Алехо Карпентьер битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Яҙыусы
 |Исеме             = Алехо Карпентьер
 |Төп исеме         =  
 |Рәсеме            = Alejocarpentier.jpg
 |Киңлек            = 
 |Рәсем аңлатмаһы   =
 |Тыуған ваҡыттағы исеме = Alejo Carpentier y Valmont
 |Псевдонимдары     = 
 |Тыуыу датаһы      = 26.12.1904
 |Тыуған урыны      = [[Швейцария]], {{ТУ|Лозанна}}
 |Вафат булыу датаһы = 24.4.1980
 |Вафат булған урыны = [[Франция]], {{ВБУ|Париж}}
 |Гражданлығы       = [[Куба]]
 |Эшмәкәрлек төрө   = прозаик, журналист, музыка тәнҡитсеһе
 |Әүҙемлек йылдары  = 1924—1980
 |Йүнәлеше          = магик реализм
 |Жанр              = 
 |Әҫәрҙәренең телдәре = 
 |Дебют             = 
 |Премиялары        = 
 |Наградалары       = 
 |Ҡултамғаһы        = 
 |Lib               = 
 |Сайты             = 
 |Викикитапхана     = 
 |Викиөҙөмтә        = 
 |Викимилек        = 
}}
'''Але́хо Карпентье́р-и-Вальмóнт''' ({{lang-es|Alejo Carpentier y Valmont}}, [[26 декабрь]] [[1904]], [[Лозанна]] — [[24 апрель]] [[1980]], [[Париж]]) — [[Куба]] яҙыусыһы, журналист, музыкант һәм музыка белгесе.

== Биографияһы ==
Урыҫ уҡытыусыһы Лина Вальмонттың һәм француз архитекторының улы, әсәһе яғынан [[Бальмонт Константин Дмитриевич|Константин Бальмонттың]] алыҫ туғаны<ref name="Кругосвет">{{Из|Кругосвет|ссылка=http://www.krugosvet.ru/enc/kultura_i_obrazovanie/literatura/KARPENTER_ALEHO.html?page=0,0|заглавие=Карпентьер, Алехо|автор=Береника Веснина}}</ref>. Кубала үҫкән. 12 йәшендә ғаиләһе менән [[Париж]]ға килә, унда музыка теорияһын өйрәнә. Кубаға ҡайтҡас архитектураға уҡый, әммә курсты тамамламай. 1923 йылда «Аҙ һанлы төркөм» авангард берләшмәһенә инә, уның етәксеһе тарихсы Эмилио Роиг де Леучсенринг була<ref name="Кругосвет"/>.

1924 йылда [[һул (сәйәсәт)|һул]] матбуғатта баҫыла башлай. Шул уҡ 1924 йылда «Картелес» әҙәби-публицистик журналының баш мөхәррире итеп тәғәйенләнә, ә 1927 йылдан «Revista de avance» журналы менән етәкселек итә<ref name="Кругосвет"/>. Кубаның Коммунистар партияһы менән бәйле була, 1927 йылда Херардо Мачадо диктатураһына ҡаршы сығыш яһаған өсөн ете айға төрмәгә ябыла, һуңынан 1928 йылда [[Гавана]]ла танышҡан Робер Деснос ярҙамында йәшерен рәүештә [[Франция]]ға күсә<ref name="Кругосвет"/>.

Францияла Карпентьер сюрреалистар менән танышҡан, Андре Бретондың «Сюрреалистик революция» журналында баҫылған, Дариус Мийо һәм Эйтор Вила-Лобос кеүек билдәле композиторҙар менән яҡындан таныш булған. 1930 йылда Бретонға ҡаршы «Мәйет» памфлетына ҡул ҡуя. Үҙенең «¡Ecué-Yamba-Ó!» беренсе романын 1933 йылда тамамлағас, тиҙҙән Франциянан [[Мадрид]]ҡа күсә. Мигель Анхель Астуриас менән танышҡас, уның [[Латин Америкаһы]]ның Колумбҡа тиклемге мифологияһы менән ҡыҙыҡһыныуы Карпентьерға ныҡ йоғонто яһаған. 1937 йылда Мадридта яҙыусыларҙың фашистарға ҡаршы конгресында ҡатнаша.

1939 йылда Карпентьер йәнә Кубаға ҡайта, журналистика һәм Кубаның ритуал, фольклор музыкаһын өйрәнеү менән шөғөлләнә<ref name="Кругосвет"/>.

