Алдан (йылға) битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Река
 |Название                = Алдан
  |Национальное название  = 
 |Изображение             = Река Алдан в Томмоте.JPG
  |Подпись изображения    = Алдан йылғаһы Томмот тирәһендә
 |Длина                   = 2273
 |Площадь водосбора       = 729000
 |Бассейн                 = Лена/Лаптевтар диңгеҙе
 |Расход воды             = 5245,85
  |Место измерения        = тамағынан 151 км өҫтә
 |Исток                   = 
  |Местоположение истока  = [[Становый һырты]]
  |Высота истока          = 
  |Координаты истока      = 56.4411/123.775
 |Устье                   = Лена
  |Местоположение устья   = 1311 км от устья
  |Высота устья           = 72
  |Координаты устья       = 63.4403/129.5622
 |Уклон реки              = 
 |Страна                  = Россия
  |Регион                 = Саха Республикаһы
  |Тип вывода для ПК      = 43
   |Район                 = 
}}
Алдан<ref>{{Реестры зарегистрированных наименований географических объектов|Республика Саха (Якутия)|05.10.2020|0121945|Алдан}}</ref> — [[Рәсәй]]ҙең [[Алыҫ Көнсығыш]]ындағы йылға, [[Лена]]ның иң ҙур уң ҡушылдығы. Рәсәйҙә иң күп һыулы йылға-ҡушылдыҡ һәм илдең бөтә йылғалары араһында аҡманың күләме буйынса алтынсы урында тора. [[Саха Республикаһы]]нда аға, һыу йыйыу бассейнына шулай уҡ [[Хабаровск крайы]]ның төньяҡ-көнбайыш өлөшө керә. Йылғаның оҙонлоғо - 2273 км, һыу йыйыу бассейнының майҙаны - 729 мең км²<ref name="ГВР">{{ГВР|18030600112117300000011|Алдан}}</ref>.

Алдан һүҙенең тунгус телендә балыҡты билдәләү өсөн барлыҡҡа килгән тип фаразлана<ref>{{cite web |author = [[Рубцов, Юрий Владимирович|Рубцов Ю. В.]] |url = https://geraldika.ru/symbols/10176 |title = Геральдика Якутии |lang = ru |website = geraldika.ru |date =  |access-date = 2018-12-18 |deadlink = no |archive-url = https://web.archive.org/web/20181219044542/https://geraldika.ru/symbols/10176 |archive-date = 2018-12-19 }}</ref>. Икенсе аңлатма: алдан — яҙғы яр шәреһе ([[Эвенк теле|эвенк.]])<ref>''Глушков А. В.'', ''Осадчий В. Г.'' По рекам и горам Якутии. — Якутск: Якутское книжное издательство, 1990. — 214 с. — С. 7.</ref>.

== Географияһы ==
Алдан бассейны мәңге туңлыҡ үҫешкән һәм төп кристаллы тау тоҡомдарҙың тәрән ятмаған зонаһында урынлашҡан. Йылға Становый һыртының төньяҡ битләүендә башлана<ref name="O-51-128">{{карта|O-51-128}}</ref>. Алдан таулығы сиктәрендә һикәлтәләре күп булған ташлы үҙән буйлап аға. Учура һәм Мая йылғаларының тамағы араһында киң үҙән буйлап аға, артабан - тау араһы тигеҙлеге буйлап. Һыубаҫар туғайҙа бик күп күлдәр урынлашҡан. Түбәнге ағымында йылға тармаҡлана<ref name="P-52-19,20">{{карта|P-52-19,20}}</ref>. Лена йылғаһына ҡоя.

