Рәсәй Федерацияһы Ҡораллы Көстәре битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Карточка вооружённых сил
| название = Рәсәй Федерацияһы<br>Ҡораллы Көстәре 
| местное_название =
| изображение = [[File:Middle emblem of the Armed Forces of the Russian Federation (27.01.1997-present).svg|200px]]<br>[[Эмблема Вооружённых сил Российской Федерации|Эмблема ВС РФ]]<br>[[File:Banner of the Armed Forces of the Russian Federation (obverse).svg|260px|border]]<br>Лицевая сторона [[Знамя Вооружённых сил Российской Федерации|Знамени ВС РФ]]
| подпись = 
| основание =
| современный_вид =
| роспуск =
| подразделения = '''[[Вид вооружённых сил|Виды войск (сил)]]''':
* {{flagicon image|Flag of the Russian Federation Ground Forces.svg}} [[Рәсәй Федерацияһының Ҡоро ер ғәскәрҙәре (СВ)]]
* {{flagicon image|Flag of the Russian Aerospace Forces.svg}} [[Рәсәй Федерацияһының һауа-йыһан көстәре|ВКС]]
* {{flagicon image|Naval Ensign of Russia.svg}} [[Военно-морской флот Российской Федерации|ВМФ]]
'''[[Отдельный род войск|Отдельные рода войск]]''':
* {{flagicon image|Flag of Strategic Rocket Forces of Russia.svg}} [[Ракетные войска стратегического назначения Российской Федерации|РВСН]]
* {{flagicon image|Flag of the Russian Airborne Troops.svg}} [[Воздушно-десантные войска России|ВДВ]]
'''[[Формирования специального назначения]]''':
* {{flagicon image|Flag of the Special Operations Forces.svg}} [[Силы специальных операций Российской Федерации|ССО]]
* {{flagicon image|Flag of the Main Intelligence Directorate.svg}} [[Главное управление Генерального штаба ВС РФ#Формирования сухопутного спецназа ГРУ|СпН ГУ ГШ]]
| ШК = [[File:Emblem general staff russian armed forces.svg|22px]] [[Генеральный штаб Вооружённых сил Российской Федерации|Генеральный штаб ВС России]] (Москва);<br>[[File:Great emblem of the National Defense Management Center.svg|20px]] [[Национальный центр управления обороной Российской Федерации|НЦУО РФ]] (Москва)
| главком = [[File:Flag of Commander-in-chief of Russia.svg|22px|border]] [[президент Российской Федерации|президент]]<br>[[Путин, Владимир Владимирович|Владимир Путин]]
| титул_главкома = [[Верховный главнокомандующий Вооружёнными силами Российской Федерации|Верховный главнокомандующий]]
| министр = [[File:Standart of the Russian Minister of Defence.svg|20px|border]] [[генерал армии]]<br>[[Шойгу, Сергей Кужугетович|Сергей Шойгу]]
| титул_министра = Рәсәй Федерацияһы оборона министры 
| начальник_штаба_обороны = [[File:Flag of Russia's Chief of Staff.svg|20px|border]] армия генералы<br>[[Герасимов Валерий Васильевич]]
| титул_начальника_штаба_обороны = Рәсәй Федерацияһы Ҡораллы Көстәре Генераль штабы начальнигы| возраст = с 18 до 27 лет
| военная_служба = 12 ай
| источник_воен_сил = Мотлаҡ саҡырыу һәм контракт буйынса хеҙмәт
| возраст_ценз =
| свободны =
| женщин_свободно =
| годны =
| женщин_годно =
| вступает =
| женщин_вступает =
| девиз = Отечество, Долг, Честь!
| занято = ≈ 1 150 628 (2023)<ref>{{cite web|title=В России увеличилась штатная численность вооруженных сил|url=https://www.rbc.ru/politics/01/01/2023/63b0d3459a794777a8761c04|publisher=[[РБК]]|date=2023-01-01|accessdate=2023-02-21|deadlink=no}}</ref>
| место = 5
| запас = 2 000 000 (2022){{Источник:Military Balance 2022|страницы=193}}
| развёрнуто = 
| бюджет = 4,981 трлн ₽ (2023)<ref>{{cite web|title=Расходы федерального бюджета на оборону в 2023 году составят почти 5 трлн рублей|url=https://www.gazeta.ru/business/news/2022/09/23/18630853.shtml?updated|publisher=[[Газета.ру]]|date=2022-09-23|accessdate=2023-02-21|deadlink=no}}</ref>
| проценты_ВНП =
| внутпоставщики =
* [[Алмаз-Антей|Концерн ПВО «Алмаз-Антей»]],
* [[Объединённая авиастроительная корпорация|ОАО «ОАК»]], [[Объединённая двигателестроительная корпорация|ОАК-ОДК]],
* [[Вертолёты России]],
* [[Уралвагонзавод]],
* [[Группа ГАЗ|«ГАЗ»]], [[Уральский автомобильный завод|Урал]], [[КамАЗ]],
* [[Ижевский машиностроительный завод|ОАО НПО «Ижмаш»]],
* [[Тактическое ракетное вооружение (компания)|Корпорация «Тактическое ракетное вооружение»]],
* [[НПЦ газотурбостроения «Салют»|ФГУП «ММПП Салют»]],
* [[Северное машиностроительное предприятие|Севмаш]],
* [[Северная верфь]],
* [[Адмиралтейские верфи]].
| инпоставщики = 
| импорт = 
| экспорт = 
| история = ''ҡара: [[Рус армияһы тарихы]]''
| звания = ''ҡара: [[Рәсәй Федерацияһы Ҡораллы Көстәренең хәрби званиелары]]''
}}

