Социалистик Хеҙмәт Геройы битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Карточка награды
|Название             = Социалистик Хеҙмәт Геройы
|Изображение          = Hero of Socialist Labor medal.svg
|ИзображениеЛента     = 
|Изображение2ст       = 
|ИзображениеЛента2ст  = 
|Изображение3ст       = 
|ИзображениеЛента3ст  = 
|OriginalName         = 
|Страна               = {{Флагификация|СССР}}
|Тип                  = СССР-ҙың юғары исемдәре
|КомуВручается        =
|ОснованияНаграждения =
|Статус               = тапшырылмай
|Параметры            =
|ДатаУчреждения       = 27.12.1938 
|ПервоеНаграждение    = 20.12.1939
|ПоследнееНаграждение = 21.12.1991
|Количество = 20&nbsp;605
|СтаршаяНаграда =
|МладшаяНаграда =
|Соответствует = Рәсәй Федерацияһының Хеҙмәт Геройы
}}

'''Социалистик Хеҙмәт Геройы''' — [[Совет Социалистик Республикалар Союзы|СССР]]-ҙа [[1938 йыл|1938]]—[[1991 йыл|1991 йылдарҙағы]] юғары исем, хеҙмәт өсөн бүләкләүҙең юғары дәрәжәһе.

== Награданың тарихы ==
[[Файл:The Soviet Union 1949 CPA 1454 stamp (Three-year plan for better collective cattle breeding. Sheep, cattle and farm woman-Hero of Socialist Labour).jpg|справа|мини|300x300пкс|[[Совет Социалистик Республикалар Союзы|СССР]]-ҙың почта маркаһы, [[1949 йыл]]: Ауыл хужалығы хеҙмәтсәндәренә өндәмә]]
«[[Социализм|Социалистик]] Хеҙмәт Геройы» исеме һәм Исем тураһындағы положение СССР Юғары Советы Президиумының «Юғары отличие дәрәжәһе — Социалистик Хеҙмәт Геройы исемен булдырыу тураһында» [[1938 йыл|1938]] йыл [[27 декабрь]] Указы менән раҫлана. Уға тиклем Хеҙмәт Геройы тигән исем була.

Положениела былай тиелә: «Социалистик Хеҙмәт Геройы исеме новаторҙарса күренекле эшмәкәрлеге менән сәнәғәт, ауыл хужалығы, транспорт, сауҙа, фәнни асыштар һәм техник уйлап табыуҙар өлкәһендә Совет дәүләте алдында тиңһеҙ хеҙмәттәр күрһәткән, халыҡ хужалығын, фәнде, мәҙәниәтте күтәреүгә, СССР-ҙың ҡеүәтен һәм данын арттырыуға булышлыҡ иткән кешеләргә бирелә». Положениеға ярашлы, Социалистик Хеҙмәт Геройына [[Ленин ордены]] һәм СССР Юғары Советы Президиумы грамотаһы тапшырыла.

Беренсе награда награда булдырылғандан һуң бер йыл үткәс тапшырыла: [[1939 йыл|1939 йылдың]] [[20 декабрь|20 декабрендә]] Социалистик Хеҙмәт Геройы исеме алтмыш йәше тулыу уңайынан «Большевистик партияны ойоштороу эшендәге тиңһеҙ хеҙмәттәре, Совет дәүләтен булдырғаны, СССР-ҙа социалистик йәмғиәтте төҙөгәне һәм Советтар Союзы халыҡтары араһында дуҫлыҡты нығытҡаны өсөн» [[Сталин Иосиф Виссарионович|И.]] [[Сталин Иосиф Виссарионович|В.]] [[Сталин Иосиф Виссарионович|Сталинға]] бирелә<ref>{{cite web|url=http://top.rbc.ru/politics/29/03/2013/851714.shtml|title=В России будут награждать героев капиталистического труда :: Политика :: Top.rbc.ru|accessdate=2013-04-01|archiveurl=http://www.webcitation.org/6FljJXtrM|archivedate=2013-04-10}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130401031605/http://top.rbc.ru/politics/29/03/2013/851714.shtml |date=2013-04-01 }}</ref>.

