Милләттәр Берләшмәһе битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Яҡшы мәҡәлә}}
{{Организация
|название        = Милләттәр Берләшмәһе<br />Commonwealth of Nations
|логотип         = Flag of the Commonwealth of Nations.svg.png
|ширина_логотипа = 100 px
|подпись         = Флагы
|карта1          = Commonwealth of Nations.svg
|ширина_карты1   = 
|легенда1        = Берләшмә ағзалары
|членство        = 53 ағза-дәүләттәр<ref>[[Фиджи]]ның ағзалығы туҡтатылған, 02.10.2013 [[Гамбия]] ойошманан сыға</ref>
|тип_центра      = Штаб-фатир
|центр           = {{Флаг|Великобритания}} Вестминстер, [[Лондон]]
|тип =
|язык = [[Инглиз теле|Инглиз]]
|должность_руководителя1 = Берләшмә башлыҡтары
|имя_руководителя1 = Елизавета II
|должность_руководителя2 = Генераль секретарь
|имя_руководителя2 = {{флаг|Индия}} Камалеш Шарма
|должность_руководителя3 = Рәйес
|имя_руководителя3 = {{флаг|Австралия}} Джулия Гиллард
|событие_основания1 = Нигеҙләү
|дата_основания1 = 1926 / 1931 / 1949
|событие_основания2 = 
|дата_основания2 =
|сайт = http://www.thecommonwealth.org/
}}

'''Берләшмә''' ({{lang-en|Commonwealth}}), йәки '''Милләттәр Берләшмәһе''' ({{lang-en|Commonwealth of Nations}}; [[1946 йыл]]ға ҡәҙәр ''Британ Милләттәр Берләшмәһе'' — {{lang-en|British Commonwealth of Nations}}) — бойондороҡһоҙ илдәрҙең ирекле дәүләт-ара берекмәһе, уға [[Бөйөк Британия]] һәм уның бөтә тиерлек доминиондары, колониялары һәм протетораттары инә. Тағы ла Берләшмә ағзалары булып [[Мозамбик]] һәм [[Руанда]] тора.

== Берләшмәнең нигеҙҙәре ==
[[Файл:Marlborough House.jpg|thumb|Мальборо-Хаус, Берләшмә Секретариатының штаб-фатиры]]
[[Британия империяһы]] [[АҠШ|13 америка колонияһын]] юғалтҡандан һуң, үҙендә [[Канада]]ны, [[Һиндостан]]ды һәм ҡайһы бер башҡа колонияларҙы һаҡлап ҡалып, метрополияла ике сәйәси юл барлыҡҡа килә. Беренсенән Һиндостанда һәм Алыҫ Көнсығышта артабанда британ йоғонтоһон киңәйеүе, икенсеһе метрополияның колонияларҙа үҙидаралыҡ органдары төҙөүгә ҡаршылыҡ күрһәтмәүе<ref name=":0">[http://www.krugosvet.ru/enc/istoriya/SODRUZHESTVO_NATSI.html Содружество наций // «Энциклопедия Кругосвет»]</ref>.

''«Милләттәр Берләшмәһе»'' төшөнсәһен тәүге тапҡыр 1884 йылда британ премьер-министры Арчибальд Филипп лорд Розберри менән индерелә. 1887 йылда [[Лондон]]да колониялар конференцияһында Берләшмәгә нигеҙ һалына, унда яңы колониаль сәйәсәттең юлдары билдәләнә: бынан башлап иң үҫешкән колонияларға ''доминион'' статусы бирелгән. Бындай статусты [[Канада]], [[Австралия|Австралия берлеге]], [[Яңы Зеландия]], [[Көньяҡ Африка Республикаһы|Көньяҡ Африка берлеге]], Ньюфаундленд доминионы һәм [[Ирландия]].

1926 йылда уҙғарылған Бөйөк Британия һәм британ биләмәләренең премьер-министрҙары конференцияһында ''Бальфур Декларацияһы'' ҡабул ителгән, унда Бөйөк Британия һәм уның доминиондары үҙҙәрен бойондороҡһоҙ тулы һәм тиң хоҡуҡлы дәүләт һәм Британ милләттәр берләшмәһендә ирекле ағза булыуын таныйҙар.

