Рәсәй һумы битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Валюта
 |Название              = {{small|{{lang-ba|Рәсәй һумы}}}}
 |Оригинальное название = {{small|{{lang-ru|Российский рубль}}
<br/> {{lang-en|'''Russian Ruble'''}}
<br/> '''{{lang-fr|Rouble russe}}}}''
 |Код языка             = 
 |ОКВ-ba                = Рәсәй һумы 
 |Изображение           = 2000 rubles 2017 obverse.jpg 
 |Подпись               = 2017 йылда сығарыла башлаған 2000 һум
 |Изображение2          = Rouble coins.png
 |Подпись2              = 1997 йылда сығарылған тәңкәләр
 |Ширина                = 
 |Ширина изображения    = 225
 |Ширина изображения2   = 150
 |Эмитент               = {{Флагификация|Рәсәй}} (1992→)
 |Оф_пользователи       = ''{{Флагификация|Абхазия}} (2008→)<br />{{Флагификация|Южная Осетия}} (2008→)''<br />{{Флагификация|Азербайджан}} (1992—1994)<br />{{Флагификация|Армения}} (1992—1994)<br />{{Флагификация|Белоруссия}} (1992—1994)<br />{{Флагификация|Грузия}} (1992—1993)<br />{{Флагификация|Казахстан}} (1992—1994)<br />{{Флагификация|Киргизия}} (1992—1993)<br />{{Флагификация|Латвия}} (1992)<br />{{Флагификация|Литва}} (1992)<br />{{Флагификация|Молдавия}} (1992—1993)<br />{{Флагификация|Таджикистан}} (1992—1995)<br />{{Флагификация|Туркмения}} (1992—1993)<br />{{Флагификация|Узбекистан}} (1992—1994)<br />{{Флагификация|Украина}} (1992—1993)<br />{{Флагификация|Эстония}} (1992)
 |Неоф_пользователи     = ''{{Флагификация|Приднестровье}}'' (1992—1993)''<br />{{Флагификация|Нагорный Карабах}}'' (1992—1994)
 |Состоит1              = тин
 |Соотношение1          = 100
 |Символ                = р., руб. {{ref-ru}} <br> һум {{ref-ba}} , ₽
 |Банкноты              = 5, 10, 50, 100, 500, 1000, 2000, 5000 һум
 |Монеты                = 1, 5, 10, 50 тин, 1, 2, 5, 10, 25 һум
 |Введена               = [[1992 йыл]] 
 |Заменила              = СССР һумы (SUR)
 |Хроника               = Рәсәй һумы (RUR; 1992—1998)<br />Рәсәй һумы (RUB; 1999 →)
 |Аббревиатура          = 
 |ISO                   = RUB
 |ISO цифровой          = 643<ref group="a">Для нумерации расчётных и т. п. счетов используется прежний цифровой код ISO 4217 — 810</ref>
 |Центробанк            = Рәсәй Федерацияһының Үҙәк банкы
 |Центробанк_сайт       = www.cbr.ru
 |Монетный_двор         = Мәскәү аҡса һуғыу йорто
 |Монетный_двор_сайт    = www.mmint.ru
 |Монетный_двор2        = Санкт-Петербург аҡса һуғыу йорто
 |Монетный_двор_сайт2   = www.mintspb.ru
 |Печатает              = Гознак
 |Печатает_сайт         = www.goznak.ru
 |Курс1                 = <!-- Поле оставлено для совместимости. Просьба не заполнять-->
 |Курс2                 = 41,05 RUB
 |Курс3                 = 52,63 RUB
 |Курс4                 = 
 |Курс5                 = 
 |Курс6                 = 
 |Валюта1               = <!-- Поле оставлено для совместимости. Просьба не заполнять-->
 |Валюта2               = 1 [[АҠШ доллары|USD]]
 |Валюта3               = 1 [[Евро|EUR]]
 |Валюта4               = 1 [[Стерлинг фунты|GBP]]
 |Валюта5               = 100 [[Япон иенаһы|JPY]]
 |Валюта6               = 10 [[Украин гривнаһы|UAH]]
 |Дата                  = 17 октябрь 2014 йыл
 |Викисклад             = Category:Money of Russia
 |ГруппаСносок          = a
}}

'''Һум''' — [[Рәсәй Федерацияһы]]ның милли аҡсаһы<ref name="const">[http://constitution.kremlin.ru/ Конституция Российской Федерации] — статья 75<blockquote>Денежной единицей в Российской Федерации является рубль.</blockquote></ref>.

