Сахара Ғәрәп Демократик Республикаһы битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Дәүләт
 |Статус                  = <!-- танылмаған дәүләттәр һәм автоном территориялар өсөн генә-->
 |Башҡортса исеме        = Сахара Ғәрәп Демократик Республикаһы
 |Оригиналь исеме   = {{lang-ar|الجمهورية العربية الصحراوية الديمقراطية}}
(Al-Jumhūrīyya al-`Arabīyya as-Saharāwīyya ad-Dīmuqrātīyya) 
{{lang-es|República Árabe Saharaui Democrática}}
 |Эйәлек килеш       = Сахара Ғәрәп Демократик Республикаһы
 |Флаг                    = Flag of Western Sahara.svg
 |Герб                    = Coat of arms of the Sahrawi Arab Democratic Republic.svg
 |Герб урынына            = 
 |Девиз                   = Азатлыҡ, Демократия, Берҙәмлек
 |Гимн исеме          = Yābaniy Es-Saharā
 |Аудио                   =
 |Идара итеү төрө         = [[Республика]]
 |Дәүләт дине = 
  |lat_dir = N|lat_deg = 25|lat_min = 5|lat_sec = 0
  |lon_dir = W|lon_deg = 13|lon_min = 16|lon_sec = 0
  |region                 = EH
  |CoordScale             = 6000000
 |Картала                = Sahrawi Arab Democratic Republic (orthographic projection) highlighted.svg
  |картаға яҙыу        = Сахарская Арабская Демократическая Республика на карте мира.<br>{{small|Светло-зелёным обозначена спорная территория [[Западная Сахара|Западной Сахары]]}}
 |Картала2               = 
 |Рәсми телдәр              = [[ғәрәп теле|ғәрәп]] ([[испан теле|испан]]<ref group="комм">[[Испанский язык|Испанский]] часто используется как второй язык</ref>
 |Нигеҙләнгән       = 
 |Бойондороҡһоҙлок датаһы      = [[27 февраль]] [[1976 йыл]]
 |тан бойондороҡһоҙлоҡ        = [[Марокко]] һәм [[Мавритания]]нан
 |Баш ҡала                 = [[Эль-Аюн]]; [[Бир-Лелу]], ирекле зона, ваҡытлыса административ үҙәк
 |Эре ҡалалар       = [[Эль-Аюн]]
 |Етәкселәрҙең вазифалары = Президент
Премьер-министр
 |Етәкселәр            = [[Мохаммед Абдельазиз]]
[[Абделькадер Талеб Умар]]
 |Территория буйынса урыны     = 83
 |Территория              = {{num|266000}}<ref group="комм">Под контролем Сахарской Арабской Демократической республики находится территория площадью {{num|50000}} км²</ref>
 |% һыу өҫтө            = әҙ
| Государственная религия = [[ислам]]
 |Этнохороним             = 
  |Халҡы буйынса урыны     = 182
  |Халыҡ              = 267 405
  |Баһа йылы             = 2004
  |Иҫәп алыу буйынса халҡы  = 
  |Иҫәп алыу йылы           = 2004
  |Халыҡ тығыҙлығы    = 1
  |Тығыҙлыҡ буйынса урыны     = 
 |ЭТП (ҺАМП)               = 
 |ЭТП (ҺАМП)-ны иҫәпләү йылы   = 
 |ЭТП (ҺАМП) буйынса урыны      = 
 |Йән башына ЭТП (ҺАМП) = 
 |Йән башына ЭТП (ҺАМП) буйынса урыны = 
 |ЭТП (номинал)             = 
 |ЭТП-ны (номинал) иҫәпләү йылы = 
 |ЭТП (номинал) буйынса урыны    = 
 |Йән башына ЭТП (номинал) = 
 |Йән башына ЭТП (номинал) буйынса урыны = 
 |КПҮИ                    = 
 |КПҮИ-ны иҫәпләү йылы      = 
 |КПҮИ буйынса урыны        = 
 |КПҮИ-ны кимәле            = 
 |Валюта                  = [[сахара песетаһы]] (EHP)<ref group="комм">Фактический хождение имеют в основном [[марокканский дирхам]] (MAD), а также [[алжирский динар]] (DZD) и [[мавританская угия]] (MRO)</ref>
 |Домендар            = юҡ ([[.eh]] һаҡланған)
 |ISO                     = 
 |МОК                     = 
 |Телефон коды          = 213 (Алжирҙағы кеүек үк, оккупацияланған территорияларҙа Марокколағы кеүек, 212)
 |Сәғәт бүлкәте            = 0
 |Иҫкәрмәләр              = 
<!-- |Флаг һәм гербһыҙ=* -->
}}

'''Сахара Ғәрәп Демократик Республикаһы''' — ('''САДР'''; {{lang-ar| الجمهورية العربية الصحراوية الديمقراطية}}; {{lang-es|República Árabe Saharaui Democrática}}, {{lang-es2|RASD}}) — өлөшләтә танылған дәүләт, [[Көнбайыш Сахара]]лағы элекке испан колонияһы территорияһының күп өлөшөнә дәғүә итә, әммә ғәмәлдә бөгөнгө көндә уның көнсығыш өлөшөн генә — Ирекле зонаны контролдә тота. Көнбайыш Сахара төньяҡта [[Марокко]], төньяҡ-көнсығышта [[Алжир]], көнсығышта һәм көньяҡта [[Мавритания]], көнбайышта [[Атлантик океан]] менән сиктәш; Ирекле зонаның көньяҡ-көнбайышта океанға сығыу мөмкинлеге бик аҙ.