Берләшмәнең хоҡуҡи статусы 1931 йылдың 11 декаберендә ҡабул ителгән ''Вестминстер статуты''нда нығытыла, һәм 1947 йылға тиклем ул дәүләттәр иттифағы булып торған, уларҙың һәр береһе Бөйөк Британияға шәхси уния аша бәйләнгән (йәки уларҙың дәүләт башлығы булып британ монархы торған).

== Үҫеш ==
[[Файл:Commonwealth flag Ottawa.jpg|thumb|Оттавала [[Канада]] Парламенты бинаһы алдында Милләттәр Берләшмәһенең флагы]]
[[Икенсе донъя һуғышы]]нан һуң [[Британия империяһы]]ның тарҡалыуы башлана, ул британ биләмәләрендә милли-азатлыҡ хәрәкәттәренең үҫеүенә һәм британ хөкүмәтенең финанс ҡыйынлыҡтарына бәйле булған. 1946 йылдан алып «Британ Берләшмәһе» урынына «Британ Берләшмә» тип кенә атала башлай.

1947 йылда [[Һиндостан]] бойондороҡһоҙлоҡ яулағас, унда [[республика]] идаралыҡ формаһы урынлаштырыла. Был британ монархы дәүләт башлығы булыуынан баш тартыуҙы аңлата һәм Берләшмә ойошмаһының нигеҙҙәрен төптән үҙгәртеүҙе талап итә. Тәүҙә ойошманың исеме үҙгәрә, уның эшмәкәрлегенең өҫтөнлөклө маҡсаттары булып гуманитар миссиялар, мәғариф эше һәм башҡалар тора. Берләшмә тәү сиратта үҫеш кимәлдәре һәм иҡтисад ҡылыҡһырламалары менән айырылып торған, тығыҙ һәм тиң хоҡуҡлы үҙ-ара бәйләнешкә мөмкинлеге булған дәүләттәрҙең ойошмаһы тип ҡаралған.

Күп кенә элекке британ колонияларҙан айырмалы рәүештә, 1948 йылда — [[Мьянма|Бирма]] һәм 1967 йылда — [[Йемен|Аден]] бойондороҡһоҙлоҡ алғандан һуң, улар Берләшмәгә инмәй ҡала. Элекке британ протектораттарҙан һәм мандатлы территорияларҙан [[Мысыр]] (1922 йылда азатлыҡ алған), [[Израиль]] (1948), [[Ираҡ]] (1932]), [[Бахрейн]] (1971), [[Иордания]] (1946), [[Кувейт]] (1961), [[Катар]] (1971) һәм [[Оман]] (1971) илдәре Берләшмәгә инмәйҙәр. 1949 йылда [[Ирландия]]ла республика идара итеү ҡоролошо индерелгәндән һуң Берләшмәнән сыға, әммә шул уҡ йылғы Ирландия Акты буйынса, республиканың граждандары британ ҡануниәтенә ярашлы башҡа Берләшмә илдәре граждандары кеүек тиң статус эйә булалар. 1961 йылда [[Көньяҡ Африка Республикаһы]] ойошманан сыға, ә 1994 йылдың июнендә уға кире ҡайта.

1949 йылда Лондонда Берләшмә илдәренең премьер-министрҙары кәңәшмәһендә республика идара итеү ҡоролошо һәм ойошмала ағзалыҡ араһында булған ҡаршылыҡтары хәл ителә. 1950 йылдың ғинуарынан алып Һиндостан британ монархын «Берләшмәнең башлығы һәм Берләшмәнең бойондороҡһоҙ дәүләт-ағзаларының ирекле ассоциацияһының символы» сифатында ҡабул итергә ризалыҡ бирә. Берләшмәнең ҡалған ағзалары үҙ яғынан Һиндостандың ағзалығын һаҡларға риза була. [[Пакистан]] тәҡдиме буйынса башҡа дәүләттәргә лә шундай уҡ ҡарар ҡабул итәләр. Лондон декларацияһын йыш ҡына хәҙерге күренештә булған Берләшмәне барлыҡҡа килтергән документ тип ҡарала.

Берләшмәгә ингән Бөйөк Британиянан башҡа 17 илдең дәүләт башлығы булып генерал-губернатор вәкиллеге менән күрһәтелгән Англия монархы тора. Монарх Берләшмәнең башлығы ла булып тора. Ағза-дәүләттәрҙең күбеһе британ монархын ил етәксеһе итеп танымайҙар, әммә был уларҙың статусына тәьҫир яһамай. Берләшмә сәйәси иттифаҡ булып тормай, һәм ундағы ағзалыҡ Бөйөк Британияға башҡа ағзаларға сәйәси йоғонто яһарға бирмәй.

