Лесото битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Дәүләт
 |Статус                  = <!-- танылмаған дәүләттәр һәм автоном территориялар өсөн генә-->
 |Башҡортса исеме        = Лесото Короллеге
 |Оригиналь исеме   = Muso oa Lesotho 
Kingdom of Lesotho
 |Эйәлек килеш       = Лесото
 |Флаг                    = 
 |Герб                    = Coat of arms of Lesotho.svg
 |Герб урынына            = 
 |Девиз                   = Khotso, Pula, Nala
 |Гимн исеме          = Lesotho Fatse La Bontata Rona
 |Аудио                   = 
 |Идара итеү төрө         = [[абсолют монархия]]<ref name="atlas">{{книга|заглавие=Атлас мира: Максимально подробная информация|ответственный=Руководители проекта: А. Н. Бушнев, А. П. Притворов|место=Москва|издательство=АСТ|год=2017|страницы=74|страниц=96|isbn=978-5-17-10261-4}}</ref>
 |Дәүләт дине = 
  |lat_dir = S|lat_deg = 29|lat_min = 34|lat_sec = 0
  |lon_dir = E|lon_deg = 28|lon_min = 17|lon_sec = 0
  |region                 = LS
  |CoordScale             = 1000000
 |Картала                = Lesotho on the globe (Africa centered).svg
  |картаға яҙыу        = 
 |Картала2               = 
 |Рәсми тел       = 
 |Нигеҙләнгән      = 
 |Бойондороҡһоҙлок датаһы      = [[4 октябрь]] [[1966]]
 |тан бойондороҡһоҙлоҡ        = [[Бөйөк Британия]]нан
 |Баш ҡала                 = [[Масеру]]
 |Эре ҡалалар       = 
 |Етәкселәрҙең вазифалары = [[Король]]
[[Премьер-министр]]
 |Етәкселәр            = [[Летсие III]]
[[Пакаліта Масысылі]]
 |Территория буйынса урыны = 137
 |Территория              = 30 355
 |% һыу өҫтө            = 
 |Этнохороним             = 
  |Халҡы буйынса урыны    = 144
  |Халыҡ              = 2 031 000
  |Баһа йылы             = 
  |Иҫәп алыу буйынса халҡы  = 
  |Иҫәп алыу йылы           = 2008
  |Халыҡ тығыҙлығы    = 66,5
  |Тығыҙлыҡ буйынса урыны     = 
 |ЭТП (ҺАМП)               = 7.078 млрд<ref name="dataimf">{{cite web|url=https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/02/weodata/weorept.aspx?sy=2017&ey=2024&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=44&pr1.y=12&c=614%2C666%2C638%2C668%2C616%2C674%2C748%2C676%2C618%2C678%2C624%2C684%2C622%2C688%2C626%2C728%2C628%2C692%2C632%2C694%2C636%2C714%2C634%2C716%2C662%2C722%2C642%2C718%2C643%2C724%2C734%2C199%2C644%2C733%2C646%2C738%2C648%2C742%2C652%2C746%2C656%2C754%2C654%2C698%2C664&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a=|title=World Economic Outlook Database, October 2019 – Report for Selected Countries and Subjects|date=2019-10-11|publisher=[[International Monetary Fund]] (IMF)|accessdate=2020-03-13|lang=en|archive-date=2020-05-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20200528151328/https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2019/02/weodata/weorept.aspx?sy=2017&ey=2024&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&pr1.x=44&pr1.y=12&c=614%2C666%2C638%2C668%2C616%2C674%2C748%2C676%2C618%2C678%2C624%2C684%2C622%2C688%2C626%2C728%2C628%2C692%2C632%2C694%2C636%2C714%2C634%2C716%2C662%2C722%2C642%2C718%2C643%2C724%2C734%2C199%2C644%2C733%2C646%2C738%2C648%2C742%2C652%2C746%2C656%2C754%2C654%2C698%2C664&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a=|deadlink=no}}</ref>
 |ЭТП (ҺАМП)-ны иҫәпләү йылы   = 2019
 |ЭТП (ҺАМП) буйынса урыны      = 161
 |Йән башына ЭТП (ҺАМП) = 3479<ref name="dataimf"/>
 |Йән башына ЭТП (ҺАМП) буйынса урыны = 152
 |ЭТП (номинал)             = 2.713 млрд<ref name="dataimf"/>
 |ЭТП-ны (номинал) иҫәпләү йылы = 2019
 |ЭТП (номинал) буйынса урыны    = 158
 |Йән башына ЭТП (номинал) = 
 |Йән башына ЭТП (номинал) буйынса урыны = 
 |КПҮИ                    = {{падение}} 0,514
 |КПҮИ-ны иҫәпләү йылы    = 
 |КПҮИ буйынса урыны      = 156
 |КПҮИ-ны кимәле          = {{рост}} 0,527<ref>{{cite web |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf |lang=en |title=Human Development Indices and Indicators |accessdate=15 December 2020 |publisher=[[Программа развития ООН]] |description=Доклад о человеческом развитии на сайте Программы развития ООН |archive-date=2020-12-15 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201215063955/http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf |deadlink=no }}</ref>
 |Валюта                  = [[Лоти Лесото|лоти]]
 |Домен           = [[.ls]]
 |ISO                     = 
 |МОК                     = 
 |Телефон коды          = 266
 |Сәғәт бүлкәте            = 2
 |Иҫкәрмәләр              = 
<!-- |Флаг һәм гербһыҙ=* -->
}}

'''Лесото Короллеге''' ([[Инглиз теле|ингл]]. Lesotho) — [[Көньяҡ Африка]]ла урынлашҡан дәүләт. Диңгеҙ кимәленән 1400 м ҡалҡыулыҡта урынлашҡан берҙән-бер ил. Майҙаны буйынса [[Африка]]ла иң бәләкәй ил. Баш ҡалаһы — [[Масеру]]<ref>{{Cite web|url=https://www.theatlantic.com/photo/2014/04/a-trip-to-lesotho-the-kingdom-of-the-sky/100708/|title=A Trip to Lesotho, the 'Kingdom of the Sky' - The Atlantic|author=Alan Taylor|publisher=www.theatlantic.com|lang=en|accessdate=2020-02-06|archive-date=2020-02-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20200206195059/https://www.theatlantic.com/photo/2014/04/a-trip-to-lesotho-the-kingdom-of-the-sky/100708/|deadlink=no}}</ref>.

