Нидерланд битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Ил
|Башҡортса исеме= Нидерланд Короллеге
|Төп исеме= Koninkrijk der Nederlanden
|Төп килеш= Нидерланд
|Герб=Royal coat of arms of the Netherlands.svg
|Нигеҙ һалынған=
|Аудио=
|Девиз=Je Maintiendrai (нидерл. Ik zal handhaven)
|Гимн исеме=
|Аудио=
|Идара итеү формаһы= Конституция монархияһы
|Картала=EU-Netherlands.svg
|Телдәр= [[Нидерланд теле]]
|Бойондороҡһоҙлоҡ яулауы= 11 ноябрь 1918
|Башҡала= [[Амстердам]]
|Иң ҙур ҡалалары= Амстердам, Гаага, Роттердам, Утрехт
|Етәкселәр вазифалары= Король<br> Королева<br>Премьер-министр
|Етәкселәр= Виллем-Александр<br>Максима<br>Марк Рутте
|Территория буйынса урын= 69
|Территория= 41 526 
|Һыу %= 18,41
|Халыҡ буйынса урыны= 33
|Халыҡ= 38 138 000 кеше
|Иҫәп йылы=
|Халыҡ тығыҙлығы= 395
|ЭТП= 450,578 млрд
|ЭТП иҫәпләү йылы= 2008
|ЭТП буйынса урын= 18
|Кеше башына ЭТП= 14 893 
|Валюта=[[Евро]]
|Домендар=[[.nl]]
|Телефон коды= 48
|Ваҡыт бүлкәте= +1
}}

'''Нидерла́нд Короллеге''' (''Нидерла́нд'', шулай уҡ ''Голландия''; нидерл. ''Koninkrijk der Nederlanden'') — [[Көнбайыш Европа]]ла урынлашҡан дәүләт. Башлығы — король (королева).
[[Дәүләт]], Көнбайыш Европала төп территориянан һәм [[Кариб диңгеҙе]]ндә Бонайре, Синт-Эстатиус һәм Саба утрауҙарынан тора. Көнбайыш Европала территория [[Төньяҡ диңгеҙ]] менән йыуыла (яр буйы һыҙығы оҙонлоғо — 451 км) һәм [[Германия]] (577 км) һәм [[Бельгия]] (450 км) менән сиктәш. Айырым статусҡа эйә булған [[Аруба]], [[Кюрасао]] һәм [[Синт-Мартен]] утрауҙары менән бергә Нидерланд '''Нидерла́нд Короллеге'''н барлыҡҡа килтерә ({{lang-nl|Koninkrijk der Nederlanden}}).

Дәүләт флагы — өс төҫлө (горизонталь буйынса ҡыҙыл, аҡ, күк). Гербы — алтын таж менән осланған зәңгәр төҫлө ҡалҡан, уны ике яғынан ике геральдик арыҫлан тотоп тора. Ҡалҡанда — аяғында ҡылыс булған ҡабарынған арыҫлан; ҡалҡан аҫтында — король девизы: Je maintiendrai («Мин ҡаршы торам»)<ref>{{Книга|автор=Шатохина-Мордвинцева Г. А|заглавие=История Нидерландов|ответственный=|издание=учеб. пособие для вузов|место=М|издательство=Дрофа|год=2007|страницы=80|страниц=510|isbn=978-5-358-01308-3|isbn2=}}</ref>. Гимн — «Вилхелмус» («Песнь о Вильгельме»). Милли байрамы — 27 апрель (Король көнө).

Нидерланд Конституцияһына ярашлы, дәүләттең рәсми баш ҡалаһы [[Амстердам]]. Был ҡалала монарх Конституцияға тоғролоҡҡа ант итә. Шуның өҫтәүенә, фактик баш ҡала булып [[Гаага]] тора, унда король резиденцияһы, парламент һәм хөкүмәт, шулай уҡ сит илдәрҙең күп һанлы илселектәре урынлашҡан. Башҡа мөһим ҡалалары: [[Роттердам]] — илдең иң ҙур порты һәм донъялағы иң эре порттарының береһе, [[Утрехт]] — илдең тимер юлы системаһы үҙәге һәм [[Эйндховен]] — электроника һәм юғары технологиялар үҙәге. Гаага, Амстердам, Утрехт һәм Роттердам Рандстад ҡалаһының агломерацияһын булдыра, унды яҡынса 7,5 миллион кеше йәшәй. Территорияһы майҙаны Европа өлөшөндә — 41 543 км² (ҡоро ер — 33 888 км², һыу — 7650 км²), халҡы — 17582208 кеше (2021 йылдың 15 ноябренә ҡарата).<ref name="автоссылка4">[https://www.cbs.nl/nl-nl/visualisaties/dashboard-bevolking/bevolkingsteller/ Bevolkingsteller<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> Кариб диңгеҙендә майҙан территорияһы — 978,91 км² (Бонайре, Синт-Эстатиус һәм Саба — 322 км², [[Аруба]] — 178,91 км², [[Кюрасао]] — 444 км², [[Синт-Мартен]] — 34 км²), халҡы — 313968 кеше (Бонайре, Синт-Эстатиус һәм Саба — 18 012 кеше, [[Аруба]] — 103 889 кеше, [[Кюрасао]] — 154 843 кеше, [[Синт-Мартен]] — 37 224 кеше).

Нидерланд — [[БМО]], [[НАТО]], [[Европа Советы]], [[Европа берлеге]], Иҡтисади хеҙмәттәшлек һәм үҫеш ойошмаһы (ОЭСР) ағзаһы. Шенген зонаһы һәм Бенилюкс өлөшө.

Рәсми тел — нидерланд теле<ref name="автоссылка3">[https://bigenc.ru/geography/text/2265969 НИДЕРЛАНДЫ • Большая российская энциклопедия — электронная версия<!-- Заголовок добавлен ботом -->] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200102090229/https://bigenc.ru/geography/text/2265969 |date=2020-01-02 }}</ref>.

== Этимологияһы ==
Нидерландты йыш ҡына «''Һолландия''» тип йөрөтәләр, сөнки [[Көньяҡ]] һәм Төньяҡ Һолландия — был хәҙерге Нидерландтың ун ике провинцияһынан тик ике провинция бөтә тарих дауамында иң үҫешкәне булып һанала һәм шуға күрә Нидерланд сигендә иң билдәлеһе була. Ошо сәбәп менән башҡа илдәрҙә бөтә илде Һолландия («''Holland''») тип атағандар. Рус телендә был исем Пётр I Бөйөк илселегенән һуң киң тарала<ref>{{Книга|автор=Лара Габриель|заглавие=Учебник по выживанию в новой стране|ссылка=https://web.archive.org/web/20170716074646/https://books.google.ru/books?id=CM8dAgAAQBAJ&pg=PT227&dq=название+голландия+неверно+для+страны&hl=ru&sa=X&ved=0ahUKEwjyquSbzovUAhVmJMAKHelxDIQQ6AEIKTAB#v=onepage&q=название%20голландия%20неверно%20для%20страны&f=false|издательство=Litres|год=2017-05-20|страниц=236|isbn=9785457501157}}</ref>. Рус батшаһының ҡыҙыҡһыныу даирәһенә техник күҙлектән үҫешкән урындар ингәнлектән, ә улар Нидерландтың күберәк Һолландия провинцияһында урынлаша, тап шунда Бөйөк илселек килә лә инде; Нидерландҡа визиты тураһында ҡайтҡас һөйләгәндә, илселек ағзалары дәүләт исемен телгә алмай, илде тик Һолландия тип атай.

[[2020 йыл]]дың [[1 ғинуар]]ында рәсми учреждениелар, компаниялар, баҫмалар һәм Нидерланд юғары уҡыу йорттары «Һолландия» исеменән баш тартып, үҙҙәренең илен «Нидерланд» исеме аҫтында билдәләй башлайҙар (Нидерланд Сит ил эштәр министрлығы был уникаль милли брендты формалаштырыу маҡсатынан эшләнә тип аңлата)<ref>[https://www.rbc.ru/rbcfreenews/5e0d5f709a794785f81e9c45 Название «Голландия» официально перестало существовать] // [[РБК]], 02.01.2020</ref>.

«Нидерланд» атамаһы тәржемәлә «түбәнге ерҙәр» тигәнде аңлата, әммә уны һүҙмә-һүҙ тәржемә итеү дөрөҫ түгел, сөнки тарихи сәбәптәр буйынса был термин менән хәҙерге [[Нидерланд]], [[Бельгия]] һәм [[Люксембург]]ҡа ([[Бенилюкс]]) тап килгән территорияларҙы атау ҡабул ителә. Урта быуат дәүере аҙағында Рейн, Маас, Шельда йылғаларының түбәнге ағымында урынлашҡан өлкә, Төньяҡ диңгеҙ яры буйлап «Диңгеҙ буйы уйһыу урындары» йәки «Түбәнге ерҙәр» (''de Lage Landen bij de zee, de Nederlanden'') тип атала башлай. «Нидерланд» исемен ҡулланыу тураһында беренсе рәсми телгә алыу XIV—XV йылдарға ҡарай<ref>{{Книга|часть=Нидерланды|заглавие=Иллюстрированная энциклопедия «Руссика». История Средних веков|ссылка=https://books.google.ru/books?id=U4P5F6aIwQQC&pg=PA375&dq=название+нидерланды&hl=ru&sa=X&ved=0ahUKEwi0wtrtzovUAhXKDcAKHS6pDAgQ6AEIPjAE#v=onepage&q=название%20нидерланды&f=false|издательство=[[ОЛМА Медиа Групп|Олма-Пресс Образование]]|страницы=375|страниц=640|isbn=9785948495521}}</ref>.

== Тарихы ==
Хәҙерге Нидерланд территорияһында боронғо кешеләр йәшәүенең беренсе археологик дәлилдәре түбәнге палеолитҡа ҡарай (яҡынса 800 мең йыл элек). Улар һунарсылыҡ һәм емеш-еләк йыйыу менән шөғөлләнгән. Боҙлоҡ дәүере аҙағында территорияла төрлө палеолитик төркөмдәр йәшәгән. Б. э. т. яҡынса 8000 йылдарҙа был территорияла [[мезолит]] ҡәбиләләре йәшәй, ә киләһе бер нисә мең йыллыҡта сағыштырмаса юғары тормош кимәле менән [[тимер быуат]] башлана.

