Беларусь халҡы

Белорусь халҡы — Беларусь Республикаһы территорияһында йәшәгән халыҡ. 2015 йылдың 1 апреленә ҡарата алынған мәғлүмәттәр буйынса, республика халҡы 9 481,1 мең кеше тәшкил итә. 2014 йыл башына халыҡ һанының үҫеше 9929 кеше була. 2014 йылдың ғинуар-сентябрен 2013 йылдың ошо осоро менән сағыштырғанда халыҡ һаны 75,3 процентҡа кәмегән һәм 1545 кеше тәшкил иткән. Миграция үҫеше 2014 йылдың ғинуар-сентябренә 8 474 кеше була.

Һаны

2009 йылдағы иҫәп алыуҙар буйынса республика халҡы 9 млн. 503 кеше тәшкил итә 2014 йылдың 1 октябренә халыҡ һаны 9 млн. 475 мең кеше була.

Беларусь халҡы иҫәбе 1897—2014 йылдарҙа (1897 йыл өсөн халыҡ һаны мәғлүмәттәре 9 февралдәге иҫәп алыуҙар буйынса; 1959 һәм 1970 йылдарҙағыһы 15 ғинуарҙағы; 1979 йылдағыһы 17 ғинуарҙағы; 1989 йылдыҡы 12 ғинуарҙағы; 1999 йылдыҡы 16 февралдәге иҫәп алыуҙары буйынса килтерелә йыл бөтәһе мең кеше ҡала халҡы ауыл халҡы мең кеше өлөш мең кеше. өлөш 1897 6 674,0 899,0 13,5 % 5 774,0 86,5 % 1913 6 899,1 990,1 14,3 % 5 909,0 85,7 % 1926 4 986,0 848,0 17,0 % 4 138,0 83,0 % 1939 8 912,2 1 854,8 20,8 % 7 057,4 79,2 % 1940 9 046,1 1 924,5 21,3 % 7 121,6 78,7 % 1941 9 092,0 1 968,7 21,7 % 7 123,3 78,3 % 1950 7 709,0 1 619,5 21,0 % 6 089,5 79,0 % 1951 7 781,1 1 726,0 22,2 % 6 055,1 77,8 % 1952 7 748,7 1 827,3 23,6 % 5 921,4 76,4 % 1953 7 693,4 1 902,8 24,7 % 5 790,6 75,3 % 1954 7 685,6 1 988,9 25,9 % 5 696,7 74,1 % 1955 7 757,2 2 064,4 26,6 % 5 692,8 73,4 % 1956 7 850,2 2 115,7 27,0 % 5 734,5 73,0 % 1957 7 910,0 2 195,7 27,8 % 5 714,3 72,2 % 1958 7 961,6 2 309,4 29,0 % 5 652,2 71,0 % 1959 8 055,7 2 480,5 30,8 % 5 575,2 69,2 % 1960 8 147,4 2 605,1 32,0 % 5 542,3 68,0 % 1961 8 233,3 2 745,4 33,3 % 5 487,9 66,7 % 1962 8 335,2 2 870,6 34,4 % 5 464,6 65,6 % 1963 8 435,4 2 988,2 35,4 % 5 447,2 64,6 % 1964 8 479,8 3 092,3 36,5 % 5 387,5 63,5 % 1965 8 557,9 3 208,6 37,5 % 5 349,3 62,5 % 1966 8 655,7 3 336,6 38,5 % 5 319,1 61,5 % 1967 8 761,8 3 472,5 39,6 % 5 289,3 60,4 % 1968 8 838,7 3 607,2 40,8 % 5 231,5 59,2 % 1969 8 915,0 3 752,7 42,1 % 5 162,3 57,9 % 1970 8 992,2 3 890,6 43,3 % 5 101,6 56,7 % 1971 9 048,7 4 018,3 44,4 % 5 030,4 55,6 % 1972 9 118,1 4 164,3 45,7 % 4 953,8 54,3 % 1973 9 182,4 4 326,7 47,1 % 4 855,7 52,9 % 1974 9 251,4 4 491,0 48,5 % 4 760,4 51,5 % 1975 9 317,2 4 649,1 49,9 % 4 668,1 50,1 % 1976 9 360,5 4 795,5 51,2 % 4 565,0 48,8 % 1977 9 406,2 4 932,2 52,4 % 