== Ағзалыҡ ==
[[File:Flags of the Commonwealth flying in Parliament Square, London.jpg|thumb| [[Лондон]]дың Парламент скверында Милләттәр Берләшмәһе ағзаларының флагтары]]

Берләшмәгә ингән илдәрҙең дөйөм халыҡ һаны 2,245 миллиардҡа етә, был яғын донъя халҡының  30 %-тын тәшкил итә. Халыҡ һаны буйынса беренсе урында [[Һиндостан]] (2001 йылғы халыҡ иҫәбен алыу һөҙөмтәләре буйынса бер миллиард кеше), унан һуң [[Пакистан]], [[Бангладеш]] һәм [[Нигерия]] тора (уларҙың һәр береһенең халҡының һаны 100 миллиондан ашыу). Иң аҙ халыҡ һаны булған ағза [[Тувалу]], унда 12 мең кеше йәшәй. Берләшмә илдәренең дөйөм майҙаны ҡоро ерҙең дүрттән бер өлөшөн алып тора. Территориялар буйынса иң ҙурҙары — [[Канада]], [[Австралия]] һәм [[Һиндостан]].

Берләшмәгә ағзалыҡ уның эшмәкәрлегенең төп маҡсаттарын таныған һәр бер илгә асыҡ. Бының өсөн Бөйөк Британия йәки Берләшмәнең башҡа ағзалары менән кандидаттың элекке йәки хәҙерге конституциялы бәйләнештәр булыуы шарт. Бөтә ағзаларҙың да Бөйөк Британия менән конституциялы бәйләнештәре булмаған — ҡайһы бер [[Океания]] илдәре Австралия йәки Яңы Зеландия идаралығы аҫтында булған, ә [[Намибия]] 1920 йылдан алып 1990 йылға тиклем — [[Көньяҡ Африка Республикаһы]]на буйһона. 1995 йылда Берләшмәгә [[Камерун]] ҡушыла, уның территорияһының тик бер өлөшө генә Британия мандаты (1920—1946) һәм опекаһы (1946—1961) аҫтында булған.

1995 йылда башҡаларҙан айырмалы рәүештә элек [[Португалия]] колонияһы булған [[Мозамбик]] Берләшмәгә инә. 2009 йылдың 29 нояберендә [[Руанда]] Милләттәр Берләшмәһенең 54-се ағзаһы булып китә<ref>{{cite news|url=http://infox.ru/authority/foreign/2009/11/29/Ruanda_prinyata_v_So.phtml|title=Руанда принята в Содружество наций|publisher=infox.ru|date=2009-11-29}}</ref>.

2013 йылдың 2 октяберендә [[Гамбия]] Милләттәр Берләшмәһенән сыға<ref>{{cite web|url=http://www.itar-tass.com/c1/899454.html|title=Гамбия объявила о немедленном выходе из Содружества наций, объединяющего бывшие британские колонии|publisher=ИТАР-ТАСС|accessdate=2013-10-03}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131004043901/http://www.itar-tass.com/c1/899454.html |date=2013-10-04 }}</ref>.