[[Файл:WilliamOfOrange1580.jpg|thumb|210px|left|«Вильгельм I Оранский портреты». Адриан Томас Кей эше]]

Римлеләр килгәндә, хәҙерге Нидерланд территорияһында б. э. т. унда күсеп ултырған тубанттар, канинефаттар һәм фриздар тип аталған боронғо герман ҡәбиләләре йәшәгән. Эбурон һәм менапиялар кеүек кельт ҡәбиләләре илдең көньяғында йәшәгән. Фриз герман ҡәбиләләре тевтон тармаҡтарының береһе була, улар Нидерланд территорияһына яҡынса б. э. т. I мең йыллыҡ уртаһында килә. Рим колонизацияһы башында илгә шулай уҡ батава һәм токсандраның гермен ҡәбиләләре килә. Рим империяһы дәүерендә хәҙерге Нидерландтың көньяҡ өлөшө римлеләр тарафынан оккупациялана һәм Белгика ({{lang-la|Gallia Belgica}}) провинцияһының өлөшө була, ә һуңғараҡ Түбәнге Германия ({{lang-la|Germania Inferior}}) провинцияһы була.

[[Урта быуаттар]]ҙа Түбәнге илдәр (яҡынса хәҙерге [[Бельгия]] һәм Нидерланд) үҙҙәренә [[Рим империяһы]] составына ингән төрлө графлыҡтар, герцоглыҡтар һәм епархиялар составынд була. Улар XVI быуатта [[Габсбургтар]] хакимлығы аҫтында бер дәүләткә берләшә. Кальвинизм таралғандан һуң, контрреформация барлыҡҡа килә, ул илде тарҡата. [[Кальвинизм]] таралғандан һуң, илдә тарҡалышҡа нигеҙ һалған [[Контрреформация]] башлана. Испан короле Филипп II дәүләтте үҙәкләштерергә маташҡанлыҡтан, [[Вильгельм I Оранский]] етәкслегендә испан хакимлығына ҡаршы ихтилалға килтерә. 1581 йылдың 26 июлендә илдең бойондороҡһоҙлоғо иғлан ителә, башҡа дәүләттәр тарафынан тик һикһән йыллыҡ һуғыштан һуң ғына (1568—1648) рәсми таныла. Бойондороҡһоҙлоҡ өсөн һуғыш йылдарында Нидерландтың «алтын быуаты», бөтә XVII быуатта дауам иткән иҡтисади һәм мәҙәни үҫеше осоро башлана.
[[Файл:Storck, Four Days Battle.jpg|thumb|right|230px|[[Икенсе инглиз-һолланд һуғышы]]]]

XIX быуат башында француз оккупацияһы туҡтағандан һуң, Нидерланд Оранскийҙар йортоноң хакимлығы аҫтында монархияға әйләнә. 1830 йылда [[Бельгия]] тулыһынса Нидерландтан айырылып сыға һәм үҙ аллы короллек була; [[Люксембург]] 1890 йылда бойондороҡһоҙлоҡ ала. Либераль сәйәсмәндәр баҫымы аҫтында ил 1848 йылда парламент конституцион монархияһына әүерелә. Шундай сәйәси ҡоролош, нацистар оккупацияһы осоронда бер ни тиклем үҙгәреш кисерһә лә, хәҙерге көндәргә тиклем һаҡлана.

[[Беренсе донъя һуғышы]] барышында Нидерланд нейтралитет һаҡлай, әммә [[Икенсе донъя һуғышы]] ваҡытында биш йыл дауамында [[Өсөнсө Рейх|Германия]] оккупацияһы аҫтында була. Германия баҫып инеүе барышында [[Роттердам]] бомбаға тотола, ҡала үҙәге тулыһынса емерелә. Оккупация ваҡытында 104 000 һолланд йәһүде Холокост ҡорбаны була (бөтә һолланд йәһүдтәренең етмеш проценттан артығы).

[[Файл:Armoured car and trucks passing through Eindhoven.jpg|thumb|190px|Нидерланд [[Икенсе донъя һуғышы]] осоронда. 1944 йылдың сентябрендә Нидерландты азат итеү]]

Һуғыштан һуң ил тиҙ тергеҙелә, быға [[Америка Ҡушма Штаттары]]ның Маршалл планы булышлыҡ итә. Шуның арҡаһында Нидерланд милли иҡтисадын тиҙ тергеҙә һәм иҡтисади үҫеш ала, элекке колониялар [[Индонезия]] һәм [[Суринам]] дәүләт бойондороҡһоҙлоғон ала. Индонезиянан, [[Төркиә]]нән, [[Марокко]]нан, Суринамдан һәм Антиль утрауҙарынан күпләп иммиграциялау һөҙөмтәһендә, Нидерланд күп мәҙәниәтле һәм ҙур ҡатлам мосолман халыҡлы ил булып китә.

Алтмышынсы һәм етмешенсе йылдарҙа ҙур социаль һәм мәҙәни үҙгәрештәр булып үтә. [[Католик]]тар һәм [[протестант]]тар бер-береһе менән аралаша башлай, һәм халыҡ ҡатламдары араһында тормош кимәле һәм белем кимәле артыу менән, һиҙелерек кәмей. Ҡатын-ҡыҙҙарҙың иҡтисади хоҡуҡтары күпкә киңәйә, һәм улар предприятиеларҙа һәм хөкүмәттә йышыраҡ юғары урындар биләй башлай. Шулай уҡ уларға пассив һайлау хоҡуғы йәки һайланыу хоҡуғы бирелә. Хөкүмәт иҡтисади үҫеш менән генәшөғөлләнмәй, шулай уҡ тирә-яҡ мөхитте һаҡлау буйынса ла хәстәрлек күрә. Халыҡ киң социаль хоҡуҡтарға эйә; [[пенсия]]лар, эшһеҙлек һәм инвалидлыҡ буйынса пособиелар донъяла иң юғарыларҙан.

1957 йылдың 25 мартында Нидерланд [[Европа Берлеге]]н ойоштороусыларҙың береһе була һәм артабан Европа интеграцияһы өсөн күп эшләй. Әммә 2005 йылдың июнендә Европа Конституцияһы буйынса референдумда Нидерланд халҡының яртыһынан күберәге уға ҡаршы тауыш бирә. Илдең гульдендан [[евро]]ға күсеүе буйынса референдум үткәреүҙе тыйыу ҙа негатив планда роль уйнай<ref>{{Книга|автор=John McCormick|заглавие=European Union Politics|ссылка=https://web.archive.org/web/20171005203325/https://books.google.ru/books?id=Xw2tCQAAQBAJ&pg=PA269&dq=Dutch+European+Constitution+referendum+2005+Reasons+for+rejection&hl=ru&sa=X&ved=0ahUKEwjjmsaSydnWAhWDHpoKHRWECoIQ6AEIQjAE#v=onepage&q=Dutch%20European%20Constitution%20referendum%202005%20Reasons%20for%20rejection&f=false|издательство=Palgrave Macmillan|год=2015-03-27|страниц=480|isbn=9781137453402}}</ref>. Шулай итеп, Нидерланд Франциянан һуң, [[Европа берлеге]]нең берҙәм конституцияһын кире ҡағыусы икенсе ил була.

2002 йылдың 22 июленән 2010 йылдың 14 октябренә тиклем Христиан-демократик саҡырыу лидеры Ян-Петер Балкененде премьер-министр була. 2007 йылдың 22 февралендә ул үҙенең дүртенсе министрҙар кабинетын — Христиан-демократик саҡырыу коалицияһын, Хеҙмәт һәм Христиандар союзы кесе партияһын ойоштора (парламентта 6 урын). Хөкүмәттә — Балкененде урынбаҫарҙары Хеҙмәт партияһы лидеры Ваутер Бос һәм Христиандар союзы лидеры Андре Раувут.

2010 йылдың 20 февралендә Ян-Петер Балкененденың дүртенсе министрҙар кабинеты коалиция ағзаларының Афғанстанда террорсылыҡҡа ҡаршы операцияла Нидерланд ғәскәрҙәренең ҡатнашыуы уңайынан фекер айырымлыҡтары арҡаһында тарҡала<ref>{{cite web |title = Regierung zerbricht an Afghanistan-Streit |url = http://www.tagesschau.de/ausland/regierungskriseniederlande102.html |archiveurl = https://web.archive.org/web/20100223011251/http://www.tagesschau.de/ausland/regierungskriseniederlande102.html |archivedate = 2010-02-23 |deadlink = yes  |lang = de }}</ref>. Хеҙмәт партияһы лидеры Ваутер Бос бөтә Нидерланд ғәскәрҙәрен Афғанстандан тиҙ арала сығарыу өсөн сығыш яһаһа, коалиция партияһы лидеры Ян-Петер Балкененде Афғанстанда мандатты тағы бер йылға оҙайтыуға ныҡыша (мандаттың срогы 2010 йылдың авгусында сыҡҡан). 2010 йылдың февралендә Афғанстанда 1900 Нидерланд һалдаты була. Яңы һайлауҙар тәғәйенләнә<ref>{{cite web |title = Vorgezogene Neuwahl in den Niederlanden |url = http://www.tagesschau.de/ausland/niederlande152.html |archiveurl = https://web.archive.org/web/20100225095505/http://www.tagesschau.de/ausland/niederlande152.html |archivedate = 2010-02-25 |deadlink = yes  |lang = de }}</ref>.

2010 йылдың 9 июнендә парламент һайлауҙарында етәксе партия 41 депутатлыҡ мандатынан 20-һен юғалта, ә иң яҡшы һөҙөмтәләргә либераль Азатлыҡ һәм демократия өсөн халыҡ партияһы һәм левоцентристик Хеҙмәт партияһы, Азатлыҡ партияһы өлгәшә. 2010 йылдың 14 октябрендә Нидерландтың яңы премьер-министры Азатлыҡ һәм демократия өсөн халыҡ партияһы лидеры Марк Рютте һайлана. Азатлыҡ партияһы етәксе коалицияға инә. Етәксе коалиция партиялары Икенсе палатала 150 урындан 76 депутатлыҡ мандатына, беренсе палатала 75 урындан 37 депутатлыҡ мандатына эйә була.

2012 йылдың 23 апрелендә Рютте королева Беатриксҡа отставкаға сығыу тураһында ғариза бирә. Рютте яғынан бының сәбәбе оппозиция менән 2013 йылғы бюджет һәм финанс көрсөгөнән сығыуҙа мөмкин булған саралар темаһына уңышһыҙ һөйләшеүҙәр тора. Башлыса, шундай сараларҙың береһе дәүләт сығымдарын 16 миллиард евроға ҡыҫҡартыу булған. 2012 йылдың сентябрендә үткән ваҡытынан алда парламент һайлауҙарынан һуң Рютте Азатлыҡ һәм демократия халыҡ партияһының һәм Хеҙмәт партияһының коалиция хөкүмәтен ойоштора.

