Үтә бейек йорттар битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

[[Файл:Home Insurance Building.JPG|176 × 263px|thumb|[[Home Insurance Building]] — беренсе бейек ҡоролма 1885 йыл]]
'''Үтә бейек йорттар''' ({{lang-en|skyscraper}}) — кешеләргә йәшәү һәм хеҙмәт урындары булдырыу өсөн төҙөлгән донъялағы иң бейек йорт-биналар, манаралар. 

Уларҙың минималь бейеклеге күпме булырға тейешлеге бөгөн дә бәхәс тыуҙыра. [[АҠШ]] һәм [[Европа]]ла минималь бейеклеге 150 м йәки 500 фут булған йорттарҙы үтә бейектәр рәтенә индерәләр<ref>[http://www.skyscrapernews.com/news.php?ref=1244 Skyscrapernews] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181004141145/http://www.skyscrapernews.com/news.php?ref=1244 |date=2018-10-04 }}</ref>.

300 метрҙан бейек биналар үтә бейек йорттар тип атала<ref>{{cite web
 | url         = http://www.ctbuh.org/HighRiseInfo/TallestDatabase/Criteria/tabid/446/language/en-US/Default.aspx
 | title       = CTBUH Criteria for Defining and Measuring Tall Buildings
 | accessdate  = 2010-07-09
 | lang        = en
 | description = Критерии Совета по высотным зданиям и городской среде (CTBUH) по классификации высотных зданий
 | archiveurl  = http://www.webcitation.org/61AHAcrdO
 | archivedate = 2011-08-24
}}</ref>.

Иң бейек йорттарҙың бейеклеген иҫәпләгәндә теле— һәм радиоманаралар оҙонлоғо бында кермәй.

Бина бейеклеген үлсәүҙәге өс критерий:
* ''бинаның конструктив бейеклеге''.
* ''өҫтәге ҡатҡа хәтле ''.
* ''антенна(һ.б.) осонаса''.

Төп критерий булып — 1-се тора.

[[19-сы быуат]]ҡа ҡәҙәре бейек биналар һирәк төҙөлгән.

2011 йылдың октябренә донъяла 150 метрҙан бейек 2490 бейек ҡоролма иҫәпләнә<ref>[http://buildingdb.ctbuh.org/index.php?do=create&search=yes&status_COM=on&type_building=on&page=24 CTBU. List of all completed buildings in the world] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120111104715/http://buildingdb.ctbuh.org/index.php?do=create&search=yes&status_COM=on&type_building=on&page=24 |date=2012-01-11 }} {{ref-en}}</ref>.

== Беренсе иң бейек ҡоролма ==
[[Файл:Skyscrapercompare.svg|thumb|Ҡоролмаларҙы сағыштырыу]]
Иң беренсе бейек ҡоролма булып 1985 йылда төҙөлгән [[Чикаго]]лағы [[The Home Insurance Building]] иң бейек бина һанала. Ул [[1931 йыл]]ға хәтле була. Башта ул 42 метрлы һәм 10 ҡатлы булып төҙөлә, ә 1891 йылда тағын ике ҡат өҫтәлә (бейеклеге 55 метрға етә). Проект авторы — Уильям Ле Барон Дженни. Ул бина төҙөүҙә беренсе булып каркастар ҡуллана.

== Иң бейек 10 ҡоролма ==

=== Ерҙәге иң бейек 10 ҡоролма ===
{| class="standard sortable"
|-
!Исеме||Ҡала||Бейеклеге, м||Ҡаттар||Төҙөлөү йылы
|-
|[[Бурдж Халифа]]||{{БҒӘ}} [[Дубай]]||align="right"|828||align="right"|163||align="center"|[[2009]]
|-
|[[Шанхай башняһы]]||{{Ҡытай}} [[Шанхай]]||align="right"|632||align="right"|128||align="center"|[[2014]]
|-
|[[Абрадж аль-Бейт]]||{{Сәғүд Ғәрәбстаны}} [[Мәккә]]||align="right"|601||align="right"|120||align="center"|[[2012]]
|-
|[[Халыҡ-ара сауҙа үҙәге 1]]||{{АҠШ}} [[Нью-Йорк]]||align="right"|541,3||align="right"|104||align="center"|[[2013]]
|-
|[[Тайбэй 101]]||{{Тайвань}} [[Тайбэй]]||align="right"|508||align="right"|101||align="center"|[[2004]]
|-
|[[Шанхай бөтә донъя сауҙа үҙәге]]||{{Ҡытай}} [[Шанхай]]||align="right"|492||align="right"|101||align="center"|[[2008]]
|-
|[[Халыҡ-ара коммерция үҙәге]]||{{Гонконг}} [[Гонконг]]||align="right"|484||align="right"|108||align="center"|[[2010]]
|-
|[[Петронас манаралары|Петронас]]-1||{{Малайзия}} [[Куала-Лумпур]]||align="right"|452||align="right"|88||align="center"|[[1997]]
|-
|[[Петронас манаралары|Петронас]]-2||{{Малайзия}} [[Куала-Лумпур]]||align="right"|452||align="right"|88||align="center"|[[1997]]
|-
|[[Наньцзин Гринлэнд аҡса үҙәк]]||{{Ҡытай}} [[Нанкин]]||align="right"|316,6||align="right"|66||align="center"|[[2010]]
|-
|}