Иғлан ителгән территория яҡынса 266 мең км² тәшкил итә, яҡынса 270 мең кеше йәшәй. Ғәмәлдәге территорияһы — яҡынса 50 мең км², халыҡ һаны — яҡынса 40 мең кеше. Иғлан ителгән [[баш ҡала]] — Эль-Аюн; фактик ваҡытлыса баш ҡала (влас органдары урынлашҡан урын) — Тифарити (элекке Бир-Лелу урынына).

Тарихи атамаһы: Вади-Захаб (Рио-де-Оро) һәм Сегиет-эль-Хамра («Алтын йылға һәм Ҡыҙыл инеш»). Элекке исеме — испан Сахараһы.
[[Файл:Western-sahara-map.svg|thumb|290px|right|Сахара Ғәрәп Демократик Республикаһы территорияһы: фактик (һоро төҫ) һәм контролһеҙ (штрихлы)]]

== Тарихы ==
1975 йылға тиклем төбәк испан колонияһы була. 1975 йылдың 6 ноябрендә Марокко короле Хәсән II «Йәшел марш» ойоштора. Уның саҡырыуы буйынса 350 мең ҡоралһыҙ марокканлы Көнбайыш Сахара территорияһына ҡаршылыҡҡа осрамайынса инә. Көнбайыш Сахараның көньяҡ өлөшө (1/3) Мавританияға күсә.

1979 йылда, Мавритания Көнбайыш Сахараның көньяҡ өлөшөнә хоҡуҡтарынан баш тарта, һәм Марокко уны тулыһынса баҫып ала; был территорияның контролдә тотолған күпселек өлөшө хәҙер Көньяҡ провинциялар тип атала. 1976 йылдың 27 февралендә Алжир ярҙамы менән Марокко ғәскәрҙәренә ҡаршы партизан һуғышы алып барған Полисарио Фронты Көнбайыш Сахараны Сахара Ғәрәп Демократик Республикаһы (САДР) исеме аҫтында бойондороҡһоҙ дәүләт тип иғлан итә. [[Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы|БМО]] ағзаһы булған 84 дәүләт САДР-ҙың бойондороҡһоҙлоғон таный. Республика 1982 йылдан Африка союзы (элек Африка берҙәмлеге ойошмаһы) ағзаһы булып тора. САДР президенты, Полисарио фронтының Генераль секретары (1976—2016) — Мөхәммәт Әбделәзиз.

САДР властары Көнбайыш Сахараның Ирекле зона тип аталған көнсығыш өлөшөн контролдә тота.

Территория яҙмышы буйынса референдум үткәреүҙе талап итеп, БМО Марокконың Көнбайыш Сахараны оккупациялауына ризалашмай, үҙ-үҙен иғлан иткән САДР-ҙы таныуҙан да баш тарта.

== Юридик аспект ==

== Географияһы ==
[[Файл:рельеф Западной Сахары.png|thumb|290px|right|Көнбайыш Сахараның рельефы]]
Ҡомлоҡтар һәм дюналар Көнбайыш Сахараның ҙур өлөшөн биләй. Төп файҙалы ҡаҙылмалары — фосфорит, шулай уҡ тимер мәғдәне һәм диңгеҙҙәге нефть.

Климаты — тропик сүл климаты, эске өлөшөндә эҫелек (25—30 °C) һәм яр буйында һалҡын Канар ағымы (17—20 °C) йоғонтоһо арҡаһында йомшағыраҡ. Яуым-төшөм яҙ һәм көҙгә тура килә (йылына 50—200 мм). Көслө елдәр арҡаһында даими рәүештә саң бурандары күтәрелә. Көнбайыш Сахарала даими йылғалар юҡ, ямғыр ваҡытында ваҡытлыса һыу ағымдары күп (Сабалера, Сагия-эль-Хамра, Эль-Фуш).

== Халҡы ==
Халҡы — 256 177 кеше (2002 йылғы баһа), башлыса [[берберҙар]] һәм [[ғәрәптәр]] (сахарави).

== Сәғәт бүлкәттәре ==
Сахара Ғәрәп Демократик Республикаһында Көнбайыш Европа ваҡыты (WET; UTC±0:00 сәғәт бүлкәте) ҡабул ителә. [[Йәйге ваҡыт]]ҡа күсмәй.