4 474,0 47,6 % 1978 9 463,5 5 075,1 53,6 % 4 388,4 46,4 % 1979 9 532,5 5 234,3 54,9 % 4 298,2 45,1 % 1980 9 591,8 5 361,5 55,9 % 4 230,3 44,1 % 1981 9 662,9 5 505,6 57,0 % 4 157,3 43,0 % 1982 9 736,1 5 649,7 58,0 % 4 086,4 42,0 % 1983 9 800,6 5 788,7 59,1 % 4 011,9 40,9 % 1984 9 869,4 5 939,6 60,2 % 3 929,8 39,8 % 1985 9 929,0 6 077,4 61,2 % 3 851,6 38,8 % 1986 9 986,4 6 215,1 62,2 % 3 771,3 37,8 % 1987 10 042,8 6 346,6 63,2 % 3 696,2 36,8 % 1988 10 089,7 6 488,4 64,3 % 3 601,3 35,7 % 1989 10 151,8 6 641,4 65,4 % 3 510,4 34,6 % 1990 10 188,9 6 731,9 66,1 % 3 457,0 33,9 % 1991 10 189,8 6 805,1 66,8 % 3 384,7 33,2 % 1992 10 198,3 6 856,3 67,2 % 3 342,0 32,8 % 1993 10 234,6 6 899,3 67,4 % 3 335,3 32,6 % 1994 10 243,5 6 927,0 67,6 % 3 316,5 32,4 % 1995 10 210,4 6 932,2 67,9 % 3 278,2 32,1 % 1996 10 177,3 6 934,7 68,1 % 3 242,6 31,9 % 1997 10 141,9 6 938,0 68,4 % 3 203,9 31,6 % 1998 10 093,0 6 946,1 68,8 % 3 146,9 31,2 % 1999 10 045,2 6 961,5 69,3 % 3 083,7 30,7 % 2000 10 002,5 6 967,4 69,7 % 3 035,1 30,3 % 2001 9 956,7 6 979,6 70,1 % 2 977,1 29,9 % 2002 9 900,4 6 982,9 70,5 % 2 917,5 29,5 % 2003 9 830,7 6 973,5 70,9 % 2 857,2 29,1 % 2004 9 762,8 6 968,0 71,4 % 2 794,8 28,6 % 2005 9 697,5 6 965,4 71,8 % 2 732,1 28,2 % 2006 9 630,4 6 956,7 72,2 % 2 673,7 27,8 % 2007 9 579,5 6 963,9 72,7 % 2 615,6 27,3 % 2008 9 542,4 6 989,2 73,2 % 2 553,2 26,8 % 2009 9 513,6 7 027,1 73,9 % 2 486,5 26,1 % 2010 9 500,0 7 077,1 74,5 % 2 422,9 25,5 % 2011 9 481,2 7 122,4 75,1 % 2 358,8 24,9 % 2012 9 465,2 7 175,0 75,8 % 2 290,2 24,2 % 2013 9 463,8 7 220,9 76,3 % 2 242,9 23,7 % 2014 9 468,1 н.д. н.д. н.д. н.д.

Ағымдағы йылдың иҫәбе буйынса халҡы 50 меңдән ашыу булған ҡалалар ҡала 1989 1999 2009 2015 Минск 1607,1 1680,5 1836,8 1938 Гомель 497,5 475,5 482,7 517 Могилёв 356,9 356,5 358,3 375 Витебск 347,4 340,7 347,9 366 Гродно 269,8 301,6 327,5 361 Брест 256,0 286,4 309,8 336 Бобруйск 220,9 220,7 215,1 218 Барановичи 158,4 163,4 164,7 179 Борисов 142,1 150,7 147,4 145 Пинск 118,3 129,9 125,0 138 Орша 121,7 123,9 117,2 117 Мозырь 101,0 109,8 108,8 112 Солигорск 93,5 100,9 102,3 106 Новополоцк 93,4 105,6 98,1 102 Лида 91,3 100,7 97,6 100 Молодечно 90,3 96,6 94,3 95 Полоцк 76,6 82,5 82,5 85 Жлобин 56,2 71,2 75,9 76 Светлогорск (Гомель өлкәһе) 69,5 73,3 70,0 69 Речица 69,4 66,7 64,7 66 Жодино 54,6 59,3 61,7 64 Слуцк 57,2 63,5 61,4 62 Кобрин 45,2 50,7 51,2 53