'''Рәсәй Федерацияһы Ҡораллы Көстәре'''<ref>в официальных документах — '''Вооружённые Силы Российской Федерации'''</ref>[6] (рәсми булмаған ҡыҫҡартыу '''ВС РФ''' <ref name="vsrf">{{Cite web|url=http://structure.mil.ru/structure/forces/type.htm|title=Виды ВС РФ // Официальный сайт Министерства обороны Российской Федерации (mil.ru) {{v|9|12|2015}}|access-date=2015-12-09|archive-date=2015-12-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20151211174139/http://structure.mil.ru/structure/forces/type.htm|deadlink=no}}</ref> Рәсәй Федерацияһы Ҡораллы Көстәренең эске хеҙмәте Уставының 11-се Ҡушымтаһына ярашлы, ВС РФ ҡыҫҡартылыуы Ҡораллы Көстәр ойошмалары биналарына инеү урынындағы яҙыуҙарҙа<ref>[https://doc.mil.ru/files/morf/military/npa/Ustav1.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220424230310/https://doc.mil.ru/files/morf/military/npa/Ustav1.pdf |date=2022-04-24 }} Устав внутренней службы Вооруженных Сил Российской Федерации</ref>; хәрби формала рәсми рәүештә «Рәсәй Ҡораллы Көстәре» яҙыулы таҫмалар ҡаралған) — уға ҡаршы йүнәлтелгән, территориаль бөтөнлөктө һәм уның территорияһының тейелгеһеҙлеген  ҡораллы обороналау, шулай уҡ халыҡ-ара килешеүҙәргә ярашлы бурыстарҙы үтәү өсөн<ref name="Федеральный закон об обороне">[http://flot.com/today/laws1-1.html Федеральный закон N 61-ФЗ Об обороне] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20230407070313/https://flot.com/today/laws1-1.html |date=2023-04-07 }} — Раздел IV, ст. 10</ref>, агрессияларҙы кире ҡағыу өсөн тәғәйенләнгән [[Рәсәй Федерацияһы]] дәүләт [[Рәсәй Федерацияһы|хәрби ойошмаһы]].

Рәсәй Федерацияһының Ҡораллы Көстәре ҙурлығы буйынса донъяла беренсе урында тороусы ядро арсеналына <ref>The Military Balance 2020, p. 194</ref><ref name="Status of World Nuclear Forces">{{Cite web|access-date=2011-01-30|accessdate=2012-01-28|archiveurl=no}}</ref> һәм [[Ядро ҡоралы|ядро ҡоралын]]<nowiki/>яҡшы үҫешкән ташыу саралары системаһына эйә. Донъяның күпселек хәрби эксперттары фекеренсә, рәсәй армияһы донъяның иң көслө армияларының береһе булып тора, ул [[Америка Ҡушма Штаттары|АҠШ]] ҡораллы көстәренән ҡайһы бер күрһәткестәр буйынса ғына ҡалыша. Рәсәйҙең мобилизация ресурсы 31 миллион кеше тип баһалана<ref name="Вооруженные силы СНГ и стран Балтии">{{Китап|автор=К. В. Чуприн|заглавие=Вооружённые силы СНГ и стран Балтии : справочник|isbn=|страниц=831|издательство=Современная школа|год=2009}}</ref>.

Рәсәй Федерацияһының Ҡораллы Көстәре 1992 йылдың 7 майында элекке [[Рәсәй Совет Федератив Социалистик Республикаһы|РСФСР]] территорияһында дислокацияланған [[СССР Ҡораллы Көстәре]], шулай уҡ Рәсәйҙән ситтә ғәскәрҙәр һәм флот көстәре төркөмдәре (ҡара:Сит илдәрҙәге рәсәй хәрби объекттары исемлеге) нигеҙендә булдырылған. Ул осорҙа уларҙың һаны 2,88 миллион кеше тәшкил итте.

Ҡораллы көстәрҙең штат һаны Рәсәй Федерацияһы Президенты указдары менән билдәләнә.

2017 йылдың 17 ноябрендә Рәсәй Президенты В.В. Путин «Рәсәй Федерацияһы Ҡораллы көстәренең штат һанын билдәләү тураһында» 555-се указға ҡул ҡуйҙы, уның менән Рәсәйҙең Ҡораллы көстәре һаны 1 902 758 кеше, шул иҫәптән 1 013 628 хәрби хеҙмәткәр билдәләнгән. Указ 2018 йылдың 1 ғинуарынан үҙ көсөнә инде<ref>{{Cite web |url=https://www.vesti.ru/doc.html?id=2955478 |title=Путин сократил штат Вооружённых сил |access-date=2017-11-17 |archive-date=2017-11-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20171120025507/http://www.vesti.ru/doc.html?id=2955478 |deadlink=no }}</ref><ref>{{Cite web |url=https://rg.ru/2017/11/17/prezident-ukaz555-site-dok.html |title=Указ президента Российской Федерации от 17 ноября 2017 года № 555 «Об установлении штатной численности Вооружённых сил Российской Федерации» |access-date=2017-11-17 |archive-date=2018-01-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180103060707/https://rg.ru/2017/11/17/prezident-ukaz555-site-dok.html |deadlink=no }}</ref>.

2022 йылдың 25 авгусында Рәсәй Президенты В.В. Путин «Рәсәй Федерацияһы Ҡораллы Көстәренең штат һанын билдәләү тураһында» 575-се указға ҡул ҡуйҙы. Уға ярашлы, Рәсәй Ҡораллы көстәре һаны - 2 039 758 кеше, шул иҫәптән 1 150 628 хәрби хеҙмәткәр. Указ 2023 йылдың 1 ғинуарынан үҙ көсөнә инә<ref>{{Cite web|url=http://publication.pravo.gov.ru/Document/View/0001202208250004|title=Указ Президента Российской Федерации от 25.08.2022 № 575 ∙ Официальное опубликование правовых актов ∙ Официальный интернет-портал правовой информации|website=publication.pravo.gov.ru|access-date=2022-08-25|archive-date=2022-08-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20220825115815/http://publication.pravo.gov.ru/Document/View/0001202208250004|deadlink=no}}</ref>.