Рәсәй Федерацияһы Конституцияһының 75-се статьяһындә билдәләгәнсә: аҡсаны Рәсәй Федерацияһының Үҙәк Банкы сығара, һәм уның төп функцияһы — милли валюта булған [[һум]]дын тотороҡлоғон һаҡлау<ref name="Статья 75">[[wikisource:ru:Конституция Российской Федерации#Статья 75|Статья 75 Конституции России]]</ref>. Рәсәй Федерацияһы Үҙәк Банкыһы тураһында махус закон бар<ref name="Закон">[http://www.cbr.ru/today/status_functions/law_cb.pdf Федеральный закон Российской Федерации от 10 июля 2002 года № 86-ФЗ «О Центральном банке Российской Федерации (Банке России)»]</ref>.

=== 1997 йылда сығарылған банкноттар ===
{|class="wikitable" style="font-size: 90%"
!colspan=11|1997 йыл серияһы [http://www.cbr.ru/bank-notes_coins/bank-notes/main.asp]
|-
!colspan=2|Һүрәт !!rowspan=2| Номинал (һум) !!rowspan=2| Размеры (мм) !!rowspan=2| төҫ !!colspan=4| тураһында !!rowspan=2| сығыу<br />көнө
|-
! беренсе бит !! икенсе бит !! ҡала !! беренсе бит !! икенсе бит !! һыу тамғаһы
|-
|align="center" bgcolor="#000000"| [[Файл:Banknote 5 rubles (1997) front.jpg|137px]]
|align="center" bgcolor="#000000"| [[Файл:Banknote 5 rubles (1997) back.jpg|137px]]
| <center><big>5</big><ref group="b" name="bon5">Басылмай.</ref>
| 137×61
| йәшел
| [[Бөйөк Новгород]]
| Новгородтағы [[Рәсәй]]ҙең 1000-йылығына һәйкәл, София соборы
| Новгород кремленың Княжая, Спасс һәм Дворцовая башнялары
| «5», Софий соборы
| 1.01.1998
|-
|align="center" bgcolor="#000000"| [[Файл:Banknote 10 rubles 2004 front.jpg|150px]]
|align="center" bgcolor="#000000"| [[Файл:Banknote 10 rubles 2004 back.jpg|150px]]
| <center><big>10</big>
|rowspan=4| 150×65
| Йәшел һәм ҡуңыр төҫлө
| [[Красноярск]]
| Параскева Пятница часовняһы, Енисей аша күпер (Коммуналь күпер)
| Красноярск ГЭС-ы
| «10», Параскева Пятница бәләкәй сиркәүе
|rowspan=4| 1.1.1998, 1.1.2001<ref group="b" name="mod2001">2001 йылдан баҫылған банкноталарҙа «модификация 2001 г.» һүҙҙәре яҙылған.</ref>, [[16 август]] [[2004]]<ref group="b" name="mod2004">2004 йылдан баҫылған банкноталарҙа «модификация 2004 г.» һүҙҙәре яҙылған</ref>, [[6 сентябрь]] [[2011]]<ref>2010 йылдан баҫылған банкноталарҙа «модификация 2010 г.» һүҙҙәре яҙылған</ref>
|-
|align="center" bgcolor="#000000"| [[Файл:Banknote 50 rubles 2004 front.jpg|150px]]
|align="center" bgcolor="#000000"| [[Файл:Banknote 50 rubles 2004 back.jpg|150px]]
| <center><big>50
| яҡты-күк
| [[Санкт-Петербург]]
| [[Нева]]ны күрһәткән скульптура, [[Петропавловск соборы]]
| Васильевоостровский утрауындағы колонна, Биржа йорто (хәрби-диңгеҙ музейы) бинаһы
| «50», [[Петропавловск соборы]]
|-
|align="center" bgcolor="#000000"| [[Файл:Russia100rubles04front.jpg|150px]]
|align="center" bgcolor="#000000"| [[Файл:Russia100rubles04back.jpg|150px]]
| <center><big>100
| Ҡыҙыл-ҡуңыр
| [[Мәскәү]]
| Ҙур театр фасадында антиак арба
| Ҙур театр фасады фасады
| «100», Ҙур театр
|-
|align="center" bgcolor="#000000"| [[Файл:Banknote 500 rubles 2010 front.jpg|150px]]
|align="center" bgcolor="#000000"| [[Файл:Banknote 500 rubles 2010 back.jpg|150px]]
| <center><big>500
| шәмәхә төҫлө
| [[Архангельск]]
| Петр I һәйкәле һәм Диңгеҙ вокзалы бинаһы
| Соловецк монастыры
| «500», [[Пётр I]]
|-
|align="center" bgcolor="#000000"| [[Файл:Banknote 1000 rubles 2010 front.jpg|157px]]
|align="center" bgcolor="#000000"| [[Файл:Banknote 1000 rubles 2010 back.jpg|157px]]
| <center><big>1000
|rowspan=2| 157×69
| фирүзә төҫлө
| [[Ярославль]]
| Ярослав Мудрый һәйкәле, вокзал фонында - часовня, Ярославль гербы.
| Иоанн Предтеча сиркәүе
| «1000»,  Ярослав Мудрый һәйкәле
| [[1 ғинуар]] [[2001]], [[16 август]] [[2004]]<ref group="b" name="mod2004"/>, [[10 август]] [[2010]]
|-
|align="center" bgcolor="#000000"| [[Файл:Banknote 5000 rubles 2010 front.jpg|157px]]
|align="center" bgcolor="#000000"| [[Файл:Banknote 5000 rubles 2010 back.jpg|157px]]
| <center><big>5000
| ҡыҙғылт һары, әфлисун төҫлө, хәнәүәт
| [[Хабаровск]]
| Муравьёв-Амурский һәйкәле
| [[Амур]] аша күпер
| «5000», Муравьёв-Амурский һәйкәле
| [[31 июль]] [[2006]]
|-
|colspan=11|'''Иҫкәрмәләр'''
<references group=b/>
|-
|colspan="12"|
|}

