Амман битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{НП+
 |статус                  = ҡала
 |русское название        = Амман
 |оригинальное название   = {{lang-ar|عمان}}
 |изображение              = AMMAN 2.jpg
 |страна                  = Иордания
 |герб                    = 
 |флаг                    = Amman Jordan Flag.svg
 |ширина герба            = 
 |ширина флага            = 
 |lat_deg                 = 31|lat_min = 57|lat_sec = 00
 |lon_deg                 = 35|lon_min = 55|lon_sec = 00
 |CoordAddon              = type:city(1000000)_region:JO
 |CoordScale              = 
 |размер карты страны     = 250
 |размер карты региона    = 
 |размер карты района     = 
 |вид региона             = Мухафаза
 |регион                  = Амман (мухафаза)
 |регион в таблице        = Амман (мухафаза){{!}}Амман
 |вид района              =
 |район                   =
 |район в таблице         =
 |вид общины              = 
 |община                  = 
 |община в таблице        = 
 |внутреннее деление      = 27 дистрикт
 |вид главы               = мэр
 |глава                   = Акель Бильтаджи
 |дата основания          = 
 |первое упоминание       = б. э. т. XIII быуат
 |прежние имена           = Раббат-Аммон, Филадельфия
 |статус с                =
 |площадь                 = 1680
 |высота центра НП        = 882
 |климат                  = тропик
 |официальный язык        = [[ғәрәп теле]]
 |официальный язык-ref    = 
 |население               = 1 349 260<ref>{{cite web|url=http://www.citypopulation.de/Jordan.html|title=The governorates of the Hashemite Kingdom of Jordan}}</ref>
 |год переписи            = 2013
 |плотность               = 803.1
 |агломерация             = 2 528 500 кеше ([[2013 йыл]])
 |национальный состав     = [[ғәрәптәр]] һ.б.
 |конфессиональный состав = [[мосолман]]-[[сөннилеләр]] һ.б.
 |этнохороним             = амма́нец, амма́нцы<ref name="этнохороним">{{Книга:Русские названия жителей: Словарь-справочник|27}}</ref>
 |часовой пояс            = +2
 |DST                     = есть
 |телефонный код          = +962(6)
 |почтовые индексы        = 11110-17198
 |автомобильный код       =
 |вид идентификатора      = 
 |цифровой идентификатор  = 
 |категория в Commons     = Amman
 |сайт                    = http://www.ammancity.gov.jo/
 |язык сайта              = ar
 |язык сайта 2            =
}}
'''Амман''' ([[Ғәрәп теле|ғәрәп.]]عمان) — [[Иордания]]ның<nowiki/> баш ҡалаһы. Боронғо заманда ул — Раббат-Аммон, эллинистик-рим дәүерендә '''Филадельфия '''тип йөрөтөлә. VII—IX быуаттарҙа Ғәрәп Хәлифәтенә инә. 1516 йылдан алып [[Беренсе  донъя һуғышы]] тамамланғансы [[Ғосман империяһы]] составында була.

== Тарих ==
Беҙҙең эраға тиклем XIII быуатта Амман (ул саҡта Раббат-Аммон) Аммон батшалығының баш ҡалаһы була. Аҙаҡ был биләмә Боронғо [[Ассирия]] дәүләте менән яулана, һуңынан — фарсылар, унан гректар баҫып ала. [[Боронғо Мысыр|Мысырҙың]] хакимы Птолемей II уны '''Филадельфия '''тип үҙгәртә. Ҡала беҙҙең эраның 106 йылына тиклем набатей батшалығының бер өлөшө була, унан Рим ҡарамағына күсеп Десятиградҡа ҡушыла.

Беҙҙең эраның 326 йылында империяның төп дине булып [[христианлыҡ]] инә һәм [[Византия]] дәүере башында Филадельфия епархия урыны була. Ошо осорҙоң бер сиркәүе ҡала ҡәлғәһендә һаҡланып ҡалған.

Ғассанидтар дәүерендә Филадельфияны Амман тип үҙгәртәләр. Ҡала бер нисә ер тетрәүҙән, тәбиғәт әфәттәренән һуң ныҡ емерелә һәм 1887 йылға тиклем уға артыҡ ҙур иғтибар булмай. Оттоман солтан тимер юл төҙөткәндән һуң, бында барыһы ла үҙгәрә башлай. Асман ҡалаһы хажға барыусыларҙың, шулай уҡ сауҙа юлын еңеләйтеп, [[Дамаск]] менән [[Мәҙинә]] араларын яҡынайта.

== География һәм климат ==
Амман ҡалаһы [[Үле диңгеҙ]]ҙән 35 км төньяҡ-көнсығышҡараҡ, [[Урта диңгеҙ]]ҙән 110 км һәм [[Иерусалим]]дан 65 км көнсығышҡараҡ урынлашҡан.

Ҡала Иордания флагында ете ҡырлы йондоҙ итеп һүрәтләнгән ете убала тора.