{| class="wikitable sortable" width=100%
!colspan="4"|Милләттәр Берләшмәһенең ғәмәлдәге ағзалары
|-
! width = 150px |Дәүләт
! width = 125px |Инеү датаһы
! width=100px |Континент
! width=95px |Халыҡ һаны
|-
| {{Флагификация|Австралия}}
| <span style="display:none">1931-12-11</span>11 декабрь 1931
| Океания
| align=right| 22 073 000
|-
| {{sort|Антигуа и Барбуда|{{flagicon|Antigua and Barbuda}} [[Антигуа һәм Барбуда]]}}
| <span style="display:none">1981-11-01</span>1 ноябрь 1981
| Төньяҡ Америка
| align=right| 88 000
|-
| {{sort|Багамские Острова|{{Флагификация|Багам Утрауҙары}} }}
| <span style="display:none">1973-07-10</span>10 июль 1973
| Төньяҡ Америка
| align=right| 342 000
|-
| {{sort|Бангладеш|{{flagicon|Bangladesh}} [[Бангладеш]]{{ref|1|[B]}}}}
| <span style="display:none">1972-04-18</span>18 апрель 1972<ref>{{cite book |title=Secession |last=Kohen |first=Marcelo G. |year=2006 |publisher=Cambridge University Press |location=London |isbn=978-0-521-84928-9 |page=122 }}</ref>
| Азия
| align=right| 162 221 000
|-
| {{sort|Барбадос|{{flagicon|Barbados}} [[Барбадос]]}}
| <span style="display:none">1966-11-30</span>30 ноябрь 1966
| Төньяҡ Америка
| align=right| 279 000
|-
| {{sort|Белиз|{{flagicon|Belize}} [[Белиз]]}}
| <span style="display:none">1981-09-21</span>21 сентябрь 1981
| Төньяҡ Америка
| align=right| 322 130
|-
| {{sort|Ботсвана|{{flagicon|Botswana}} [[Ботсвана]]}}
| <span style="display:none">1966-09-30</span>30 сентябрь 1966
| Африка
| align=right| 1 950 000
|-
| {{sort|Бруней|{{flagicon|Brunei}} [[Бруней]]}}
| <span style="display:none">1984-01-01</span>1 ғинуар 1984
| Азия
| align=right| 400 000
|-
| {{sort|Вануату|{{flagicon|Vanuatu}} [[Вануату]]}}
| <span style="display:none">1980-07-30</span>30 июль 1980
| Океания
| align=right| 241 000
|-
| {{sort|Великобритания|{{flagicon|United Kingdom}} [[Бөйөк Британия]]}}
| <span style="display:none">1931-12-11</span>11 декабрь 1931
| Европа
| align=right| 61 609 500
|-
| {{sort|Доминика|{{flagicon|Dominica}} [[Доминика]]}}
| <span style="display:none">1978-11-03</span>3 ноябрь 1978
| Төньяҡ Америка
| align=right| {{sort|79,000|79 000}}
|-
| {{sort|Гайана|{{flagicon|Guyana}} [[Гайана]]}}
| <span style="display:none">1966-05-26</span>26 май 1966
| Көньяҡ Америка
| align=right| 761 000
|-
| {{sort|Гана|{{flagicon|Ghana}} [[Гана]]}}
| <span style="display:none">1957-03-06</span>6 март 1957
| Африка
| align=right| 23 837 000
|-
| {{sort|Гренада|{{flagicon|Grenada}} [[Гренада]]}}
| <span style="display:none">1974-02-07</span>7 февраль 1974
| Төньяҡ Америка
| align=right| 103 000
|-
| {{sort|Замбия|{{flagicon|Zambia}} [[Замбия]]}}
| <span style="display:none">1964-10-24</span>24 октябрь 1964
| Африка
| align=right| 12 935 000
|-
| {{sort|Индия|{{flagicon|India}} [[Һиндостан]]}}
| <span style="display:none">1947-08-15</span>15 август 1947
| Азия
| align=right| 1 210 193 422
|-
| {{sort|Камерун|{{flagicon|Cameroon}} [[Камерун]]}}
| <span style="display:none">1995-11-13</span>13 ноябрь 1995<ref>{{cite journal |last=Pondi |first=Jean-Emmanuel |year=1997 |month=October |title=Cameroon and the Commonwealth of Nations |journal=[[The Round Table Journal|The Round Table]] |volume=86 |issue=344 |pages=pp. 563–570 |doi=10.1080/00358539708454389 }}</ref>
| Африка
| align=right| 19 522 000
|-
| {{sort|Канада|{{flagicon|Canada}} [[Канада]]}}
| <span style="display:none">1931-12-11</span>11 декабрь 1931
