Башҡорт АССР-ы Юғары Советы битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Ук}}
{{Тарихи парламент карточкаһы
 | название                  = Башҡорт АССР-ы Юғары Советы
 | страна                    = Рәсәй
 | герб                      = Coat of arms of Bashkir ASSR.svg
   | размер_герба            = 
 | эмблема                   = 
   | размер_эмблемы          = 
 | фото_зала                 = 
   | размер_фото_зала        = 
 | тип_парламента            = Совет
   | должность_главы_палаты1 = Рәис
   | глава_палаты1           =  
   | партия_главы1           = КПСС
   | дата_избрания1          = 
 | кол_членов                = 280
 | пол_группы                = 
 | деп_группы                = 
 | год_основания             = 1938
 | год_ликвидации            = 1993 
 | выборы                    = 1990
 | зал_заседаний             = Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай Йорто
 | сайт                      = http://www.gsrb.ru/
 | до                        = [[Башҡортостан үҙәк башҡарма комитеты]]
 | после                     = [[Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]]
 | Entity                    ={{флаг|Башкирская АССР|1991}} Башҡорт АССР-ы
   | Entity_type             = Дәүләт
}}

'''Башҡорт АССР-ы Юғары Советы''' — [[Башҡорт АССР-ы]] дәүләт власының юғары органы.

== Адрес ==
Башҡорт АССР-ы Юғары Советы башта ошо адрес буйынса урынлаша: БАССР, Өфө ҡалаһы, Пушкин урамы, 106-сы йорт<ref>{{cite web|url=http://www.gsrb.ru/ru/about_parliament/parliamentary_museum/supreme_council_bassr_1938/|title=Первые выборы в Верховный Совет БАССР. 1938 год. Структура Верховного Совета БАССР. Председатели Верховного Совета БАССР, Председатели Президиума Верховного Совета БАССР и сек …|accessdate=2013-02-16|archiveurl=http://www.webcitation.org/6FAcgXKr4|archivedate=2013-03-17}}</ref>.

ХХ быуаттың 90-се йылдарында Башҡорт АССР-ы Юғары Советы яңы бинаға (адресы: Өфө ҡалаһы, Зәки Вәлиди урамы, 40, Башҡортостан Республикаһының Дәүләт Йыйылышы Йорто) күсә.

== Тарих ==
Башҡорт АССР-ы Юғары Советы БАССР-ҙың 1937 йылғы Конституцияһына ярашлы барлыҡҡа килә.

Башҡортостанда унан алдағы дәүләт власының Юғары органдары:

* Башҡорт Совет Республикаһының хәрби-революцион комитеты — Башревком. 1919 йылдың 21 февралендә [[Темәс]] ауылында [[Башкирское Правительство|Башҡортостан хөкүмәте]] ағзалары һәм башҡорт полктары вәкилдәре ҡатнашлығында Бөтә Башҡорт хәрби съезында төҙөлә. Башревком составына башлыса элекке Башҡортостан хөкүмәте ағзалары — Әхмәтзәки Вәлиди, Имаков Таһир Ғилман улы, Кулаев Мстислав Александрович, И. Алкин, Бикбов,Юныс Юлбарис улы инә.
* БАССР-ҙың Башҡортостан Үҙәк Башҡарма Комитеты (ЦИК) һәм Халыҡ Комиссарҙары Советы (СНК) — [[1920 йыл]]дың июлендә [[Стәрлетамаҡ]] ҡалаһында Башҡорт АССР-ын Советтарының I съезында раҫлана.
БАССР-ҙың Юғары Советына беренсе һайлау [[1938 йыл]]дың 26 июлендә үтә. БАССР-ҙың беренсе саҡырылыш Юғары Советына 150 депутат һайлана.