1943 йылда Карпентьер [[Гаити Республикаһы|Гаити]]ға барып ҡайтҡан. Был сәфәрҙән алған тәьҫораттары «Ер батшалығы» тарихи романының нигеҙенә ятҡан. Роман илде француз колонияторҙарынан азат итеү өсөн көрәшкән һәм үҙен король тип иғлан иткән элекке ҡол Анри Кристофтың Гаитиҙағы хакимлыҡ итеү эпизодтарын тергеҙә. Роман бер яҡтан — афрокуба мифологияһы һәм барокко сәнғәтенең, икенсе яҡтан — сюрреалистарҙың көндәлек тормоштағы мөғжизәле фәлсәфәһенең йоғонтоһонда булып, Латин Америкаһы һүҙ сәнғәтенә "магистик реализм"дың килеүен билдәләгән. Был феномен 1950—1960 йылдарҙа Латин Америкаһы романына донъя ҡыҙыҡһыныуының ҡырҡа артыуына юл асҡан.

1945—1959 йылдарҙа Карпентьер [[Венесуэла]]ла йәшәй<ref name="Кругосвет"/>. Был илдә уның «Юғалған эҙҙәр» (1953) романының ваҡиғалары бара, уның геройы, композитор, музыка ҡоралдары эҙләп, [[сельва]]ға сәйәхәт итә һәм һөҙөмтәлә тормошон тамырынан үҙгәртә.

1962 йылда Карпентьер «Мәғариф быуаты» тигән тарихи роман сығара. Уның ғәмәлдәре [[Бөйөк француз революцияһы]] йылдарында Кубала, Гаитиҙа, Францияла, Гваделупала, [[Франция Гвианаһы]]нда, [[Испания]]ла бара. Роман геройҙары, Эстебан, Карлос һәм София — Гаванала йәшәүсе Кубаның өс йәш граждандары. Романдың нигеҙендә Франция Гвианаһында Директория агенты, Якобин Милли Конвенты комиссары Виктор Югтың тормошонан факттар ята. [[Габриэль Гарсиа Маркес]] Карпентьер романын уҡығандан һуң үҙенең «Йөҙ йыл яңғыҙлыҡ» спектаклен тулыһынса эшкәрткән.

Карпентьер революция еңеүенән һуң Кубаға ҡайтҡан, илдең мәҙәни тормошонда әүҙем ҡатнашҡан. Гавана университетында профессор, 1962 йылда Милли нәшриәт директоры булған<ref name="Кругосвет"/>. 1966 йылдан Кубаның Париждағы илселегенең мәҙәниәт буйынса атташеһы вазифаһын биләгән.

«Превратности метода» романы (1974) — Мигель Анхель Астуриастың «Сеньор Президент», [[Габриэль Гарсиа Маркес|Гарсиа Маркестың]] «Патриархтың көҙө», Роа Бастостың «Мин, Баш» романдары менән бер рәттән, Латин Америкаһы диктаторы портреттарының береһе.

Карпентьерҙың «Изге яҙ» (1978) исемле һуңғы романы [[Стравинский Игорь Фёдорович|Игорь Стравинскийҙың]] балеты исеме буйынса аталған. Роман [[Испанияла граждандар һуғышы|Испаниялағы граждандар һуғышынан]] алып Кубалағы революцияға тиклемге киң дәүерҙе үҙ эсенә ала.

Музыканы яратҡан һәм яҡшы белгән Карпентьер «Куба музыкаһы» тигән китап та яҙған, унда шулай уҡ утрау мәҙәниәтенең афрокуба компоненттарына айырыуса иғтибар бүленә.

1980 йылдың 24 апрелендә Парижда вафат була. Гаванала Колон зыяратында ерләнгән.

== Ҡаҙаныштары ==
Чино дель Дука премияһы (1975), «Мигель де Сервантес» премияһы (1977), сит ил романы өсөн Францияның Медичи премияһы (1979) лауреаты.

1981 йылдың октябрендә Кубала А. Карпентьер исемендәге мәҙәни үҙәк асыла<ref>Куба // Ежегодник Большой Советской Энциклопедии, 1982 (вып. 26). М., «Советская энциклопедия», 1982. стр.296-297</ref>.

Гаванала француз мәктәбе Карпентер хөрмәтенә аталған.