== Этимологияһы ==
Колониаль осорҙа ил [[Бөйөк Британия]]ның Басутоленд — «Басуто иле» тип аталған протектораты була, «Басуто» этнонимынан һәм [[Инглиз теле|инглизсә]] ер һүҙенән — «ил». «Басуто» этнонимы, үҙ сиратында, нигеҙ -суто (-сото) һәм -ба префиксынан барлыҡҡа килә. 1966 йылда бойондороҡһоҙлоҡ иғлан ителгәндән һуң, дәүләт шул уҡ этноним -суто (-сото) нигеҙендә барлыҡҡа килгән «Лесото» атамаһын ҡабул итә{{sfn|Поспелов|2002|с=241}}.

== Физик-географик ҡылыҡһырлама ==

=== Географик урыны ===
[[Файл:Lt-map.png|left|thumb|200px|Лесото картаһы]]
[[Файл:Lesotho sat.png|left|thumb|200px|Илдең йыһандан һүрәте]]
Лесото Көньяҡ Африкала 28 һәм 31° көньяҡ киңлектә һәм 27 һәм 30° көнсығыш оҙонлоҡта урынлашҡан<ref name="climate">{{cite web|author=Lesotho Meteorological Services.|title=Climate of Lesotho|url=http://www.lesmet.org.ls/climate_of_lesotho.htm|lang=en|accessdate=2009-10-07|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070624044802/http://www.lesmet.org.ls/climate_of_lesotho.htm|archivedate=2007-06-24}}</ref>. Уның территорияһы тулыһынса [[Көньяҡ Африка Республикаһы|КАР]] территорияһы менән уратып алынған (шулай итеп, Лесото [[Ватикан]] һәм [[Сан-Марино]] менән бер рәттән бер генә ил территорияһы менән уратып алынған донъялағы өс бойондороҡһоҙ дәүләттең береһе булып тора)<ref>{{книга|автор=Kishor Uprety.|заглавие= Transit Regime for Landlocked States : International Law and Development Perspectives|год=2005|издательство=|pages=5|isbn=0821362992}}</ref>. Көнсығышта Лесото Квазулу-Натал провинцияһы, көньяҡта — Көнсығыш Капс провинцияһы, көнбайышта һәм төньяҡта Фри-Стейт провинцияһы менән сиктәш. Дәүләт сигенең дөйөм оҙонлоғо 909 саҡрым тәшкил итә<ref name="cia">{{cite web|author=CIA.|title=The World Factbook - Lesotho|lang=en|accessdate=2009-10-07|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/lt.html|archive-date=2007-06-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20070612204352/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/lt.html|deadlink=yes}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070612204352/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/lt.html |date=2007-06-12 }}</ref>.

Илдең төньяҡ-көнсығыштан көньяҡ-көнбайышҡа табан йүнәлештә оҙонлоғо — 248 км, көньяҡ-көнсығыштан төньяҡ-көнбайышҡа табан 181 км<ref>{{cite web|author=Encyclopedia of Nations.|title=Lesotho - Location, size, and extent|url=https://www.nationsencyclopedia.com/Africa/Lesotho-LOCATION-SIZE-AND-EXTENT.html|lang=en|accessdate=2009-10-07|archive-date=2009-06-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20090617202607/http://www.nationsencyclopedia.com/Africa/Lesotho-LOCATION-SIZE-AND-EXTENT.html|deadlink=no}}</ref>. Илдең территорияһы 30 355 км² тәшкил итә, шуның тик бәләкәй генә бер өлөшө һыу өҫтөнә тура килә<ref name="cia"/>. Илдең [[диңгеҙ]]гә сығыу юлы юҡ, яҡындағы порт [[Дурбан]]да (Көньяҡ Африка Республикаһы) урынлашҡан<ref>{{книга|автор=Kishor Uprety.|заглавие= Transit Regime for Landlocked States : International Law and Development Perspectives|год=2005|издательство=|pages=9|isbn=0821362992}}</ref>.

=== Климаты ===
[[Файл:Snowfall Lesotho 2.jpg|мини|200px|Тауҙарҙа ҡар]]
Илдең климаты уның бейеклегенә бәйле, шуға күрә [[Атлантик океан|Атлантик]] һәм [[Һинд океаны|Һинд]] океандары уға әллә ни йоғонто яһамай. Лесото юғары баҫымдың субтропик зонаһы йоғонтоһо аҫтында тора, шуға күрә әйләнештә антициклондар өҫтөнлөк итә<ref name="climate"/>. Лесото климаты сағыштырмаса һыуыҡ — [[йәй]] көнө ғинуар — февраль айҙарында Масерула һәм үҙәндәрҙә температура 30 °C-ҡа етһә лә, [[ҡыш]] һыуыҡ, ә температура тигеҙлектәрҙә −7 °C-тан алып тауҙарҙа −18 °C-ҡа тиклем үҙгәреп тора<ref name="britannica">{{cite web|author=Britannica.|title=Lesotho|url=https://www.britannica.com/EBchecked/topic/337126/Lesotho|lang=en|accessdate=2009-10-07|archiveurl=https://www.webcitation.org/6174rMaT1?url=https://www.britannica.com/EBchecked/topic/337126/Lesotho|archivedate=2011-08-21|deadlink=no}}</ref><ref>{{cite web|author=Encyclopedia of Nations.|title=Lesotho - Climate|url=https://www.nationsencyclopedia.com/Africa/Lesotho-CLIMATE.html|lang=en|accessdate=2009-10-07|archive-date=2010-02-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20100206235945/http://www.nationsencyclopedia.com/Africa/Lesotho-CLIMATE.html|deadlink=no}}</ref>. Май һәм сентябрь араһында таулы райондар [[ҡар]] менән ҡаплана. Уртаса алғанда, 16 февралдән 19 ноябргә тиклем — бейек тауҙарҙа, 18 майҙан 6 сентябргә тиклем уйһыу урындарҙа ҡырауҙар башланыуы һәм тамамланыуы күҙәтелә. Уртаса ҡырау төшөү осоро тигеҙлектәрҙә 111 тәүлек, бейек тауҙарҙа 276 тәүлек тәшкил итә<ref name="climate"/>.