== Физик-географик ҡылыҡһырлама ==
[[Файл:Satellite image of the Netherlands in May 2000.jpg|thumb|200px|Нидерландтың космостан төшөрөлгән һүрәте (2000 йылдың майы)]]

Нидерланд — Европаның иң тығыҙ ултырған иле (әгәр бер нисә бәләкәй илдәрҙе иҫәпкә алмағанда). Ил территорияһында йылғалар селтәре йыш, унда урынлашҡан Рейн, Маас, Шельда йылғалары тамағы киң суднолар йөрөшлө дельта барлыҡҡа килтерә. Йылғалар мул һыулы һәм уларҙың үҙәндәре йыш ҡына һыу ташыу ҡурҡынысына сәбәп булып тора. Был йылғалар алып килгән тупраҡтарҙан дельталар һәм киң яҫы уйпатлыҡтар барлыҡҡа килгән. Нидерланд рельефын башлыса яр буйҙары уйһыулыҡтары тәшкил итә, көньяҡ-көнсығышта ҙур булмаған ҡалҡыулыҡтар бар, шулай уҡ ярайһы уҡ ҙур территориялар диңгеҙ территориялары иҫәбенә үҫә. территорияның яртыһы диңгеҙ кимәленән түбәндә ята, тик Нидерландтың көньяғында урын 30 м һәм унан юғарыраҡҡа күтәрелә. Уйһыулыҡтарҙың күп өлөшө Төньяҡ Һолландия, Көньяҡ Һолландия һәм Флеволанд провинцияларында. Ташҡындар барлыҡҡа килтергән дюндарҙан яр буйы һыҙаты хасил булған. Улар артынан диңгеҙҙән яулап алынған польдерҙар тип аталған ерҙәр килә, уларҙы диңгеҙ һыуҙарынан дюндар һәм дамбалар һаҡлай. Ғөмүмән, тупраҡ күбеһенся көлһыу, әммә Тҡньяҡ диңгеҙ менән йәнәшәлә уңдырышлы ләм тупраҡ бар, ә йылғаларҙың үҙәндәре — аллювиаль-болонло. Ауыл хужалығы ихтыяждары өсөн тулыһынса тиерлек ҡулланылған польдерҙар башлыса балсыҡ һәм торфтарҙан тора. Илдең көньяҡ һәм көнсығыш райондарында ҡомло тупраҡ таралған, уларҙы ҙур һөрөнтө ерҙәр биләй. Урыны менән арса ташландыҡтары (тәпәш үләндәр менән бәләкәй ҡыуаҡлыҡтар) һәм ҡарағай-имән-бук урмандары һаҡланған. Көньяҡ Лимбургтың яйлаһы эол сығышлы һары тупраҡ менән ҡапланған. Бында игенселектең нигеҙен тәшкил иткән уңдырышлы балсыҡһыл тупраҡ күп. Нидерландтың күпселек ҡырағай йәнлектәре кеше йәшәгән урындарҙан ҡыҫырыҡлап сығарылған. Шуға ҡарамаҫтан илдә ҡоштар, бигерәк тә һыу ҡоштары күп. Йәнлектәрҙең күп кенә һирәк төрҙәре милли парктарҙа һәм ҡурсаулыҡтарҙа һаҡлана. Ерҙең 21,96 % һөрөү өсөн ҡулланыла. Илдең юғары нөктәһе — [[Валсерберг]] ({{num|322|м}}), ул көньяҡ-көнсығышта урынлашҡан, ә иң түбәне — Заудпластполдер (диңгеҙ кимәленән {{num|-6.74|м}}).

Нидерланд [[Төньяҡ диңгеҙ]] менән йыуыла (451 км). [[Германия]] (577 км) һәм [[Бельгия]] (450 км) менән сиктәш. Майҙаны — 41,5 мең км². Баш ҡалаһы — [[Амстердам]].
[[Файл:Beatriz dos Países Baixos.jpg|150px|thumb|Беатрикс королеваһы рәсми рәуештә дәүләт башлығы булып тора]]
[[Файл:Balkenende Dutch politician kabinet Balkenende IV.jpg|150px|thumb|Хөкүмәт башлығы — премьер-министр Ян Петер Балкененде]]

=== Климаты ===
Климаты уртаса, диңгеҙле, эҫе булмаған йәй һәм ярайһы уҡ йылы ҡыш хас. Июлдә уртаса температура +16…+17 °C, ғинуарҙа — яҡынса +2 °C яр буйында һәм континент эсендә саҡ ҡына һалҡыныраҡ. Һауа температураһының максимумы (+38,6 °C) 1944 йылдың 23 авгусында [[Варнсвелд]]та, абсолют минимумы (−27,4 °C) 1942 йылдың 27 ғинуарында [[Винтерсвейк]]та теркәлгән<ref>{{cite web |url = https://www.vwkweb.nl/cms/index.php?option=com_content&task=view&id=291&Itemid=170 |title = Нидерландская ассоциация метеорологии и климатологии |archiveurl = https://web.archive.org/web/20110217075220/http://www.vwkweb.nl/cms/index.php?option=com_content&task=view&id=291&Itemid=170 |archivedate = 2011-02-17 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110217075220/http://www.vwkweb.nl/cms/index.php?option=com_content&task=view&id=291&Itemid=170 |date=2011-02-17 }}</ref>. Ҡыш көнсығыш Европанан антициклондар ингәндә һауа температураһы 0 °C түбән төшә, ҡар яуа, ә күлдәр боҙ менән ҡаплана. Йыл эсендә уртаса 650 алып 750 тиклем яуым-төшөм яуһа ла, һирәк кенә көн ямғырһыҙ була. Томандар йыш, ҡышын ҡайһы берҙә ҡар яуа.

== Дәүләт ҡоролошо ==
[[Файл:Kingdom of the Netherlands. administrative divisions - russian (3x zoom).svg|thumb|500px|Нидерланд һәм уның диңгеҙ аръяғы территориялары]]
Нидерланд ун ике провинцияға бүленә (һуңғы [[Флеволанд]] провинцияһы 1986 йылда киптерелгән территорияла төҙөлгән). Нидерланд составында шулай уҡ Кариб диңгеҙенең өс айырым общинаһы урынлашҡан: [[Бонайре]], [[Саба (остров)|Саба]] һәм [[Синт-Эстатиус]].
Провинцияларҙың вәкәләтле органдары — провинциаль штаттар (''Provinciale Staten''), провинцияларҙың башҡарма органдары — штат депутаттары (''Gedeputeerde Staten''), улар король комиссарынан (''Commissaris van de Koning'') һәм депутаттарҙан тора, общинаның вәкәләтле органдары — община советтары (''Gemeenteraad''), башҡарма орган — бургомистр һәм советниктар коллегияһы (''College van burgemeester en wethouders''), ул бургомистрҙан һәм советниктан тора.
Нидерланд Короллеге [[Конституция]]һына ярашлы дәүләт власы суд, башҡарма һәм закондар сығарыу йүнәлештәренә бүленә. Нидерланд Короллеге — [[Конституцион монархия]].
Урындағы хакимиәттең-общинаның төп берәмлектәре — 2020 йылға улырҙың һаны 355.
{| class="standard" style="margin:auto; width:600px;"
! colspan="6" | Нидерландтың провинцияларға административ бүленеше
|- align=center
| colspan="6" |{{Нидерланд провинциялары (Һүрәттәр картаһы)|590px|center}}
<small>''Изображения провинций являются ссылками на соответствующие статьи.''</small>
|- align=center
| style="padding:0; border:none;" align=left |
{| class="standard sortable collapsible collapsed" width=600px
|-
!№
!Провинциялар
!Дөйөм майҙан, км²
!Ҡоро ер майҙаны, км²
!Халҡы (2018)<ref>{{cite web
 |url         = https://opendata.cbs.nl/statline/#/CBS/nl/dataset/70072ned/table?ts=1537862236457
 |title       = Bevolking; geslacht, leeftijd, burgerlijke staat en regio, 1 januari
 |date        = 2018-09-25
 |website     = StatLine
 |publisher   = Нидерланд статистик бюроһы|Centraal Bureau voor de Statistiek
 |accessdate  = 2018-09-25
 |lang        = nl
 |archiveurl  = 
 |archivedate = 
}}</ref>, кеше.
!Баш ҡала
|-
|1
|[[Гелдерланд]]
|5 136,51
|4 971,76
|2 060 103
|[[Арнем]]
|-
|2
|[[Гронинген (провинция)|Гронинген]]
|2 960,03
|2 333,28
|582 944
|[[Гронинген (город)|Гронинген]]
|-
|3
|[[Дренте]]
|2 680,37
|2 641,09
|492 100
|[[Ассен]]
|-
|4
|[[Зеландия (провинция)|Зеландия]]
|2 933,89
|1 787,13
|382 304
|[[Мидделбург]]
|-
|5
|[[Лимбург (Нидерланды)|Лимбург]]
|2 209,22
|2 150,87
|1 117 198
|[[Маастрихт]]
|-
|6
|[[Оверэйсел]]
|3 420,86
|3 325,62
|1 151 501
|[[Зволле]]
|-
|7
|[[Төньяҡ Брабант]]
|5 081,76
|4 916,49
|2 528 286
|[[Хертогенбос]]
|-
|8
|[[Төньяҡ Һолландия]]
|4 091,76
|2 671,03
|2 831 182
|[[Харлем]]
|-
|9
|[[Утрехт (провинция)|Утрехт]]
|1 449,12
|1 385,02
|1 295 484
|[[Утрехт]]
|-
|10
|[[Флеволанд]]
|2 412,30
|1 417,50
|411 670
|[[Лелистад]]
|-
|11
|[[Фрисландия (Нидерланды)|Фрисландия]]
|5 748,74
|3 341,70
|647 268
|[[Леуварден]]
|-
|12
|[[Көньяҡ Һолландия]]
|3 418,50
|2 814,69
|3 681 044
|[[Гаага]]
|- style="background: #CCC;"
| ||Барлығы||41 543,06||33 756,18||17 181 084
|-
|}
|}


=== Башҡарма власть ===
'''Нидерланд короле (королева)''' — илдең иң юғары вазифаһы. Король (королева) хөкүмәтте тәғәйенләү, парламентты эштән бушатыу хоҡуғына эйә.

=== Суд власы ===
Нидерланд Короллеге юғары суды.

=== Закондар сығарыу власы ===
'''Генераль штаттар''' — Нидерланд Короллегенең юғары закондар сығарыу органы.