<gallery>
Файл:Old sign of Russian ruble.svg|Рәсәй һумы символы. XVII—XIX быуаттар.
Файл:Rursign1826.jpg|Декабрист Владимир Федосеевич Раевскийҙан тартып алынған аҡса исемлеге (1826)
Файл:Rursign1703.jpg|Авторы Леонтий Филиппович Магницкий булған Арифметика китабында [[Рәсәй империяһы]]ның аҡса билдәһе (1703)
Файл:Ruble.svg|Рәсәй һумының символ варианттары.
Файл:Rouble_official_sign.svg|Рәсәй һумының Тарбеев Александр Владимирович тәҡдим иткән символы
</gallery>

===  2017 йылда сығарылған банкноттар ===

{|class="wikitable" style="font-size: 90%"
!colspan=11|2017 йыл серияһы [http://www.cbr.ru/bank-notes_coins/bank-notes/main.asp]
|-
!colspan=2|Һүрәт !!rowspan=2| Номинал (һум) !!rowspan=2| Размеры (мм) !!rowspan=2| төҫ !!colspan=4| тураһында !!rowspan=2| сығыу<br />көнө
|-
! беренсе бит !! икенсе бит !! ҡала !! беренсе бит !! икенсе бит !! һыу тамғаһы
|-
|bgcolor="#000000"| 
[[Файл:200 rubles 2017 obverse.jpg|150px]]
|bgcolor="#000000"| 
[[Файл:200 rubles 2017 reverse.jpg|150px]]
|<big>200
| 150×65
| йәшел
| [[Севастополь]]
| Тавр Херсонесе
| Батылған кораблдәр һәйкәле, Граф пристане пропилейҙәре
| «200», Ҡырым ярымутрауы
| 12.10.2017
|-
|bgcolor="#000000"| 
[[Файл:2000 rubles 2017 obverse.jpg|150px]]
|bgcolor="#000000"|  [[Файл:2000 rubles 2017 reverse.jpg|150px]]
| <big>2000
|157×69
| Зәңгәр төҫлө
| [[Алыҫ көнсығыш]]
| Рус күпере
| Амур өлкәһендәге «Восточный» космодромы
| «2000», Рус күпере
|12.10.2017
|-
|}

== Рәсәй һумы — Доллар курсы== 
Доллар курсы 2016 йыл башындағы максимумда 83,5913 һумға барып етһә, 2017 йылдың апрелендәге минимумда 55,8940 һумға тиклем төшә. Билдәле булыуынса, 2014 йыл аҙағында Үҙәк банк милли валютаның ирекле курсын иғлан иткәйне. Әммә ирекле курс шарттарында һумдың көсәйеүе сит ил валютаһындағы килемдәрҙе (нефть һәм газ экспортынан килгән долларҙарҙы) өлөшләтә юғалтыуға килтерҙе<ref>[http://bashgazet.ru/ikonomika/26517-k-bank-yn-kit.html] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170928232921/http://bashgazet.ru/ikonomika/26517-k-bank-yn-kit.html |date=2017-09-28 }}</ref>.