Яуым-төшөм дәүмәле майҙандың бейеклегенә ҡарап үҙгәрә һәм 500 мм-ҙан алып 1200 мм-ға тиклем тәшкил итә. Яуым-төшөмдөң төп күләме йылдың октябренән апреленә тиклем йылы осорға тура килә, иң күбе — декабрҙән февралгә тиклем, айлыҡ яуым-төшөм 100 мм тәшкил итә. Иң аҙ яуым-төшөм күләме ҡыш көнө июндә күҙәтелә һәм 15 миллиметрҙан кәмерәк тәшкил итә<ref name="climate"/>. Парға әйләнеү яуым-төшөм күләменән күберәк<ref name="climate"/>.

Октябрҙә [[ел]]дең уртаса айлыҡ тиҙлеге — 1,4 м/с, августа — 8 м/с, ел йүнәлеше башлыса 200° -тан 300°-ҡа тиклем үҙгәрә<ref name="climate"/>.

=== Рельефы ===
[[Файл:LesothoPanorama.JPG|thumb|center|700px|Илдең көнсығыш сиге]]
Лесотоның иң түбән нөктәһе ''Оранжевая'' һәм Макхаленг [[йылға]]лары ҡушылған районда урынлашҡан (1400 м), иң юғары нөктә — Тхабана-Нтленьяна тауы (3482 м)<ref name="cia"/>. Оло бейеклек арҡаһында илде йыш ҡына «күктәрҙәге батшалыҡ» тип атайҙар<ref name="democracy">{{cite web|url=http://www.lesothocanada.gov.ls/news/LESOTHO_DEMOCRACY.pdf|title=Democracy Alive and Well in Lesotho|publisher=Lesothocanada.gov.ls|lang=en|accessdate=2010-06-20|archiveurl=https://www.webcitation.org/6174sp3xk?url=http://www.lesothocanada.gov.ls/news/LESOTHO_DEMOCRACY.pdf|archivedate=2011-08-21|deadlink=no}}</ref>. Ил бейеклегенә ҡарап өс зонаға бүленергә мөмкин: илдең көнбайышында тар һыҙат формаһында [[яйла]] яҡынса 1500 м бейеклектә (5200 км² йәки ил территорияһының 17 % тәшкил итә), 2000—2300 м бейеклектәге тау алды (ил территорияһының 15 %) һәм илдең көнсығышында бейек тауҙар<ref name="climate"/>. Аждаһа тауҙары (''Драконовы горы'') — илдең көнсығыш һәм көньяҡ-көнсығыш сиге<ref>{{cite web|author=Encyclopedia of Nations.|title=Lesotho - Topography|url=https://www.nationsencyclopedia.com/Africa/Lesotho-TOPOGRAPHY.html|lang=en|accessdate=2010-06-20|archive-date=2010-03-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20100305202132/http://www.nationsencyclopedia.com/Africa/Lesotho-TOPOGRAPHY.html|deadlink=no}}</ref>.

=== Файҙалы ҡаҙылмалары ===
Лесотоның ике [[Алмас (минерал)|алмаслы]] торбаһы — Летсенг-ла-терае һәм Kao — донъяла иң ҙур унау иҫәбенә инә, уларҙың беренсеһендә юғары сифатлы ҙур ювелир алмастары табыла<ref name="almazy"/>. Илдә барлығы 17 кимберлит торба, 21 дайкоға оҡшаш есем һәм 200-ҙән ашыу кимберлит композицияһы табыла<ref name="almazy"/>.

Летсенг-ла-тереяның Кимберлит торбаһы төп һәм сателлиттан тора һәм диңгеҙ кимәленән 3100 м бейеклектә урынлашҡан. Төп көпшә 1957 йылда өҫкө йөҙҙө картаға төшөргәндә табыла, ул 15,9 гектар майҙанды биләгән эллипс формаһындағы есемдән тора (үлсәме 540х350 метр)<ref name="almazy"/>.

=== Флора һәм фаунаһы ===
[[Файл:Sehlabathebe National Park.jpg|мини|220px|Сехлабатебе милли паркы]]
Лесотола [[ағас]]тар һирәк осрай, үлән кеүек [[үҫемлектәр]] нығыраҡ таралған<ref name="EON-flora">{{cite web|url=https://www.nationsencyclopedia.com/Africa/Lesotho-FLORA-AND-FAUNA.html|author=Encyclopedia of Nations.|title=Lesotho - Flora and fauna|lang=en|accessdate=2010-06-20|archive-date=2010-03-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20100305201837/http://www.nationsencyclopedia.com/Africa/Lesotho-FLORA-AND-FAUNA.html|deadlink=no}}</ref>. [[Ҡалҡыулыҡ]]тарҙа һирәк үҫемлектәр субальп болондары менән алмашына<ref name="EON-flora"/>. Лесотоның эндемик һәм милли сәскәһе — спираль алоэ ([[Латин теле|лат]]. Aloe Polyphylla, сесото Kharetsana)<ref>{{cite web|url=http://www.placeofsmoke.co.ls/featurs_flora.htm|title=Flora of Lesotho|lang=en|accessdate=2010-06-20|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070519085634/http://www.placeofsmoke.co.ls/featurs_flora.htm|archivedate=2007-05-19}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070519085634/http://www.placeofsmoke.co.ls/featurs_flora.htm |date=2007-05-19 }}</ref>.