== Халҡы ==
Халҡы — 16,9 млн кеше (2012): голландтар (80,8 %), немецтар (2,4 %), индонезиялылар (2,4 %) һ.б. Рәсми тел — нидерланд. Диндарҙарҙың күпселеге — католиктар (30 %) һәм протестанттар (21 %).
[[Файл:Netherlands_population.svg|thumb|320px|Нидерландта 1960 йылдан 2017 йылдарға тиклем халыҡ артыуы (млн.кеше)]]
[[Файл:Population_density_in_the_Netherlands.png|thumb|320px| 2020 йылға ҡарата Нидерландта общиналар буйынса халыҡ тығыҙлығы]]
{{Круговая диаграмма
|расположение = right
|ширина       = 200px
|заголовок    = 2021 йылға ҡарата Нидерландтың этник составы<ref name="CBS">{{cite web|url=http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?DM=SLNL&PA=37325&D1=0&D2=a&D3=0&D4=0&D5=a&D6=l&HDR=G2,G3&STB=G1,G5,T,G4&VW=T|title=CBS StatLine - Bevolking; generatie, geslacht, leeftijd en herkomstgroepering, 1 januari|website=Statline.cbs.nl|access-date=5 October 2017}}</ref> 
|описание1    = Голландтар һәм фриздар 
|значение1    = 75.36
|цвет1        = Grey
|описание2    = Төрөктәр һәм курдтар 
|значение2    = 2.42
|цвет2        = Crimson
|описание3    = Мароккандар һәм бәрбәрҙәр 
|значение3    = 2.37
|цвет3        = Gold
|описание4    = Суринамдар 
|значение4    = 2.05
|цвет4        = Purple
|описание5    = Индонезиялылар һәм молуккандар 
|значение5    = 2.02
|цвет5        = Navy
|описание6    = Немецтар
|значение6    = 1.98
|цвет6        = IndianRed
|описание7    = Поляктар
|значение7    = 1.2
|цвет7        = LightCyan
|описание8    = Кюрасао		
|значение8    = 0.75
|цвет8        = Green
|описание9    = Бельгиялылар 
|значение9    = 0.7
|цвет9        = DodgerBlue
|описание10   = Башҡалар 
|значение10   = 11.15
|цвет10       = Maroon
}}
2021 йылдың 15 ноябренә ҡарата илдең халҡы һаны 17 582 208 кеше тәшкил итә<ref name="автоссылка4" /> Халыҡ ҙаны буйынса илдәр исемлегендә Нидерланд 66-е местосы урында тора<ref>{{cite web |url = https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2119rank.html?countryName=Netherlands&countryCode=nl&regionCode=eu&rank=60#nl |title = CIA — The World Factbook |lang = en |archiveurl = https://web.archive.org/web/20110816232608/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2119rank.html?countryName=Netherlands&countryCode=nl&regionCode=eu&rank=60 |archivedate = 2011-08-16 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110816232608/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2119rank.html?countryName=Netherlands&countryCode=nl&regionCode=eu&rank=60#nl |date=2011-08-16 }}</ref>. Европаның башҡа илдәре менән сағыштырғанда Нидерланд халҡы һуңғы быуат ярымда тиҙ үҫешә: 1850 йылда 3 миллион кеше, 1900 йылда — 5 миллион, 1950 йылда — 10 миллион, 1991 йылда — 15 миллион, 2002 йылда — 16 миллион һәм 2017 йылда — 17 миллион<ref name="автоссылка6" /> Сағыштырыу өсөн: [[Бельгия]] халҡы шул уҡ осорҙа арта яҡынса ике тапҡыр арта: 1850 йылда 4,5 миллиондан алып 2000 йылда 10 миллионға тиклем кеше.

2020 йылға ҡарата мәғлүмәттәр буйынса {{число|41543}} км² майҙанлы территорияһы менән, Нидерландта халыҡ тығыҙлығы буйынса һәр квадрат километрға 517 кеше тәшкил итә<ref name="автоссылка6" />. Шулай итеп, Нидерланд халыҡ тығыҙлығы буйынса донъяла 15-се дәүләт булып тора. Бигерәк тә көнбайыш өс провинцияла халыҡ күп ултырған: Төньяҡ Голландия, Көньяҡ Голландия һәм Утрехт (уртаса халыҡ тығыҙлығы 1000 чел./км² һәм күберәк; максималь күрһәткестәр урбанизацияланған райондарҙа билдәләнә — 2000 кеше/км² ашыу)<ref name="автоссылка3" />. Нигеҙҙә, ошоға, шулай уҡ үҫешкән иҡтисады һәм халыҡтың юғары килеме кимәле арҡаһында, Нидерланд иң үҫешкән транспорт һәм мәғлүмәттәр инфраструктураһы булып тора. Халыҡ-ара электр бәйләнеше союзы мәғлүмәттәр буйынса 2020 йылға ҡарата, илдә 16 383 879 интернет-ҡулланыусылар иҫәпләнә, был илдең барлыҡ халҡының яҡынса 95,4 процентын тәшкил итә, ош күрһәткес буйынса Нидерланд [[Европа берлеге]]ндә Дания — 97,9 %, Мальта — 97,2 %, Литва — 96,8 % һәм Эстония — 96,3 % илдәренән ҡалыша дүртенсе урында тора.<ref>[https://www.internetworldstats.com/europa.htm European Union Internet Usage and Population Stats<!-- Заголовок добавлен ботом -->] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191223231120/https://www.internetworldstats.com/europa.htm |date=2019-12-23 }}</ref>.

Нидерландта халыҡтың ике ҙур төркөмө — [[һолландтар]] һәм фриздар йәшәй, шулай уҡ иммигранттарҙың күп булмаған һаны бар. [[The World Factbook]] мәғлүмәттәренә ярашлы 2018 йылға ҡарата этник составы: 76,9 % — голландтар, 6,4 % — Европа берлеге ағзаһының башҡа илдәре граждандары, 2,4 % — [[төрөктәр]], 2,3 % — мароккандар, 2,1 % — индонезиялылар, 2,1 % — [[немецтар]], 2 % — суринамдар, 1 % — [[поляктар]], 4,8 % — башҡа этник төркөмдәр<ref name="автоссылка5">[https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/netherlands/ file-icon<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> 2021 йылға ҡарата халыҡтың этник составы: 75,36 % — голландтар һәм фриздар, 2,42 % — [[төрөктәр]] һәм [[курдтар]], 2,37 % — мароккандар һәм бәрбәрҙәр, 2,05 % — суринамдар, 2,02 % — индонезиялылар һәм молуккандар, 1,98 % — [[немецтар]], 1,2 % — [[поляктар]], 0,75 % — кюрасао, 0,7 % — бельгиялылар, 11,15 % — башҡа этник төркөмдәр<ref name="CBS" /> Илдең башҡа ҙур ҡалаларында ([[Амстердам]], [[Гаага]], [[Роттердам]] һәм [[Утрехт]]) иммигранттар һаны арта. 2020 йылдың 1 ғинуарына ҡарата иммигранттар һәм уларҙың нәҫелдәре Нидерланд халҡының 24,2 % тәшкил иткән, әммә был өлөш эре ҡалаларҙа юғарыраҡ. Дүрт эре ҡалала бергә иммигрантар һәм уларҙың нәҫелдәре халыҡтың 51,8 % тәшкил итә. Амстердамда иммигранттар һәм уларҙың нәҫелдәре халыҡтың 55,6 % тәшкил итә. Гаагала, Роттердамда һәм Утрехта был күрһәткес ярашлы 55,6 %, 52,3 % һәм 36,1 % тәшкил итә<ref name="автоссылка7">[https://www.cbs.nl/nl-nl/dossier/dossier-asiel-migratie-en-integratie/hoeveel-mensen-met-een-migratieachtergrond-wonen-in-nederland- Hoeveel mensen met een migratieachtergrond wonen in Nederland?<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> 2019 йылға ҡарата халыҡтың дин тотоу буйынса составы: 20,1 % — [[католиктар]], 14,8 % — [[протестанттар]], 5,0 % — [[мосолмандар]], 5,9 % — башҡа дин кешеләре (индуистар, буддистар, йәһүдтәрҙе индереп), 54,1 — дин тотмай.<ref>[https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2020/51/meerderheid-nederlandse-bevolking-behoort-niet-tot-religieuze-groep Meerderheid Nederlandse bevolking behoort niet tot religieuze groep<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref> 2020 йылға ҡарата [[The World Factbook]] мәғлүмәттәре буйынса Нидерланд халҡының уртаса йәше 42,8 йәш (донъяла 32-се урын), шул иҫәптән ир-атар өсөн 41,6 йәш һәм ҡатын-ҡыҙҙар өсөн 44 йәш<ref name="автоссылка5" /> Нидерланд халҡы донъяла иң оҙон һанала: ир-аттарҙың уртаса оҙонлоғо — 182,5 см, ҡатын-ҡыҙҙарҙың — 168,7 см<ref>{{Cite news|accessdate=2021-01-05|website=BBC News Русская служба|title=Как голландцы стали самой высокой нацией на планете, обогнав американцев|url=https://www.bbc.com/russian/vert-tra-55345897|author=Хейнс, Гэвин|date=|archiveurl=https://www.bbc.com/russian/vert-tra-55345897|archivedate=2021-01-05}}</ref>.

== Иҡтисады ==
'''Өҫтөнлөктәре''': юғары квалификациялы һәм күп телле эшсе көсө. Бик яҡшы инфраструктура. Юғары һалымдар һәм социаль страхрвкалау түләүҙәре менән ҡыйбатлы социаль система. Дәүләт килемдәренең өстән бер өлөшө социаль түләүҙәргә китә. Эш хаҡына юғары сығымдар. Түбән инфляция — 2017 йылдың авгусына был күрһәткес 1,3 % тәшкил иткән. Эшһеҙлек кимәле 2017 йылдың авгусына ҡарата 4,7 %. 2017 йылға ҡарата уртаса эш хаҡы Нидерландта [[€]]2855 тәшкил итә<ref name="автоссылка2">{{cite web |url=https://www.gemiddeld-inkomen.nl/modaal-inkomen-2017/ |title=Modaal Inkomen 2017 – Gemiddeld Inkomen |date=2011-12-31 |website=gemiddeld-inkomen.nl |accessdate=2017-03-27 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170216190453/http://www.gemiddeld-inkomen.nl/modaal-inkomen-2017/ |date=2017-02-16 }}</ref> ([[Символ доллара|$]]3207.06, брутто) һәм [[€]]2152<ref name="автоссылка2" /> айына ([[Символ доллара|$]]2417.33, нетто). Нидерланд хөкүмәте уртаса коллектив килешелгән эш хаҡтары үҙгәреү сәбәпле минималь эш хаҡын йылына ике тапҡыр 1 ғинуарҙа һәм 1 июлдә коррекциялай. 2020 йылдың 1 ғинуарынан айына минималь эш хаҡы 21 йәштән өлкәнерәктәр өсөн 1653,60 евро (брутто) һәм 1523 евро (нетто) тәшкил итә.<ref>[https://www.government.nl/topics/minimum-wage/amount-of-the-minimum-wage Amount of the minimum wage | Minimum wage | Government.nl<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref><ref>[https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/minimumloon/bedragen-minimumloon/bedragen-minimumloon-2020 Bedragen minimumloon 2020 | Minimumloon | Rijksoverheid.nl<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref><ref>[https://www.ondernemenmetpersoneel.nl/orienteren/personeelskosten/1757-minimumloon-2020.html Minimumloon 2020, dit zijn de bedragen | Ondernemen Met Personeel<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref><ref>[https://www.flexnieuws.nl/nieuws/arbeidsrecht/minimumloon-2020-januari/ Minimumloon 2020 januari<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref><ref>[https://www.werkstudent.nl/minimumloon-en-jeugdloon-2020/ Minimumloon en jeugdloon 2020<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref><ref>[https://www.rendement.nl/minimumloon/nieuws/ook-minimumloon-per-uur-stijgt-per-1-januari-2020.html?q=Minimumloon+per+ Ook minimumloon per uur stijgt per 1 januari 2020 | Redactie Salaris Rendement<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref><ref>[https://www.minimumloon.nl/ Overzicht van het Minimumloon 2020 & Minimum uurloon<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref><ref>[https://thetax.nl/?year=2020&startFrom=Month&salary=1653.6&allowance=0&socialSecurity=1&retired=0&ruling=0&rulingChoice=normal Dutch Income Tax Calculator<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>.