=== Ҡитғалар буйынса иң бейек ҡоролма ===
{| cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 0 0 1em 1em; border:3px solid #cccccc;"
|- bgcolor="#cccccc"
||Континент||Исеме||Ҡала||Бейеклеге, м||Ҡаттар||Төҙөү йылы||
|- bgcolor="efefef"
||[[Австралия]] һәм [[Океания]]||[[Q1 (бина)|Q1]]||{{флагификация|Австралия}}, [[Голд-Кост]]||323||78||[[2005]]||
|-
||[[Азия]] || [[Бурдж Халифа|Дубай манараһы]]||{{флагификация|Объединённые Арабские Эмираты}}, [[Дубай]] || 828 || 163 || [[2009]] ||
|- bgcolor="efefef"
||[[Африка]]||{{тәржемәһеҙ 3|Карлтон Сентр Офис Тауэр|||Carlton Centre}}||{{Флагификация|ЮАР}}, [[Йоханнесбург]]||223||50||[[1973]]||
|-
||[[Европа]]||[[Меркурий Сити Тауэр]] ||{{Флагификация|Рәсәй}}, [[Мәскәү]]||339||75||[[2013]]||
|-bgcolor="efefef"
||[[Төньяҡ Америка]]||[[Халыҡ-ара сауҙа үҙәк 1]]||{{Флагификация|США}}, [[Нью-Йорк]]||541,3<ref>[http://www.emporis.com/en/wm/ci/bu/sk/li/?id=101030&bt=9&ht=2&sro=1 Tallest skyscrapers | Emporis.com<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref><!--527 — антенна һаналмай-->||105||[[2013]]||
|-
||[[Көньяҡ Америка]]||{{тәржемәһеҙ 3|Парке Сентраль Торре Эсте|||Parque Central Complex}}||{{флагификация|Венесуэла}}, [[Каракас]]||225||56||[[1979]]||
|}

=== Тарихи иң бейек ҡоролмалар ===
<!-- c. 2600 б.э.к. — 2570 б.э.к. Ал пирамида, Egypt c. 2600 BC 105 345
  
2570 елдан б.э.к.- 1300 Гиза пирамидалары (Хеопс), Egypt c. 2570 BC 146 481 By AD 1439, the Great Pyramid had eroded to a height of approximately 139 m (455 ft).

c. 1300—1549 Lincoln Cathedral, England 1092—1311 160 525 The central spire was destroyed in a storm in 1549. While the reputed height of 525 ft is doubted by A.F. Kendrick, [7] other sources agree on this height.

1549—1625 St. Olaf’s Church, Tallinn, Estonia 1438—1519 159 522 The spire burnt down after a lightning strike in 1625 and was rebuilt several times. The current height is 123 m.

1625—1647 St. Mary’s Church, Stralsund, Germany 1384—1478 151 495 The spire burnt down after a lightning strike in 1647. The current height is 104 m.

1647—1874 Strasbourg Cathedral, France 1439 142 469
1874—1876 St. Nikolai, Hamburg, Germany 1846—1874 147 483
1876—1880 Cathédrale Notre Dame, Rouen, France 1202—1876 151 495
1880—1884 Cologne Cathedral, Germany 1248—1880 157 515-->