Илдең бәләкәйлеге, ер өҫтөнөң бейеклеге, йәшәү мөхитенең сикләнгән булыуы арҡаһында фауна ярлы<ref name="EON-flora"/>. Аждаһа тауҙарында юғалыу хәүефе янаған ҡоштарҙың төрҙәре — балдаҡлы [[Ибистар|ибис]] һәм Африка бөркөтө<ref name="EON-flora"/> һәм ҡая [[һар]]ы, ҡара [[бөркөт]], ер тумыртҡаһы һәм башҡалар табылған<ref>{{cite web|url=http://www.placeofsmoke.co.ls/featurs_fauna.htm|title=Fauna of Lesotho|lang=en|accessdate=2010-06-20|deadlink=yes|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070519085435/http://www.placeofsmoke.co.ls/featurs_fauna.htm|archivedate=2007-05-19}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070519085435/http://www.placeofsmoke.co.ls/featurs_fauna.htm |date=2007-05-19 }}</ref>. Илдә [[һөтимәрҙәр]]ҙең 33 төрө бар<ref name="biodiversity">{{cite web|url=https://earthtrends.wri.org/pdf_library/country_profiles/bio_cou_426.pdf|title=Biodivercity and protected Areas - Lesotho|publisher=Earth Trends|lang=en|accessdate=2010-06-20|archiveurl=https://www.webcitation.org/6176tWE7v?url=https://earthtrends.wri.org/pdf_library/country_profiles/bio_cou_426.pdf|archivedate=2011-08-21|deadlink=yes}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110105013748/http://earthtrends.wri.org/pdf_library/country_profiles/bio_cou_426.pdf |date=2011-01-05 }}</ref>, шул иҫәптән бабуин, канна антилопаһы, сурикат, мангуст, эндемик [[ҡомаҡтар]]<ref name="commonwealth">{{cite web|url=http://thecommonwealth.org/shared_asp_files/uploadedfiles/B2EEA94B-585F-4C35-9B07-424F385415ED_Annex7ScientificOverviewoftheAfricanRegion.2.pdf|title=Country Overviews|lang=en|publisher=Thecommonwealth.org|accessdate=2010-06-20|archiveurl=https://www.webcitation.org/6176txHSC?url=http://thecommonwealth.org/shared_asp_files/uploadedfiles/B2EEA94B-585F-4C35-9B07-424F385415ED_Annex7ScientificOverviewoftheAfricanRegion.2.pdf|archivedate=2011-08-21|deadlink=yes}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100706085402/http://www.thecommonwealth.org/shared_asp_files/uploadedfiles/B2EEA94B-585F-4C35-9B07-424F385415ED_Annex7ScientificOverviewoftheAfricanRegion.2.pdf |date=2010-07-06 }}</ref>. Шулай уҡ илдә [[һөйрәлеүселәр]]ҙең 41 төрө, 6 ер-һыу хайуандары һәм 2 балыҡ төрө<ref name="biodiversity"/> (шул иҫәптән эндемик [[ташбаш |ташбаш]]<ref name="commonwealth"/>) теркәлгән.

Биотөрлөлөктө һаҡлау өсөн 1969 йылда Малоти тауҙарының көнсығыш өлөшөндә Сехлабатебе милли паркы ойошторола<ref>{{книга|автор=Ramutsindela M.|заглавие=Transfrontier Conservation in Africa: At the Confluence of Capital, Politics, and Nature|ссылка=https://archive.org/details/transfrontiercon00ramu|год=2007|isbn=1845932218|pages=[https://archive.org/details/transfrontiercon00ramu/page/n78 68]}}</ref>.

== Тарихы ==
[[Файл:Basotho blanket lesotho.jpg|thumb|left|Басото һыбайлыһы]]
Борон Лесотоның халҡы койсан телендә һөйләшкән һунарсылар була. XVIII быуатта төньяҡтан килгән банту ҡәбиләләре ерле халыҡты [[Калахари]]| сүллегенә ҡыҫырыҡлап сығара.

1820—1830 йылдарҙа Лесотола Мошвешве I хакимлығы нығына. 1830 йылдар аҙағында суто менән бур күскенселәре араһында бәрелештәр башлана. 1842 йылда Мошешве I [[Бөйөк Британия|Британия]] властарына яҡлау һорап мөрәжәғәт итә. Һөҙөмтәлә 1843 йылдың октябрендә Кап колонияһы губернаторы килешеүгә ҡул ҡуя, уның буйынса Мошешве инглиздәрҙең «дуҫы һәм союздашы» тип таныла.

1848 йылда Лесото Британияның Басутоленд протектораты булып китә. 1852 йылда Мошешве I армияһы көтмәгәндә Британия хәрби постарын ҡыуып сығара, ә 1848 йылдағы протекторат килешеүе инглиздәр тарафынан юҡҡа сығарыла.

1865 йылда ''бур''ҙар ''сото''ларға ҡаршы [[һуғыш]] башлай һәм уларҙың бөтә ерҙәрен яулап ала. Кап колонияһы властары Лесотоға хәрби ярҙам күрһәтергә ризалыҡ бирә, һәм 1868 йылда Басутоленд яңынан протекторатҡа әйләнә.

[[Файл:The American Museum journal (c1900-(1918)) (18159633915).jpg|мини|1900]]

[[1871 йыл]]дың 11 авгусынан [[1884 йыл]]дың 18 мартына тиклем Лесото Британияның Кап колонияһына ҡушыла. 1884 йылдың 18 мартында Басутоленд ҡабаттан протекторат статусын ала.

1965 йылдың 30 апрелендә Басутоленд [[автономия]], ә 1966 йылдың 4 октябрендә — Лесото короллеге исеме аҫтында бойондороҡһоҙлоҡ ала.

1970 йылдың ғинуарында Басотоның идара итеүсе милли партияһы һайлауҙарҙа еңелә.

1978 йылда партизандар һуғышы тоҡанып китә. 1980 йылда Басото конгресы партияһы лидеры Нцу Мокхехле Көньяҡ Африка режимы яғына сыға. 1980 йылда хөкүмәт Басото конгресы партияһы яҡлыларға ҡаршы күмәк репрессиялар үткәрә.