Рәсәй армияһын шәхси состав менән комплектлау 2014 йылдың аҙағына 82 %-ҡа баһаланған<ref>{{статья|автор=Руслан Пухов|заглавие=Рейтинг военных потенциалов|ссылка=http://nvo.ng.ru/forces/2015-03-27/13_rating.html|издательство=Независимое военное обозрение|год=27.03.2015|archivedate=2017-12-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171202203126/http://nvo.ng.ru/forces/2015-03-27/13_rating.html}}</ref>, 2015 йылдың аҙағына 92 %-ҡа тиклем еткерелгән, ә контракт буйынса хеҙмәт иткән хәрби хеҙмәткәрҙәр һаны, беренсе тапҡыр призывниктар һанынан артығыраҡ булып, 352 мең кеше тәшкил иткән. 2016 йылға армия 93 % комплектланған, 384 мең кеше контракт буйынса хеҙмәт иткән, шул уҡ ваҡытта Рәсәй тарихында тәүге тапҡыр сержант составы тулыһынса профессиональ була<ref name="2015год">{{Cite web |url=http://21russia.ru/news/army/2015-12-16/itogi-deyatelnosti-ministerstva-oborony-rossii-2015-godu |title=Итоги деятельности Министерства обороны России в 2015 году |access-date=2015-12-17 |archive-date=2015-12-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151222155024/http://21russia.ru/news/army/2015-12-16/itogi-deyatelnosti-ministerstva-oborony-rossii-2015-godu |deadlink=no }}</ref><ref>{{Cite web |url=http://function.mil.ru/news_page/country/more.htm?id=12106806@egNews |title=В Национальном центре управления обороной прошло расширенное заседание Коллегии Минобороны России : Министерство обороны Российской Федерации |access-date=2016-12-22 |archive-date=2017-09-11 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170911145156/http://function.mil.ru/news_page/country/more.htm?id=12106806@egNews |deadlink=no }}</ref>.

== Символикаһы ==
* [[Рәсәй Федерацияһы Ҡораллы көстәре Юғары баш командующийының эмблемаһы]]
* Рәсәй Ҡораллы көстәренең флагтары исемлеге
* Рәсәй Федерацияһының хәрби-диңгеҙ флагтары исемлеге
* Рәсәй Федерацияһы Ҡораллы көстәренең эмблемалары исемлеге
* Рәсәй Ҡораллы көстәре штандарттары исемлеге

== Командование ==
[[Файл:Insignia of the Supreme Commander-in-Chief of the Russian Armed Forces.svg|мини|слева|Рәсәй Федерацияһы Ҡораллы көстәре Юғары баш командующийының эмблемаһы]]
{{main|Верховный главнокомандующий Вооружёнными силами Российской Федерации}}
Рәсәй Федерацияһы Ҡораллы көстәре Юғары баш командующийы — [[Рәсәй Федерацияһы президенты]] — [[Путин Владимир Владимирович|Владимир Владимирович Путин]]. Рәсәйгә ҡаршы агрессия йәки агрессия ҡурҡынысы янаған осраҡта, ул Рәсәй территорияһында йәки уның айырым урындарында хәрби хәл индерә, уны кире ҡағыу йәки булдырмаҫ өсөн шарттар тыуҙырыу маҡсатында был турала тейешле указды раҫлау өсөн Федерация Советына һәм Дәүләт Думаһына тиҙ арала хәбәр итә. 

Рәсәйҙең Ҡораллы Көстәрен уның биләмәһенән ситтә файҙаланыу мөмкинлеге тураһында мәсьәләне хәл итеү өсөн Федерация Советының тейешле ҡарары кәрәк. Тыныс ваҡытта дәүләт башлығы Рәсәй Ҡораллы көстәре менән дөйөм сәйәси етәкселек итеүҙе тормошҡа ашыра, ә хәрби ваҡытта туранан-тура дәүләт оборонаһына һәм уның Ҡораллы көстәренә етәкселек итә.

Рәсәй Президенты шулай уҡ Рәсәй Федерацияһының Именлек советын ойоштора һәм етәкләй<ref>п. «ж» ст. 83 Конституции Российской Федерации</ref>, Рәсәй хәрби доктринаһын раҫлай<ref>См. [[Указ президента Российской Федерации|Указ президента России]] от 5 февраля 2010 года № 146 «[http://news.kremlin.ru/ref_notes/461 О Военной доктрине Российской Федерации] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110505040520/http://news.kremlin.ru/ref_notes/461 |date=2011-05-05 }}» // Российская газета. — № 146. — 10 февраля 2010 года.</ref><ref>п. «з» ст. 83 Конституции Российской Федерации</ref>, Ҡораллы көстәрҙең юғары командованиеһын тәғәйенләй һәм вазифаһынан бушата<ref>п. «л» ст. 83 Конституции Российской Федерации</ref>. Президент Баш командующий булараҡ Рәсәй Ҡораллы көстәренең концепцияһын һәм төҙөлөш пландарын, Ҡораллы көстәрҙең мобилизация планын, иҡтисадтың мобилизация пландарын, граждандар оборонаһы планын һәм хәрби төҙөлөш өлкәһендәге башҡа акттарҙы раҫлай. Дәүләт башлығы шулай уҡ дөйөм ғәскәри уставтарҙы, Оборона министрлығы һәм Генераль штаб тураһындағы положениеларҙы раҫлай. Президент йыл һайын хәрби хеҙмәткә саҡырыу, Ҡораллы Көстәрҙә хеҙмәт иткән билдәле бер йәштәге кешеләрҙе запасҡа оҙатыу тураһында указдар сығара, бергәләп оборона һәм хәрби хеҙмәттәшлек тураһында халыҡ-ара килешеүҙәргә ҡул ҡуя<ref name="Верховный Главнокомандующий Вооруженными Силами">[http://www.mil.ru/848/19267/index.shtml Верховный Главнокомандующий Вооружёнными силами] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110107144044/http://www.mil.ru/848/19267/index.shtml |date=2011-01-07 }}</ref>.

