Никстар битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Мифологический персонаж|Имя=Никсы|Мифология=[[Европейская мифология|европейская]]|Изображение=John William Waterhouse - Hylas and the Nymphs (1896).jpg|Размер изображения=250px|Подпись=<small>«[[Гилас]] и [[Нимфы]]» — картина [[Уотерхаус, Джон Уильям|Джона Уильяма Уотерхауса]]</small>|Описание=женские духи воды|В иных культурах=[[мелюзина]], [[вила]], [[Ундины|ундина]]}}
'''Никстар''' ({{Lang-de|Nixen}}) — урта һәм төньяҡ европа фольклорында һыу эйәләре йәки рухтары.

== Этимологияһы ==
Был һүҙҙәр, барлыҡҡа килеүенә ҡарап, праһинд-европа теленән («йыуыу» тигәнде аңлатыусы) ''*neigw'' дөйөм герман телендәге ''*nikwus'' йәки ''*nikwis(i)'' төшөнсәләренә барып тоташа<ref>[http://www.koeblergerhard.de/germanistischewoerterbuecher/indogermanischeswoerterbuch/idgN.pdf Köbler, Gerhard: ''Indogermanisches Wörterbuch''.] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120112220846/http://www.koeblergerhard.de/germanistischewoerterbuecher/indogermanischeswoerterbuch/idgN.pdf |date=2012-01-12 }}</ref>. Был санскритта ''nḗnēkti'' («йыуыу»), шулай уҡ [[грек теле]]ндә νίζω (''nízō'') һәм νίπτω (''níptō''), һәм ирланд телендә ''nigther'' тигәнгә бәйле<ref name="hellquist">{{Cite web |url=http://runeberg.org/svetym/0620.html |title=''Svensk etymologisk ordbok'', by Elof Hellquist (1922) Lund, C. W. K. Gleerups förlag Berlingska boktryckeriet. p. 532. |access-date=2011-07-07 |archive-date=2011-08-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110826114946/http://runeberg.org/svetym/0620.html |deadlink=no }}</ref>.

''Neck'' формаһы инглиз һәм швед телдәрендә (''neck'' һәм ''näck'') барлыҡҡа килә<ref name="hellquist"/>. Швед формаһы боронғо исланд телендәге ''nykr'', һәм ''nykk'' (норвег нюнорск) мәғәнәләренә тап килгән боронғо швед ''neker'' һүҙенән килеп сыҡҡан<ref name="hellquist"/>. Фин телендә был һүҙ ''näkki'' төрөн ҡабул иткән. Боронғо дат формаһы ''nikke'' дат һәм норвег ''nøk(ke)'' һүҙенә (норвег «китап телмәре» — букмол) әйләнгән<ref name="hellquist"/>. Исланд һүҙе ''nykur'' ҙа шулай уҡ гиппопотамды билдәләгәндә ҡулланыла<ref name="hellquist"/>.

Боронғо ''nihhus'' үргенемец формаһы «крокодил» тигәнде лә аңлата ине<ref name="hellquist"/>, ә боронғо инглиз һүҙе ''nicor''<ref name="hellquist"/> «һыуҙағы имәнес зат» тигәнде лә, "гиппопотам"ды ла аңлата ала<ref name="hellquist"/>.

== Төрлө илдәрҙәге тасуирламалар ==
Никстар хаҡындағы иң тәүге дәлилдәр — Гомерҙың «Одиссея» эпосындағы сиреналар. Унда Одиссей сиренаның емергес йыры хәүефенә юл ҡуймаҫҡа маташҡан.

=== Норвегия ===
[[Файл:Kittelsen - Nøkken (Nasjonalmuseet)2.jpg|thumb|''Nøkken'' — Теодор Киттельсендың картинаһы.]]
Норвегияла нёкки (Nøkken) иблистәр менән бәйлпе ҡурҡыныс һәм яуыз заттар тип һынландырыла. Донъяны ендәр менән бәйле ҡурҡыныс, яуыз йән эйәләре итеп һүрәтләйҙәр. Улар һәр ваҡыт һыу янында тора, һәм кешеләрҙе, хайуандарҙы һыуға йәлеп итергә тырыша. Улар бигерәк тә һыуға сумдырылмаған (не крещенные) сабыйҙар һәм йөклө ҡатындар өсөн хәүефле булған. Улар шулай уҡ яңғыҙ йәшәгән һәм күккә эләгә алмауҙарына зарланған күңелһеҙ кешеләр тип һүрәтләнә.

Нёкки ҡорбандарын әсир итер өсөн матур йыр һәм музыка ҡулланған. Нёккиҙар — оҫта скрипкасы. Мәҫәлән, ҡотҡарыу һәм бәхетлелек вәғәҙәһенә, ҡорбанға йә башҡа нимәгә алмашҡа уларҙың скрипкала уйнарға өйрәтеүе тураһында хикәйәлүҙәр ҙә бар.

=== Швеция ===
[[Файл:Näckens polska.jpg|thumb|Уппсала ҡалаһы фонтанында нёккиҙарҙың скульптураһы]]
Нёккиҙарҙы (Näcken) йыш ҡына швед телендәге ''strömkarlen'' тигән ҡурҡыныс заттарға оҡшатылған. Улар — ҡорбандары төнө буйына шарлауыҡ янында ултырыуға дусар ителгән ер аҫты музыканттары.