Партия 1986 йылдың ғинуарына тиклем хакимлыҡ итә. Хәрби министр власты элек тик церемониаль роль генә башҡарған король Мошвешве II-гә тапшыра. 1987 йылда армия менән конфликт һөҙөмтәһендә король илдән ҡаса, ә уның улы Летсие III яңы король тип иғлан ителә.

Сираттағы хәрби түңкәрелеш [[1991 йыл]]да була, хәрби хунта башлығы Джастин Мецинг-Лекханья вазифаһынан бушатыла һәм власҡа [[1993 йыл]]да демократик һайлауҙарға тиклем власты үҙ ҡулында тотҡан генерал Элиас Писвана-Рамаэма килә. Король Летси III хөкүмәтте атаһы Мошвешве II-не дәүләт башлығы итеп тәғәйенләргә күндерергә тырыша, әммә ул дәғүәләре кире ҡағыла.

1994 йылдың авгусында король Летси III хәрбиҙәр ярҙамы менән түңкәрелеш ойоштора һәм Басото конгресс партияһы хөкүмәтен властан ситләтә. Яңы хөкүмәт халыҡ-ара танылыу ала алмай. Көньяҡ Африка илдәре Берләшмәһе ағзалары илдәр һөйләшеүҙәр үткәрә һәм король Мошвешве II илде етәкләргә тейеш тигән шарт менән Басото конгресы партияһы хөкүмәтен кире ҡайтарыуға өлгәшә. 1997 йылда партия тарҡала.

2002 йылдың майында илдә камиллаштырылған система буйынса яңы һайлауҙар үткәрелә. Әлеге ваҡытта хөкүмәт, сит ил тәжрибәһенә таянып, илдең хәлен һәм сәйәси структураһын тотороҡландырырға тырыша. Премьер-министр Пакалита Мосисили СПИД-ҡа ҡаршы көрәш программаһын ҡабул итә.

== Сәйәси ҡоролошо ==

=== Дәүләт төҙөлөшө ===
1993 йылғы Конституцияға ярашлы, Лесото [[парламентар монархия]] булып тора, [[Монархия|монарх]] һәм дәүләт башлығы — король<ref>{{cite web|url=http://library2.parliament.go.th/giventake/content_cons/lesotho.pdf|deadlink=yes|title=Конституция Королевства Лесото|accessdate=2010-06-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160303182858/http://library2.parliament.go.th/giventake/content_cons/lesotho.pdf|archivedate=2016-03-03}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303182858/http://library2.parliament.go.th/giventake/content_cons/lesotho.pdf |date=2016-03-03 }}, ст 44 (1).</ref>. Батша бәлиғ булмаһа, илдән территорияһынан ситтә булһа йәки ауырыу сәбәпле ил менән идара итә алмаһа, ил менән регент идара итә<ref>{{cite web|url=http://library2.parliament.go.th/giventake/content_cons/lesotho.pdf|deadlink=yes|title=Конституция Королевства Лесото|accessdate=2010-06-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160303182858/http://library2.parliament.go.th/giventake/content_cons/lesotho.pdf|archivedate=2016-03-03}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303182858/http://library2.parliament.go.th/giventake/content_cons/lesotho.pdf |date=2016-03-03 }}, ст 46.</ref>. Батша, нигеҙҙә, церемониаль функциялар үтәй<ref name="stategov">{{cite web|title=Lesotho|publisher=State.gov|url=https://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/2831.htm|lang=en|accessdate=2010-06-22|archiveurl=https://www.webcitation.org/6176vgr2I?url=https://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/2831.htm|archivedate=2011-08-21|deadlink=yes}}</ref>, башҡарма йәки закондар сығарыу функциялары булмаған «милли берҙәмлектең тере символы» булып тора, йола буйынса, юлбашсылар коллегияһы кемдең вариҫ буласағын, кәрәк булған осраҡта кемдең регент буласағын билдәләй, шулай уҡ монархты алмаштыра ала<ref name="administration">{{cite web|title=Kingdom of Lesotho. Public Administration Country Profile|url=http://unpan1.un.org/intradoc/groups/public/documents/un/unpan023270.pdf|lang=en|accessdate=2010-06-21|archiveurl=https://www.webcitation.org/6176wPbMU?url=http://unpan1.un.org/intradoc/groups/public/documents/un/unpan023270.pdf|archivedate=2011-08-21|deadlink=no}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111109205629/http://unpan1.un.org/intradoc/groups/public/documents/un/unpan023270.pdf |date=2011-11-09 }}</ref>.

=== Башҡарма власть ===
Конституцияға ярашлы, король Милли Ассамблея ағзаһын премьер-министр итеп тәғәйенләй. Премьер-министр Милли йыйылыш ағзалары күпселекте тәшкил иткән [[Сәйәси фирҡә|сәйәси партия]] йәки коалиция лидеры булып тора<ref name="administration"/>.

=== Закондар сығарыу власы ===
Лесотоның ике палаталы парламенты юғары палатанан — Сенаттан һәм түбәнгеһе — Милли йыйылыштан тора<ref>{{cite web|url=http://library2.parliament.go.th/giventake/content_cons/lesotho.pdf|deadlink=yes|title=Конституция Королевства Лесото|accessdate=2010-06-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160303182858/http://library2.parliament.go.th/giventake/content_cons/lesotho.pdf|archivedate=2016-03-03}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303182858/http://library2.parliament.go.th/giventake/content_cons/lesotho.pdf |date=2016-03-03 }}, ст 54.</ref>. Сенат 33 ағзанан тора, уларҙың 22-һе — ҡәбилә башлыҡтарынан йәки улар тәғәйенләгән кешеләрҙән, ә 11-е король тарафынан Дәүләт Советы тәҡдиме буйынса тәғәйенләнә<ref>{{cite web|url=http://library2.parliament.go.th/giventake/content_cons/lesotho.pdf|deadlink=yes|title=Конституция Королевства Лесото|accessdate=2010-06-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160303182858/http://library2.parliament.go.th/giventake/content_cons/lesotho.pdf|archivedate=2016-03-03}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303182858/http://library2.parliament.go.th/giventake/content_cons/lesotho.pdf |date=2016-03-03 }}, ст 55.</ref>.