[[1938 йыл]]дың 25—28 июлендә Өфөлә БАССР-ҙың беренсе саҡырылыш Юғары Советының беренсе сессияһы үтә. Сессияла БАССР Юғары Советы Президиумы һайлана һәм хөкүмәт — республиканың Халыҡ Комиссарҙары Советы төҙөлә. Ике даими эшләүсе комиссия булдырыла: закондар сығарыусы һәм бюджет комиссияһы.
Беренсе саҡырылыш Юғары Советты БАССР-ҙың Юғары Советы Рәисе Заликин А. Т. етәкләй, Долганов И. Б. менән Сиразетдинова М. Н. уның урынбаҫарҙары була. Юғары Совет Президиумы Рәйесе итеп Ибраһимов Р. К., ә Сәркәтибе итеп — Вальшин М. Г. һайлана.

1938—1993 йылдарҙа Башҡорт АССР-ы Юғары Советы депутаттарын һайлау 12 тапҡыр үткәрелә.

[[1990 йыл]]дың 11 октябрендә БАССР-ҙың ун икенсе саҡырылыш Юғары Советының өсөнсө сессияһында Республиканың дәүләт суверенитеты тураһында декларация ҡабул ителә.

[[1993 йыл]]ғы Башҡортостан Республикаһы Конституцияһына ярашлы<ref>{{cite web|url=http://salavat.jimdo.com/|title=Город Салават информационный сайт salavat - salavat jimdo page! Салават|accessdate=2013-02-16|archiveurl=http://www.webcitation.org/6FAchZrY7|archivedate=2013-03-17}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120912215703/http://salavat.jimdo.com/ |date=2012-09-12 }}</ref>, [[1993 йыл]]дың 24 декабренән башлап Башҡортостан Республикаһының Юғары һәм берҙән-бер закон сығарыусы (һайланған) дәүләт власы — [[Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтай]].

== Башҡорт АССР-ы Юғары Советы ==
БАССР-ҙың 1978 йылғы Конституцияһына ярашлы БАССР-ҙың Юғары Советы дәүләт власының иң юғары органы була һәм республика менән идара итеүгә ҡағылышлы СССР Конституцияһы, РСФСР Конституцияһы, Башҡорт АССР-ы Конституцияһы ҡуйған бөтә мәсьәләләрҙе хәл итеү хоҡуғына эйә була. Башҡорт АССР-ы Конституцияһын ҡабул итеү,уға үҙгәрештәр индереү, Башҡорт АССР-ының дәүләт иҡтисади һәм социаль үҫеш планын һәм дәүләт бюджетын, уларҙың үтәлеше тураһында отчетын раҫлау, үҙе ҡарамағындағы органдарҙы булдырыу Башҡорт АССР-ы Юғары Советы тарафынан тормошҡа ашырыла. Башҡорт АССР-ы закондары шулай уҡ Башҡорт АССР-ы Юғары Советы тарафынан ҡабул ителә.
Башҡорт АССР-ы Юғары Советы халыҡ һаны тигеҙ булған һайлау округтары буйынса һайланған 280 депутаттан тора.
Башҡорт АССР-ы Юғары Советы Башҡорт АССР-ы Юғары Советы Рәйесен һәм уның ике урынбаҫарын һайлай. Башҡорт АССР-ы Юғары Советы Рәйесе Башҡорт АССР-ы Юғары Советы ултырыштары һәм уның эске тәртип ҡағиҙәләре менән етәкселек итә.