=== Рәсәй Федерацияһы Оборона министрлығы ===
[[Файл:Standart of the Russian Minister of Defence.svg|мини|слева|Рәсәй Федерацияһы Оборона министры штандарты]]
{{main|Рәсәй Федерацияһы Оборона министрлығы}}
Рәсәй Федерацияһы Оборона министрлығы (Рәсәй Оборона министрлығы) Рәсәй Федерацияһы Ҡораллы көстәре менән идара итеү органы булып тора. Рәсәй Оборона министрлығының төп бурыстарына оборона өлкәһендә дәүләт сәйәсәтен әҙерләү һәм үткәреү; оборона өлкәһендә норматив-хоҡуҡи көйләү; Рәсәй Федерацияһының Ҡораллы көстәрен федераль закондарға һәм халыҡ-ара килешеүҙәргә ярашлы ҡулланыуҙы ойоштороу; Ҡораллы көстәрҙең тейешле әҙерлегенә булышлыҡ итеү; Ҡораллы Көстәр төҙөү буйынса сараларҙы тормошҡа ашырыу; хәрби хеҙмәткәрҙәрҙе, Ҡораллы көстәрҙең граждандар персоналын, хәрби хеҙмәттән бушатылған граждандарҙы һәм уларҙың ғаилә ағзаларын социаль яҡлауҙы тәьмин итеү; халыҡ-ара хәрби хеҙмәттәшлек өлкәһендә дәүләт сәйәсәтен әҙерләү һәм тормошҡа ашырыу. Министрлыҡ хәрби округтар идаралығы органдары, башҡа хәрби идара органдары, территориаль органдар, хәрби комиссариаттар аша ла үҙ эшмәкәрлеген тормошҡа ашыра<ref name="Положение о Министерстве обороны Российской Федерации
">[https://web.archive.org/web/20101127081345/http://mil.ru/847/850/index.shtml Положение о Министерстве обороны Российской Федерации]</ref>. Киң мәғлүмәт саралары һәм граждандар менән үҙ-ара эш итеү өсөн Оборона министрлығында Мәғлүмәт һәм киң коммуникациялар департаменты ойошторолған.

Оборона министрлығын, Рәсәй Хөкүмәте рәйесе тәҡдиме буйынса Рәсәй президенты тарафынан вазифаға тәғәйенләнеүе һәм вазифаһынан бушатылыуы ҡаралған, Рәсәй Федерацияһы оборона министры етәкләй. Министр туранан-тура Рәсәй Президентына, ә Рәсәй Конституцияһы, федераль конституция закондары, федераль закондар һәм президент указдары менән Рәсәй Хөкүмәте ҡарамағына индерелгән мәсьәләләр буйынса — Рәсәй Федерацияһы Хөкүмәте рәйесенә буйһона. Министр Рәсәй Оборона министрлығына һәм Рәсәй Ҡораллы көстәренә йөкмәтелгән бурыстарҙы хәл итеү һәм вәкәләттәрҙе тормошҡа ашырыу өсөн шәхси яуаплы һәм үҙ эшмәкәрлеген единоначалиеға нигеҙләнеп тормошҡа ашыра. Министрлыҡта составында министр, уның беренсе урынбаҫарҙары һәм урынбаҫарҙары, министрлыҡ хеҙмәттәре начальниктары, ҡораллы көстәрҙең төп төрҙәре баш командующийҙары булған коллегия эшләй<ref name="Положение о Министерстве обороны Российской Федерации" />.

Рәсәй Федерацияһының ғәмәлдәге оборона министры - Рәсәй Федерацияһы Геройы армия генералы [[Шойгу Сергей Кужугетович|Сергей Кужугетович Шойгу]].

=== Рәсәй Федерацияһы Ҡораллы Көстәренең Генераль штабы ===
[[Файл:Flag of Russia's Chief of Staff.svg|мини|слева|Генераль штаб начальнигы штандарты]]
{{main|Рәсәй Федерацияһы Ҡораллы Көстәренең Генераль штабы}}
Рәсәй Федерацияһы Ҡораллы көстәренең генераль штабы (Генштаб) — хәрби идара итеүҙең үҙәк органы һәм Ҡораллы көстәр менән оператив идара итеүҙең төп органы. Генераль штаб Федераль именлек хеҙмәтенең сик буйы хеҙмәте һәм Федераль именлек хеҙмәте органдары, Рәсәй милли гвардияһы ғәскәрҙәре, тимер юл ғәскәрҙәре, федераль махсус элемтә һәм мәғлүмәт органы, ғәҙәттән тыш хәлдәрҙә ҡотҡарыу йәки граждандар оборонаһы ғәскәрҙәре, инженер-техник һәм юл-төҙөлөш хәрби формированиелары, Тышҡы разведка хеҙмәте, федераль дәүләт һағы органдары, оборона, төҙөлөш һәм ҡораллы көстәрҙе файҙаланыу өлкәһендә бурыстарҙы үтәү буйынса дәүләт власы органдарының мобилизация әҙерлеген тәьмин итеү федераль органы эшмәкәрлеген координациялауҙы тормошҡа ашыра. Генераль штаб төп идаралыҡтарҙан, идаралыҡтарҙан һәм башҡа структур бүлектәрҙән тора<ref name="Положение О Генеральном штабе ВС России">[http://www.mil.ru/847/852/1153/1339/1826/index.shtml Положение О Генеральном штабе Вооружённых Сил Российской Федерации] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101127052941/http://www.mil.ru/847/852/1153/1339/1826/index.shtml |date=2010-11-27 }}</ref>.