== Әҫәрҙәре ==
* Ecue-yamba-o!/ Экуэ Ямба-О! (1933, роман)
* La música en Cuba/ Музыка на Кубе (1946, эссе)
* El reino de este mundo/ Царство земное ([[1949]])
* Los Pasos perdidos/ Потерянные следы ([[1953]])
* Guerra del Tiempo/ Война времен ([[1958]])
* El siglo de las luces/ Век Просвещения ([[1962]])
* La ciudad de las columnas/ Город колонн ([[1970]], эссе)
* Право политического убежища ([[1972]])
* El recurso del método/ Превратности метода ([[1974]])
* Concierto barroco/ Концерт барокко ([[1974]])
* La consagración de la primavera/ Весна священная ([[1978]])
* El arpa y la sombra/ Арфа и тень ([[1979]])

== Йыйылма баҫмалар ==
* Obras completas: Т. 1—9 / Ed. al cuidado de М. L. Puga. México: Siglo XXI, 1983—1985
* Crónicas: En 11 t. La Habana: Arte y Literatura, 1975—1976

== Рус телендә публикациялар ==
* Музыка Кубы. Москва: МузГИЗ, 1962
* Избранные произведения в 2 тт. М.: Художественная литература, 1974
* Весна священная. М.: Радуга, 1982.
* Мы искали и нашли себя: Художественная публицистика. М.: Радуга, 1984
* Превратности метода. М.: Прогресс, 1987
* Царство земное; Век Просвещения; Концерт барокко; Арфа и тень. М.: Радуга, 1988 (Мастера современной прозы)

== Әҙәбиәт ==
* Зюкова Н. ''Алехо Карпентьер.'' Л.: Художественная литература, 1982.
* Кутейщикова В., Осповат Л. ''Новый латиноамериканский роман.'' М.: Художественная литература, 1983
* Пискунова С.И., В.Пискунов. Алехо Карпентьер и проблема необарокко в культуре XX века. – В кн.: Литература в контексте культуры. М., 1986
* Осповат Л. Человек и история в творчестве Карпентьера. – В кн.: Приглашение к диалогу. Латинская Америка: размышления о культуре континента. М., 1986
* Лисандро Отеро. Плавание через века. – «Культуры. Диалог народов мира», 1986, № 4
* Земсков В. Новая земля Алехо Карпентьера. – В кн.: Алехо Карпентьер. Избранное. М., 1988
* ''Энциклопедический словарь сюрреализма.'' М.: ИМЛИ РАН, 2007, с.231-232
* Mazziotti N. ''Historia y mito en la obra de Alejo Carpentier.'' Buenos Aires: F. García Cambeiro, 1972
* González Echevarría R. ''Alejo Carpentier, the pilgrim at home.'' Ithaca: Cornell UP, 1977
* Márquez Rodríguez A. ''Lo barroco y lo real-maravilloso en la obra de Alejo Carpentier.'' México: Siglo Veintiuno Editores, 1982
* Zamora L.P., Faris W.B. ''Magical realism: theory, history, community.'' Durham: Duke UP, 1995
* Padura L. ''Un camino de medio siglo: Alejo Carpentier y la narrativa de lo real maravilloso.'' México: Fondo de Cultura Económica, 2002
* Millares S. ''Alejo Carpentier.'' Madrid: Editorial Síntesis, 2004
* Birkenmaier A. ''Alejo Carpentier y la cultura del surrealismo en América Latina.'' Madrid: Iberoamericana; Frankfurt/Main: Vervuert, 2006

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==
* [http://culture.niv.ru/doc/literature/world-encyclopedia/316.htm]
* [http://school-collection.edu.ru/dlrstore/347bd705-b2e5-0ce0-146a-584d90f807c4/1011401A.htm]
* [https://web.archive.org/web/20070709193052/http://www.cubaliteraria.com/autor/alejo_carpentier/] {{ref-es}}
* [http://www.americas-fr.com/litterature/carpentier.html] {{ref-fr}}

{{Библиоинформация}}

<!-- {{Премия Сервантеса}} -->

[[Категория:Куба журналистары]]
[[Категория:Куба яҙыусылары]]
[[Категория:Кубаның музыка белгестәре]] 
[[Категория:Әҙәбиәттә магик реализм]]
[[Категория:Сервантес премияһы лауреаттары]]
[[Категория:Куба социалистары]]