Хәҙис битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Ук}}
{{Ислам}}
'''Хәҙистәр''' — [[Мөхәммәт (Пәйғәмбәр)|Мөхәммәт Пәйғәмбәрҙең]] ([[Аллаһ|Аллаһының]] фатихаһы һәм сәләме булһын уға) [[Ҡөрьән]]де аңлатып биргән үҙ һүҙҙәре, [[Дин|дини]] йолалар хаҡында әйткәндәре, тапҡыр һүҙҙәре.

[[Мөхәммәт]] [[Пәйғәмбәр]] (Аллаһының фатихаһы һәм сәләме булһын уға) вафат булғас, [[Ислам]] ғалимдары был һүҙҙәрҙе яҙып алғандар, хәҙистәр тип ҡулъяҙма китаптар рәүешендә таратҡандар, уларға аңлатма биргәндәр. Шулай итеп, изге Ҡөрьән китабынан ҡала, Ислам дине тәғлимәтен аңлатҡан Мөхәммәт Пәйғәмбәрҙең (Аллаһының фатихаһы һәм сәләме булһын уға) төплө, изгелекле һәм хикмәтле һүҙҙәре хәҙистәр исемендә иң әһәмиәтле китапҡа, дин өйрәтмәләренә әйләнгән.

== Хәҙистең нигеҙ өлөштәре ==
Хәҙис ике төп нигеҙ өлөшөнән тора: [[Иснәд|сәнәд]] һәм [[мәтен]].
# [[Иснәд]] ({{lang-ar|اٍسْنادٌ}}) – [[Мөхәммәт (Пәйғәмбәр)|Мөхәммәт]] (Аллаһының фатихаһы һәм сәләме булһын уға) һүҙҙәрен (ғәмәлен, хуплауын) бер-бер артлы тапшырыусылар сылбыры. Иснәд Пәйғәмбәрҙән (Аллаһының фатихаһы һәм сәләме булһын уға) йәки [[сәхәбәләр|сәхәбәнән ]]<nowiki/>йәки [[Тәбиғиндәр|тәбиғиндән]] һбашланып, хәҙистәр йыйынтығын төҙөүсе ғалимгә тиклем теҙелеп килә. Иснәдтең беҙгә яҡынырак өлөшө – башы, ә Мөхәммәт ғәләйһиссәләмгә яҡыныраҡ өлөшө аҙағы тип атала. Иснәдтә телгә алынған кешене равий тип атайҙар. Иснәд – хәҙисте тапшырыусы бөтә равийҙарҙың исемлеге. Бер равийҙың икенсе равийға хәҙис тапшырыуы риүәйәт тип, ә хәҙис үҙе мәрүи тип атала.

# [[Мәтен]] ({{lang-ar|مَتْنٌ}}) – Мөхәммәт (Аллаһының фатихаһы һәм сәләме булһын уға) әйткән һүҙ (эшләгән эш). Мәтен хәҙистең төп өлөшө булып тора. Ә иснәд мәтендең Пәйғәмбәргә йәки сәхәбәгә ҡағылғанлығын раҫлай. Мәтен иснәдтән һуң килә.

== Йыйынтыҡтар ==
Хәҙистәрҙең беренсе йыйынтығы – Муватта – [[Мәлик ибн Әнәс|Имам Мәлик]], [[Һижри тәҡүим|һижри]] буйынса йыл 93-179 йылдарҙа [[Мәҙинә|Мәҙинәлә]] тыуған һәм йәшәгән ҙур ғалим, тарафынан йыйыла. Был китап [[Мәлик Муваттаһы]] исемен ала. Ғалим унда теүәл иснәдте бирә һәм хәҙистәрҙе темалар буйынса бүлә. Был китап хәҙистәрҙе генә түгел, ә Ислам хоҡуғы буйынса мәғлүмәтте ла тапшырғанға, унда Имам Мәликтең теге йәки был һорау буйынса фекерҙәрен дә осратырға мөмкин.

Муватта төҙөлгәндән һуң, ваҡыт үтеү менән, хәҙистәр буйынса иң ышаныслы хеҙмәттәр булып һаналыусы тағы алты йыйынтыҡ барлыҡҡа килә:
[[Әл-Бохари|Имам Бохари]] (һижри 194-256 йылдар) [[Сәхих әл-Бохари|Сәхихе]]; [[Мөслим ибн әл-Хажаж|Имам Мөслим]] (һ. 202-261 йылдар) [[Сәхих Мөслим|Сәхихе]]; [[Әбү Дауыт]] (һ. 202-275 йылдар) [[Әбү Дауыт cүнәне|Сүнәне]]; [[Имам әт-Тирмизи|Әт-Тирмизи]] (һ. 279 йылда үлде) [[Әт-Тирмизи сүнәне|Сүнәне]]; [[Ән-Нәсәйи]] (һ. 215-303) [[Ән-Нәсәйи cүнәне|Сүнәне]]; [[Ибн Мәжа|Ибн Мәжаһ]] (һ. 209-273) [[Ибн Мәжа сүнәне|Сүнәне]].

== Мүтәватир хәҙистәр ==
Күп кешеләр тарафынан тапшырылған хәҙистәр. Был уларҙың ялған булыу мөмкинлегенә юл ҡуймай.