Генштабтың төп бурыстары - Рәсәй Ҡораллы көстәрен, башҡа ғәскәрҙәрҙе, хәрби формированиеларҙы һәм органдарҙы уларҙың бурыстарын һәм илдең хәрби-административ бүленешен иҫәпкә алып файҙаланыу буйынса стратегик планлаштырыуҙы һәм мобилизацион йәйелдереүҙе ойоштороу; ҡораллы көстәрҙең оператив һәм мобилизация әҙерлеген үткәреү; ҡораллы көстәрҙе һуғыш осорона ҡарата ойоштороу һәм составын күсереү; Ҡораллы көстәрҙе, хәрби көстәрҙе һәм хәрби көстәрҙе обороналау һәм ҡарарҙарҙы үтәү буйынса саралар ойоштороу; ҡораллы көстәрҙе, башҡа ғәскәрҙәрҙе, хәрби формированиеларҙы һәм органдарҙың стратегик һәм мобилизацион йәйелдереүҙе ойоштороу; Рәсәй Федерацияһында хәрби иҫәп буйынса саралар үткәреү буйынса эшмәкәрлекте координациялау; оборона һәм хәүефһеҙлек маҡсатында разведка эшмәкәрлеген ойоштороу; ҡораллы көстәрҙә элемтәне планлаштырыу һәм ойоштороу; ҡораллы көстәрҙе топогеодезик мәғлүмәт менән тәьмин итеү; дәүләт серен яҡлау менән бәйле сараларҙы тормошҡа ашырыу, хәрби-ғилми тикшеренеүҙәр үткәреү<ref name="Положение О Генеральном штабе ВС России" />. Рәсәй Федерацияһы Ҡораллы көстәре Генераль штабының ғәмәлдәге начальнигы — армия генералы Валерий Герасимов (2012 йылдың 9 ноябренән).

== Тарихы ==
[[Файл:Banner of the Armed Forces of the Russian Federation (obverse).svg|мини|300px|Рәсәй Федерацияһы Ҡораллы Көстәре Байрағы. Байраҡтың йөҙ яғы]]
[[Файл:Banner of the Armed Forces of the Russian Federation (reverse).svg|мини|300px|Рәсәй Федерацияһы Ҡораллы Көстәре Байрағы. Байраҡтың тиҫкәре яғы]]
РСФСР-ҙың күпселек халыҡ депутаттарының 1991 йылда үҙ аллы ҡораллы көстәр булдырыу тураһындағы идеяларын ҡабул итеп, тәүҙә республика Оборона министрлығы түгел, СССР Оборона министрлығы, Дәүләт именлеге комитеты менән үҙ-ара килешеп эш итеү маҡсатында РСФСР-ҙың Йәмәғәт именлеге буйынса Дәүләт комитеты ойошторола. 1991 йылдың 13 ғинуарында Вильнюста булған фажиғәле ваҡиғаларҙан һуң РСФСР Юғары Советы рәйесе Борис Ельцин республика армияһын ойоштороу инициативаһы менән сығыш яһай. 1991 йылдың 31 ғинуарында Йәмәғәт именлеге буйынса Дәүләт комитеты РСФСР-ҙың Оборона һәм хәүефһеҙлек буйынса дәүләт комитеты тип үҙгәртелә, уны армия генералы Константин Иванович Кобец етәкләй. 1991 йылда Комитет бер нисә тапҡыр үҙгәртелгән. 1991 йылдың 19 авгусынан (Август путчы көнө) 9 сентябренә тиклем РСФСР Оборона министрлығы ваҡытлыса эшләй<ref name="Министерство обороны Российской Федерации">{{Cite web |url=http://www.politika.su/prav/minobor.html |title=Министерство обороны Российской Федерации |access-date=2011-01-30 |archive-date=2012-12-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121221184734/https://www.politika.su/prav/minobor.html |deadlink=no }}</ref>.

Шулай уҡ Рәсәй президенты Б. Н. Ельцин РСФСР Милли гвардияһын ойошторорға тырыша, хатта ирекмәндәр ҡабул ителә башлай. 1995 йылға тиклем дөйөм һаны 100 меңдән артмаған 3-5 мең кешенән торған 11 бригада ойоштороу планлаштырыла. Милли гвардия частарын 10 төбәктә, шул иҫәптән Мәскәүҙә (өс бригада), Санкт-Петербургта (ике бригада) һәм башҡа мөһим ҡалаларҙа һәм райондарҙа йәйелдереү күҙ уңында тотолған. Милли гвардия структураһы, комплектлау алымдары һәм бурыстары тураһында положениелар әҙерләнә. 1991 йылдың сентябрь аҙағына Мәскәүҙә Милли гвардия сафына 15 меңләп кеше яҙылып өлгөрә, уларҙың күбеһе - СССР Ҡораллы Көстәре хәрби хеҙмәткәрҙәре. Ахыр сиктә  «О временном положении о Российской гвардии» указ проектына ҡул ҡуйылмай<ref name="Короткая жизнь новой Российской гвардии.">[http://tsiganok.ru/vpa/reforma/doc/260/ Короткая жизнь новой Российской гвардии]</ref>.

Беловежье килешеүҙәренән һуң 1991 йылдың 21 декабрендә БДБ ағзаһы булып торған дәүләттәр тарафынан СССР оборона министрының һуңғы урынбаҫары авиация маршалы Евгений Иванович Шапошниковҡа уларҙың территорияларындағы ҡораллы көстәр, шул иҫәптән стратегик ядро көстәре менән  етәкселек итеүҙе ваҡытлыса йөкмәтеү тураһында протоколға ҡул ҡуйыла. 1992 йылдың 14 февралендә ул БДБ Берләштерелгән ҡораллы көстәренең Юғары баш командующийы итеп тәғәйенләнә, ә СССР Оборона министрлығы БДБ ҡораллы көстәренең Баш командованиеһы итеп үҙгәртелә.