== Иҡтисады ==
Сахара Ғәрәп Демократик Республикаһы — ярлы дәүләт. Йән башына [[эске тулайым продукт]] 2500 [[АҠШ доллары]] тип баһалана (2007). Халыҡтың яҡынса 50 проценты [[ауыл хужалығы]]нда (башлыса күсмә һәм ярым күсмә малсылыҡ, оазис ауыл хужалығы) мәшғүл, яҡынса шул уҡ һанда хеҙмәтләндереү өлкәһендә. [[Сәнәғәт]]е үҫешмәгән<ref>{{Cite web |url=http://iformatsiya.ru/africa/499-yekonomika-zapadnoj-saxary.html |title=Экономика Западной Сахары |access-date=2022-02-22 |archive-date=2022-02-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220222084115/http://iformatsiya.ru/africa/499-yekonomika-zapadnoj-saxary.html |deadlink=no }}</ref>.

Марокко хакимиәте контролдә тотҡан илдең өлөшөндә яҡынса 1,0 млн тонна фосфорит (Бу- Краа ятҡылыҡтары) етештерелә. Атлантиканың яр буйы зонаһы биологик ресурстарға (балыҡ һәм диңгеҙ продукттары) бай булыуға ҡарамаҫтан, [[балыҡсылыҡ]] үҫешмәгән. Транспорт селтәре насар үҫешкән. Асфальтланған (1,8 мең км) Эль — Аюн — Тарфая — Агадир (Марокко) автомобиль юлы бар. Бу-Кра һәм Эль-Аюн араһында фосфориттарҙы транспортлау өсөн 110 саҡрым оҙонлоҡтағы канат юлы һуҙылған. Эль-Аюнда һәм Дахлала диңгеҙ порттары һәм [[аэропорт]]тар урынлашҡан<ref>{{Cite web |url=https://materiki.ru/zapadnaya-saxara-geografiya-istoriya-i-ekonomika/ |title=ЗАПАДНАЯ САХАРА: ГЕОГРАФИЯ, ИСТОРИЯ И ЭКОНОМИКА |access-date=2022-02-22 |archive-date=2022-02-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220222071100/https://materiki.ru/zapadnaya-saxara-geografiya-istoriya-i-ekonomika/ |deadlink=no }}</ref>.

Марокко хакимиәте шулай уҡ тышҡы сауҙаны контролдә тота, экспорттың төп өлөшөн фосфаттар (60 процентҡа тиклем), малсылыҡ продукттары тәшкил итә. [[Яғыулыҡ]], машиналар, [[Аҙыҡ|аҙыҡ-түлек]] һәм башҡа сәнәғәт тауарҙары һатып алына. Фактик аҡса берәмеге: Марокко [[дирһәм]]дәре<ref>{{Cite web |url=https://www.mir-geo.ru/zapadnaya-sahara/ekono |title=ЗАПАДНАЯ САХАРА (Экономика) на сайте mir-geo.ru |access-date=2022-02-22 |archive-date=2022-02-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220222071059/https://www.mir-geo.ru/zapadnaya-sahara/ekono |deadlink=no }}</ref>.

Көньяҡ-көнсығыш мөйөш аша Мавритан тимер юлы участкаһы үтә.

== Иҫкәрмәләр ==
;Комментарийҙар
{{Иҫкәрмәләр|group=комм}}

;Сығанаҡтар
{{иҫкәрмәләр}}

== Әҙәбиәт ==
* Западная Сахара. Преданная независимость, Regnum, 2007 г., ISBN 5-91150-015-9
* [https://web.archive.org/web/20131203005206/http://common.regnum.ru/documents/west-sahara.pdf Западная Сахара. Преданная независимость. Regnum, 2007]

== Һылтанмалар ==
{{Родственные проекты}}
* [https://web.archive.org/web/20190520045150/http://www.polisario.es/ Официальный сайт САДР]
* [http://www.spsrasd.info/ru Информационное агентство САДР «Sahara Press Service» (на арабском, испанском, русском, французском и английском языках)]
* Беседы с представителем Фронта Полисарио в Москве д-ром Мохамедом Фаделем Али Салемом на студенческом телеканале {{comment|«МОСТ»|Международный образовательный студенческий телеканал}} {{comment|ВШЖиМК|Высшая школа журналистики и массовых коммуникаций}} {{comment|СПбГУ|Санкт-Петербургский государственный университет}} в [http://jf.spbu.ru/1_linia/789-24435.html 2010], [http://jf.spbu.ru/1_linia/789-24434.html 2011] и [http://jf.spbu.ru/1_linia/789-11622.html 2012] годах

{{Африка илдәре}}
{{ВС}}

[[Категория:Африка илдәре]]
[[Категория:Өлөшләтә танылған дәүләттәр]]
[[Категория:Төньяҡ Африка]]
[[Категория:Сахара Ғәрәп Демократик Республикаһы]]