== Мүтәватир хәҙистәрҙең шарттары ==

1 — тапшырыусылар кәмендә ундан да аҙыраҡ булырға тейеш түгел, ләкин шул уҡ ваҡытта улар төрлө милләттән, [[мәҙһәб]]тән һ.б. булырға тейеш.

2 — фальсификация маҡсаты менән үҙ-ара килешкәнлектәренә шик булмаҫҡа тейеш.

Мүтәватир хәҙистәр ҡәнәғәтләндерергә тейеш булған башҡа шарттар ҙа бар.

== [[Ҡудси хәҙис|Ҡудси Хәҙис]] ==
Иснәде Аллаһы тәғәләгә тиклем еткән, [[Мөхәммәт (Пәйғәмбәр)|Мөхәммәт]] (Аллаһының фатихаһы һәм сәләме булһын уға) тарафынан тапшырылған хәҙис.

== Ҡудси Хәҙистең Ҡөрьәндән айырмаһы ==

1 — Ҡөрьән мәғәнәһе яғынан да, рәүеше яғынан да Аллаһынан, ә ҡудси хәҙис – мәғәнәһе буйынса Аллаһынан, ә рәүеше буйынса [[Мөхәммәт (Пәйғәмбәр)|Мөхәммәт]].

2 — Ҡөрьән уҡыу Аллаһыға ғибәҙәт булып һанала, ә ҡудси хәҙистәрҙе уҡыу – юҡ.

Ҡудси Хәҙистең Ҡөрьән шәрифтән айырмалығының башҡа, – оло һәм бәләкәй билдәләре лә бар.

== Хәҙис йыйынтыҡтары ==
* [[Әл-Бохари|Имам Бохари]] «әл-Йәмиғ әс-Сәхих»е
* [[Мөслим ибн әл-Хажаж|Имам Мөслим]] «әл-Йәмиғ әс-Сәхих»е
* [[Әбү Дауыт|Имам Әбү Дауыт]] «Китаб әс-Сүнән»е
* [[Имам әт-Тирмизи]] «әл-Йәмиғ әл-Кәбир»е
* [[Ән-Нәсәйи|Имам ән-Нәсәйи]] «Китаб әс-Сүнән әл-Ҡубра»һы
* [[Ибн Мәжа|Имам Ибн Мәжа]] «Китаб ас-Сүнән»е
* [[Әл-Бәйһаҡи|Имам әл-Бәйһаҡи]] «әс-Сүнән әл-Ҡубра»һы
* [[Әхмәт ибн Хәнбәл|Имам Әхмәт]] «өл-Мөснәд»е
* [[Әд-Дәрими|Имам әд-Дәрими]] «Сүнән»е йәҡи «Мөснәд»е
* [[Ибн Хиббән|Имам ибн Хиббән]] «Сәхих»е 
* [[Имам ибн Хүзәймә]] «Сәхих»е
* [[Әд-Дәрәктүни|Имам әд-Дәрәктүни]] «Сүнән»е

== Хәҙистәр классификацияһы ==
* '''''Мәҡбүль'''''
** '''''[[Сәхих|Сәхи́х]]'''''
** '''''Хә́сән'''''

* '''''Мәрдүд'''''
** '''''Дәи́ф''''' 
** '''''Мәүдү́'''''
* '''''Мүғәлләк'''''
== Һылтанмалар ==
* [https://hadis.uk/ Сайт со сборниками хадисов, их разъяснением и цепочкой передач]
* [http://xadis.ru/books/namaz_post_hadisy/hadis.html Хадисы для скачивания] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110621021825/http://xadis.ru/books/namaz_post_hadisy/hadis.html |date=2011-06-21 }}
* [http://al-islam.spb.ru/kutub/hadith.htm Хадисы и термины] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090925112740/http://al-islam.spb.ru/kutub/hadith.htm |date=2009-09-25 }}
* [http://www.imam.ru/hadis.html Хадисы]
* [http://pochemu-islam.com/index/?tag=ramadan/ Избранные хадисы о Рамаҙан] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090509210931/http://pochemu-islam.com/index/?tag=ramadan%2F |date=2009-05-09 }}
* [http://www.imam.ru/hadis/kudsi.html Хадисы Кудси]
* [http://kutub.spb.ru/ahadis/index.htm Важные хадисы и их разъяснения] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120321040110/http://kutub.spb.ru/ahadis/index.htm |date=2012-03-21 }}
* [http://askimam.ru/publ/15-1-0-62 Последствия передачи фабриканы хадисов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131023113109/http://askimam.ru/publ/15-1-0-62 |date=2013-10-23 }} — AskImam
* [http://www.kurman.ru/science/520-ilm-usul-al-khadis-nauka-ob-osnovakh-khadisov.html Ильм Усул Аль-Хадис Наука об основах хадисов КРАТКАЯ ИСТОРИЯ О ХАДИСАХ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091201115431/http://www.kurman.ru/science/520-ilm-usul-al-khadis-nauka-ob-osnovakh-khadisov.html |date=2009-12-01 }}
* [https://www.youtube.com/watch?v=aMvcbRcH_Pk Видео с разъяснением хадиса о нисхождении Аллаха каждую ночь]

[[Категория:Ислам]]
[[Категория:Мәҙһәбтәр]]
[[Категория:Шиғыйҙар]]
[[Категория:Сөнниҙәр]]
[[Категория:Хәҙистәр]]
[[Категория:Ислам терминдары]]