== Гидрологияһы ==
{{Расход воды|<ref name="Perevoz"/>|24000|6000|3000|522|386|325|319|9703|19472|10370|8710|7703|3621|1030|800|годовой=нет|с=1942|по=1999|пост=Верхоянский перевоз|рамка=да|позиция=left|ширина=500|высота=270}}
Йылға ҡар һәм ямғыр һыуҙары менән туйына. Майҙан июлгә тиклем ташҡын күҙәтелә, ул саҡта һыу кимәле 7-10 метрға күтәрелә, ә сығымы секундына 30-48 мең м³/сек. етә. Ташҡын август һәм сентябрь айҙарында ла булыуы мөмкин. Ҡышын һыу сығымы әҙ (йылдыҡынан 4%), февраль-апрелдә, ғәҙәттә, сығым секундына 230-300 м³/сек артмай. Алдан октябрь аҙағында туңа башлай һәм 7 ай буйына боҙ менән ҡаплы була. Боҙ китеү ғәҙәттә май айында башлана. Һыуы химик составы буйынса гидрокарбонат-кальцийлы, эретелгән тоҙҙарҙың максималь миҡдары 0,3 г/л тиклем (ҡышҡы межень осоронда).

== Ҡушылдыҡтары ==
[[Файл:Aldan.png|288px|мини|Алдан бассейны]]
Иң ҙур ҡушылдыҡтары: уң яҡтан — [[Тимптон]], [[Учур]], [[Тыры]], [[Мая (Алдан ҡушылдығы)|Мая]], [[Аллах-Юнь]], [[Томпо]], [[Барайы]], [[Тумара]], [[Джюнекян]]; һул яҡтан — [[Амга]], [[Нотора]] һәм [[Татта]]. Йылға 10 саҡрымдан ашыу оҙонлоҡтағы 275 ҡушылдыҡты ҡабул итә.
Алдан бассейнында 114 меңдән ашыу һыу ағымы һәм 51 меңдән күберәк күл бар. Йылғаның һыу йыйыу сиктәрендәге күлдәрҙең иң ҙуры - Оло Токо<ref name="reestr1">{{cite web |author =  |url = http://textual.ru/gvr/index.php?bo=18&rb=110&subb=151&hep=0&wot=11&name=&num=&loc=&s=%CF%EE%E8%F1%EA |title = Поиск по данным государственного водного реестра — озера бассейна реки Алдан |lang = ru |website = textual.ru |date =  |access-date = 2018-12-18 |deadlink = no |archive-url = https://web.archive.org/web/20201029112405/http://textual.ru/gvr/index.php?bo=18&rb=110&subb=151&hep=0&wot=11&name=&num=&loc=&s=%CF%EE%E8%F1%EA |archive-date = 2020-10-29 }}</ref>.

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Әҙәбиәт ==
* {{книга |автор = [[Зайков, Борис Дмитриевич|Зайков Б. Д.]] |язык = ru |заглавие = Материалы по гидрологии Верхнего Алдана |место = Л. |издательство = Изд-во Акад. наук СССР |год = 1935 |страниц = 168 |серия = Труды Совета по изучению природных ресурсов (СОПС). Серия Якутская / Акад. наук СССР; Вып. 25}}
* ''[[Бурыкин, Алексей Алексеевич|Бурыкин А. А.]]'' Алдан и [[Вилюй]] // [[Русский язык в школе]]. — 2004. — № 1. — С. 96—98.
* {{ВТ-БСЭ1|Алдан}}
* {{ВТ-ЭСБЕ|Алдан}}
* {{БСЭ3|заглавие=Алдан (река в Якут. АССР)}}
* {{ССГН|Алдан}}
* {{cite web |author = |url = http://sibrelic.ucoz.ru/news/reka_aldan_s_urochishhi/2012-11-21-120 |title = Глава 59 «РЕКА АЛДАН С УРОЧИЩИ» из «Хорографической чертежной книги» С. У. Ремезова начала XVIII в. |lang = ru |website = sibrelic.ucoz.ru |date = |access-date = 2018-12-18 |deadlink = no |archive-url = |archive-date = }}

== Һылтанмалар ==
* {{YouTube|-i8RCF0x9F0|Часть 1. Сплав по Алдану 2012 год}}

[[Категория:Лена бассейны округы йылғалары]]
[[Категория:Хабаровск крайы йылғалары]]
[[Категория:Саха Республикаһы йылғалары]]