| Төньяҡ Америка
| align=right| 34 053 000<ref>{{cite web|url=http://www12.statcan.ca/english/census06/data/highlights/ethnic/pages/Page.cfm?Lang=E&Geo=PR&Code=01&Table=2&Data=Count&StartRec=1&Sort=3&Display=All/|title=Ethnic origins, 2006 counts, for Canada, provinces and territories – 20% sample data|date=2008-01-04|publisher=Statistics Canada|accessdate=2009-10-19|archiveurl=http://www.webcitation.org/6F72jaTYj|archivedate=2013-03-14}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130208051253/http://www12.statcan.gc.ca/census-recensement/2006/index-eng.cfm |date=2013-02-08 }}</ref>
|-
| {{sort|Кипр|{{flagicon|Cyprus}} [[Кипр Республикаһы|Кипр]]}}
| <span style="display:none">1961-03-13</span>13 марта 1961<ref>{{cite journal |last=McIntyre |first=W. David |author=W. David McIntyre |year=2000 |month=January |title=Britain and the creation of the Commonwealth Secretariat |journal=Journal of Imperial and Commonwealth History |volume=28 |issue=1 |pages=pp. 135–158 |doi=10.1080/03086530008583082 }}</ref>
| Европа
| align=right| 803 200<ref>{{cite web|url=http://www.mof.gov.cy/mof/cystat/statistics.nsf/All/E386A38F84B693F8C22577CB003D4CA1?OpenDocument&sub=1&sel=1&e=&print/|title=Statistical Service Republic of Cyprus|publisher=Ministry of Finance|accessdate=2012-01-06|archiveurl=http://www.webcitation.org/6BEpk9vab|archivedate=2012-10-07}}</ref>
|-
| {{sort|Кения|{{flagicon|Kenya}} [[Кения]]}}
| <span style="display:none">1963-12-12</span>12 декабрь 1963
| Африка
| align=right| 39 856 000
|-
| {{sort|Кирибати|{{flagicon|Kiribati}} [[Кирибати]]}}
| <span style="display:none">1979-07-12</span>12 июль 1979
| Океания
| align=right| {{sort|99,000|99 000}}
|-
| {{sort|Лесото|{{flagicon|Lesotho}} [[Лесото]]}}
| <span style="display:none">1966-10-04</span>4 октябрь 1966
|Африка
| align=right| 2,000,000
|-
| {{sort|Маврикий|{{flagicon|Mauritius}} [[Маврикий]]}}
| <span style="display:none">1968-03-12</span>12 март 1968
| Африка
| align=right| 1 285 000
|-
| {{sort|Малави|{{flagicon|Malawi}} [[Малави]]}}
| <span style="display:none">1964-07-06</span>6 июль 1964
| Африка
| align=right| 15 884 000
|-
| {{sort|Малайзия|{{flagicon|Malaysia}} [[Малайзия]]}}
| <span style="display:none">1963-09-16</span>31 август 1957
| Азия
| align=right| 28 356 000
|-
| {{sort|Мальдивы|{{flagicon|Maldives}} [[Мальдив]]}}
| <span style="display:none">1982-07-09</span>9 июль 1982
| Азия
| align=right| 329 000
|-
| {{sort|Мальта|{{flagicon|Malta}} [[Мальта]]}}
| <span style="display:none">1964-09-21</span>21 сентябрь 1964
| Европа
| align=right| 412 668
|-
| {{sort|Мозамбик|{{flagicon|Mozambique}} [[Мозамбик]]}}
| <span style="display:none">1995-11-13</span>13 ноябрь 1995<ref>{{cite journal |last=Ingram |first=Derek |author=Derek Ingram (journalist) |year=1996 |month=April |title=Commonwealth Update |journal=|The Round Table |volume=85 |issue=338 |pages=pp. 153–165 |doi=10.1080/00358539608454302 }}</ref>
| Африка
| align=right| 22 892 000
|-
| {{sort|Намибия|{{flagicon|Namibia}} [[Намибия]]}}
| <span style="display:none">1990-03-21</span>21 март 1990
| Африка
| align=right| 2 131 000
|-
| {{sort|{{flagicon|Nauru}} [[Науру]]
| <span style="display:none">1968-11-01†</span>1 ноябрь 1968
| Океания
| align=right| 14 000
|-
| {{sort|Нигерия|{{flagicon|Nigeria}} [[Нигерия]]}}
| <span style="display:none">1960-10-01</span>1 октябрь 1960
| Африка
| align=right| 154 796 000
|-
