Саламанка университеты битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Карточка университета
| название = Саламанка университеты
| сокращение = 
| эмблема = 
| изображение = Universidad Salamanca.gif
| оригинал = Universidad de Salamanca
| междуназвание = {{lang-la|Universitas Studii Salamanticensis}}
| прежнее = 
| девиз = {{lang-la|Omnium scientiarum princeps Salmantica docet}} («тәбиғәт менән бирелмәгәнде, Саламанкала алып булмай»)
| основан = [[1218]]
| закрыт = 
| реорганизован = 
| год реорганизации = 
| тип = публичный
| наименование должности = Ректор
| фио должности = 
| президент = 
| научный руководитель = 
| студенты = 31.834
| иностранные студенты = 
| специалитет = 
| бакалавриат = 
| магистратура = 
| аспирантура = 
| докторантура = 
| доктора = 
| профессоры = 
| преподаватели = 
| расположение = [[Саламанка]], {{flagicon|Spain}} [[Испания]]
| кампус = 
| адрес = 
| сайт = [http://www.usal.es/web-usal/Ingles/index.html www.usal.es]
| награды = Халыҡ-ара хеҙмәттәшлек өсөн Астурия принцессаһы премияһы
| lat_dir = N
| lat_deg = 40
| lat_min = 57
| lat_sec = 41
| lon_dir = W
| lon_deg = 5
| lon_min = 40
| lon_sec = 2
| CoordScale = 
| edu_region = 
}}

'''Саламанка университеты''' ({{lang-es|Universidad de Salamanca}}) — [[Испания]]ның иң боронғо ғәмәлдәге университеты. Ул [[Болонья университеты|Болонья]], [[Оксфорд университеты|Оксфорд]] һәм [[Сорбонна]] менән бергә [[Европа]]ның иң элекке дүрт университеты иҫәбенә инә. Кастилия һәм Леон автономиялы берләшмәһендәге Саламанка ҡалаһында урынлашҡан. 1254 йылда [[Кастилия короллеге|Кастилия короле]] Альфонс X университет статусын биргән, һәм бер йылдан уның статсуын Рим папаһы Александр IV таныған<ref name="usal">[http://www.usal.es/web-usal/Ingles/Universidad/Historia/Historia.shtml University of Salamanca, ''A BRIEF HISTORY OF THE UNIVERSITY OF SALAMANCA.''] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090306231824/http://www.usal.es/web-usal/Ingles/Universidad/Historia/Historia.shtml |date=2009-03-06 }}</ref>.

== Тарихы ==
Бөтә боронғо Европа университеттары кеүек үк, Саламанка университеты ла башта собор эргәһендә мәктәп сифатында ойошторолған<ref>{{cite web
 |url         = http://www.newadvent.org/cathen/13392a.htm
 |title       = University of Salamanca
 |publisher   = New Advent
 |accessdate  = 2010-12-26
 |lang        = en
 |archiveurl  = https://www.webcitation.org/6913KVLSO?url=http://www.newadvent.org/cathen/13392a.htm
 |archivedate = 2012-07-09
 |deadlink    = no
}}</ref>. Мәктәп 1130 йылда тәүге тапҡыр телгә алына, был ваҡытта уның башлығы Каррионда үткән съезда ҡатнаша. 1218 йылда Леон короле Альфонсо IX белем биреү сифаты өсөн учреждениеға «Studium Generale» йәки «дөйөм мәктәп» дәрәжәһен бирә, ысынында иһә ул университеттарҙың тәүге атамаһы була<ref>{{cite web
 | url         = http://www.istmira.com/lekcii-po-istorii-srednix-vekov/1880-srednevekovaya-kultura.html
 | title         = Средневековая культура
 | publisher         = Всемирная история
 | accessdate         = 2010-12-26
 | archiveurl         = https://web.archive.org/web/20110323033928/http://www.istmira.com/lekcii-po-istorii-srednix-vekov/1880-srednevekovaya-kultura.html
 | archivedate         = 2011-03-23
 | deadlink         = no
 }}</ref>. Был титул белем биреү программаһының күп төрлөлөгөн, дипломдарҙың ҡиммәтен һәм мәктәптең халыҡ өсөн асыҡ булыуын күрһәткән. Был ваҡытта мәктәптә ҡануни һәм гражданлыҡ хоҡуғы, медицина, логика, грамматика һәм музыка кафедралары эшләй. Леон короле Альфонсо IX үҙенең подданыйҙарын, 1208 йылда Кастилия короле Альфонсо VIII тарафынан титулға лайыҡ булған Паленсиялағы [[Кастилия короллеге]]нең белем биреү учреждениеһында түгел, ә бында уҡытырға ынтылған.