'''Йомшаҡ яҡтары''': Ҡартайыусы халыҡ. [[Файл:Botlekbrug.jpg|thumb|[[Роттердам]]]]

Нидерланд заманса юғары үҫешкән постиндустриаль иҡтисадҡа эйә.
Мөһим тармаҡтары:
* Машиналар төҙөү
* [[Электроника]]
* Нефть химияһы
* Авиатөҙөлөш
* Суднолар төҙөү
* [[Ҡара металлургия]]
* Текстиль сәнәғәте
* Йыһаздар сәнәғәте
* Целлюлоз-ҡағыҙ сәнәғәте
Нидерланд — иҡтисад планда юғары үҫешкән ил. Хеҙмәт күрһәтеү өлкәһенә тулайым эске продукттың 73 % тура килә, сәнәғәт һәм төҙөлөшкә — 24,5 %, ауыл хужалығы һәм балыҡсылыҡҡа — 2,5 %. Хеҙмәт күрһәтеү иң мөһим секторҙары араһында: транспорт һәм элемтә, кредит-финанс системаһы, ғилми-тикшеренеү һәм тәжрибә-конструкторлыҡ эштәре ([[НИОКР]]), мәғариф, халыҡ-ара туризм, эш күрһәтеү комплексы өҫтөнлөк итә<ref name="автоссылка1">{{Книга|автор=Коллектив авторов|заглавие=Страны мира. Энциклопедия|ссылка=https://web.archive.org/web/20171007022554/https://books.google.ru/books?id=k4UtDwAAQBAJ&pg=PA46&dq=нидерланды&hl=ru&sa=X&ved=0ahUKEwjo7N_JrdnWAhXqKJoKHcgFBbs4ChDoAQgkMAA#v=onepage&q=нидерланды&f=false|издательство=Litres|год=2017-09-05|страниц=298|isbn=9785040676040}}</ref>.

Ауыр индустрия — нефть эшкәртеү, химия производствоһы, ҡара металлургия һәм машиналар төҙөү — яр буйы райондарында, бигерәк тә [[Роттердам]]да, шулай уҡ Эймейденда, Дордрехтта, Арнемда һәм Неймегенда тупланған. Бөтә был ҡалалар суднолар йөрөүсе йылғалар йәки каналдарҙа урынлашҡан. Диңгеҙ яры буйында ел энергетикаһы фермалары урынлашҡан. Шулай уҡ сыр, шоколад, тәмәке, джин эсемлеге, һыра етештереү үҫешкән. Ҙур булмаған масштабҡа эйә булмаһа ла Амстердамда алмаз эшкәртеү билдәле тармаҡ булып тора.
[[Файл:Amsterdam canal.JPG|thumb|Амстердадың урам-каналдары]]

Нидерландта штаб-фатирҙар һәм [[Royal Dutch Shell]], [[Unilever]], [[Royal Philips Electronics]] кеүек трансмилли һәм Европа комапнияларының етештереү ҡеүәттәре урынлашҡан.

'''[[Импорт]]:''' [[нефть]], автомобилдәр, [[суйын]] һәм [[ҡорос]], [[кейем]], төҫлө метал, [[аҙыҡ-түлек]], төрлө транспорт ҡорамалдары

'''[[Экспорт]]:''' химия сәнәғәте продукцияһы, [[ит]], парник йәшелсәләре, сәскәселек продукттары, тәбиғи газ, металдан әйберҙәр
Илдең төп сауҙа партнёрҙары: Германия, Бельгия, Бөйөк Британия, Франция<ref>{{Книга|заглавие=Новейшая история. 20 век.: В 2 кн. Кн. 2. М–Я|ссылка=https://web.archive.org/web/20171007021005/https://books.google.ru/books?id=wg45xxd8KKMC&pg=PA28&dq=нидерланды&hl=ru&sa=X&ved=0ahUKEwjpuNLsrdnWAhUHQpoKHcvECNs4FBDoAQgyMAM#v=onepage&q=нидерланды&f=false|издательство=ОЛМА Медиа Групп|страниц=322|isbn=9785948495064}}</ref>.

=== Файҙалы ҡаҙылмалар сығарыу сәнәғәте ===
Нидерланд нефть сығарыу сәнәғәтендә тәбиғи газ сығарыу мөһим әһәмиәткә эйә. Торба үткәргестәр буйлар газ Гронингендан бөтә ил буйлап һәм экспортҡа тарала. Был файҙалы ҡаҙылма запастары буйынса Нидерланд Көнбайыш Европала беренсе урында тора һәм сығарыу күрһәткесе буйынса 3,1 % — донъяла алтынсы урында тора. 1975 йылға тиклем Лимбург провинцияһында күмер сығарғандар. [[Хенгело]] һәм [[Делфзейл]] ҡалалаларында йылына 4 млн тонна күләм менән тоҙ шахталары эшләй. Тәбиғи газ запастары 2017 йылға ҡарата 1615 млрд м³ тәшкил итә.<ref name="автоссылка1" />. Континенталь шельфтың Голландия өлөшөндә нефть сығарыу бара. Шулай уҡ балсыҡ та бар.

=== Транспорт ===
Яҫы рельефы автомобиль юлдары үҫеше өсөн уңайлы шарттар булдыра, әммә йылға һәм каналдарҙың күп һаны юл төҙөлөшө өсөн билдәле ҡыйынлыҡтар тыуҙыра. Дәүләттең бәләкәй майҙаны тураһында бер сиктән икенсе сиккә 3-4 сәғәт эсендә барып етеү факты раҫлай<ref>{{Книга|автор=Niels G., Jenkins H., Kavanagh J|заглавие=Economics for Competition Lawyers|ссылка=https://books.google.com.ua/books?id=zz_xKECQxjYC&pg=PA77&dq=the+Netherlands+can+be+crossed+in+4+hours&hl=ru&sa=X&ved=0ahUKEwi4uoaH9pbZAhXGVSwKHezmDDsQ6AEILjAB#v=onepage&q=the%20Netherlands%20can%20be%20crossed%20in%204%20hours&f=false|ответственный=|издание=|место=|издательство=OUP Oxford|год=2011|страницы=77|страниц=637|isbn=9780199588510|isbn2=}}</ref>.

Тимер юлының дөйөм оҙонлоғо 2753 км тәшкил итә (шуларҙан электрлаштырылғандары — 2000 км ашыу)<ref>{{Книга:Железнодорожный транспорт: Энциклопедия|часть=Нидерланды|ссылка=http://listaem.com/2007/11/08/zheleznodorozhnyjj_transport_jenciklopedija.html|страницы=259}}</ref>.

Автомобиль юлдарының дөйөм оҙонлоғо 138641 км тәшкил итә, шуларҙан автомагистралдәрҙең оҙонлоғо — 2756 км<ref>{{cite web|title=Total length of the road network in the Netherlands in 2013, by road type (in kilometres)|url=https://www.statista.com/statistics/449936/netherlands-length-of-road-network-by-road-type/|website = Statista : The Statistics Portal|accessdate=2017-09-20|lang = en|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170921000605/https://www.statista.com/statistics/449936/netherlands-length-of-road-network-by-road-type/|archivedate=2017-09-21}}</ref>.

Суднолар йөрөй алырлыҡ (50 тоннаға тиклем ауырлыҡта) йылға һәм каналдарҙың дөйөм оҙонлоғо 6237 км тәшкил итә<ref>{{cite web|title=Country Comparison to the World : Waterways|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2093.html#nl|website=The World Factbook|accessdate=2017-09-20|lang=en|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170907162801/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2093.html#nl|archivedate=2017-09-07}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170716055431/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2093.html#nl |date=2017-07-16 }}</ref>.

Илдең иҡтисадында шулай уҡ диңгеҙ судносылығы ла мөһим роль уйнай. Роттердам йөк ташыу әйләнеше буйынса донъяла иң ҙур диңгеҙ порттарының береһе булып тора. Нидерланд Европа йөк ағымының ҙур өлөшөн башҡара. KLM авиакомпанияһы күп халыҡ-ара маршруттарҙы хеҙмәтләндерә.

Нидерланж хөкүмәте экологик хәлде яҡшыртыу маҡсаттарында юлдарҙа автомобиль тығындары менән көрәшә. Күп кенә эре ҡалаларҙа юлдарҙағы тығындар тирә-яҡтың бысраныуына сәбәп була, шундай зыяндың тирә -яҡ мөхит өсөн өлөшө дөйөм һандың 50 % тәшкил итә<ref>{{Книга|заглавие=Маркетинг мест|ссылка=https://web.archive.org/web/20171007022600/https://books.google.ru/books?id=Ru3jxrTZvZQC&pg=PA173&dq=пробки+на+дорогах+в+нидерландах&hl=ru&sa=X&ved=0ahUKEwi1yJOcgtzWAhWjAJoKHTyiBRMQ6AEIJTAA#v=onepage&q=пробки%20на%20дорогах%20в%20нидерландах&f=false|издательство=SSE|страниц=384|isbn=9785315000273}}</ref>.