== Сәйәси партиялары ==
«Лесотола демократия өсөн конгресы» (LCD) партияһы Милли йыйылышта күпселек урынға (120 партияның 61-е) эйә, бынан тыш, Конгреста тағы ла туғыҙ партия бар.

== Ҡораллы көстәре ==
[[Файл:Lesotho Defense Force 2009.jpg|мини|220px|Лесото ҡораллы көстәренең 1-се батальоны һалдаттары]]
Лесото билдәләгән сәйәсәт — суверенитетты һәм эске хәүефһеҙлекте һаҡлау. Тышҡы именлек ғәмәлдә [[Көньяҡ Африка Республикаһы]] тарафынан тәьмин ителә<ref name="cia" />.

Ҡораллы көстәрҙең һаны яҡынса 2000 кеше тәшкил итә.

== Тышҡы сәйәсәте ==
Лесото 1966 йылдың 17 октябренән Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы ағзаһы булып тора<ref>{{cite web|url=https://www.un.org/ru/members/index.shtml|title=Государства — члены ООН|publisher=Официальный сайт ООН|accessdate=2010-06-22|archiveurl=https://www.webcitation.org/6176wqVxh?url=https://www.un.org/ru/members/index.shtml|archivedate=2011-08-21|deadlink=no}}</ref>. Ул МАГАТЭ һәм Халыҡ-ара диңгеҙ ойошмаһынан тыш Африка һәм бөтә төбәк-ара махсуслаштырылған агентлыҡтар өсөн Иҡтисади комиссияла ҡатнаша<ref name="EON-international">{{cite web|url=https://www.nationsencyclopedia.com/Africa/Lesotho-INTERNATIONAL-COOPERATION.html|author=Encyclopedia of Nations.|title=Lesotho - International cooperation|lang=en|accessdate=2010-06-22|archive-date=2010-03-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20100305202121/http://www.nationsencyclopedia.com/Africa/Lesotho-INTERNATIONAL-COOPERATION.html|deadlink=no}}</ref>. Лесото шулай уҡ [[Милләттәр Берләшмәһе]], Африка үҫеш банкы, G-77, [[Африка берләшмәһе]]<ref name="EON-international"/>, шулай уҡ 1995 йылдың 31 майынан Бөтә донъя сауҙа ойошмаһы ағзаһы булып тора<ref>{{cite web|url=https://www.wto.org/english/thewto_e/countries_e/lesotho_e.htm|title=Lesotho and the WTO|publisher=WTO|lang=en|accessdate=2010-06-22|archiveurl=https://www.webcitation.org/61770TA1p?url=https://www.wto.org/english/thewto_e/countries_e/lesotho_e.htm|archivedate=2011-08-21|deadlink=no}}</ref>. Диңгеҙгә сығыуға ҡарамаҫтан, ил БМО-ның Диңгеҙ хоҡуғы конвенцияһына ҡул ҡуя<ref name="EON-international"/>.

== Административ бүленеше ==
[[Файл:Districts of Lesotho.png|мини|350px|Лесотоның административ бүленеше]]
Лесото 10 округҡа бүленгән<ref name="statoids">{{cite web|publisher=Statoids|url=http://www.statoids.com/uls.html|title=Districts of Lesotho|lang=en|accessdate=2010-06-21|archiveurl=https://www.webcitation.org/61771YFZZ?url=http://www.statoids.com/uls.html|archivedate=2011-08-21|deadlink=no}}</ref>, уларҙың һәр береһенең үҙ [[баш ҡала]]һы йәки кэмптауны бар. Уның округтары:

{| class="standard"
! № картала
! Район
! Адм. үҙәк
! Майҙаны,<br>км²
! Халҡы<ref name="Geohive">{{cite web |url=http://www.geohive.com/cntry/lesotho.aspx |title=Geohive |accessdate=2016-04-17 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160322103136/http://www.geohive.com/cntry/lesotho.aspx |archivedate=2016-03-22 |deadlink=yes }}</ref><ref name="Statoids">{{Cite web |url=http://www.statoids.com/uls.html |title=Statoids.com |access-date=2010-06-22 |archive-date=2011-09-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110917075514/http://www.statoids.com/uls.html |deadlink=no }}</ref>,<br> кеше (2006)
! Тығыҙлығы,<br> кеше/км²
|-
| 1 || Берья (район) || Теятеяненг || align="right"|2222 || align="right"|250 006 || align="right"|112,51
|-
| 2 || Бута-Буте (район) || Бута-Буте || align="right"|1767 || align="right"|110 320 || align="right"|62,43
|-
| 3 || Лерибе (район) || Хлоце || align="right"|2828 || align="right"|293 369 || align="right"|103,74
|-
| 4 || Мафетенг (район) || Мафетенг || align="right"|2119 || align="right"|192 621 || align="right"|90,90
|-
| 5 || Масеру (район) || [[Масеру]] || align="right"|4279 || align="right"|431 998 || align="right"|100,96
|-
| 6 || Мохалес-Хук (район) || Мохалес-Хук || align="right"|3530 || align="right"|176 928 || align="right"|50,12
|-
| 7 || Мокотлонг (район) || Мокотлонг || align="right"|4075 || align="right"|97 713 || align="right"|23,98
|-
| 8 || Цгачас-Нек (район) || Цгачас-Нек || align="right"|2349 || align="right"|69 749 || align="right"|29,69
|-
| 9 || Цгутинг (район) || Цгутинг || align="right"|2916 || align="right"|124 048 || align="right"|42,54
|-
| 10 || Таба-Цека (район) || Таба-Цека || align="right"|4270 || align="right"|129 881 || align="right"|30,42
|- style="background: #CCC;"
|   || Бөтәһе ||   || 30 355 || 1 876 633 || 61,82
|+
|}

2004 йылдың 11 апреленә тиклем райондар вардаларға бүленә (сесото телендә ''ward'')<ref name="statoids"/>.