Һуңыраҡ СССР Юғары Советы Президиумының «Социалистик Хеҙмәт Геройҙары өсөн өҫтәмә отличие билдәләре тураһында»ғы [[1940 йыл]] [[22 май]] Указы менән айырым отличие билдәһе — «Ураҡ һәм Сүкеш» алтын миҙалы булдырыла.

Башта яңы хеҙмәт батырлығы өсөн икенсе алтын миҙал менән бүләкләү ҡаралмаған була. [https://ru.wikisource.org/wiki/Указ%20Президиума%20ВС%20СССР%20от%203.03.1949%20о%20награждении%20Героев%20Социалистического%20Труда%20...%20второй%20золотой%20медалью%20«Серп%20и%20Молот» СССР Юғары Советы Президиумының 1949 йыл 3 март Указы]{{Недоступная ссылка|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} менән тәүге тапҡыр ауыл хужалығы алдынғыһы булған Социалистик Хеҙмәт Геройҙарын икенсе «Ураҡ һәм Сүкеш» алтын миҙалы менән наградлау мөмкинлеге раҫлана. Ошо Указ ике тапҡыр Геройҙар хөрмәтенә уларҙың тыуған төбәгендә бронза бюст ҡуйылыу мөмкинлеген бирә. Икенсе алтын миҙалдар менән халыҡ хужалығының башҡа тармаҡтарында эшләгәндәр ҙә наградлана.

Башта Ленин ордены бер тапҡыр ғына тапшырылыр була.

Һуңыраҡ СССР Юғары Советы Президиумы [[1967 йыл]] [[6 сентябрь]] Указы менән Социалистик Хеҙмәт Геройҙарына, [[Советтар Союзы Геройы|Советтар Союзы Геройҙарына]] һәм Дан орденының өс дәрәжәһе кавалерҙарына льготалар булдыра. Еңеүҙең 30 йыллығына [[1975 йыл]] [[30 апрель]] Указы менән льготалар исемлеге киңәйтелә, Социалистик Хеҙмәт Геройы исеме бөтөрөлһә лә, Рәсәй Федерацияһы ҡануниәте менән раҫланған льготалар әле лә ғәмәлдә.

[[1973 йыл]]да [[14 май]] Указы менән Социалистик Хеҙмәт Геройы исеме тураһындағы Положение яңы редакцияла раҫлана. Положениела билдәләнеүенсә, «Социалистик Хеҙмәт Геройы исеме хужалыҡ һәм социаль-мәҙәни төҙөлөш өлкәһендәге хеҙмәттәр өсөн юғары отличие дәрәжәһе булып тора» һәм «хеҙмәт ҡаһарманлығы күрһәткән, тиңһеҙ хеҙмәт эшмәкәрлеге менән ижтимағи етештереүҙең һөҙөмтәлелеген арттырыуға ҙур өлөш индергән, халыҡ хужалығын, фәнде, мәҙәниәтте күтәреүгә һәм СССР-ҙың ҡеүәтен һәм данын арттырыуға булышлыҡ иткән кешеләргә бирелә». 1940 йылдан «Ураҡ һәм Сүкеш» алтын миҙалы менән наградлауға ҡуйылған сикләү (өс тапҡырҙан артыҡ түгел) бөтөрөлә<ref>[http://iam.duma.gov.ru/node/3/4704/16850 К проекту федерального закона 247077-4 О внесении изменений в Федеральный закон О предоставлении социальных гарантий Героям Социалистического Труда и полным кавалерам ордена Трудовой Славы // Информационно-аналитические материалы Государственной Думы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141101174833/http://iam.duma.gov.ru/node/3/4704/16850 |date=2014-11-01 }}</ref>. Положение Ленин орденын «Ураҡ һәм Сүкеш» миҙалы бирелгән һайын тапшырыу тәртибен индерә. Положение, Социалистик Хеҙмәт Геройы бер үк ваҡытта Советтар Союзы Геройы ла булһа, ике тапҡыр Социалистик Хеҙмәт Геройҙары өсөн кеүек үк, тыуған төбәгендә бронза бюст ҡуйылыу мөмкинлеген раҫлай.