Велосипед Нидерландта киң ҡулланылыусы транспорт төрө. Ил буйлап велосипедта барып, поездағы сәфәр менән сағыштырырлыҡ араны үтергә була. , голландарҙың Ҡайһы бер мәғлүмәттәр буйынса 18 миллиондан да кәм түгел велосипеды бар, был халыҡтың йән башына бер велосипедтан да артыҡ тура килә<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20130117223717/http://internationaltransportforum.org/jtrc/DiscussionPapers/DP201215.pdf|title=Wayback Machine|website=web.archive.org|date=2013-01-17|accessdate=2021-01-17}}</ref><ref>{{Cite web|lang=en-GB|url=https://www.iamexpat.nl/lifestyle/cycling-netherlands|title=Cycling in the Netherlands|author=Wedia|website=IamExpat|accessdate=2021-01-17}}</ref>. 2013 йылда велосипедсыларҙың Европа федерацияһы Нидерланд һәм [[Дания]]ны Европала велосипедсылар өсөн иң уңайлы илдәр кеүек баһалай<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20140714151023/http://www.ecf.com/news/the-first-eu-wide-ecf-cycling-barometer-launched/|title=European Cyclists' Federation – The first EU wide ECF Cycling Barometer launched|website=web.archive.org|date=2014-07-14|accessdate=2021-01-17}}</ref>. Велосипед — ғәҙәти көндә иң ҡулланыла торған транспорт төрө. Транспорт магистралдәре буйлап моторлы транспорттан физик яҡтан айырылған яҡынса 35 000 км велосипед юлдары бар<ref>{{Cite web|lang=ru-ru|url=http://veloclub.su/stati/raznoe/item/1704-velosipednaya-gollandiya|title=Велосипедная Голландия|website=veloclub.su|accessdate=2021-01-17}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210122015749/http://veloclub.su/stati/raznoe/item/1704-velosipednaya-gollandiya |date=2021-01-22 }}</ref>. Йәнле юл саттарында йыш ҡына велосипедсылар өсөн светофорҙар ҡуйыла. Ҡалаларҙа, бигерәк тә үҙәктәрҙә һәм вокзалдарҙа велосипедсылар өсөн өсөн туҡталҡалар ойошторола<ref name="автоссылка4" />

=== Ауыл хужалығы ===
Территоряһының күләменә ҡарамаҫтан, Нидерланд донъяла аҙыҡ-түлек экспортлау буйынса, АҠШ-тан ҡалыша икенсе урында, һәм Европа берлегендә беренсе урында тора. 2016 йылда ауыл хужалығы экспорты 2015 йылдағы 90 млрд урынына 94 млрд евро тәшкил итә. Әлеге мәлгә агросәнәғәт секторына илдең дөйөм экспортының 22 %тура килә. Ил башлыса йәшелсә, емеш-еләк, һөт аҙыҡтары, ит һәм эшкәртеү продукттары, сәскәләр экспортлай. Голланд ауыл хужалығы материалдарына һорау артыуҙы билдәләп китергә мөмкин (энергетик эффектив теплицалар, GPS һәм пилотһыҙ осоу аппараттары ярҙамында игенселектең аныҡ системалары, культураларҙы климат үҙгәреүҙәренә һәм ауырыуҙырға ҡаршы тотороҡло яһаған яңы асыштар)<ref>{{cite web|url=https://www.government.nl/latest/news/2017/01/20/agri-food-exports-achieve-record-high-in-2016|title=Agri & food exports achieve record high in 2016|author=Ministerie van Economische Zaken|publisher=www.government.nl|lang=en|accessdate=2017-10-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171006211921/https://www.government.nl/latest/news/2017/01/20/agri-food-exports-achieve-record-high-in-2016|archivedate=2017-10-06}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171006211921/https://www.government.nl/latest/news/2017/01/20/agri-food-exports-achieve-record-high-in-2016 |date=2017-10-06 }}</ref>.

'''Һөрөнтө ер биләмәләре.''' 2015 йылға ҡарата, яҡынса 31 % ауыл хужалығы ерҙәрен һөнөтө ерҙәр биләй, 24 % — көтөүлектәр һәм 11 % урмандар менән ҡапланған<ref>{{Книга|автор=OECD|заглавие=OECD Environmental Performance Reviews OECD Environmental Performance Reviews: The Netherlands 2015|ссылка=https://web.archive.org/web/20171007021003/https://books.google.ru/books?id=AEkECwAAQBAJ&pg=PA64&dq=pastures+of+the+Netherlands&hl=ru&sa=X&ved=0ahUKEwj2nq3sj9zWAhUBQpoKHVkcB2EQ6AEIUTAG#v=onepage&q=pastures%20of%20the%20Netherlands&f=false|издательство=OECD Publishing|год=2015-11-25|страниц=230|isbn=9789264240056}}</ref>. Нидерландта ерҙе ентекләп ҡарайҙар, бынан тыш индерелгән минераль ашламалар күләме буйынса ил 2005 йылда донъяла беренсе урында тора. Ауыл хужалығы ихтыяждары өсөн һуғарыла торған ерҙең майҙаны 5650 км² тәшкил итә (2003 йылға ҡарата)<ref>{{cite web |url = https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/nl.html |title = 1 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20100622140057/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/nl.html |archivedate = 2010-06-22 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200515122703/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/nl.html |date=2020-05-15 }}</ref>.
'''Үҫемлекселек.''' Илдең ҡайһы бер райондарында (Амстердам районында) сәскәселек өҫтөнлөк итә. Шулай уҡ [[картуф]], [[шәкәр сөгөлдөрө]] һәм иген культуралары һ.б. үҫтерелә. Экспорттың мөһим өлөшө — юғары сифатлы парник һәм консерваланған йәшелсәләр.

'''Малсылыҡ.''' Европала аҡ май етештереү буйынса бишенсе урында һәм сыр етештереү буйынса дүртенсе урында тора. Бигерәк тә көтөүселек малсылығы таралған, польдерҙарҙа 4,5 млн баш эре мөгөҙлө мал көтөлә (Европа берлегенең 3,5 %). 2005 йылда һөтсөлөк көтөүе 1,4 млн башҡа яҡын булған (1980 йылдар уртаһында 2,5 млн баш булған), көтөүлектең продуктивлылығы бик ҙур — уртаса һауым йылына 9 мең литрҙан артыҡ тәшкил итә. Һуңғы йылдарҙа Нидерланд хөкүмәте фосфат етештереүҙе һәм уларҙың тирә-яҡ мөхиткә йоғонтоһон кәметеү өсөн һөт малын кәметеү буйынса саралар ҡабул итә<ref>{{cite web|title=Meet the Dutch heritage cattle breeds|url=https://resource.wur.nl/en/show/Meet-the-Dutch-heritage-cattle-breeds.htm|website = resource.wageningenur.nl|accessdate=2017-10-06|lang = en|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171007020935/https://resource.wur.nl/en/show/Meet-the-Dutch-heritage-cattle-breeds.htm|archivedate=2017-10-07}}</ref>. Ауыл хужалығы министры Мартин ван Дамм һүҙҙәре буйынса мал һанын кәметеү буйынса дәүләт планында 60 ммал бөтөрөләсәк, уларҙың 31 500 инде һуйылған. Был саралар Нидерландтың Европа союзы санкциялаған мал аҙығы фосфаттарына лимиты бөткәндән һуң ҡабул ителгән<ref>{{cite web|title=Dutch government accelerates dairy cow cull|url=https://www.farmersjournal.ie/dutch-government-accelerates-dairy-cow-cull-260247|accessdate=2017-10-06|lang = en|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171006211854/http://www.farmersjournal.ie/dutch-government-accelerates-dairy-cow-cull-260247|archivedate=2017-10-06}}</ref>.

'''Теплица хужалығы.''' Теплица хужалығына бүлеп бирелгән майҙандар буйынса Нидерланд донъяла беренсе урында тора. 1994 йылдан 2005 йылға тиклем теплицалар майҙаны 13 алып 15 мең га тиклем арта, теплицалар ғәҙәттә урындағы тәбиғи газ менән йылытыла. Ябыҡ грунттың 60 % сәскәселеккә бүлеп бирелгән.

== Ҡораллы көстәре һәм махсус хеҙмәттәр ==
Нидерландтың Ҡораллы көстәре дүрт ғәскәр төрөнән тора:
* Король Ҡоро ер көстәре (нидерл. Koninklijke Landmacht, KL).
* Король Хәрби-диңгеҙ кәстәре (нидерл. Koninklijke Marine, KM), үҙ эсенә хәрби-диңгеҙ авиацияһы хеҙмәтен (Marine-Luchtvaartdienst) һәм диңгеҙ пехотаһы корпусын ала (Korps Mariniers).
* Король Хәрби-һауа көстәре (нидерл. Koninklijke Luchtmacht, KLu)
* Король Хәрби полицияһы (нидерл. Koninklijke Marechaussee).
Бөтә ғәскәр төрҙәренең баш командующийы Нидерланд короле Виллем-Александр. Король Хәрби-диңгеҙ кәстәре командующийы һәм Бенилюкс Адмиралы — генерал-лейтенант Роб Веркерк<ref>{{cite web|url=https://www.defensie.nl/actueel/nieuws/2014/09/26/generaal-verkerk-nieuwe-commandant-zeestrijdkrachten|deadlink=yes|title=Luitenant-generaal Verkerk nieuwe Commandant Zeestrijdkrachten (video)|author=Nieuwsbericht|website = |date=2014-09-26|publisher=Ministerie van Defensie|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160819232316/https://www.defensie.nl/actueel/nieuws/2014/09/26/generaal-verkerk-nieuwe-commandant-zeestrijdkrachten|archivedate=2016-08-19}}</ref>. Оборона министры — Анк Бейлевелд.

== Мәҙәниәт һәм фән ==
[[Файл:Rembrandt Self-portrait (Kenwood).jpg|thumb|left|[[Рембрандт ван Рейн]] — донъяның иң билдәле рәссамдарының береһе]]

Нидерландта күп билдәле рәссамдар йәшәгән һәм эшләгән. XVI быуатта [[Иероним Босх]] үҙ әҫәрҙәрен ижад иткән. XVII быуатта [[Рембрандт ван Рейн]], [[Ян Вермеер]], Ян Стейн һ.б. кеүек оҫталар йәшәгән. XIX һәм XX быуаттарҙа [[Винсент Ван Гог]] һәм [[Пит Мондриан]] кеүек рәссамдар билдәле була. Морис Корнелис Эшер рәссамк-график кеүек билдәле. Виллем де Конинг [[Роттердам]]да белем ала, һәм һуңғараҡ Америка рәссамы булып китә. Хан ван Меегерен классик картиналарҙың күсермәләре менән дан алған.

Нидерландта философтар [[Эразм Роттердамский]] һәм [[Спиноза]] йәшәгән, унда [[Декарт]]тың бөтә төп эштәре эшләнә. Ғалим [[Христиан Гюйгенс]] [[Сатурн (планета)|Сатурнды]]ң юлдашы [[Титан (Сатурн юлдашы)|Титанды]] аса һәм маятниклы сәғәт уйлап сығара.

Нидерландтың «алтын быуаты» шулай уҡ әҙәбиәттең үҫешенә килтерә, билдәле яҙыусылар Йоост ван ден Вондел һәм Питер Корнелисзон Хофт була. XIX быуатта Мультатули (Эдуард Доувес Деккер) Нидерланд колонияларында аборигендар менән насар мөғәләм итеүҙәре тураһында яҙа. XX быуаттың мөһим яҙыусылары Харри Мюлиш, Ян Волкерс, Симон Вестдейк, Герард Реве, Виллем Фредерик Херманс һәм Сейс Нотебоом була. [[Анна Франк]] үҙенең билдәле «Анна Франк көндәлеге» китабын яҙа, ул уның нацистар лагерында вафатынан һуң баҫылып сыға һәм нидерланд теленән бөтә төп телдәргә тәржемә ителә.