== Халҡы ==
[[Файл:Lesotho_single_age_population_pyramid_2020.png|thumb|300px|Лесото халҡының 2020 йылға йәш-енес пирамидаһы]]
[[Файл:AIDS and HIV prevalence 2009.svg|thumb|2011 йылға илдәр буйлап өлкәндәр араһында ВИЧ-тың таралыуы
{{легенда|#800000|15—50&nbsp;%}} {{легенда|#FF0000|5—15&nbsp;%}}
{{легенда|#E08040|1—5 %}}
{{легенда|#e0c000|0,5—1,0&nbsp;%}}
{{легенда|#e0e080|0,1—0,5 %}}
{{легенда|#00e080|<0,1&nbsp;%}}
{{легенда|#c0c0c0|мәғлүмәттәр юҡ}}]]

=== Демографик күрһәткестәр ===
[[Файл:Lucy in the sky.jpg|мини|200px|Лесотола өй]]

[[Халыҡ иҫәбен алыу|Халыҡ иҫәбе]] — 2,0 миллион (2016 йылғы халыҡ иҫәбен алыу)<ref>{{Cite web|url=http://www.bos.gov.ls/|title=Bureau of Statistics|website=www.bos.gov.ls|access-date=2021-05-05|archive-date=2014-11-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20141113142226/http://www.bos.gov.ls/|deadlink=no}}</ref>).

Йыллыҡ үҫеш — 0,28 процент (иң ҙур үлем — сабыйҙар үлеме һәм СПИД-тан, илдән эмиграция).

[[Тыуым]] — 1000 балаға 27,2 (бер ҡатынға 3,2 бала).

[[Үлем]] — 1000 кешегә 15,7.

Эмиграция — 1000 кешегә 8,7.

Иммун дефициты вирусы ([[ВИЧ-инфекция|ВИЧ]]) менән зарарланыу — 23,2 %.

Көтөлгән ғүмер оҙонлоғо — 56 йыл.

Ҡалала йәшәй — халыҡтың 31,7 проценты.

Этник составы: сото — 99,7 %, европалылар һәм азиаттар — 0,3 %.

Телдәр — сесото һәм инглиз телдәре (рәсми).

Белемлелек — халыҡтың 86,2 % (2016 йыл).

Дин — [[Христианлыҡ|христиандар]] 80 %, абориген культтар 20 %.

Лесото — континенттағы хеҙмәт эмиграцияһы үҙәктәренең береһе (башлыса күрше Көньяҡ Африка Республикаһына).

=== Дин ===
[[Файл:Lessouto-Maison à Maphutsing.jpg|мини|Мапхатсингта Лессоуто өйө]]

Ил халҡының 70 проценттан ашыуы [[Христианлыҡ|христиан дине]]н күрә. Христиандарҙың күпселеге — [[Католицизм|католиктар]], [[Протестантизм|протестанттар]] — реформаттар, англикандар, адвентистар, методистар.

==== ''Адвентисты седьмого дня'' ====
Төп мәҡәлә: Адвентисты седьмого дня в Лесото

=== Телдәр ===
Лесотоның [[рәсми тел]]дәре — сесото һәм [[Инглиз теле|инглиз]] телдәре<ref>{{cite web|url=http://library2.parliament.go.th/giventake/content_cons/lesotho.pdf|deadlink=yes|title=Конституция Королевства Лесото|accessdate=2010-06-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160303182858/http://library2.parliament.go.th/giventake/content_cons/lesotho.pdf|archivedate=2016-03-03}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303182858/http://library2.parliament.go.th/giventake/content_cons/lesotho.pdf |date=2016-03-03 }}, ст. 3 (1).</ref>. Шулай уҡ урындағы халыҡ зулу (248 мең, башлыса Бута-Буте өлкәһендә), Пхути (43 мең), коса (Себапала үҙәнендә 18 мең) телдәрен ҡуллана<ref>{{cite web|url=http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=LS|title=Languages of Lesotho|publisher=Etnologue|lang=en|accessdate=2010-06-22|archiveurl=https://www.webcitation.org/617721UD0?url=http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=LS|archivedate=2011-08-21|deadlink=no}}</ref>.

=== ВИЧ ===
Һуңғы иҫәпләүҙәр буйынса, Лесотола [[ВИЧ-инфекция]] кимәле 29 процентҡа етә, [[Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы|БМО]] күҙаллауҙары буйынса ул 15 йылдан 36 процентҡа тиклем артасаҡ, был ғүмер оҙонлоғон ҡырҡа кәметеүгә килтерәсәк. 2001 йылда ғүмер оҙонлоғо ирҙәр өсөн — 48, ҡатын-ҡыҙҙарҙа — 56 йәш тәшкил итә. Һуңғы статистика мәғлүмәттәре буйынса, ғүмер оҙонлоғо 37 йылға тиклем кәмегән.

Хөкүмәт хәүефте аңлаһа ла һәм 1999 йылда сара күрә башлаһа ла, уңышҡа өлгәшә алмай.

2006 йылдың июненән алып барлыҡ халыҡты тест буйынса һынау программаһы башлана, уны Билл Клинтон һәм [[Билл Гейтс]] хуплай.

== Иҡтисады ==
Лесото Көньяҡ Африка Республикаһына [[һыу]] һәм [[электр]] экспортлай, мануфактура, [[ауыл хужалығы]] үҫешкән. Халыҡтың күбеһе Көньяҡ Африка Республикаһында эшләй.

Лесотола Levi’s фирмаһының джинсы етештереү бүлексәһе бар. Лесото иҡтисады Көньяҡ Африка Республикаһы иҡтисады менән берләштерелгән. Көньяҡ Африка Республикаһы шахталарында йылына 3 — 9 ай миҙгелле эш киң таралған. Халыҡтың яртыһынан күберәге ауыл хужалығы менән шөғөлләнә.

Лесотоға, атап әйткәндә, [[Америка Ҡушма Штаттары|АҠШ]], [[Бөтә донъя банкы]], [[Ирландия]], [[Бөйөк Британия]], [[Европа берлеге]], [[Германия]] ярҙам итә.