Аммандың климаты Урта диңгеҙ климатына яҡын булһа ла, унан ныҡ ҡына айырыла. Был уның диңгеҙ кимәленән ныҡ юғары (733 м) урынлашыуына бәйле. Яуым-төшөмдәр тик ҡыш миҙгелендә генә була. Ҡаланы йыш ҡына ҡуйы томандар баҫа.

== Иҫтәлекле урындар ==
'''Музейҙар'''
* Иордания археология музейы
* Иордан халыҡ йолалары музейы
* Иордан фольклор музейы
* Иордания Университетының археология музейы<br />
* Иордания Университетының антропология музейы<br />
* Нумизматика музейы / Иорданияның Үҙәк банкы <br />
* Автомобиль музейы
'''Харабалар'''
* Джебель каляа (Ҡәлғә тауы)
* 6 000 тамашасылыҡ амфитеатр

== Иҡтисад ==
Амман мөһим сәнәғәт үҙәге булып тора. Ҡалала аҙыҡ-түлек, цемент, нефть эшкәртеү, текстиль һәм тәмәке сәнәғәте предприятиелары урынлашҡан<ref>[http://dic.academic.ru/dic.nsf/bse/63461/Амман Амман / Большая советская энциклопедия. — М.: Советская энциклопедия. 1969—1978.]</ref>. Халыҡ-ара аэропорт бар.

Амманда Arab Bankының төп офисы урынлашҡан.

== Спорт ==

2009 йылда бында кросс буйынса донъя чемпионаты уҙа. 