20 быуатта Нидерланд сәнғәте, шул уҡ ваҡытта традицион реализмдан тулыһынса баш тартмай экспенименталь характерҙа була. 1950 йылдарҙа шиғриәткә ҡыҙыҡһыныу уяна. Виллем Фредерик Херманс, Герард Реве, Харри Мюлиш кеүек яҙыусыларҙың әҫәрҙәрендә тормоштоң дисгармоник яҡтарын һүрәтләү реалистик традициялар менән үрелеп бара. Һынлы сәнғәттә һәм скульптурала бөтә заманса йүнәлештәр күрһәтелгән, улар араһында 1950 йылдарҙа айырыусы Карел Аппел кеүек мастер етәкселегендә «Кобра» төркөмө айырылып тора. Музыкала халыҡ-ара танылыуҙы композитор Виллем Пейпер яулай. Бөтә эре ҡалаларҙа яҡшы симфоник оркестрҙар бар, уларҙан айырыуса билдәлеләре Амстердам һәм Гаага король оркестрҙары. Нидерланд балеты — Европала иң яҡшыһы.

[[Файл:Hendrick Avercamp - IJsvermaak bij een stad.jpg|thumb|250px|Боҙҙа күренеш. 1620. [[Хендрик Аверкамп]]]]
Нидерландтың билдәле кинорежиссёрҙары араһында — Йос Стеллинг һәм Пауль Верхувен. Актёрҙар араһында айырыуса Рутгер Хауэр, ә актрисалар араһында — Сильвия Кристел һәм Фамке Янссен билдәле. Шулай уҡ бөтә донъяға [[Pestilence]], [[The Gathering]], [[Ayreon]], [[Within Temptation]], [[Delain]], [[Exivious]] һәм [[Epica]] метал-төркөмдәр, [[Shocking Blue]] һәм [[Focus (группа)|Focus]] рок төркөмдәр билдәле. Бынан тыш, Нидерланд бөтә донъяға билдәле булған [[Tiësto]], [[Hardwell]], [[Armin van Buuren]], [[Dannic]], [[Ferry Corsten]], [[Afrojack]], [[Sander van Doorn]], [[Laidback Luke]], [[Mitch Crown]], [[Sidney Samson]], [[Мартин Гаррикс|Martin Garrix]] саунд продюсерҙар һәм диджейҙар менән дан тота.

Нидерландта иҫ киткес музейҙар күп. Нидерланд рәссамдарының күренекле һынлы сәнғәт әҫәрҙәре Амстердамда [[Рейксмюсеум]]да һәм Рембрандт музейында, Роттердамда Бойманс — ван Бёнинген музейында һәм Гаагала Маурицхёйс музейында, шулай уҡ ҡайһы бер эре провинция музейҙарында, мәҫәлән, Харлемда Франс Хальс музейында һәм Утрехттың Үҙәк музейында һаҡлана. Амстердамдың ҡала музейы 19—20 быуаттарҙың ҙур коллекцияһына эйә. Амстердамда Винсент ван Гогтың дәүләт музейында оҫтаның 700-ҙән ашыу картинаһы һәм һыҙмаһы һаҡлана. Отерлоола Крёллер-Мюллер музейында шулай уҡ Ван Гог әҫәрҙәренең ҙур коллекцияһы тупланған; бынан тыш, унда заманса сәнғәттең әҫәрҙәр йыйылмаһы бар.

== Спорты ==
[[Файл:NED-DEN Euro 2012 (10).jpg|thumb|[[Арьен Роббен һәм Робин ван Перси]]]]
Нидерландта иң популяр спорт төрө булып футбол тора. Уның тураһында мәғлүмәттәр 1865 йылдан башлана. Өҫтәүенә Нидерландтың иң боронғо футбол клубы булып 1879 йылда ойошторолған «Конинклейке ХФК» футбол клубы тора. Артабан 1889 йылда Гаагала «Футбол һәм атлетиканың Нидерланд союзы» ойоштороу тора<ref>{{Книга|автор=Коллектив авторов|заглавие=Футбол. Энциклопедия|ссылка=https://web.archive.org/web/20171008232111/https://books.google.ru/books?id=t8jcDgAAQBAJ&pg=PA36&dq=сборная+нидерландов+по+футболу&hl=ru&sa=X&ved=0ahUKEwjkjL33j-HWAhUpS5oKHfzCAKAQ6AEILTAB#v=onepage&q=сборная%20нидерландов%20по%20футболу&f=false|издательство=Litres|год=2017-09-05|страниц=912|isbn=9785040560851}}</ref>. Нидерландтың футбол буйынса йыйылма командаһы донъяла даими иң көслө егерме иҫәбенә инә<ref>См. [[Чемпионат мира по футболу#Статистика выступлений сборных]]</ref>. Ярайһы уҡ көслө кимәлдә халыҡ-ара аренала футбол буйынса Нидерландтың ҡатын-ҡыҙҙар командаһы сығыш яһай. Баш тренер Сарина Вигман етәкселегендә команда футбол буйынса ҡатын-ҡыҙҙар араһында 2017 йылғы Европа чемпионатында еңеү яулай<ref>{{cite web|url=https://ru.uefa.com/womenseuro/season=2017/matches/round=2000626/match=2020924/|title=ЧЕ среди женщин — Нидерланды-Дания|author=UEFA.com|publisher=UEFA.com|lang=ru|accessdate=2017-10-07|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171204173903/http://ru.uefa.com/womenseuro/season=2017/matches/round=2000626/match=2020924/|archivedate=2017-12-04}}</ref>. Ил территорияһында 2000 йылғы Европа чемпионаты һәм футбол буйынса ҡатын-ҡыҙҙар араһында 2017 йылғы Европа чемпионаттары кеүек әһәмиәтле футбол турнирҙары үтә.

Ҡышҡы спорт төрҙәре араһында Нидерланд халҡы өсөн конькаиҙа шыуыу спорты айырым урын алып тора. Был спорт төрөнөң тарихы тамырҙары менән бик тәрәнгә китә. Я. К. Номендың «1697-1698 һәм 1716—1717 йылдарҙа Нидерландта Петр I булыуы яҙмаларында» голландтар традицион конькиҙа шыуған һәм уларға килгән моквитяндарҙы өйрәткән<ref>{{Книга|заглавие=Очерки по истории физической культуры|ссылка=https://web.archive.org/web/20171008232427/https://books.google.ru/books?id=pQ0oBwAAQBAJ&pg=PT130&dq=спорт+в+нидерландах&hl=ru&sa=X&ved=0ahUKEwjFoKfekeHWAhUiIpoKHd0iAmcQ6AEIRDAF#v=onepage&q=спорт%20в%20нидерландах&f=false|издательство=Directmedia|год=2014-07-09|страниц=171|isbn=9785445822714}}</ref>. Нидерландтың конькиҙа йүгереүселәре күп иң абруйлы турнирҙарҙа еңеү яулай һәм донъяла иң көслөләре булып һанала.

Шулай уҡ илдә спорт көрәштәре киң популярлыҡ яулай. Бигерәк тә [[кикбоксинг]], сават, тай боксы, [[карате]], [[дзюдо]] ныҡ үҫешкән. Нидерландтың тай боксы һәм кикбоксинг мәктәбен йыш ҡына «тай боксының икенсе йорто» тип атайҙар<ref>{{Книга|автор=Jeremy Wall|заглавие=UFC's Ultimate Warriors: The Top 10|ссылка=https://web.archive.org/web/20171008231738/https://books.google.ru/books?id=S1a0M_otVYYC&pg=PA44&dq=Thai+boxing+and+kickboxing+school+of+the+Netherlands+is+the+leading&hl=ru&sa=X&ved=0ahUKEwiVmv2ak-HWAhVnYpoKHVSlDY4Q6AEINzAC#v=onepage&q&f=false|издательство=ECW Press|год=2005|страниц=216|isbn=9781550226911}}</ref>. Нидерландта уйлап сығарылған билдәле спорт төрҙәре — корфбол һәм польсстокферспринхен<ref>{{Книга|автор=Trudo Dejonghe|заглавие=Sport in de wereld|ссылка=https://web.archive.org/web/20171009041429/https://books.google.ru/books?id=2v-gLPW-4BAC&pg=PA13&dq=polsstokverspringen&hl=ru&sa=X&ved=0ahUKEwigsbXemOHWAhWnCpoKHSIQBBMQ6AEISTAG#v=onepage&q=polsstokverspringen&f=false|издательство=Academia Press|год=2007|страниц=246|isbn=9789038211671}}</ref>. Олимпия уйындарында һәм донъя чемпионаттарында Нидерланд спортсылары илдең халҡына ҡарата күп һанлы миҙалдар яулай. Нидерландтан меңәрләгән көйәрмәндәре, футбол буйынса милли йыйылма уйынсылары кейгән ҡыҙғылт һары кейемдәр кейеп, сит илдәрҙәге ярыштарға бара. Халыҡ араһында шулай уҡ [[бейсбол]], [[теннис]], велосипед спорты, [[үлән хоккейы]], [[волейбол]], [[гандбол]] һәм [[гольф]] ҙур популярлыҡ менән файҙалана.