| {{sort|Новая Зеландия|{{flagicon|New Zealand}} [[Яңы Зеландия]]}}
| <span style="display:none">1931-12-11</span>11 декабрь 1931
| Океания
| align=right| 4 317 972
|-
| {{sort|Пакистан|{{flagicon|Pakistan}} [[Пакистан]]}}
| <span style="display:none">1947-08-15</span>15 август 1947
| Азия
| align=right| 168 052 000
|-
| {{sort|Папуа Новая Гвинея|{{flagicon|Papua New Guinea}} [[Папуа — Яңы Гвинея]]}}
| <span style="display:none">1975-09-16</span>16 сентябрь 1975
| Океания
| align=right| 6 737 000
|-
| {{sort|Руанда|{{flagicon|Rwanda}} [[Руанда]]}}
| <span style="display:none">2009-11-29</span>29 ноябрь 2009
| Африка
| align=right| 9 998 000
|-
| {{sort|Самоа|{{flagicon|Samoa}} [[Самоа]]}}
| <span style="display:none">1970-08-28</span>28 август 1970
| Океания
| align=right| 185 000
|-
| {{sort|Эсватини|{{flagicon|Swaziland}} [[Эсватини]]}}
| <span style="display:none">1968-09-06</span>6 сентябрь 1968
| Африка
| align=right| 1 182 000
|-
| {{sort|Сейшельские Острова|{{flagicon|Seychelles}} [[Сейшел Утрауҙары]]}}
| <span style="display:none">1976-06-29</span>29 июнь 1976
| Африка
| align=right| 84 000
|-
| {{sort|{{flagicon|Saint Kitts and Nevis}} [[Сент-Китс һәм Невис]]
| <span style="display:none">1983-09-19</span>19 сентябрь 1983
| Төньяҡ Америка
| align=right| 52 000
|-
| {{sort|Сент-Люсия|{{flagicon|Saint Lucia}} [[Сент-Люсия]]}}
| <span style="display:none">1979-02-22</span>22 февраль 1979
| Төньяҡ Америка
| align=right| 171 000
|-
| {{sort|Сент-Винсент и Гренадины|{{flagicon|Saint Vincent and the Grenadines}} [[Сент-Винсент һәм Гренадин]]}}
| <span style="display:none">1979-10-27</span>27 октябрь 1979
| Төньяҡ Америка
| align=right| {{sort|119,000}}
|-
| {{sort|Сингапур|{{flagicon|Singapore}} [[Сингапур]]}}
| <span style="display:none">1965-10-15†</span>9 август 1966
| Азия
| align=right| 4 986 000
|-
| {{sort|Соломоновы Острова|{{Флагификация|Соломон Утрауҙары}}}}
| <span style="display:none">1978-07-07</span>7 июль 1978
| Океания
| align=right| 913 000
|-
| {{sort|Сьерра-Леоне|{{flagicon|Sierra Leone}} [[Сьерра-Леоне]]}}
| <span style="display:none">1961-04-27</span>27 апрель 1961
| Африка
| align=right| 5 695 000
|-
| {{sort|Танзания|{{flagicon|Tanzania}} [[Танзания]]}}
| <span style="display:none">1964-04-26</span>26 апрель 1964
| Африка
| align=right| 43 729 000
|-
| {{sort|Тонга|{{flagicon|Tonga}} [[Тонга]]}}
| <span style="display:none">1970-06-04</span>4 июнь 1970
| Океания
| align=right| 102 000
|-
| {{sort|Тринидад и Тобаго|{{flagicon|Trinidad and Tobago}} [[Тринидад һәм Тобаго]]}}
| <span style="display:none">1962-08-31</span>31 август 1962
| Көньяҡ Америка
| align=right| 1 335 000
|-
| {{sort|{{flagicon|Tuvalu}} [[Тувалу]]
| <span style="display:none">1978-10-01</span>1 октябрь 1978
| Океания
| align=right| 12 000
|-
| {{sort|Уганда|{{flagicon|Uganda}} [[Уганда]]}}
| <span style="display:none">1962-10-09</span>9 октябрь 1962
| Африка
| align=right| 32 816 000
|-
| {{sort|Шри-Ланка|{{flagicon|Sri Lanka}} [[Шри-Ланка]]}}
| <span style="display:none">1948-02-04</span>4 февраль 1948
| Азия
| align=right| 20 743 000
|-
| {{sort|Южная Африка|{{flagicon|South Africa}} [[Көньяҡ Африка Республикаһы]]}}
| <span style="display:none">1931-12-11</span>11 декабрь 1931
| Африка
| align=right| 49 423 000
|-
| {{sort|Ямайка|{{flagicon|Jamaica}} [[Ямайка]]}}
| <span style="display:none">1962-08-06</span>6 август 1962
| Төньяҡ Америка
| align=right| 2 721 000
|}