{| cellpadding="4" cellspacing="0" style="margin: 0 0 1em 1em; border:3px solid #cccccc;"
|-
|- bgcolor="#cccccc"
|Исеме || Төҙөлөү йылы || Ҡала || Статусы ||Бейеклеге (м)||ҡаттары||
|-
|[[Хоум-иншуранс-билдинг]] || [[1885]] || {{Флагификация|США}} [[Чикаго]] ||  1931 йылда емерелә || 55 || 12 ||
|-bgcolor="efefef"
|[[Уорлд билдинг]] || [[1890]] || {{Флагификация|США}} [[Нью-Йорк]] || 1955 йылда емерелә || 94 || 20 ||
|-
|{{тәржемәһеҙ 3|Манхэттен Лайф иншуренс билдинг|||Manhattan Life Insurance Building}} || [[1894]] || {{Флагификация|США}} [[Нью-Йорк]] ||  1930 йылда емерелә || 106 || 18 ||
|-bgcolor="efefef"
|{{тәржемәһеҙ 3|Парк Роу билдинг|||Park Row Building}} || [[1899]] || {{Флагификация|США}} [[Нью-Йорк]] || әле лә бар || 119 || 30 ||
|-
|{{тәржемәһеҙ 3|Зингер билдинг|||Singer Building}} || [[1908]] || {{Флагификация|США}} [[Нью-Йорк]]|| 1968 йылда емерелә|| 187 || 47 ||
|- bgcolor="#cccccc"
|||||||||||||
|-
|[[Метрополитан Лайф Тауэр]]|| [[1909]] || {{Флагификация|США}} [[Нью-Йорк]] || әле лә бар || 213 || 50 ||
|-bgcolor="efefef"
|[[Вулворт билдинг]] || [[1913]] ||{{Флагификация|США}} [[Нью-Йорк]]||әле лә бар ||241 || 60 ||
|-
|[[Трамп билдинг]] || [[1930]] ||{{Флагификация|США}} [[Нью-Йорк]]|| әле лә бар || 283 || 71 ||
|-bgcolor="efefef"
|[[Крайслер билдинг]]||[[1930]]||{{Флагификация|США}} [[Нью-Йорк]]||әле лә бар||319||77 ||
|-
|[[Эмпайр Стейт билдинг]]||[[1931]]||{{Флагификация|США}} [[Нью-Йорк]]||әле лә бар||381,3||102||
|- bgcolor="#cccccc"
|||||||||||||
|-
|[[Бөтә донъя сауҙа үҙәге]] (1-се манара) || [[1972]] ||{{Флагификация|США}} [[Нью-Йорк]]||  2001 йылда емерелә|| 417 || 110 ||
|- bgcolor="efefef"
|[[Уиллис Тауэр|Сирс-Тауэр (хәҙер Уиллис-тауэр)]]||[[1973]]||{{Флагификация|США}} [[Чикаго]]||әле лә бар||443,2||110||
|-
||[[Петронас манаралары|Петронас-Тауэрс]] || [[1998]] ||{{флагификация|Малайзия}} [[Куала-Лумпур]] || әле лә бар || 451,9 || 88 ||
|- bgcolor="efefef"
|[[Тайбэй 101]]||[[2004]]||{{Флагификация|Китайская Республика}} [[Тайбэй]]||әле дә бар||508||101||
|-
|[[Бурдж Халифа]]||[[2009]]||{{флагификация|Объединённые Арабские Эмираты}} [[Дубай]]||әле дә бар||828||163||
|-
|}

== Галерея ==
<div style='text-align: center;'>
<gallery>
Image:31-January-2004-Taipei101-Complete.jpg|Тайбэй 101
Image:Rotterdam WTC.JPG|ВТЦ, Роттердам
|Ля Дефанс, Париже
Image:Frankfurt Obermainbrücke.jpg| Франкфурт
Image:30-St-Mary-Axe.jpg|«Swiss Re» («Ҡыяр») Лондон

Image:UN building.jpg|БМО бинаһы, Нью-Йорк
Image:NewYorkSkyline.jpg|Түбән Манхэттэн, Нью-Йорк
Image:Toronto Downtown Core at Night.jpg|Төнгө Торонто
Image:Wien - Millennium Tower (1).JPG|Миллениум манараһы, Вена
Image:Jin Mao Tower.jpg|Цзинь Мао, Шанхай
</gallery>
</div>

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==
{{Викиһаҡлағыс|Skyscraper}}
* [http://www.touristas.net/publ/stati/stroenija_i_korabli/kingdom_tower_samyj_vysokij_neboskreb_v_mire/43-1-0-1373 Kingdom Tower — Иң бейек ҡоролма] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120903051425/http://www.touristas.net/publ/stati/stroenija_i_korabli/kingdom_tower_samyj_vysokij_neboskreb_v_mire/43-1-0-1373 |date=2012-09-03 }}
* [http://www.newizv.ru/news/2008-02-15/84646/ Бейек мода] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080220005423/http://www.newizv.ru/news/2008-02-15/84646/ |date=2008-02-20 }} «Новые известия» 15.02.2007
* Skyscraperpage — [http://skyscraperpage.com/ Донъяның иң бейек ҡоролмалары ]
* [http://science.howstuffworks.com/skyscraper.htm Күктерәүҙәр төҙөлөшө]{{ref-en}}
* [http://www.emporis.com/en/bu/ Бейек биналар базаһы] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110806133414/http://www.emporis.com/en/bu/ |date=2011-08-06 }}{{ref-en}}
* [http://skyscraper.org/ Күктерәүҙәр виртуал музее]{{ref-en}}
* [http://www.ctbuh.org/ Бейек биналар һәм ҡалалар советы]{{ref-en}}
* [http://unmask.ru/photo/ Мәскәү биналары фотолары] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120410201813/http://unmask.ru/photo/ |date=2012-04-10 }}{{ref-ru}}


[[Категория:Бейек ҡоролмалар]]
[[Категория:Биналар һәм ҡоролмалар]]