== Туғандаш ҡалалар ==
{{col-begin}}
* {{флаг|Алжир}} [[Алжир (ҡала)|Алжир]], [[Алжир]] (1998)
* {{флаг|Төркиә}} [[Анкара]], [[Төркиә]] (1992)
* {{флаг|Ҡаҙағстан}} [[Астана]], [[Ҡаҙағстан]] (1999)
* {{флаг|Ираҡ}} [[Бағдад]], [[Ираҡ]] (1989)
* {{флаг|Әзербайжан}} [[Баҡы]], [[Әзербайжан]] (1989)
* {{флаг|Ливан}} [[Бейрут]], [[Ливан]] (2000)
* {{флаг|Ҡырғыҙстан}} [[Бишкәк]], [[Ҡырғыҙстан]] (2006)
* {{флаг|Румыния}} [[Бухарест]], [[Румыния]] (1999)
* {{флаг|Сәғүд Ғәрәбстаны}} [[Джидда]], [[Сәғүд Ғәрәбстаны]] (1988)
* {{флаг|Катар}} [[Доха]], [[Катар]] (1995)
* {{флаг|Әрмәнстан}} [[Ереван]], [[Әрмәнстан]] (2015)
* {{флаг|Швейцария}} [[Женева]], [[Швейцария]] (2005)
* {{флаг|Пакистан}} [[Исламабад]], [[Пакистан]] (1989)
* {{флаг|Мысыр}} [[Ҡаһирә]], [[Мысыр]] (1988)
* {{флаг|Италия}} [[Калабрия]], [[Италия]] (2005)
* {{флаг|АҠШ}} [[Майами]], [[АҠШ]] (1995)
* {{флаг|Оман}} [[Маскат]], [[Оман]] (1986)
* {{флаг|Италия}} [[Милан]], [[Италия]] (2005)
* {{флаг|Рәсәй}} [[Мәскәү]], [[Рәсәй]] (2005)
* {{флаг|Рәсәй}} [[Нальчик]], [[Рәсәй]] (1994)
* {{флаг|Мавритания}} [[Нуакшот]], [[Мавритания]] (1999)
* {{флаг|Ҡытай}} [[Пекин]], [[Ҡытай]] (1990)
* {{флаг|ЮАР}} [[Претория]], [[КАР]] (2002)
* {{флаг|Марокко}} [[Рабат]], [[Марокко]] (1988)
* {{флаг|Бразилия}} [[Сан-Паулу]], [[Бразилия]] (1997)
* {{флаг|Йемен}} [[Сана]], [[Йемен]] (1989)
* {{флаг|Босния и Герцеговина}} [[Сараево]], [[Босния һәм Герцеговина]] (2005)
* {{флаг|Болгария}} [[София]], [[Болгария]] (2000)
* {{флаг|Төркиә}} [[Истанбул]], [[Төркиә]] (1997)
* {{флаг|Гондурас}} [[Тегусигальпа]], [[Гондурас]] (2002)
* {{флаг|Тунис}} [[Тунис (ҡала)|Тунис]], [[Тунис]] (1999)
* {{флаг|Судан}} [[Хартум]], [[Судан]] (1993)
* {{флаг|Бахрейн}} {{нп3|Центральное губернаторство|||Central Governorate, Bahrain}}, [[Бахрейн]] (2006)
* {{флаг|АҠШ}} [[Чикаго]], [[АҠШ]] (2004)
{{col-end}}<ref>{{cite web| url=http://www.ammancity.gov.jo/en/gam/a.asp?id=1#| title=Twin City Agreements| accessdate=2015-09-30| work=GAM| publisher=Greater Amman Municipality}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20151001162134/http://www.ammancity.gov.jo/en/gam/a.asp?id=1 |date=2015-10-01 }}</ref><ref>{{cite web| url=http://www.ammancity.gov.jo/english/relations/r12.asp| title=Amman's Relations with Other Cities| publisher=Ammancity.gov.jo| accessdate=2013-12-31| archivedate=2005-03-07| archiveurl=https://web.archive.org/web/20050307063658/http://www.ammancity.gov.jo/english/relations/r12.asp}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080102224333/http://www.ammancity.gov.jo/english/relations/r12.asp |date=2008-01-02 }}</ref><ref name="Beijing">{{cite web|url=http://www.ebeijing.gov.cn/Sister_Cities/Sister_City/|title=Sister Cities|publisher=Beijing Municipal Government|accessdate=2009-06-23}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170716081317/http://www.ebeijing.gov.cn/Sister_Cities/Sister_City/ |date=2017-07-16 }}</ref><ref name="São Paulo twinnings">{{cite web|url=http://www3.prefeitura.sp.gov.br/cadlem/secretarias/negocios_juridicos/cadlem/integra.asp?alt=11072007L%20144710000|title=Pesquisa de Legislação Municipal – No 14471|accessdate=2013-08-23|work=Prefeitura da Cidade de São Paulo [Municipality of the City of São Paulo]|language=Portuguese|trans_title=Research Municipal Legislation – No 14471|archiveurl=https://web.archive.org/web/20111018123138/http://www3.prefeitura.sp.gov.br/cadlem/secretarias/negocios_juridicos/cadlem/integra.asp?alt=11072007L%20144710000|archivedate=2011-10-18}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111018123138/http://www3.prefeitura.sp.gov.br/cadlem/secretarias/negocios_juridicos/cadlem/integra.asp?alt=11072007L%20144710000 |date=2011-10-18 }}</ref><ref>[http://pt.wikisource.org/wiki/Lei_Municipal_de_S%C3%A3o_Paulo_14471_de_2007 Lei Municipal de São Paulo 14471 de 2007]  WikiSource {{pt icon}}</ref><ref name="São Paulo2">{{cite web|url=http://www.prefeitura.sp.gov.br/cidade/secretarias/relacoes_internacionais/cidadesirmas/index.php?p=1066 |title=International Relations&nbsp;– São Paulo City Hall&nbsp;– Official Sister Cities |publisher=Prefeitura.sp.gov.br |accessdate=2010-07-04}}</ref><ref>{{cite book | title=2010 Annual Report | author=Chicago Commission on Human Relations | year=2010 | page=22 | url=http://www.cityofchicago.org/content/dam/city/depts/cchr/supp_info/2010AnnualReport.pdf | format=PDF }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181026025039/https://www.cityofchicago.org/content/dam/city/depts/cchr/supp_info/2010AnnualReport.pdf |date=2018-10-26 }}</ref><ref name="Sarajevo">{{cite web| url= http://www.sarajevo.ba/en/stream.php?kat=160| title= Sarajevo Official Web Site: Sister cities| publisher= Sarajevo.ba| accessdate= 2009-05-06| archiveurl= https://web.archive.org/web/20090412141407/http://www.sarajevo.ba/en/stream.php?kat=160| archivedate= 12 April 2009 <!--DASHBot-->| deadurl= no}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20181226040906/https://sarajevo.ba/en/stream.php?kat=160%20 |date=2018-12-26 }}</ref><ref name="Mostar twinnings">{{cite web|url=http://www.mostar.ba/gradovi-prijatelji.html|title=Mostar Gradovi prijatelji|accessdate=2013-12-19|work=Grad Mostar [Mostar Official City Website]|language=Macedonian|trans_title=Mostar Twin Towns|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131030103002/http://www.mostar.ba/gradovi-prijatelji.html|archivedate=2013-10-30}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131030103002/http://www.mostar.ba/gradovi-prijatelji.html |date=2013-10-30 }}</ref><ref>{{cite press_release | url=http://www.sfmayor.org/ftp/archive/209.126.225.7/press-room/press-releases/press-release-newsom-signs-sister-city-agreements-with-amman-jordan/index.html | title=Mayor Newsom Signs New Sister City Agreements with City of Amman, Jordan | publisher=San Francisco Office of the Mayor | date=April 23, 2010 | accessdate=September 16, 2012 }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20121128033941/http://www.sfmayor.org/ftp/archive/209.126.225.7/press-room/press-releases/press-release-newsom-signs-sister-city-agreements-with-amman-jordan/index.html |date=November 28, 2012 }}</ref>

== Һылтанмалар ==
* [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/20889/Amman Amman in Encyclopædia Britannica Online] {{Ref-en}}(инг.)

== Иҫкәрмәләр ==
{{Иҫкәрмәләр|2}}

{{Азия баш ҡалалары}}
[[Категория:Миллионер ҡалалар]]
[[Категория:Алфавит буйынса тораҡ пункттары]]
[[Категория:Азия баш ҡалалары]]
[[Категория:Амман]]