Кастилия короле Альфонсо X идара итеү йылдарында учреждение «дөйөм мәктәптән» «университет»ҡа әүерелә. Саламанка университеты Европалағы үҙенең халыҡ өсөн асыҡ китапханаһы булған беренсе белем биреү учреждениеһы була. 1255 йылдың 6 апрелендә Рим папаһы Александр IV Саламанканың университет статусын таный, шулай уҡ учреждениеға үҙ матбуғаты хоҡуғын һәм уны тамамлаусылағар — бөтә ерҙә уҡытыу хоҡуғын биргән<ref>{{cite web
 |url         = http://www.vokrugsveta.ru/vs/article/2245/
 |title       = Саламанка — город-университет
 |author      = Анна Папченко
 |publisher   = // Вокруг света
 |accessdate  = 2010-12-26
 |archiveurl  = https://web.archive.org/web/20110107183506/http://www.vokrugsveta.ru/vs/article/2245/
 |archivedate = 2011-01-07
 |deadlink    = no
}}</ref>.

Саламанка университеты үҙенең биналарына эйә булыр алдынан ике быуат үткән. Быға тиклем белем биреү Иҫке соборҙа ({{lang-es|Catedral Vieja}}), Изге Бенито сиркәүендә һәм башҡаларҙа алып барылған. Университеттың милке булған тәүге бина Изге Варфоломей колледжы була (һуңғараҡ бина «Colegio Viejo» исеме менән билдәле була). Уны 1401 йылда епископ Диего де Анай Мальдонадо нигеҙләгән. Авиньон тәхетенә Бенедикт XIII исеме аҫтында ингән Арагон кардиналы Педро де Луна Escuelas Mayores (уларҙы йыш ҡына университеттың «тарихи корпустары» тип атайҙар), Escuelas Menores һәм госпиталь ({{lang-es|Hospital del Estudio}} — хәҙерге ректорат) биналарын төҙөлөшөнә булышлыҡ итә.

XV быуат башында Толедо архиепискобы бай булмаған студенттар өсөн колледждар асырға тәҡдим иткән һәм оҙаҡламай был идеяны бойомға ашырған. Һуңыраҡ университет биләмәһендә ошондай пландағы тағы бер нисә учреждение барлыҡҡа килә: берәүҙәре — «ҙурҙар» ({{lang-es|Colegios Mayores}}), ә икенселәре «бәләкәйҙәр» ({{lang-es|Colegios Menores}}) тип атала башлай. Тәүгеләре монах ордендары аҡсаһына төҙөлгән һәм эшләгән, шуға күрә тәриҡәттәр уларҙа үҙҙәренең уставына ярашлы тәртип урынлаштырған<ref>{{книга
 |автор         = Грицак Е. Н.
 |заглавие      = Саламанка
 |место         = М.
 |издательство  = Вече
 |год           = 2006
 |страниц       = 240
 |isbn          = 5-9533-1259-8
}}</ref>. XVIII быуатҡа улар үҙҙәренә нигеҙ һалыусыларҙың ғаиләләре тарафынан раҫланған ябыҡ йәмғиәткә әйләнгән. Уларҙың күбеһен [[Наполеон]] ғәскәрҙәре тарафынан ҡыйратҡан. Бөгөн уларҙың ҡайһы берәүҙәрендә факультеттар йәки ятаҡтар урынлашҡан.

''Quod natura non dat, Salmantica non praestat'' («Тәбиғәт тарафынан бирелмәгәнде, Саламанкала алып булмай»{{sfn|Вокруг света, 2010}}) һәм ''Multos et doctissimos Salmantica habet'' («Саламанкала күптәр һәм бик тәжрибәлеләр») тигән тарихи фразалар унверситет тиҙ арала яулап алған абруй хаҡында төшөнсә бирә<ref>[http://centenario.usal.es/index.php?option=com_content&view=article&id=21&Itemid=144&lang=es VIII Centenario de la Universidad de Salamanca — Reseña Histórica de la Universidad de Salamanca:] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110723144505/http://centenario.usal.es/index.php?option=com_content&view=article&id=21&Itemid=144&lang=es |date=2011-07-23 }}. Centenario.usal.es. Retrieved on 2013-09-05.</ref>.

Испанияның алтын быуаты (яҡынса 1550—1715 йлыдар) аҙағында Испания университеттарында белем биреү сифаты кәмегән. Дипломдар тапшырыу йышлығы, уҡытыу диапазоны, шулай уҡ уның студенттары һаны ҡырҡа кәмегән. Саламанканың күп быуатлыҡ Европа абруйы төшә.

2018 йылдың ғинуарында университет, Times Higher Education тарафынан төҙөлгән Европаның 10 иң матур университеты исемлегендә 2-се урынды алған.

XVI быуатта Саламанка университетында схоластика йүнәлештәренең береһе — «Саламанка мәктәбе» булдырылған. Уның вәкилдәре [[Фома Аквинский]]ҙың тәғлимәтен үҫтергән һәм, атап әйткәндә, иҡтисади күренештәрҙе аңлатыуға ҙур иғтибар бүлгән. Рим папаһы Григорий XIII тарафынан католик илдәрендә [[Григориан календары]]н раҫланған, был календарь реформаһын әҙерләүҙә Саламанка университеты математиктары ҡатнашҡан.