1992 йылдың 16 мартында Рәсәй президенты Б. Н. Ельциндың указы менән Бойондороҡһоҙ Дәүләттәр Берләшмәһе Баш командованиеһының оператив буйһоноуында ''Рәсәй Федерацияһының Ҡораллы көстәре'', шулай уҡ Президент етәкселегендәге Оборона министрлығы ойошторола. 1992 йылдың 7 майында Рәсәйҙең үҙ аллы ҡораллы көстәрен булдырыу тураһындағы указға ҡул ҡуйыла, ә Б. Н. Ельцин Юғары баш командующий вазифаһын башҡара<ref name="Министерство обороны Российской Федерации" />. Рәсәй Федерацияһының беренсе оборона министры итеп армия генералы Павел Грачёв тәғәйенләнә.

=== Ҡораллы көстәр 1990-сы йылдарҙа ===
{{also|Военная реформа в РФ (1997—1999)}}
Рәсәй Федерацияһы Ҡораллы көстәре составына идаралыҡтар, берекмәләр, соединениелар, хәрби частар, учреждениелар, хәрби-уҡыу йорттары, 1992 йылдың майына ҡарата Рәсәй территорияһында урынлашҡан СССР Ҡораллы көстәре предприятиелары һәм ойошмалары, шулай уҡ дөйөм һаны 2,88 млн кешенән торған Рәсәй юрисдикцияһы аҫтында булған Кавказ аръяғы хәрби округы, Көнбайыш, Төньяҡ һәм Төньяҡ-Көнбайыш ғәскәрҙәр төркөмө, Ҡара диңгеҙ һәм Балтик флоттары, Каспий флотилияһы ғәскәрҙәре, 14-се гвардия дөйөм ғәскәри армия, Монголия һәм Куба һәм башҡа илдәрҙәге совет ғәскәрҙәре төркөмдәре инә<ref name="Первый приказ Грачёва">{{Cite web |url=http://www.businesspravo.ru/Docum/DocumShow_DocumID_41341.html |title=Приказ О составе Вооружённых Сил Российской Федерации |access-date=2011-01-30 |archive-date=2011-09-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110917145618/http://www.businesspravo.ru/Docum/DocumShow_DocumID_41341.html |deadlink=no }}</ref><ref name="Численность Российской армии">[http://www.mfit.ru/defensive/pub_avn/pub_563.html Численность Российской армии с 1992 года сократилась более чем в два раза — минобороны] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140221230030/http://www.mfit.ru/defensive/pub_avn/pub_563.html |date=2014-02-21 }}</ref>.

Рәсәйҙең Ҡораллы Көстәрен реформалаштырыу сиктәрендә Генштабта ''Мобиль көстәр'' концепцияһы эшләнә. Мобиль көстәр хәрби ваҡыт штаттары (95-100 %) буйынса тупланған, берҙәм штатлы һәм ҡораллы 5 айырым мотоуҡсылар бригадаһынан торорға тейеш булған. Шулай итеп, ғәйәт ҙур мобилизация механизмынан ҡотолоу, ә артабан Ҡораллы көстәрҙе тулыһынса контракт нигеҙенә күсереү планлаштырыла. Ләкин 1993 йылдың аҙағына бындай өс: 74-се, 136-сы айырым гвардия мотоуҡсылар, 131-се айырым мотоуҡсылар бригадалары ғына булдырыла һәм, шул уҡ ваҡытта бригадаларҙы берҙәм штатҡа күсереү ҙә (штатта бер бригада составында батальондар ҙа айырылған), хәрби ваҡыт штаттары буйынса комплектлау ҙа мөмкин булмай. Частарҙың комплектланып бөтмәүе арҡаһында, оборона министры Павел Грачёв Беренсе чечен һуғышы (1994-1996 йылдар) башында президент Борис Ельциндан сикләнгән мобилизацияға санкция биреүен һорай, әммә үтенес кире ҡағылған, һәм Чечняла Берләштерелгән ғәскәрҙәр төркөмөн бөтә хәрби округтар частарынан формалаштырырға тура килгән. Беренсе чечен һуғышы шулай уҡ ғәскәрҙәр менән идара итеүҙә етди кәмселектәр булыуын асыҡлай<ref name="Новая армия России">Новая армия России / Под ред. М. С. Барабанова. — М.: Центр анализа стратегий и технологий, 2010.</ref>.

Беренсе чечен һуғышынан һуң яңы оборона министры итеп - Игорь Родионов, ә 1997 йылда Игорь Сергеев тәғәйенләнде. Берҙәм штат менән тулыһынса комплектланған частар булдырырға маташыуҙар булды. Һөҙөмтәлә 1998 йылға Рәсәй Ҡораллы Көстәрендә 4 категория частар һәм соединениелар барлыҡҡа килде:

* даими әҙерлек (шәхси состав менән комплектлау - хәрби ваҡыт штатынан 95-100 %);
* ҡыҫҡартылған состав (комплектлау - 70 %-ҡа тиклем);
* ҡорал һәм хәрби техниканы һаҡлау базалары (комплектлау - 5-10 %);
* кадрҙар менән тәьмин ителгән (комплектланыуы - 5-10 %).

Шуның менән бергә Рәсәй Ҡораллы Көстәрен контракт нигеҙендә комплектлау ысулына күсереү финанслауҙың етерлек күләмдә булмауы сәбәпле мөмкин булмай, шул уҡ ваҡытта был Беренсе чечен һуғышында юғалтыуҙар фонында Рәсәй йәмғиәтендә сиктән тыш ҡыйын мәсьәлә була. Шул уҡ ваҡытта Ҡораллы Көстәрҙә контракт буйынса хеҙмәт итеүселәр өлөшө бер аҙға ғына арта. Был ваҡытҡа Рәсәйҙең Ҡораллы көстәре һаны ике тапҡырҙан ашыуыраҡҡа - 1,21 миллион кешегә тиклем кәмегән<ref name="Новая армия России" />.