== Ағзалыҡ алмағандар ==
[[Франция]] президенты [[Шарль де Голль]] Францияның Берләшмәгә инергә мөрәжәғәт биреү мөмкинлеге хаҡында мәсьәлә күтәреп сыға, әммә [[Икенсе донъя һуғышы]] тамамланғандан һуң, был һорау башҡаса ҡаралмай.

[[Израиль]] премьер-министры Давид Бен-Гурион үҙенең илен Берләшмәгә инергә тәҡдим итә, әммә уның граждандары риза булмай. Берләшмәлә был идеяға ҡаршы булалар.

[[Мысыр]], [[Ираҡ]], [[Бахрейн]], [[Иордания]], [[Кувейт]] һәм [[Оман]] Бөйөк Британияға буйһонған булһалар ҙа, бер ваҡытта ла Берләшмәгә инергә теләк белдермәйҙәр. [[Америка Ҡушма Штаттары]] ла бының тураһында һорау күтәрмәй. 1997 йылда [[Гонконг]], [[Ҡытай Халыҡ Республикаһы]] составына инеп, Берләшмәнең өлөшө булыуынан туҡтай.

== Ағзалыҡ туҡтатылған ==
Милләттәр Берләшмәһенең һәр бер иленең үҙ теләге менән ойошманан сығырға хоҡуғы бар.

1972 йылда [[Бангладеш]]ты бойондороҡһоҙ дәүләт тип таныған өсөн Берләшмәнән [[Пакистан]] сыға. 1989 йылда Пакистан ойошма составына кире ҡайта.

1987—1997 йылдарҙа, [[Фиджи]]ла дәүләт түңкәрелешенән һуң республика идаралыҡ ҡоролошо ҡабул ителгәс, ул ойошманан сыға. 2009 йылдың 1 сентяберендә Фиджиның ағзалығы тулыһынса  туҡтатыла, сөнки билдәләнгән ваҡытта илдә демократик һайлауҙар үткәрелмәй ҡала<ref name="Fiji suspended">{{cite web|url=http://www.thecommonwealth.org/news/34580/213088/010909fijisuspended.htm|title=Fiji Suspended from the Commonwealth|publisher=Commonwealth Secretariat|date=2009-09-01|lang=en|accessdate=2009-09-01|archiveurl=http://www.webcitation.org/616K0u6uf|archivedate=2011-08-21}}</ref><ref>{{cite news|url=http://russian.people.com.cn/31520/6746122.html|title=Фиджи исключили из Британского содружества -- генсекретарь содружества|publisher=Жэньминь жибао|date=2009-09-02}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120305032503/http://russian.people.com.cn/31520/6746122.html |date=2012-03-05 }}</ref>.

2003 йылда [[Зимбабве]] Берләшмәнән сыға<ref>''Громыко А. А.'' Великобритания эпоха реформ. М., 2007.</ref>. 2013
йылдың 2 октяберендә [[Гамбия]] хөкүмәте Милләттәр Берләшмәһенән сығыуы хаҡында белдерә<ref name=":0" />.

== Берләшмәнең ҡоролошо ==
[[Файл:Elizabeth II greets NASA GSFC employees, May 8, 2007 edit.jpg|thumb|upright|Королева Елизавета II — 1952 йылдан алып Милләттәр Берләшмәһе башлығы]]
Милләттәр Берләшмәһе башлығы булып Бөйөк Британия монархы булып тора, хәҙерге заманда — королева Елизавета II. Уның ойошма башлығы эшендә бер ниндәй вазифаһы юҡ һәм монарх тик символ ғына булып тора. 17 Берләшмәнең илдәре өсөн Бөйөк Британия монархы дәүләт башлығы булып тора, әммә был эштәлә монарх бер ниндәйҙә формаль вазифалар башҡармай.

Милләттәр Берләшмәһе башлығы посты титул булмай һәм нәҫел буйынса күсмәй. Бөйөк Британия монархы алышанғандан һуң, Берләшмә дәүләт-ағзаларының хөкүмәттәре кәңәшмәһендә тик формаль ҡарар ҡабул итергә тейеш була.

Берләшмә менән идаралыҡты Секретариат башҡара. 1965 йылдан алып ойошманың штаб-фатиры [[Лондон]]да урынлаша. 2008 йылдан алып Секретариат башлығы булып Камалеш Шарма (Һиндостан)тора<ref>{{cite news|url=http://web.archive.org/web/20071127212710/http://www.timesnow.tv/NewsDtls.aspx?NewsID=4488|title=Kamlesh Sharma for C'wealth top job|publisher=Times Now|date=2007-11-24|accessdate=2007-11-24}}</ref>.