СССР Юғары Советы Президиумының «СССР-ҙың дәүләт наградалары менән наградлау тәртибен камиллаштырыу тураһында»ғы [[1988 йыл]] [[22 август]] Указы менән «Ураҡ һәм Сүкеш» миҙалы менән икенсе тапҡыр бүләкләү туҡтатыла. Бер үк ваҡытта Социалистик Хеҙмәт Геройы ла булған Советтар Союзы Геройҙарына дәүләт органдарының һәм йәмәғәт ойошмаларының юллауы буйынса бронза бюст ҡуйылырға мөмкин була. Бронза бюстар Геройҙар иҫән саҡта ҡуйылмай.

Өс йылдан, [[1991 йыл]]да, СССР наградалар системаһы менән бергә исем юҡҡа сығарыла.

Социалистик Хеҙмәт Геройы исеменә бөтәһе '''20 605''' кеше<ref name="ReferenceA">[http://russia.tv/brand/show/brand_id/4977 Стаханов.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170825135016/http://russia.tv/brand/show/brand_id/4977 |date=2017-08-25 }}</ref> (башҡа мәғлүмәттәр буйынса, 21 560 кеше<ref>[http://lfpspb.com/contacts/4-2011-04-27-13-44-44/stranicy/3722-geroisoctruda.html Герои Социалистического Труда // Сайт Федерации профсоюзов Санкт-Петербурга и Ленинградской области]</ref>) лайыҡ була, шул иҫәптән 205 тапҡыр — ике һәм 16 тапҡыр — өс мәртәбә. Кәм тигәндә 20 кешегә был юғары исем вафатынан һуң тапшырыла. 89 кеше төрлө сәбәптәр буйынса Социалистик Хеҙмәт Геройы тигән исеменән мәхрүм ителә. 45 кешегә ҡарата исемде тапшырыу тураһындағы Указдар нигеҙһеҙ тигән сәбәп менән ғәмәлдән сығарыла. Тағы 3 кеше икенсе «Ураҡ һәм Сүкеш» миҙалынан мәхрүм ителә, йәғни ике тапҡыр Социалистик Хеҙмәт Геройы түгел, Социалистик Хеҙмәт Геройы ғына булып ҡала.

СССР тарҡалғандан һуң иҫән Социалистик Хеҙмәт Геройы булған Рәсәй граждандарына ай һайын аҡсалата түләү бирелә, уның дәүмәле [[2014 йыл|2014 йылдың]] 1 апреленән 36 930 һум 55 тин тәшкил итә<ref>[http://www.pfrf.ru/branches/smolensk/news/~2014/04/28/62339 О звании Героя Труда Российской Федерации // Пенсионный фонд Российской Федерации]</ref>.

== Айырыуса билдәле Социалистик Хеҙмәт Геройҙары ==
Беренсе Социалистик Хеҙмәт Геройы исеме 1939 йыл 20 декабрь Указы менән [[Сталин Иосиф Виссарионович|И. В. Сталинға]] бирелә. [[1945 йыл]]да уға Советтар Союзы Геройы исеме лә бирелә. Ләкин Сталин үҙен был наградаға лайыҡ тип иҫәпләмәгәнлектән «Алтын Йондоҙ» миҙалын бер ҡасан да таҡмай, ә «Ураҡ һәм Сүкеш» миҙалын һәр ваҡыт түшендә йөрөтә<ref>Д-р наук, проф. </ref>. Икенсе Социалистик Хеҙмәт Геройы исеме [[1940 йыл]] 2 ғинуар Указы менән В. А. Дегтярёвҡа бирелә.

949 йылда Социалистик Хеҙмәт Геройы исеме бер нисә тапҡыр мәктәп уҡыусыларына тапшырыла: мамыҡ йыйған өсөн Мәхмүт Ишназаровҡа, Торсонали Мәтҡәзимовҡа һәм сәй йыйған өсөн Нателла Челебадзеға.