Икенсе чечен һуғышында (1999-2006 йылдар) Берләштерелгән ғәскәрҙәр төркөмө ҡоро ер ғәскәрҙәренең даими әҙерлекле частарынан, шулай уҡ Һауа-десант ғәскәрҙәре частарынан ойошторола. 1999 йылдың аҙағынан Чечняла контрактсылар өлөшө үҫә башлай, 2003 йылда 45 %-ҡа етә<ref name="Новая армия России" />.
{{main|Российские военные объекты за рубежом|Первая чеченская война|Вторая чеченская война}}

=== Ҡораллы көстәр 2000-се йылдарҙа ===
[[Файл:Valentin Yudashkin.jpg|thumb|300x300px|<p style="width:auto; margin-left:auto; margin-right:auto;">Рәсәй президентына яңы хәрби форма өлгөләрен күрһәтеү. 2008 йылдың ғинуары</p>|альт=]]
2001 йылда Рәсәйҙең Оборона министрлығын Сергей Борисович Иванов етәкләй. Чечняла хәрби хәрәкәттәрҙең әүҙем фазаһын тамамлағандан һуң, Павел Грачёв осоронда тәҡдим ителгән ғәскәрҙәрҙе контракт нигеҙендә комплектлауға күсеү пландарына кире ҡайтырға ҡарар ителә: даими әҙерлек частары контракт нигеҙенә күсерелергә тейеш булһа, ҡалған частар һәм соединениеларҙы, ҡорал һәм техника һаҡлау базаларын һәм төрлө учреждениеларҙы элеккесә срочниктар менән комплектлау тәҡдим ителә. 2003 йылда тейешле Федераль маҡсатлы программа тормошҡа ашырыла башланы.

Был осорҙағы хәрби реформаны әҙерләүҙә Оборона министрлығы ла, Егор Тимурович Гайдар етәкселегендә ''Күсеү осоро иҡтисады институты'' (ИЭПП) ла ҡатнаша<ref>[http://gaidar-arc.ru/news/details/4325 Проблемы реформирования системы комплектования Вооружённых сил РФ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151119081645/http://gaidar-arc.ru/news/details/4325 |date=2015-11-19 }} // Архив Егора Гайдара</ref>. Бында ИЭПП тәҡдим иткән реформалар вариантында «Ҡораллы көстәрҙе комплектлау системаһы реформаһы» төп элемент булып тора, ә Оборона министрлығы вариантында төп бурыс — «даими әҙерлекле соединениеларҙан, бөтәһенән дә түгел, ә Генераль штаб шул категорияға ҡаратҡан Ҡоро ер ғәскәрҙәре, Һауа-десант ғәскәрҙәре һәм Диңгеҙ пехотаһы составынан бер өлөшөн алып булдырыу». Һөҙөмтәлә был осорҙо реформалаштырыу ошо ике программа араһында компромисс варианты була. Мәҫәлән, Егор Гайдар тәҡдим иткән сроклы хеҙмәтте алты-һигеҙ ай менән сикләү<ref>[http://gaidar-arc.ru/databasedocuments/years/details/4313 Э. Ватолкин, Е. Гайдар, Е. Любошиц, Е. Хрусталёв, В. Цымбал. Реформа системы комплектования военной организации России рядовым и младшим командным составом.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210121122533/http://gaidar-arc.ru/databasedocuments/years/details/4313 |date=2021-01-21 }} // Архив Егора Гайдара</ref> ҡабул ителмәне. Ләкин хеҙмәт итеү ваҡытын ике йылдан бер йылға тиклем ҡыҫҡартыу буйынса этаплы план ҡабул ителде.

Контракт килешеүе буйынса комплектлауға күсерелгән беренсе часть 76-сы гвардия десант-штурмия дивизияһы составындағы һауа-десант полкы була, ә 2005 йылдан контракт нигеҙенә даими әҙерлектәге башҡа частарҙы һәм соединениеларҙы күсереү башлана. Ләкин был программа шулай уҡ ҡәнәғәтләндерерлек түләү булмауы, хеҙмәт шарттарының ҡатмарлы булыуы һәм контракт буйынса хеҙмәт иткән урындарҙа социаль инфраструктураның булмауы арҡаһында уңышһыҙ тамамлана<ref name="Новая армия России" />.

2005 йылда Рәсәй Ҡораллы көстәре менән идара итеү системаһын оптималләштереү буйынса ла эш башлана. Генераль штаб начальнигы Юрий Балуевский уйынса, ғәскәрҙәрҙең бөтә төрҙәре һәм родтарына буйһонған өс төбәк командованиеһы төҙөү планлаштырылған.

Мәскәү һәм Ленинград хәрби округтары, Балтик һәм Төньяҡ флоттары, шулай уҡ элекке Мәскәү хәрби округының Хәрби-Һауа Көстәре һәм ПВО  нигеҙендә - Көнбайыш төбәк командованиеһы; Волга буйы-Урал хәрби округы һәм Төньяҡ Кавказ хәрби округы, шулай уҡ Каспий флотилияһы нигеҙендә Көньяҡ төбәк командованиеһы; Волга буйы-Урал, Себер һәм Алыҫ Көнсығыш төбәк хәрби округтарының частары һәм Тымыҡ океан хәрби флотыһы нигеҙендә — Көнсығыш төбәк командованиеһы төҙөлөргә тейеш ине. Ғәскәр төрҙәре һәм ырыуҙарының баш командованиеһы байрам итергә тейеш булған. Был уй-фекерҙәрҙе тормошҡа ашырыу 2010-2015 йылдарға ғәскәрҙәрҙе контракт нигеҙендә күсереү программаһында өҙөклөктәр булыу сәбәпле кисектергеһеҙ рәүештә финанс средстволарының төп өлөшөн үҙгәрттеләр. Төбәк командованиеларына төбәктәрҙә үҙәк буйһоноуында булған  бөтә частар ҙа яңынан буйһондоролорға, ғәскәр төрҙәре һәм родтарының баш командованиелары бөтөрөлөргә тейеш ине. Был уйҙы тормошҡа ашырыу,  ғәскәрҙәрҙе контракт нигеҙенә күсереү программаһында өҙөклөктәр булыу сәбәпле, 2010-2015 йылдарға кисектерелә, һәм ашығыс рәүештә финанс средстволарының төп өлөшө йүнәлтелә<ref name="Новая армия России" />.