1993 йылдан башлап, республика халҡының һаны кәмей. Бының төп сәбәбе — тыуымдың үлем кимәленән түбән булыуы. Шулай ҙа һуңғы йылдарҙа үлем осраҡтарының әҙәйеүе, тыуымдың артыуы күҙәтелә. Мәҫәлән, 2008 йылдың ғинуар-мартында тыуым күрһәткесе 10,5, ә 2007 йылдың ошо осоронда 10,3 була. 2012 йылдың тәүге 9 айында тыуым коэффициенты 12,0 промилль тәшкил итә. Үлем күрһәткесе иһә 2008 йылдың ғинуар-мартына — 14,5, 2007 йылдың ошо ваҡытына — 14,9, 2006 йылда — 14,3, 2005 йылда 14, 5 була. 2012 йылдың 9 айына был күрһәткес 13,2 промилль һанала. Бер йәшкә тиклемге балаларҙың үлем осрағы ла кәмей. Ҡалаларҙың 39 процентында һәм ҡала тибындағы ҡасабаларҙың 21 процентында тәбиғи артым билдәләнһә, ауыл ерҙәрендә, киреһенсә, тәбиғи кәмеү күҙәтелә. 2007 йылдың мәғлүмәттәре буйынса, халыҡ 0,06 процентҡа арта, миграция сальдоһы ыңғай һанала. Илгә инеүселәр сығыусыларға ҡарағанда күберәк була.

Иҫәп алыуҙар араһындағы осорҙа Белорусь халҡының һаны үҙгәреүе (райондар, өлкә буйһоноуондағы ҡалалар, Минск ҡалаһы)