Лесотоны Көньяҡ Африка Республикаһы менән тимер юлының ҡыҫҡа участкаһы тоташтыра.

2019 йылда<ref>{{Cite web |url=https://oec.world/en/profile/country/lso |title=Лесото на справочнике oec.world |access-date=2021-07-09 |archive-date=2021-07-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210709190511/https://oec.world/en/profile/country/lso |deadlink=no }}</ref> тышҡы сауҙа күләме экспорт буйынса 1,1 миллиард доллар (башлыса [[Алмас (минерал)|алмаз]] (41,9 процент) һәм текстиль продукция (48 процент) тәшкил итә; Импорт буйынса 1,53 миллиард доллар ([[яғыулыҡ]], химикаттар, сеймал һәм еңел сәнәғәт өсөн ярымфабрикаттар, аҙыҡ-түлек, машиналар һәм ҡорамалдар). Төп тышҡы сауҙа партнеры — Көньяҡ Африка Республикаһы (уға импорттың 85 процентҡа тиклеме һәм экспорттың яҡынса 25 проценты тура килә)

== Лесотола транспорт ==

== Спорт ==
[[Файл:Roma Rovers 1990.jpg|мини|220px|Лесотола [[футбол]] матчы]]
Лесото 1972 йылдан [[йәйге Олимпия уйындары]]нда башлыса [[еңел атлетика]] ярыштарында ҡатнаша (команда 1976 йылғы Уйындарҙа ҡатнашмай), улар ҡатнашҡан ваҡытта Лесото спортсылары бер олимпия миҙалын да яулай алмай.

Лесото футбол ассоциацияһына 1932 йылда нигеҙ һалына һәм 1964 йылдан ФИФА ағзаһы булып тора<ref>{{cite web|title=Lesotho Profile|publisher=FIFA|url=https://www.fifa.com/associations/association=les/index.html|lang=en|accessdate=2010-06-22|archiveurl=https://www.webcitation.org/61772XJ0A?url=https://www.fifa.com/associations/association=les/index.html|archivedate=2011-08-21|deadlink=no}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110813194229/http://www.fifa.com/associations/association=les/index.html |date=2011-08-13 }}</ref>. Үҙ тарихында футбол буйынса Лесото йыйылма командаһы бер тапҡыр ҙа донъя чемпионатына ла, Африка Милләттәр Кубогына ла үтә алмай.

Көньяҡ Африка Республикаһы йоғонтоһонда илдә регби ҙа үҫешә, ләкин аҙ финанслау арҡаһында үҫеш бик яй бара.

== Социаль өлкә ==

=== Мәғариф ===
[[Файл:Lesotho class.jpg|мини|220px|Лесотола башланғыс кластар мәктәбендә]]
Һуңғы иҫәпләүҙәр буйынса, Лесотола 15 йәштән өлкәнерәк халыҡтың 65 проценты грамоталы. Шулай итеп, Лесото [[Африка]]ла [[Уҡый-яҙа белеү|грамоталылыҡ]] буйынса иң юғары күрһәткестәрҙең береһенә эйә, өлөшләтә Лесото үҙенең [[эске тулайым продукт]]ының 12 проценттан ашыуын [[мәғариф]]ҡа һала. Күпселек илдәрҙән айырмалы рәүештә, илдә ҡатын-ҡыҙҙарҙың грамоталылығы ирҙәргә ҡарағанда юғарыраҡ (64,5 %).

[[Баш ҡала]]нан 34 км алыҫлыҡтағы Рома ауылында Лесото милли университеты урынлашҡан.

=== Һаулыҡ һаҡлау ===
Балалар үлеме — 16,3 процент самаһы. Табиптар менән тәьмин ителеш: 100 000 кешегә 5 табип. 2014 йылда уртаса ғүмер оҙонлоғо 49,7 йәш тәшкил иткән.

== Киң мәғлүмәт саралары ==
LBC (Lesotho Broadcasting Corporation) дәүләт телерадиотапшырыуҙар компанияһы составына Лесото телевидениеһы, Лесото радиоһы һәм Ultimate Radio инә. Шулай уҡ M-net Lesoto телеканалы ла популяр.

== Билдәле шәхестәре ==
* Иосиф Жерар (1831—1914) — католик руханиһы, миссионер.

== Иҫкәрмәләр ==
<references/>

== Һылтанмалар ==
* {{cite web |title = The Lesotho Government Portal |url = http://www.lesotho.gov.ls/ |archiveurl = https://web.archive.org/web/20080828021349/http://www.lesotho.gov.ls/ |archivedate = 2008-08-28 |deadlink = yes }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081023031838/http://www.lesotho.gov.ls/articles/2004/King_Birth_2004/index.html |date=2008-10-23 }}
* {{cite web |title = The Parliament of Lesotho |url = http://www.parliament.ls/Default.aspx |archiveurl = https://web.archive.org/web/20090622174051/http://www.parliament.ls/Default.aspx |archivedate = 2009-06-22 |deadlink = yes }}
* [http://www.centralbank.org.ls Central Bank of Lesotho]
* [http://www.bos.gov.ls Lesotho Bureau of Statistics]
* [http://www.lesmet.org.ls/ Lesotho Meteorological Services] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150717083358/http://www.lesmet.org.ls/ |date=2015-07-17 }}
{{Африка илдәре}}
{{Көньяҡ Африка үҫеше берләшмәһе}}
[[Категория:Лесото]]

== Әҙәбиәт ==
* {{книга |автор=[[Поспелов, Евгений Михайлович|Поспелов Е. М.]]|заглавие=[[Географические названия мира. Топонимический словарь]]|издание=2-е изд., стереотип|ответственный=отв. ред. Р. А. Агеева |ссылка= |место=М.|издательство=Русские словари, Астрель, АСТ|год=2002|том= |страниц=512|страницы=|isbn=5-17-001389-2 |тираж=3000 |ref=Поспелов}}

{{countries-stub}}