СССР тарихында 16 кеше өс тапҡыр Социалистик Хеҙмәт Геройы була:
# Александров Анатолий Петрович
# Ванников Борис Львович
# Духов Николай Леонидович
# Зельдович Яков Борисович
# Ильюшин Сергей Владимирович
# Келдыш Мстислав Всеволодович
# Кунаев Динмухамед Ахмедович
# Курчатов Игорь Васильевич
# Сахаров Андрей Дмитриевич
# Славский Ефим Павлович
# Туполев Андрей Николаевич
# Турсункулов Хамракул
# Харитон Юлий Борисович
# Хрущёв Никита Сергеевич.
# Черненко Константин Устинович
# Щёлкин Кирилл Иванович.
Өс тапҡыр Социалистик Хеҙмәт Геройы академик А. Д. Сахаров советтарға ҡаршы эшмәкәрлеге өсөн СССР Юғары Советы Президиумының [[1980 йыл]] [[8 ғинуар]] Указы менән был исемдән дә, «Ураҡ һәм Сүкеш» миҙалдарының өсөһөнән дә мәхрүм ителә.

201 кеше ике тапҡыр Социалистик Хеҙмәт Геройы була (бынан тыш, өс Социалистик Хеҙмәт Геройы икенсе исеменән, ә бер кеше ике исеменән дә мәхрүм ителә).

Ун бер Социалистик Хеҙмәт Геройы бер үк ваҡытта[[ Советтар Союзы Геройы]] ла була:
# [[Брежнев Леонид Ильич]]
# Ворошилов Климент Ефремович
# Головченко Василий Иванович
# Гризодубова Валентина Степановна
# Машеров Пётр Миронович
# Орловский Кирилл Прокофьевич<br />
# [[Сталин Иосиф Виссарионович]]
# Трайнин Пётр Афанасьевич
# Третьяк Иван Моисеевич
# Устинов Дмитрий Фёдорович<br />
# [[Хрущёв Никита Сергеевич]].
Советтар Союзы Маршалы Д. Ф. Устинов — бер юлы ике тапҡыр Социалистик Хеҙмәт Геройы һәм[[ Советтар Союзы Геройы]], ә ҡорал конструкторы [[Калашников Михаил Тимофеевич|М.]] [[Калашников Михаил Тимофеевич|Т.]] [[Калашников Михаил Тимофеевич|Калашников]] ике тапҡыр Социалистик Хеҙмәт Геройы һәм Рәсәй Федерацияһы Геройы була.

Һигеҙ Социалистик Хеҙмәт Геройы Дан орденының тулы кавалеры була:
# Величко Максим Константинович
# Литвиненко Павел Андреевич
# Мартыненко Анатолий Алексеевич
# Пеллер Владимир Израйлевич<br />
# [[Солтанов Хәтмулла Аҫылгәрәй улы]]
# Фёдоров Сергей Васильевич
# Христенко Василий Тимофеевич
# Яровой Михаил Саввич.<br />
Бер Социалистик Хеҙмәт Геройы Хеҙмәт Даны орденының тулы кавалеры була<ref>Герои Социалистического Труда. — М.: Изд-во «Известия Советов народных депутатов». — 1988.</ref>:
# Вашакидзе Борис Ильич.<br />
Бер Социалистик Хеҙмәт Геройы Рәсәй Федерацияһының Хеҙмәт Геройы булып тора<ref>[http://www.warheroes.ru/hero/hero.asp?Hero_id=14621 Ефремов Герберт Александрович]</ref>:
# Ефремов Герберт Александрович.<br />
СССР тарихында һуңғы тапҡыр Социалистик Хеҙмәт Геройы исеменә Ҡаҙағстандан опера йырсыһы Бибигөл Түләгәнова лайыҡ була, ул СССР Президентының [[1991 йыл]] [[21 декабрь]] Указы менән наградлана<ref>Указ Президента СССР от 21.12.1991 г. № УП-3122 [http://base.consultant.ru/cons/cgi/online.cgi?req=doc;base=ESU;n=13499;div=LAW;mb=LAW;opt=1;ts=37A615193ACB6AE7DC12C31216129A71 "О присвоении Тулегеновой Б.]</ref><ref>[http://www.gorodokn.ru/people/geroizemljiak/heromedallwork.htm Герой Социалистического Труда.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121226052634/http://www.gorodokn.ru/people/geroizemljiak/heromedallwork.htm |date=2012-12-26 }}</ref>.