1970—1979	1979—1989	1989—1999	1999—2009

1950 йылдан демографик күрһәткестәр

	Халыҡ һаны (x 1000)	Тыуыусылар һаны	Үлеүселәр һаны	Тәбиғи үҫеш	Тыуымдың дөйөм коэффициенты (1000-гә)	Үлемдең дөйөм коэффициенты (1000-гә)	Тәбиғи үҫеш (1000-гә)	Тыуымдың суммар коэффициенты	Теркәләгән аборттар һаны
1950	7 745	197 200	62 000	135 200	25.5	8.0	17.5
1951	7 765	198 200	61 200	137 000	25.5	7.9	17.6
1952	7 721	191 100	64 200	126 900	24.8	8.3	16.4
1953	7 690	176 200	61 900	114 300	22.9	8.0	14.9
1954	7 722	193 100	61 600	131 500	25.0	8.0	17.0
1955	7 804	194 400	58 000	136 400	24.9	7.4	17.5
1956	7 880	199 500	56 000	143 500	25.3	7.1	18.2
1957	7 936	200 800	58 000	142 800	25.3	7.3	18.0
1958	8 009	207 700	53 700	154 000	25.9	6.7	19.2
1959	8 112	204 600	62 600	142 000	25.2	7.7	17.5
1960	8 190	200 218	54 037	146 181	24.4	6.6	17.8	2.80	170 787
1961	8 284	194 239	53 682	140 557	23.4	6.5	17.0	2.61	178 290
1962	8 385	185 302	60 676	124 626	22.1	7.2	14.9	2.57	185 554
1963	8 458	173 889	58 291	115 598	20.6	6.9	13.7	2.46	191 137
1964	8 519	161 794	53 967	107 827	19.0	6.3	12.7	2.36	200 534
1965	8 607	153 865	58 156	95 709	17.9	6.8	11.1	2.27	205 999
1966	8 709	153 414	58 265	95 149	17.6	6.7	10.9	2.28	203 430
1967	8 800	147 501	61 263	86 238	16.8	7.0	9.8	2.26	203 722
1968	8 877	146 095	62 354	83 741	16.5	7.0	9.4	2.23	198 955
1969	8 957	142 652	65 912	76 740	15.9	7.4	8.6	2.18	191 637
1970	9 038	146 676	68 974	77 702	16.2	7.6	8.6	2.30	187 935
1971	9 112	149 135	68 511	80 624	16.4	7.5	8.8	2.34	190 169
1972	9 178	147 813	71 866	75 947	16.1	7.8	8.3	2.36	185 101
1973	9 245	144 729	73 927	70 802	15.7	8.0	7.7	2.29	193 503
1974	9 312	146 876	73 181	73 695	15.8	7.9	7.9	2.24	194 247
1975	9 367	146 517	79 701	66 816	15.6	8.5	7.1	2.20	194 710
1976	9 411	147 912	82 400	65 512	15.7	8.8	7.0	2.16	199 121
1977	9 463	148 963	84 565	64 398	15.7	8.9	6.8	2.11	202 146
1978	9 525	151 053	86 612	64 441	15.9	9.1	6.8	2.08	201 619
1979	9 590	151 800	90 837	60 963	15.8	9.5	6.4	2.05	203 446
1980	9 658	154 432	95 514	58 918	16.0	9.9	6.1	2.04	201 852
1981	9 732	157 899	93 136	64 763	16.2	9.6	6.7	2.08	202 340
1982	9 804	159 364	93 840	65 524	16.3	9.6	6.7	2.02	198 011
1983	9 872	173 510	97 849	75 661	17.6	9.9	7.7	2.09	207 461
1984	9 938	168 749	104 274	64 475	17.0	10.5	6.5	2.14	210 844
1985	9 999	165 034	105 690	59 344	16.6	10.6	5.9	2.09	200 888
1986	10 058	171 611	97 276	74 335	17.1	9.7	7.4	2.10	171 114
1987	10 111	162 937	99 921	63 016	16.2	9.9	6.2	2.04	163 761
1988	10 144	163 193	102 671	60 522	16.1	10.1	6.0	2.03	140 921
1989	10 171	153 449	103 479	49 970	15.1	10.2	4.9	2.02	256 041
1990	10 190	142 167	109 582	32 585	14.0	10.8	3.2	1.91	260 839
1991	10 194	132 045	114 650	17 395	13.0	11.2	1.7	1.80	241 138
1992	10 217	127 971	116 674	11 297	12.5	11.4	1.1	1.76	240 387
1993	10 240	117 384	128 544	−11 160	11.5	12.6	−1.1	1.62	217 957
1994	10 227	110 599	130 003	−19 404	10.8	12.7	−1.9	1.53	212 533
1995	10 194	101 144	133 775	−32 631	9.9	13.1	−3.2	1.40	193 280
1996	10 160	95 798	133 422	−37 624	9.4	13.1	−3.7	1.33	174 098
1997	10 118	89 586	136 653	−47 067	8.9	13.5	−4.7	1.25	152 660
1998	10 069	92 645	137 296	−44 651	9.2	13.6	−4.4	1.30	145 339
1999	10 032	92 975	142 027	−49 052	9.3	14.2	−4.9	1.31	135 829
2000	9 988	93 691	134 867	−41 176	9.4	13.5	−4.1	1.31	121 895
2001	9 929	91 720	140 299	−48 579	9.2	14.1	−4.9	1.28	101 402
2002	9 866	88 743	146 665	−57 922	9.0	14.9	−5.9	1.24	89 895
2003	9 797	88 512	143 200	−54 688	9.0	14.6	−5.6	1.23	80 174
2004	9 730	88 943	140 064	−51 121	9.1	14.4	−5.3	1.23	71 700
2005	9 664	90 508	141 857	−51 349	9.4	14.7	−5.3	1.25	64 655
2006	9 605	96 721	138 426	−41 705	10.1	14.4	−4.3	1.33	58 516
2007	9 561	103 626	132 993	−29 367	10.8	13.9	−3.1	1.42	46 287
2008	9 528	107 876	133 879	−26 003	11.3	14.1	−2.7	1.48	42 197
2009	9 507	109 263	135 056	−25 793	11.5	14.2	−2.7	1.50	35 967
2010	9 491	108 050	137 305	−29 255	11.4	14.5	−3.1	1.49	27 662
2011	9 473	109 147	135 099	−25 952	11.5	14.3	−2.7	1.51	26 858
2012	9 464	115 893	126 531	−10 638	12.2	13.4	−1.2	1.62
2013	9 468	117 997	125 326	−7 329	12.5	13.2	−0.7	1.67
2014	9 469	118 534	121 542	−3 008	12.5	12.8	−0.3	1.69
2015	9 481	119 509	120 130	−621	12.6	12.7	−0.1

