Аргиппейҙар битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

'''Аргиппейҙар''' ({{lang-grc|Ἀργιππαῖοι}}) — [[Урал тауҙары]] тирәһендә, исседондарҙан көнбайышҡа, [[сарматтар]]ҙан көнсығышҡа, [[массагеттар]]ҙан төньяҡ-көнбайышҡа һәм каспийҙарҙан төньяҡ-көнсығышҡа табан йәшәүсе халыҡ<ref>{{cite web |url= http://2.bp.blogspot.com/-V3SfGDm7vcI/USsfU-rwAXI/AAAAAAAAAII/RQAeqr8x5Bs/s1600/%25D0%25A1%25D0%25B0%25D0%25BA%25D0%25B8-%25D0%25BF%25D0%25BB%25D0%25B5%25D0%25BC%25D0%25B5%25D0%25BD%25D0%25B0.jpg|title= Карта расселения племён по Геродоту|publisher=historykz.blogspot.com|accessdate=2017-06-04|lang= |description= |deadlink= |archiveurl=http://archive.li/1cjPQ|archivedate=2017-06-04}}</ref>. Төрлө осорҙа ғалимдар уларҙы [[Кавказ тауҙары|Кавказ]], [[Алтай тауҙары|Алтай]] йәғни [[Карпат тауҙары|Карпат]] тауҙары тирәһендә урынлаштырғандар. Филология фәндәре докторы профессор [[Зәкиев Мирфәтих Зәки улы|Мирфәтих Зәкиев]] аргипейҙар [[Көньяҡ Урал]]да йәшәгән һәм [[Башҡорттар|башҡорт халҡының]] формалышыуында ҙур йоғонто яһаған тигән фекерҙе иң дөрөҫө тип иҫәпләй{{sfn|Закиев|2011|loc=Астана|с=256}}.
[[Рәсем:Herodotus world map-ru.svg|400px|thumb|[[Геродот]] буйынса донъя төҙөлөшө.]]
Совет филологы, антика тарихы С. Я. Лурье иҫәпләүенсә, б.э.т. V быуатта [[Геродот]]тың «Тарих»ында аргиппей исеме аҫтында хәҙерге башҡорттарҙың ата-бабалары телгә алына<ref name="lurie">''Лурье С. Я.'' История Древней Греции / С. Я. Лурье. — Л., 1940. — Ч. 1. — 685 с.</ref>. Геродот хәбәр итеүенсә, ''аргиппейҙар'' «бейек тауҙар битләүендә» йәшәй<ref name="herodod">''[[Геродот]].'' [http://www.vehi.net/istoriya/grecia/gerodot/04.html «История». Книга Четвёртая. «Мельпомена»]</ref>. Аргиппейҙар малдарҙы аҙ тотҡан, сөнки көтөүлектәре насар булған. Һәр береһе ағас төбөндә йәшәй. Ҡышҡыллыҡҡа ағасты һәр ваҡыт тығыҙ аҡ кейеҙ менән ҡаплайҙар, ә йәйен япҡысһыҙ ҡалдыралар. Уларҙы башҡа кешеләр йәберләмәйҙәр, сөнки улар изге тип хөрмәт ителә һәм аргиппейҙарҙың хатта хәрби ҡоралдары ла юҡ. Улар күршеләренең үҙ-ара низағтарын яйға һала һәм аргиппейҙарҙа тыуған иленән ҡыуылған берәйһе һыйынырға урын тапһа — уны бер кем дә кәмһетмәйәсәк<ref>{{книга |автор= Геродот|часть= Книга IV. Мельпомена|ссылка часть= |заглавие= История|оригинал= |ссылка= |викитека= |ответственный= |издание= |место= Л.|издательство= Наука|год= 1972|том= |страницы= |столбцы= |страниц= 600|серия= Памятники исторической мысли|isbn= |тираж= 50000|ref= }}</ref>. 

[[Геродот]] буйынса, улар барыһы ла, ир-егеттәре лә, ҡатын-ҡыҙҙары ла, тыумыштан пеләш башлы, яҫы танаулы һәм киң эйәклеләр. Агрипейҙар айырым телдә һөйләшә, скифса кейенә, ағас емештәре менән туҡлана. Аҙыҡҡа ҡулланылған ағастың атамаһы — понтик. Был ағас инжир ҙурлығында, уның емештәре баҡса борсағына оҡшаш, әммә эсендә һөйәге бар. Бешкән емеште туҡыма аша һығалар һәм унан «асхи» тигән ҡара һут сыға. Был һутты улар һөткә болғап эсә. «Асхи»ның тѳпрәһенән күмәс әҙерләйҙәр<ref name="herodod"/>. С. Я. Лурье «асхи»ны «әсе» ({{lang-ru|кислый}}) төрки һүҙенә тап килтерә<ref name="lurie"/>, ә телсе [[Кейекбаев Жәлил Ғиниәт улы|Ж. Ғ. Кейекбаев]] буйынса, «асхи» һүҙе [[башҡорт теле]]ндәге «әсе һыу»ҙы ({{lang-ru|кислая жидкость}}) хәтерләтә<ref>''[[Кейекбаев Жәлил Ғиниәт улы|Киекбаев Дж. Г.]]'' Некоторые вопросы изучения башкирских и татарских диалектов. — С. 19.</ref>.

''Аргиппейҙар'' термины — «арго» (тиҙ йөрөшлө карап) һәм «гиппей» (ат) [[боронғо грек теле]]нең һүҙҙәренән барлыҡҡа килгән тигән фараз бар. [[Зәкиев Мирфәтих Зәки улы|М. З. Зәкиев]] буйынса, [[Төркиҙәр|төрки]] яугир [[Боронғо Греция|гректар]] менән танышҡанда, уларҙың кем һин тигән һорауына, үҙен ''ират'' (илде һаҡлаусы) тип яуап ҡайтарған, бында «ар / ир» (ир-егеттәр) һәм «ат». Гректтар  бәлки үҙҙәре яртылаш тәржемә иткәндәр, һөҙөмтәлә ''иргиппей / аргиппей'' һүҙе барлыҡҡа килгән.

аныҡлаусы һүҙе ''арғы'' (теге яҡ) менән бергә [[этноним]] составына ''пи'' ([[бей]]) төрки һүҙе инеүе мөмкин, был тәржемә иткәндә «теге (арғы) яҡ (тау йәки йылға) бейҙәре»{{sfn|Закиев|2011|loc=Астана|с=257}}.

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Дайҙар]]

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Әҙәбиәт ==
* {{книга |автор= Закиев М. З.|часть= |ссылка часть= |заглавие= Глубокие этнические корни тюркских народов|оригинал= |ссылка= |викитека= |ответственный= |издание= |место= Астана|издательство= Министерство образования и науки Республики Казахстан, Тюркская академия|год= 2011|том= |страницы= 256-257|столбцы= |страниц= 397|серия= |isbn= |тираж= |ref= Закиев}}

<!-- {{Скифия и её северо-восточные соседи в описании Геродота}} -->

[[Категория:Юҡ булған халыҡтар]]
[[Категория:Иран халыҡтары]]
[[Категория:Рәсәйҙең боронғо халыҡтары]]
[[Категория:Башҡортостан тарихы]]
[[Категория:Урал тарихы]]