Шуға ҡарамаҫтан, 2007 йылда Сергей Ивановты алмаштырған Анатолий Сердюков осоронда төбәк командованиеларын булдырыу идеяһына кире ҡайталар. Көнсығыш командованиеһынан башларға булалар. Командование өсөн штат эшләнә һәм дислокация урыны - [[Улан-Удэ]] билдәләнә. 2008 йылдың ғинуарында Көнсығыш төбәк командованиеһы ойошторола, ләкин Себер һәм Алыҫ Көнсығыш хәрби округтары частарының март-апрель айҙарында берлектәге күнекмәләрендә һөҙөмтәһеҙлеген күрһәтә, һәм шул уҡ йылдың майында уҡ таратыла<ref name="Новая армия России" />.

2006 йылда 2007-2015 йылдарға Рәсәй дәүләт ҡоралландырыуҙы үҫтереү программаһы эшләй башлай.

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* Рәсәй Федерацияһының милли гвардияһы ғәскәрҙәре
* Рәсәй Федерацияһы Федераль именлек хеҙмәтенең Сик буйы хеҙмәте
* Рәсәй Федерацияһының махсус операциялары көстәре 
* Рәсәй Федерацияһы Ҡораллы Көстәрендә хәрби званиелар (1994-2010)
* Рәсәй Федерацияһы Ҡораллы Көстәрендә хәрби званиелар 
* Рәсәй Федерацияһының хәрби формаһы
* Йондоҙ (телеканал)

== Иҫкәрмәләр ==
;Комментарии
{{примечания|group="~"}}
;Источники
{{иҫкәрмәләр}}

== Әҙәбиәт ==
* {{Книга:Феськов и др:Вооружённые Силы СССР после Второй мировой войны: от Красной Армии к Советской (часть 1: Сухопутные войска)}}

== Һылтанмалар ==
* [http://mil.ru/ Сайт Министерства обороны Российской Федерации]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20161125074551/http://mil.ru/ |date=2016-11-25 }}
* [https://www.youtube.com/watch?v=5Q5ovdf5b28 Фильм про российскую армию]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160415051522/https://www.youtube.com/watch?v=5Q5ovdf5b28 |date=2016-04-15 }}
* [http://www.kommersant.ru/doc/380956 Что такое современная армия России]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140809220028/http://www.kommersant.ru/doc/380956 |date=2014-08-09 }} // Журнал «Коммерсантъ Власть», № 18 (521), 12.05.2003.
* [http://www.kommersant.ru/doc/380961 Карты]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141016210923/http://www.kommersant.ru/doc/380961 |date=2014-10-16 }} // Журнал «Коммерсантъ Власть», № 18 (521), 12.05.2003.
* [http://www.kommersant.ru/doc/1524798 Явное становится тайным]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121111215217/http://www.kommersant.ru/doc/1524798 |date=2012-11-11 }} // Журнал «Коммерсантъ Власть», № 42 (896), 25.10.2010.
* [http://www.kommersant.ru/doc/548978 Что такое современная армия России]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130115174838/http://www.kommersant.ru/doc/548978 |date=2013-01-15 }} // Журнал «Коммерсантъ Власть», № 7 (610), 21.02.2005.
* [https://web.archive.org/web/20110203142916/http://contract.mil.ru/56/index.shtml Сайт ФЦП «Служба по контракту»]
* [http://warfare.be/?lang=rus Сайт Анализ Вооружённых Сил России «warfare.be»]
* [http://www.vz.ru/society/2008/2/21/146932.html Европейские эксперты считают, что Россия сильнее, чем признаётся]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080223124650/http://www.vz.ru/society/2008/2/21/146932.html |date=2008-02-23 }}
* [http://www.ng.ru/nvo/2008-05-28/9_minoborony.html Перевооружение с нулевым эффектом, ng.ru, 2008-05-28]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080530095551/http://www.ng.ru/nvo/2008-05-28/9_minoborony.html |date=2008-05-30 }}
* [http://www.atrinaflot.narod.ru/ Сайт Атрина посвящённый теме Отечественного кораблестроения в период между 1945—2005 годами]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100208200459/http://www.atrinaflot.narod.ru/ |date=2010-02-08 }}
* [http://gaidar-arc.ru/news/details/4325 Проблемы реформирования системы комплектования Вооружённых сил РФ]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151119081645/http://gaidar-arc.ru/news/details/4325 |date=2015-11-19 }} // Архив Егора Гайдара
* [http://www.kremlin.ru/events/president/news/62401 Заседание коллегии Министерства обороны. 24.12.2019]{{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20191226105504/http://www.kremlin.ru/events/president/news/62401 |date=2019-12-26 }}

{{Тышҡы һылтанмалар}}

{{Вооружённые силы Российской Федерации}}
{{ВС России за рубежом}}
{{Азия по темам|Вооружённые силы|цвет=Россия}}
{{Европа по темам|Вооружённые силы|цвет=Россия}}
{{Российская Федерация}}

[[Категория:Рәсәйҙең Ҡораллы көстәре| ]]