Амстердамда IX Олимпия уйындары үтә (1928).<ref name="автоссылка3" />

== Архитектураһы ==
[[Файл:RotterdamMaasNederland.jpg|ссылка=Мост Эразма|мини|335x335пкс|[[Роттердам]] — Нидерландтың заманса «архитектуралыбаш ҡалаһы». Алғы планда — [[Эразм Күпере]]]]

Нидерланд архитектураһы донъя архитектураһы үҫешенә байтаҡ йоғонто яһай. XVI быуатта ул шул ваҡыттағы Европаның бөтә стилдәренән ныҡ айырыла. Айырым стиль кальвинизмға хас булған француз һәм испан һарайҙарындағы ҡупшылыҡ һәм йыһаздарына ҡапма-ҡаршы булған «һаранлыҡ һәм уртасалыҡ» нигеҙендә эшләнгән. XVII юыуат голланд архитектураһының вәкилдәре — Ливен де Кей һәм Хендрик де Кейсер була<ref>{{Книга|заглавие=Большая Школьная Энциклопедия «Руссика». История Нового времени. 16–18 вв|ссылка=https://web.archive.org/web/20171008030710/https://books.google.ru/books?id=-vTIDu5Fk54C&pg=PA406&dq=голландская+архитектура&hl=ru&sa=X&ved=0ahUKEwjwnuaVk9_WAhXsCJoKHeLyCOQQ6AEITDAI#v=onepage&q=голландская%20архитектура&f=false|издательство=ОЛМА Медиа Групп|страниц=700|isbn=9785224022489}}</ref>. Голландия архитектураһы үҫешендә үҙенең эҙен Һуңғы Яңырыу (Ренессанс) ҡалдыра. Йоғонтоһо, үҫеше уның XVII быуат аҙағына тура килә, ул шул тиклем ҙур була, хатта «голланд бароккоһы» ([[голландский классицизм]]) тигән әйтем әйләнешкә инә<ref>{{Книга|автор=Barry L. Stiefel|заглавие=Jewish Sanctuary in the Atlantic World: A Social and Architectural History|ссылка=https://web.archive.org/web/20171008075841/https://books.google.ru/books?id=mMu7BwAAQBAJ&pg=PT62&dq=Dutch+Baroque+in+architecture&hl=ru&sa=X&ved=0ahUKEwih3IrxmN_WAhUIAZoKHUKIDOIQ6AEISDAF#v=onepage&q=Dutch%20Baroque%20in%20architecture&f=false|издательство=Univ of South Carolina Press|год=2014-03-11|страниц=482|isbn=9781611173215}}</ref>. Хөкүмәт биналарының, банктарҙың һәм мануфактураларҙың фасадтары ошо стилдә биҙәлә. Был осорҙағы иң билдәле архитекторҙар Якоб ван Кампен һәм и Питер Пост була<ref>{{Книга|автор=Sheila D. Muller|заглавие=Dutch Art: An Encyclopedia|ссылка=https://web.archive.org/web/20171008025915/https://books.google.ru/books?id=ZPhLoy0FICMC&pg=PA64&dq=Jacob+van+Campen+and+Pieter+Post,&hl=ru&sa=X&ved=0ahUKEwiq5tWemd_WAhVDJJoKHRUEBA0Q6AEIJTAA#v=onepage&q=Jacob%20van%20Campen%20and%20Pieter%20Post,&f=false|издательство=Routledge|год=2013-07-04|страниц=664|isbn=9781135495749}}</ref><ref>{{Книга|автор=Коллектив авторов|заглавие=Новая история стран Европы и Америки XVI–XIX века. Часть 1|ссылка=https://web.archive.org/web/20171008030414/https://books.google.ru/books?id=yLoJDQAAQBAJ&pg=PT300&dq=голландская+архитектура&hl=ru&sa=X&ved=0ahUKEwiDz9Cdlt_WAhXDA5oKHYH4C50Q6AEIKjAB#v=onepage&q=голландская%20архитектура&f=false|издательство=Litres|год=2017-09-05|страниц=648|isbn=9785040229758}}</ref>.
XIX быуат голланда арихитектураһы стилендә классицизм, шулай уҡ төрлө ағымдар (миҫалға — неоготика) өҫтөнлөк итә. Был осорға [[Рейксмюсеум]], Утрехт университеты, Амстердамдың үҙәк вокзалы кеүек билдәле ҡоролмалар төҙөлөшө тура килә. Был ваҡыттың билдәле архитекторҙары Эжен Гюгель һәм Петрус Кёйперс була.
XIX аҙағына — XX быуат башына голланд архитектруаһының классицизмдан модернға һәм конструктивизмға күсеше тура килә. Петрус Барлахе, Кёйперстың уҡыусыһы, хаҡлы рәүештә заманса Нидерланд архитектураһының нигеҙ һалыусыһы булып иҫәпләнә<ref>{{Книга|автор=Г. А. Шахотина-Мордвинцева|заглавие=История Нидерландов|ответственный=|издание=Высшее образование|место=М|издательство=Дрофа|год=2007|страницы=290—291|страниц=515|isbn=978-5-358-01308-3.|isbn2=}}</ref>.

Фасадтары һыу өҫтөндә урынлашҡан хәҙерге күп фатирлы торлаҡ йорттар, йыш ҡына һыу кимәленән түбәндә автопарк өсөн биналарға йыһазландырыла.
Амстердамда йөҙөүсе «фундаменттар» менән йөҙөүсе шәхси йорттар кварталы бар, уларҙы кәрәк саҡта икенсе урынға һөйрәп алып килергә мөмкин. Ундай йорттарға бөтә коммуникациялар үткәрелгән.
Боронғо йорттар йыш ҡына текә күтәрелеш менән тар баҫҡыстарға эйә. Ундай йорттарҙың ҡыйығы түбәһенән, өҫкө ҡатҡа тәҙрә аша йыһаз мендереү өсөн сығып торған урҙалар була, ә фасадтары ундай йорттарҙың ауыш була. Шундай йорттарҙың тарихи фасадтары һаҡланып ҡалған.
Провинция ҡаласығы халҡы үҙҙәренең йортоноң ихатаһын һәм фасадын бәләкәй архитектура формалары элементтары, инеү урынында эскәмйәләр менән биҙәргә ярата, был шундай тораҡ пункттарҙың йәмен булдыра.

== Рәсәй һәм уның төбәктәре менән бәйләнештәре ==
* ИА «Башинформ», Лейла Аралбаева. В Уфе пройдут мероприятия совместного творческого проекта Башкортостана и Нидерландов. 2015, 1 декабря<ref>[http://www.bashinform.ru/news/790932-v-ufe-proydut-meropriyatiya-sovmestnogo-tvorcheskogo-proekta-bashkortostana-i-niderlandov/ «Башинформ» мәғлүмәт агентлығы, 2015, 1 декабрь]{{ref-ru}}</ref>.

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}

== Сығанаҡтар ==
* {{БЭ2013|index.php/read/8-statya/9706-niderland|автор=Хөсәйенова Г. Т.}}

== Әҙәбиәт ==
{{refbegin|2}}
;На русском языке
* {{книга |автор=Бакир В. А., Ларионова Ю. Б. |часть= |ссылка часть= |заглавие=Нидерланды: Путеводитель |оригинал= |ссылка=http://www.vokrugsveta.ru/guides/netherlands/ |викитека= |ответственный= |издание= |место= |издательство=[[Вокруг света]] |год=2005 |том= |страницы= |страниц=216 |серия= |isbn=5-98652-076-9 |тираж= }} {{Wayback |url=http://www.vokrugsveta.ru/guides/netherlands/ |date=20080802033829 }}
* {{книга |автор=[[Бусыгин, Анатолий Вячеславович|Бусыгин А. В.]] |заглавие=Нидерланды |ссылка= |ответственный=Оформление художника Н. В. Батаева |издание= |место=М. |издательство=[[Мысль (издательство, Москва)|Мысль]] |год=1986 |страницы= |страниц=128 |серия=[[У карты мира]] |тираж=100000 }}
* {{БРЭ|статья=Нидерланды|ссылка=https://bigenc.ru/geography/text/2265969|автор=[[Стрелецкий, Владимир Николаевич|В. Н. Стрелецкий]] (Общие сведения, Население, Хозяйство), [[Тельнова, Наталья Олеговна|Н. О. Тельнова]] (Природа), [[Шатохина-Мордвинцева, Галина Алексеевна|Г. А. Шатохина-Мордвинцева]] (Исторический очерк), В. Д. Нестёркин (Вооружённые силы), В. С. Нечаев (Здравоохранение), [[Линдер, Владимир Исаакович|В. И. Линдер]] (Спорт), [[Калашникова, Наталья Борисовна|Н. Б. Калашникова]] (Литература), [[Невзгодин, Иван Владимирович|И. В. Невзгодин]] (Архитектура и изобразительное искусство), [[Степанова, Полина Михайловна|П. М. Степанова]] (Театр), [[Суриц, Елизавета Яковлевна|Е. Я. Суриц]], О. В. Гердт (Танец), [[Цыркун, Нина Александровна|Н. А. Цыркун]] (Кино)|том=22|год=2013|страницы= 614—647|ref=БРЭ}}
* [[Шатохина-Мордвинцева, Галина Алексеевна|Шатохина-Мордвинцева Г. А.]] История Нидерландов. — М.: [[Дрофа (издательство)|Дрофа]], 2007. ISBN 978-5-358-01308-3
* {{БРЭ|статья=Соединённые провинции|id=3590209|автор=[[Шатохина-Мордвинцева, Галина Алексеевна|Шатохина-Мордвинцева Г. А.]]|том=30|страницы=575|ref=Шатохина-Мордвинцева}}

;На других языках
* Paul Arblaster. ''A History of the Low Countries''. Palgrave Essential Histories Series New York: [[Palgrave Macmillan]], 2006. 298 pp. ISBN 1-4039-4828-3.
* J. C. H. Blom and E. Lamberts, eds. ''History of the Low Countries'' (1999).
* [[Израэль, Джонатан|Jonathan Israel]]. ''The Dutch Republic: Its Rise, Greatness, and Fall 1477—1806'' (1995).
* J. A. Kossmann-Putto and E. H. Kossmann. ''The Low Countries: History of the Northern and Southern Netherlands'' (1987).
* Christophe de Voogd. ''Geschiedenis van Nederland.'' Arena Amsterdam, 2000. 368 pp. ISBN 90-6974-367-1.
{{refend}}

== Һылтанмалар ==
{{Навигация
|Портал = Нидерланды
|Викисловарь = Нидерланды
}}
* [http://netherlander.org/ Сайт о Нидерландах] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120513155242/http://netherlander.org/ |date=2012-05-13 }}{{ref-en}}
* [https://holland-today.ru/ Новостной портал на русском языке]
* {{wikiatlas|the Netherlands}}
* {{placemark|http://googis.info/load/0-0-0-661-20|[[Киндердейк|Ветряные мельницы Нидерландов]]}} (файл меток [[KMZ]] для [[Google Earth]])
* [https://web.archive.org/web/20180114020846/https://www.holland.com/ru/tourism.htm Официальный сайт о туризме в Нидерландах]{{ref-ru}}
* [https://www.bbc.co.uk/news/world-europe-17740800 Netherlands profile] from the [[BBC News]]{{ref-en}}
* [http://www.ifs.du.edu/ifs/frm_CountryProfile.aspx?Country=NL Key Development Forecasts for the Netherlands] from [[International Futures]]{{ref-en}}
{{Библиоинформация}}
* [https://botlektaxi.nl/ Нидерландта такси йөртү һәм транспорт]{{ref-nl}}

{{Европа илдәре}}
{{Европа Берләшмәһе}}
{{Төньяҡ диңгеҙ буйындағы илдәр}}

[[Категория:Нидерланд]]
[[Категория:НАТО дәүләттәре]]
[[Категория:Европа берләшмәһе ағзалары]]
[[Категория:Конституциялы монархиялар]]
[[Категория:Унитар дәүләттәр]]
[[Категория:Бенилюкс]]


{{countries-stub}}