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Әҙәбиәт ==
* ''Сперанский А.'', Содружество на современном этапе: дальнейшее усиление центробежных тенденций (к итогам Оттавской конференции 1973 г.), в кн.: Международный ежегодник. Политика и экономика, М., 1974.
* ''Крылова Н. С.'' Содружество наций: политико-правовые проблемы. М., 1991.
* ''Сухоруков А. В.'' Британское содружество наций: прошлое и настоящее // Новая и новейшая история. 2006. № 5.
* ''The Constitutional Structure of the Commonwealth'', by K C Wheare. Clarendon Press, 1960. ISBN 0-313-23624-0.
* ''A Guide to the Contemporary Commonwealth'', by W D McIntyre. Palgrave, 2001. ISBN 0-333-96310-5.
* ''The Commonwealth in the World'', by J D B, by N Mansergh. University of Toronto Press, 1982. ISBN 0-8020-2492-0.
* ''Making the New Commonwealth'', by R J Moore. Clarendon Press, 1988. ISBN 0-19-820112-5
* ''Les ONG du Commonwealth contemporain: rôles, bilans et perspectives'', by C A Auplat. L’Harmattan, Paris, 2003. ISBN 2-7475-5513-5.
* ''Commonwealth: Inter- and Non-State Contributions to Global Governance'', by Timothy M Shaw. Routledge, 2008. ISBN 978-0-415-35120-1 (hbk). — ISBN 978-0-415-35121-8 (pbk)

== Һылтанмалар ==
{{Викиһаҡлағыс|Category:Commonwealth of Nations}}
* [http://www.krugosvet.ru/enc/istoriya/SODRUZHESTVO_NATSI.html Содружество наций // «Энциклопедия Кругосвет»]
* [http://slovari.yandex.ru/содружество/БСЭ/Содружество/ Содружество//БСЭ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140728081930/http://slovari.yandex.ru/%D1%81%D0%BE%D0%B4%D1%80%D1%83%D0%B6%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE/%D0%91%D0%A1%D0%AD/%D0%A1%D0%BE%D0%B4%D1%80%D1%83%D0%B6%D0%B5%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE/ |date=2014-07-28 }}
* [http://press-post.net/sodruzhestvo-nacii-proshloe-i-nastojaxhee Содружество наций: прошлое и настоящее] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304190051/http://press-post.net/sodruzhestvo-nacii-proshloe-i-nastojaxhee |date=2016-03-04 }}
* [http://www.thecommonwealth.org The Commonwealth Secretariat]
* [http://www.commonwealth.org.uk/ The Commonwealth Institute, London] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20061017212955/http://www.commonwealth.org.uk/ |date=2006-10-17 }}
* [http://www.rcsint.org The Royal Commonwealth Society] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201021055211/http://www.rcsint.org/ |date=2020-10-21 }}
* [http://rcs.ca/ The Royal Commonwealth Society (of Canada)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20070701220253/http://www.rcs.ca/ |date=2007-07-01 }}
* [http://empiremuseum.co.uk/ British Empire & Commonwealth Museum, Bristol, England]
* [http://www.acu.ac.uk/ Association of Commonwealth Universities]
* [http://sas.ac.uk/commonwealthstudies/index.htm University of London Institute of Commonwealth Studies] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20051214065850/http://www2.sas.ac.uk/commonwealthstudies/index.htm |date=2005-12-14 }}
* [http://aclals.org Association for Commonwealth Literature and Language Studies]
* [http://worldnetdaily.com/news/article.asp?ARTICLE_ID=21707 The Commonwealth as a popular club] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20061127032513/http://www.worldnetdaily.com/news/article.asp?ARTICLE_ID=21707 |date=2006-11-27 }}
* [http://www.globaled.org.nz/schools/pdfs/factsheets/Commonwealth.pdf What is the Commonwealth]
* [http://www.cpahq.org The Commonwealth Parliamentary Association]
* [http://www.chogm2005.mt The Commonwealth Meeting in Malta, 2005]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}

{{Милләттәр Берләшмәһе}}
{{Дөйөм_мираҫ}}

[[Категория:Халыҡ-ара ойошмалар]]
[[Категория:Бөйөк Британия]]
[[Категория:Бөйөк Британия тарихы]]
[[Категория:Британия империяһы]]
[[Категория:Милләттәр Берләшмәһе]]