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}

== Һылтанмалар ==
* [http://cbr.ru/bank-notes_coins/ Информация о банкнотах и монетах на сайте Банка России] {{ref-ru}} {{ref-en}} {{Проверено|27|12|2009|User=JenVan}}
* [http://banksandmoneys.cc.ua/index.files/ROSRUB.htm РОССИЙСКИЙ РУБЛЬ И ПРИЗНАКИ ПОДЛИННОСТИ РОССИЙСКОГО РУБЛЯ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120203205015/http://banksandmoneys.cc.ua/index.files/ROSRUB.htm |date=2012-02-03 }} {{ref-ru}}
* [http://www.vokrugsveta.ru/encyclopedia/index.php?title=Российский_рубль Российский рубль, Энциклопедия «Вокруг света».] {{ref-ru}}
* [http://www.bis-ans-ende-der-welt.net/Russland-B.htm Рәсәй һумы (банкноталар)] һәм [http://www.bis-ans-ende-der-welt.net/UdSSR-B.htm Совет һумы (банкноталар)] {{ref-de}} {{ref-en}} {{ref-fr}}
<!--
* Щепотьев А. В. Единая денежная единица.//Сборник статей Всероссийской научно-практической конференции «Пути формирования эффективной социально-экономической модели трансформирующейся России». Пенза: Приволжский дом знаний, 2005. — с. 51-52.
* Щепотьев А. В. Боевые награды в денежном обращении России.//Смоленский региональный журнал для коллекционеров, краеведов, музейных работников «Коллекция». 2006. — № 3. — с. 19-25.
* Щепотьев А. В. Российские боевые награды за воинские заслуги — платёжное средство.//Соломоново решение: финансово-правовой вестник. 2006. — № 4. — с. 60-62.
* Щепотьев А. В. Использование памятных и юбилейных медалей в денежном обращении европейских стран и России.// Смоленский региональный журнал для коллекционеров, краеведов, музейных работников «Коллекция». 2008. — № 3-4. — с. 42-47.
* Щепотьев А. В., Яшин С. А. Экономическое и социальное единение стран СНГ.// Инновации в управлении и образовании: технико-технологические и методические аспекты: Материалы III Междунар.науч.-практ. конф. / Под общ. Ред. В. Д. Киселева, С. Д. Журавлева. — Тула: Филиал ГОУ ВПО «Орловская региональная академия государственной службы» в г. Туле, 2010. 528с., с. 118—133.
* Щепотьев А. В. Создание единой наднациональной валюты на территории стран СНГ и иных экономических союзов.// Инновации в управлении и образовании: технико-технологические и методические аспекты: Материалы III Междунар.науч.-практ. конф. / Под общ. Ред. В. Д. Киселева, С. Д. Журавлева. — Тула: Филиал ГОУ ВПО «Орловская региональная академия государственной службы» в г. Туле, 2010. 528с., с. 114—118.
* Щепотьев А. В., Яшин С. А. Единая рублёвая зона.//Тульский институт экономики и информатики на рубеже второго десятилетия: Сборник научных трудов/ НОО ВПО НП «ТИЭИ»; Науч. ред. Г. Н. Лищина. — Тула: НОО ВПО НП «Тул. ин-т экономики и информатики», 2010. — 388 с., с. 367—378.
* Щепотьев А. В., Яшин С. А. Взаимоотношения городов-побратимов как путь развития международных отношений.// Проблемы экономики и информатизации образования: Материалы VIII Международной (юбилейной) науч.-практ. конф. Тула, 14-15 апреля 2011 г./ НОО ВПО НП «ТИЭИ»; Науч. ред. Е. Б. Карпов, Г. Н. Лищина. — Тула: НОО ВПО НП «Тул. ин-т экономики и информатики», 2011. — 499 с., с. 250—254. -->

[[Категория:Алфавит буйынса аҡса берәмектәре]]
[[Категория:Азия валюталары]]