Белоруссия халҡының иҫәп диаграммаһы

2014 йылда Белоруссия халҡының тәбиғи хәрәкәте.

Тыуым иҫәбенең дөйөм коэффициенты (1000-гә)	Үлем иҫәбенең дөйөм коэффициенты (1000-гә)		Тәбиғи үҫеш (1000-гә)

• .
  .

Социаль күрһәткестәр

Ил халҡының 2005 йылда енес һәм йәш буйынса күрһәткес пирамидаһы

1950—2011 йылдарҙа Белорусь халҡының үлем күрһәткесе

2012 йылда Белорусиялағы ғүмер оҙонлоғо 72,2 йәш һанала. Был күрһәткес ирҙәрҙең — 66,6 ҡатындарҙың 77,6 йәшенән үтмәй. Украина һәм Рәсәй менән сағыштырғанда был күрһәткес бер нисә тапҡырға юғарыраҡ, ә башҡа европа илдәренекенән күпкә түбәнерәк. Ҡатын-ҡыҙҙар менән ирҙәр араһындағы ғүмер оҙонлоғоноң айырмаһы ҙур проблема булып һанала. 2008 йылда был айырма 12 йыл иҫәпләнә. Ҡала ерҙәрендә был күрһәткес — 11, ауылда −14 тәшкил итә. 2013 йылдың 1 ғинуарына Белоруссияла 60 йәште уҙған кешеләр республика халҡының 19,64 % -тын тәшкил итә (по классификации ООН страна считается старой, если таких людей — 14 %). Һуңғы йылдарҙа балалар һаны ла арта. 2008 йылда 100 ҡыҙға 106 малай тыуған. Бала табыусы ҡатындарҙың уртаса йәше — 26,8, тәүге балаһын табыусыларҙыҡы −24,4 йәш. . 2011 йылға балалы ғаиләләр һаны 1205,6 мең була. Уларҙың 65,7%-ы бер генә балаға, 28,9 % -ты ике, өс йәки унан күберәк балаға ни бары 5 % ҡына ғаилә эйә. 2008 йылда балиғ булмаған әсәләрҙән 1383 бала тыуған. Иң юғары тыуым кимәле Брест өлкәһендә, ә түбән кимәл Витебск өлкәһендә күҙәтелә. Витебск өлкәһендә шулай уҡ, бөтә республика буйынса юғары үлем коэффициенты күҙәтелә. Ә Минск өлкәһендә был һан түбән.