=== Германия ===
[[Файл:Fuessli-Rheintöchter.JPG|275px|right|thumb|«Девы Рейна» — Фюссли Иоганн Генрих картинаһы]]
Германия фольклорында Никстар кешеләрҙе һыуға йәлеп итергә маташҡан диңгеҙ ҡыҙҙары булып һүрәтләнә<ref name=autogenerated1>Grimm 1835:17:11.</ref>. Улар ни яғы менәндер кельт Мелюзинаһына һәм грек сиреналарына оҡшаш. Ир-никстар («''wassermann''» — «һыу эйәһе») төрлө формала була алған: һыу инәләре, улар балыҡ, йылан, хатта кеше була алған. Никс ҡатын-ҡыҙҙар — балыҡ ҡойроҡло һылыуҡайҙар. Кеше формаһында булғанда, уларҙың күлдәк итәктәре еүеш булыуы мөмкин. Никстар ҡайһы бер тарихтарҙа зыянлы, ә башҡаларында зыянһыҙ һәм күңелсәк итеп һүрәтләнә.

XIX быуатта йәшәгән Якоб Гримм музыка, йыр һәм бейеү яратҡан никстарҙы һыу рухтарына индерә һәм: «Сиреналар һымаҡ, никстар үҙҙәренең йыры менән йәштәрҙе йәлеп итә, ә һуңынан уларҙы һыу төбөнә һөйрәй», — тип әйткән<ref name=autogenerated1/>. Гримм буйынса улар кеше була ала, әммә уларҙың тышҡы ҡиәфәтендә хайуандарға хас үҙенсәлектәре бар.

Рихард Вагнерҙың ҡул арты еңел булғанлыҡтанмы, никстар ''Рейн ҡыҙҙары'' булараҡ та билдәле булды.

Германия фольклорының иң билдәле никстарының береһе булып Лорелея тора. Легендаға ярашлы, ул Рейн йылғаһы буйындағы ҡаяларҙың береһендә (хәҙер ҡая уның исемен йөрөтә) ултыра һәм үҙенең йыры менән балыҡсыларҙы, кәмәселәрҙе ҡаяларға ылыҡтыра.

=== Дания ===
Нёкки (''дат.'' Nøkken) — Дания фольклорында үҙҙәренең уйыны менән кешеләрҙе йәлеп иткән инештәрҙә, йылғаларҙа һәм күлдәрҙә йәшәүсе тәбиғи булмаған йән эйәләре. Нёкки дүрт аяҡлы булыуы ла мөмкин.

=== Швейцария ===
Швейцарияла Цуг күле (Цуг кантоны) буйында йәшәгән никстар тураһында легенда (миф) бар.
 
== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* Лорелей — Был ҡая Германия биләмәһендә урынлашҡан, риүәйәттәр буйынса, унда никстарҙың береһе — [[Лорелея]] йәшәгән.
* Гриндилоу (Загрыбаст) — Йоркшир (Англия) легендаларындағы һыу эйәһе

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Әҙәбиәт ==
* Barbara Stamer (Hrsg.): Märchen von Nixen und Wasserfrauen, Frankfurt 1987
* Enn Vetemaa: Die Nixen von Estland, Frankfurt 2002
* Gwen Benwell & Arthur Waugh: Töchter des Meeres. Von Nixen, Nereiden, Sirenen und Tritonen. Marion von Schröder, Hamburg 1962
* Grimm, Jacob (1835). ''Deutsche Mythologie''
* Hellström, AnneMarie. (1985). ''Jag vill så gärna berätta…''
* Karlsson, S. (1970). ''I Tiveden'', Reflex, Mariestad.

== Һылтанмалар ==
{{Навигация}}
* [https://web.archive.org/web/20100702152200/http://myfhology.narod.ru/monsters/niksy.html Мифологическая энциклопедия: никсы]
* [http://www.sagen.at/cgi-bin/search/search.pl?p=1&lang=de&include=&exclude=&penalty=&sort=&mode=all&q=Nixe Саги и сказки о никсах]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140915234310/http://www.sagen.at/cgi-bin/search/search.pl?p=1&lang=de&include=&exclude=&penalty=&sort=&mode=all&q=Nixe |date=2014-09-15 }}
* [http://www.heimskringla.no/wiki/N%C3%B8kken Фарерские сказки и сказки на датском языке]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220110034221/http://www.heimskringla.no/wiki/N%C3%B8kken |date=2022-01-10 }}
* [http://www.ststp.com/Archives/Scandinavian/Folklore/ Скандинавский фольклор]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080723131752/http://www.ststp.com/Archives/Scandinavian/Folklore/ |date=2008-07-23 }}

[[Категория:Фольклор]]
[[Категория:Герман мифологияһы]]
[[Категория:Мифик гибрид-хайуандар]]
[[Категория:Һыу рухтары]]
[[Категория:Европа мифик йән эйәләре]]
[[Категория:Эстон мифологияһы]]