== Өҫтәмә факттар ==
* Награда эскизының авторы — архитектор М. И. Мержанов<ref>[http://www.sochi-news.ru/old/arhiv/htm/05/24_09_07.htm По проекту политзаключённого] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120119183338/http://www.sochi-news.ru/old/arhiv/htm/05/24_09_07.htm |date=2012-01-19 }}</ref>.
* Бөйөк Ватан һуғышы осоронда Социалистик Хеҙмәт Геройы исеме 170 кешегә бирелә.
* 1947—1958 йылдарҙа Социалистик Хеҙмәт Геройы исемен 8376 кеше ала. Уларҙың күбеһе (7494 кеше) ауыл хужалығы эшсәне була.
* Советтар Союзы Геройы исеменән айырмалы Социалистик Хеҙмәт Геройы исеме тик СССР граждандарына ғына бирелә. Немец йәҙрәсе физигы Николаус Риль генә был ҡағиҙәгә индерелмәй.
* Артистар һәм мәҙәниәтселәр араһында Социалистик Хеҙмәт Геройы исемен йөрөткән кешеләрҙе шаяртып ҡайһы берҙә «Гертруда» тип атар булалар<ref>''[//ru.wikipedia.org/wiki/Сарнов,_Бенедикт_Михайлович Сарнов Б. М.]'' Наш советский новояз. — М.: Материк, 2002. </ref>.

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* Хеҙмәт Геройы
* [[Советтар Союзы Геройы]]
* Рәсәй Федерацияһы Геройы
* Рәсәй Федерацияһының Хеҙмәт Геройы

== Иҫкәрмәләр ==
{{Примечания|2}}

== Әҙәбиәт ==
* {{Китап|автор=Колесников Г. А., Рожков А. М.|заглавие=Ордена и медали СССР|издание=2-е изд., доп|место=М.|издательство=Воениздат|год=1978|allpages=311|тираж=50 000}}
* {{Китап|автор=Изотова М. А., Царёва Т.Б.|часть=Глава 5. Советская наградная система|заглавие=Ордена и медали России и СССР|ответственный=редакторы к.и.н. Хомутова Е., Рублёв С.|издание=1|место=[[Ростов-на-Дону]]|издательство=Владис|год='''2010'''|страницы=398|страниц=736|isbn=978-5-9567-0960-3|тираж=2500}}

== Һылтанмалар ==
* [http://www.debryansk.ru/~tfizik/zakakt/main.htm Положение об орденах, медалях и почётных званиях.] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20061007052216/http://www.debryansk.ru/~tfizik/zakakt/main.htm |date=2006-10-07 }}
* [https://web.archive.org/web/20130703152455/http://www.museum-rogwu.ru/PDF/00309.pdf Герои Социалистического Труда нефтяной отрасли]
* [http://www.tv100.ru/program/view/4225 Документальный сериал «Здравствуй, страна героев!»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120513145719/http://tv100.ru/program/view/4225/ |date=2012-05-13 }}
* [http://www.donvrem.dspl.ru/archPersonaliiArtText.aspx?pid=1&id=18 ''Трут В. П.'' История звания «Герой Социалистического Труда»] // ''Герои труда Дона'': биобиблиографический справочник / Донская государственная публичная библиотека. Ростов-на-Дону, 2008—2014.
[[Категория:Социалистик Хеҙмәт Геройҙары| ]]
[[Категория:Алфавит буйынса наградалар]]
[[Категория:Социалистик Хеҙмәт Геройҙары исемлеге| ]]