Никахтар һәм өйләнешеүҙәр

2012 йылда Белоруссияла 76 245 никах (был 1000 кешегә 8,1тигән һүҙ) һәм 39 034 айырылышыу теркәлгән (1000 кешегә 4,1). Иң күп никахлашыу Могилев өлкәһендә (8,4), иң әҙе Брест өлкәһендә (7,6) теркәлгән; ә иң күп айырылышыу осрағы Витебск һәм Гомель өлкәләрендә һәм Минск ҡалаһында (1000 кешегә 4,3), ә иң әҙе Брест өлкәһендә (3,7) һанала. 2012 йылда тәүге тапҡыр никахҡа инеүҙең уртаса йәше — ирҙәр өсөн — 26,7 (1980 йылда — 24,3) һәм ҡатын-ҡыҙар өсөн 24,6 (1980 йылда 22,9); 2012 йылда икенсе тапҡыр никахҡа инеүҙең уртаса йәше ирҙәр өсөн — 40,5, ҡатын-ҡыҙҙар өсөн 37,6 йәш. Никах һәм айырылышуҙар статистикаһы:

Йыл	Никахтар һаны	(1000 кешенә)	Айырылышуҙар һаны	(1000 кешегә)
1970	83 658	9,3	17 060	1,9
1980	97 461	▲ 10,1	31 214	▲ 3,2
1990	99 229	▼ 9,7	34 986	▲ 3,4
1995	77 027	▼ 7,6	42 119	▲ 4,1
2000	62 485	▼ 6,3	43 512	▲ 4,4
2005	73 333	▲ 7,6	30 531	▼ 3,2
2010	76 978	▲ 8,1	36 655	▲ 3,9
2011	86 785	▲ 9,2	38 584	▲ 4,1
2012	76 245	▼ 8,1	39 034	▬ 4,1

Хеҙмәт ресурстары

Эшкә яраҡлы йәштән бәләкәйерәк халыҡ өлөшө      20—23,6%     18—19,9%     16—17,9%     13,8—15,9%	Эшкә яраҡлы халыҡ иҫәбе     более 63%     60—62,9%     55—59,9%     50—54,9%     менее 50%	Эшкә яраҡлы йәштән олораҡ халыҡ өлөшө     более 34,7%     30—34,6%     25—29,9%     20—24,9%     17,2—19,9%

Уҡымышлылыҡ кимәле

Республика халҡы өсөн донъя үлсәме буйынса юғары белем кимәле характерлы. 2009 йылғы иҫәп алыуҙар һөҙөмтәһенә ярашлы, 10 һәм унан олораҡ йәштәгеләрҙең 17,9%-ы юғары, 25,6%-ы урта махсус белемгә эйә.

Ғаилә

2009 йылдағы иҫәп алыуҙар һөҙөмтәһе республика халҡына аҙ балалыҡ хас тип күрһәтә, бер ғаиләг бер бала. Дөйөм ғаиләләрҙең 65,9 % -ы бер генә балаға, 28,3%-ы ике һәм 5,2%-ы өс һәм унан күберәк балаға эйә е. 2010 йыл башында тыуым кимәленең суммар коэффициенты яйлап үҫә. 2012 йылда Ауылда ул ҡала еренә ҡарағанда юғарыраҡ була. [.

Әҙәбиәт

• Розенблат Е., Еленская И. Динамика численности и расселения белорусских евреев в XX веке // Диаспоры. — 2002. — № 4. — С. 27—52.
• Шахотько Л. П., Куделка Д. Н. Этноязыковый состав населения Беларуси // Вопросы статистики. — 2002. — № 11. — С. 30—37.
• Белоруссия в 2013 году: политические итоги // ИА REGNUM. — 13.01.2014.
• Белоруссия в 2013 году: экономические итоги // ИА REGNUM. — 10.01.2014.
• О занятости населения в январе-ноябре 2013 г. // Белстат. — 30.12.13
• О демографической ситуации в январе-ноябре 2013 г. // Белстат. — 27.12.13

Һылтанмалар

• Национальный статистический комитет Республики Беларусь.
• Правительственная рекомендация использовать в рекламе образ многодетной семьи 2007 йыл 28 сентябрь архивланған.
• Чикалова И. Р. Гендерная система (пост)советской Беларуси: воспроизводство и трансформация социальных ролей в публичной и приватной сфере(недоступная ссылка) // Журнал Российские и славянские исследования, Вып. 4 — 2009 г.
• В Беларуси женщины в среднем живут почти на 12 лет дольше мужчин 2010 йыл 11 март архивланған.
• Численность населения и продолжительность жизни белорусов