1845 йылда университет докторлыҡ дәрәжәһен биреү хоҡуғын оҙаҡҡа юғалта (бынан алып [[Мадрид]]тың Үҙәк университеты өсөн резервта ҡалдырылған).

Китапханала яҡынса 906 000 том бар<ref>{{Cite web |url=http://www.nationsencyclopedia.com/Europe/Spain-LIBRARIES-AND-MUSEUMS.html |title=Spain — Libraries and museums |access-date=2019-04-12 |archive-date=2020-09-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200919204410/https://www.nationsencyclopedia.com/Europe/Spain-LIBRARIES-AND-MUSEUMS.html |deadlink=no }}</ref>.
[[Файл:Old Library in University of Salamanca 01.jpg|мини|Университет китапханаһы]]

=== Папа университеты ===
Саламанка университеты 1852 йылдың 21 майына тиклем Рим папаһы университеты була, ул саҡта ошо учреждениела теология факультеттары революция кәйефе ҡыҫымы аҫтында юҡ ителә. 1940 йылдың 25 сентябрендә Рим папаһы Пий XII икенсе бойондороҡһоҙ университетта — Саламанка Папа университетында теология һәм ҡануни хоҡуҡ факультеттарының эшмәкәрлеген яңырта.

== Студенттар һәм уҡытыусылар ==
''Шулай уҡ ҡарағыҙ: [[:Категория:Саламанка университетын тамамлаусылар|Категория:Саламанка университетын тамамлаусылар]]''<br>
Саламанка университеты бөтә Испаниянан һәм бөтә донъянан студенттарҙы һәм аспиранттарҙы йәлеп итә. Был университет Испанияла башҡа төбәктәрҙән студенттар һаны буйынса беренсе урынды биләй<ref>{{Cite web |url=http://www.usal.es/webusal/files/Discurso_rector_Inauguracion_09_10_0.pdf |title=usal.es |accessdate=2019-04-12 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120228200115/http://www.usal.es/webusal/files/Discurso_rector_Inauguracion_09_10_0.pdf |archivedate=2012-02-28 |deadlink=yes }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120228200115/http://www.usal.es/webusal/files/Discurso_rector_Inauguracion_09_10_0.pdf |date=2012-02-28 }}</ref>. Ул шулай уҡ йыл һайын ике меңдән ашыу сит ил студентын йәлеп иткән [[испан теле]] курстары менән билдәле.

Бөгөн Саламанка университеты гуманитар фәндәрҙе өйрәнеүҙең мөһим үҙәге булып тора һәм айырыуса үҙенең тел өлкәһендәге тикшеренеүҙәре, шулай уҡ юриспруденцияһы һәм иҡтисады менән билдәле. Фәнни тикшеренеүҙәр университетта һәм уның менән бәйле Яман шеште тикшереү үҙәге (''Centro de Investigación del Cáncer'')<ref>{{Cite web |url=http://www.cicancer.org/ |title=cicancer.org |access-date=2019-04-12 |archive-date=2020-10-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201001092413/http://www.cicancer.org/ |deadlink=no }}</ref>, Кастилия һәм Леондың неврология институты (''Instituto de Neurociencias de Castilla y León'')<ref>[http://www-incyl.usal.es/ INCyL] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090924100316/http://www-incyl.usal.es/ |date=2009-09-24 }}. INCyL. Retrieved on 2013-09-05. {{es icon}}</ref>, Ультранәҙек ультраинтенсив импульслы лазерҙар үҙәге (''Centro de Láseres Pulsados Ultracortos Ultraintensos'') кеүек тикшеренеү үҙәктәрендә алып барыла.

[[Кембридж университеты]] менән берлектә Саламанка университеты 1989 йылда Европала Телде һынау ассоциацияһына (ALTE) нигеҙ һалыусыларҙың береһе була.

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр|2}}

== Әҙәбиәт ==
* {{БРЭ|заглавие=Саламанкский университет|id=3528757|том=29|год=2015|страницы=227—228|ref=БРЭ}}
* {{книга
 |автор         = Грицак Е. Н.  
 |заглавие      = Саламанка
 |место         = М.
 |издательство  = Вече
 |год           = 2006
 |страниц       = 240
 |isbn          = 5-9533-1259-8
}}
* {{cite web
 | url         = http://www.vokrugsveta.ru/vs/article/2245/
 | title       = Саламанка — город-университет
 | author      = Анна Папченко
 | publisher   =// Вокруг света
 | accessdate  = 2010-12-26
 | archiveurl  =
 | archivedate =
 | ref= Вокруг света, 2010
}}
{{вс}}
[[Категория:Испания университеттары]]
[[Категория:Саламанка университеты|*]]