынан тыш, был осраҡта һаҡсылар тупты сығарырға маташа, ә һөжүмселәр уларға ҡамасауларға тырыша), һаҡсылар тик һаҡлайҙар ([[:en:Lacrosse strategy#Rides and clears in settled situations|«clear»]] ситуацияһынан тыш, был осраҡта һаҡсыларға тупты сығарыр кәрәк), ҡапҡасы туранан-тура ҡапҡаны һаҡлаған һуңғы һаҡлау линияһы булып тора, ярым һаҡсылар майҙансыҡтың теләһә ҡайһы өлөшөндә була ала һәм һаҡлауҙа ла, һөжүмдә лә уйнай ала. Шулайҙа юғары дәрәжәле уйындарҙа һәр ваҡыт һаҡлаусы һәм һөжүм итеүсе ярым һаҡсылар араһында махсуслашыу бар.

Йыш ҡына лакроссты ҡаты контактлы спорт тип иҫәпләйҙәр, әммә бында, [[америка футболы]] һәм башҡа контактлы спорт төрҙәре менән сағыштырғанда, йәрәхәттәр һирәгерәк осрай.

== Уйын варианттары ==
[[Файл:Mens lacrosse diagram.svg|right|200px|thumb|Ир-егеттәр лакроссы өсөн майҙансыҡтың схемаһы]]
[[Файл:Box Lacrosse.jpg|right|200px|thumb|Ҡапланған аренала Лакросс милли лигаһы матчы]]
Хәҙерге ваҡытта лакросстың бер нисә варианты бар, улар бер-береһенән майҙансыҡтың ҙурлылығы, уйнаусыларҙың һаны һәм ҡағиҙәләре менән айырыла. Төп дүрт вариант бар: ''«майҙанда лакросс»'' (''үләндә'' йәки ''лакросс''), «коробкала лакросс», «интеркросс», «полокросс».

1967 йылдан ир-егеттәр араһында Лакросс буйынса донъя чемпионаттары уҙғарыла, уларҙа төрлө илдәрҙән, шулай уҡ ирокез индей ҡәбиләһенән (1990 йылдан) командалар ҡатнаша.

== Хәҙерге торошо ==
Донъяла өс тиҫтәнән ашыу милли лакросс федерациялары бар. Уларҙың күбеһе [[Европа]]ла урынлашҡан һәм XX быуаттың һуңғы ун йыллығында ойошторолған, әммә лакросс киң популярлыҡ яулаған АҠШ һәм Канада был спорт төрө буйынса алдынғы илдәр булып ҡала.

=== Канадала лакросс ===
[[Файл:2005 NCAA Women's Lacrosse Championship - Virginia Cavaliers vs Northwestern Wildcats.jpg|right|200px|thumb|Ҡатын-ҡыҙҙар университет командалары араһында лакросс буйынса матч]]
Был уйын [[Канада]]ла милли йәйге спорт төрө булып тора. Канада лакросс ассоциацияһы 1867 йылда нигеҙләнә һәм донъяла иң боронғо булып тора. Йыл һайын икешәр дивизионда өлкәндәр һәм үҫмерҙәр араһында биналарҙа лакросс буйынса чемпионаттар уҙғарыла. Шулай уҡ өс дивизионда асыҡ майҙансыҡта лакросс буйынса чемпионат үткәрелә.

* Ҡумтала лакросс
** Mann Cup Senior «A» — 1901 йылдан уҙғарыла, трофей саф алтындан яһалған һәм яҡынса 25 мең доллар тора<ref>{{cite web|url=http://www.insidelacrosse.com/page.cfm?PageRID=126815|title=The Mann Cup|work=InsideLacrosse.com|date=|accessdate=2007-08-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080129083739/http://www.insidelacrosse.com/page.cfm?PageRID=126815|archivedate=2008-01-29}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080129083739/http://www.insidelacrosse.com/page.cfm?PageRID=126815 |date=2008-01-29 }}</ref>.
** Presidents Cup Senior «B»
** Minto Cup Junior «A»
** Founders Cup Junior «B»

* Асыҡ лакросс
** Ross Cup Senior Division I (1984 йылдан үткәрелә)
** Victory Trophy Senior Division II (1985 йылдан үткәрелә)
** Baggataway Cup University

=== АҠШ-та лакросс ===
[[АҠШ]]-та был спорт төрө профессиональ лакросс лигаһы — {{lang-en|Major League Lacrosse}} менән күрһәтелгән. Шулай уҡ лакросс ''Студенттар спортының милли ассоциацияһының'' рәсми спорт төрҙәренең береһе булып тора. Беренсе дивизион чемпионатында 88 университет командалары, икенсе дивизионда — 46 команда һәм өсөнсө дивизионда — 208 команда ҡатнаша.

Халыҡ-ара кимәлдә АҠШ лакросс буйынса ир-егеттәр һәм ҡатын-ҡыҙҙар йыйылма командалары, һәм шулай уҡ 19 йәшкә тиклемге йәштәр йыйылма командалары менән күрһәтелгән. Бынан башҡа, халыҡ-ара ярыштарҙа АҠШ һәм Канаданың ирокез ҡәбиләләре конфедерацияһын күрһәткән индей йыйылма командаһы «Iroquois Nationals» ҡатнаша.

=== Башҡа илдәрҙә лакросс ===
[[Файл:Lacrosse dive shot.jpg|right|200px|thumb|Уйынсы ҡолап барғанда ҡапҡаға туп ташлай]]
Оҙаҡ ваҡыт дауамында [[Англия]]ла һәм [[Австралия]]ла бәләкәй лакросс йәмғиәттәре эшләй. 1990-сы йылдарҙан башынан башҡа милли лакросс ассоциациялары ла барлыҡҡа килә, хәҙер улар ике тиҫтәгә яҡын [[Европа]] илдәрендә, [[Яңы Зеландия]]ла, [[Япония]]ла, [[Корея Республикаһы]]нда һ.б. ойошторолған. [[Һиндостан]] һәм [[Ҡытай]]ҙың бойондороҡһоҙ ассоциацияларынан башҡа, улар барыһыла Халыҡ-ара лакросс федерацияһына ({{lang-en|Federation of International Lacrosse}}) берләшкән.

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==
{{Навигация}}
* [http://filacrosse.com/ Халыҡ-ара лакросс федерацияһы]{{ref-en}}
* [http://www.laxmap.org/ Донъяла лакросс буйынса клубтарҙың интерактив картаһы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080829125608/http://www.laxmap.org/ |date=2008-08-29 }}{{ref-en}}
* [https://web.archive.org/web/20131227225121/http://www.e-lacrosse.com/laxicon.html Лакросс буйынса терминдар һүҙлеге]{{ref-en}}
* [http://www.cbc.ca/archives/categories/sports/lacrosse/lacrosse-a-history-of-canadas-game/not-just-a-game-for-boys.html Цифровые архивы Канадской телерадиовещательной корпорации, документирующие историю лакросса]{{ref-en}}
* [http://www.mhealth.ru/form/sport/lakross-dlya-chajnikov-kratkij-mh-gid-po-igre/ Лакросс для чайников: краткий MH-гид по игре] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160520154514/http://www.mhealth.ru/form/sport/lakross-dlya-chajnikov-kratkij-mh-gid-po-igre/ |date=2016-05-20 }}{{ref-ru}}

{{Олимпийские виды спорта}}
{{Командалы спорт төрҙәре}}

[[Категория:Командалы спорт төрҙәре]]
[[Категория:Лакросс]]