Башҡорт АССР-ы Юғары Советы сессиялары йылына ике тапҡыр саҡырыла. Сираттан тыш сессиялар Башҡорт АССР-ы Юғары Советы Президиумы тарафынан уның инициативаһы менән йәки Башҡорт АССР-ы Юғары Советы депутаттарының өстән бер өлөшөнән дә кәм булмағандары тәҡдиме буйынса үтә. Башҡорт АССР-ы Юғары Советы сессияһы ултырыштарҙан һәм улар араһында үткәрелгән Башҡорт АССР-ы Юғары Советының даими һәм башҡа комиссиялары ултырыштарынан тора.
Башҡорт АССР-ы Юғары Советы Президиумы түбәндәге вәкәләттәргә эйә:
* Башҡорт АССР-ы Юғары Советына һәм урындағы халыҡ депутаттары Советына һайлауҙар билдәләй;
* Башҡорт АССР-ы Юғары Советы сессияларын саҡыра;
* Башҡорт АССР-ы Юғары Советының даими комиссиялары эшен координациялай;
* Башҡорт АССР-ы Конституцияһы үтәлешен контролләй;
* Башҡорт АССР-ы закондарына аңлатма бирә;
* урындағы халыҡ депутаттары Советы эшмәкәрлеге өҫтөнән етәкселек итә;
* район буйһонған ҡалалар, ҡалала райондар ойоштора, уларға исемдәр ҡуша һәм исемдәрен үҙгәртә;
* Башҡорт АССР-ы Министрҙар Советы ҡарарҙарын һәм бойороҡтарын, район һәм ҡала (республика ҡарамағындағы ҡалалар) халыҡ депутаттары Советы ҡарарҙарын, улар законға тап килмәгән осраҡта, юҡҡа сығара;
* Башҡорт АССР-ы Юғары Советы Президиумының Маҡтау Ҡағыҙы менән бүләкләй, Башҡорт АССР-ының маҡтаулы исемдәрен булдыра һәм бирә.

== Башҡорт АССР-ы Юғары Советы Президиумы Рәйестәре ==
[[Ибраһимов Рәхим Кирәй улы]] (июль 1938—1946)

[[Ниғмәтйәнов Ғилман Вилдан улы]] (1946—1950)
 
[[Зәғәфүрәнов Фәйзрәхман Зәғәфүрән улы]] (1950—1967)

[[Солтанов Фәйзулла Вәли улы]] (март 1967 — апрель 1990)

== Башҡорт АССР-ы Юғары Советы Рәйестәре ==
 
* [[Заликин Александр Тарасович]] (июль 1938—1939)
 
* [[Нәбиуллин Вәли Ғәбей улы]] (1939 — март 1947)

* [[Ҡадиров Имамғәле Ғәлим улы]] (март 1947 — апрель 1955)
 
* [[Нуриев Зыя Нурый улы]] (апрель 1955—1959)
 
* [[Тимерғазин Ҡадир Рәхим улы]] (март 1959 — март 1963)

* [[Исмәғилев Заһир Ғариф улы]] (март 1963—1975)
 
* [[Ғирфанов Вәкил Кәли улы]] (1975—1979)

* [[Мирзаһитов Әсғәт Мәсғүт улы]] (1980 — 24 ноября 1989)

* [[Рәхимов Мортаза Ғөбәйҙулла улы]] (7 апреля 1990 — декабрь 1993)

* [[Дёмин Юрий Сергеевич]] (декабрь 1993—1995)

== БАССР Юғары Советы депутаттары ==
* Беренсе саҡырылыш БАССР Юғары Советы депутаттары исемлеге (1938—1947 йылдарҙа ултырышта ҡатнашалар)
* Икенсе саҡырылыш БАССР Юғары Советы депутаттары исемлеге (1947—1951 йылдарҙа ултырышта ҡатнашалар)
* Өсөнсө саҡырылыш БАССР Юғары Советы депутаттары исемлеге (1951—1955 йылдарҙа ултырышта ҡатнашалар)
* Дүртенсе саҡырылыш БАССР Юғары Советы депутаттары исемлеге (1955—1959 йылдарҙа ултырышта ҡатнашалар)
* Бишенсе саҡырылыш БАССР Юғары Советы депутаттары исемлеге (1959—1963 йылдарҙа ултырышта ҡатнашалар)
* Алтынсы саҡырылыш БАССР Юғары Советы депутаттары исемлеге (1963—1967 йылдарҙа ултырышта ҡатнашалар)
* Етенсе саҡырылыш БАССР Юғары Советы депутаттары исемлеге ([[1967 йыл]]дың [[29 март]]ында һайланғандар, 1967—1971 йылдарҙа ултырышта ҡатнашалар)
* Һигеҙенсе саҡырылыш БАССР Юғары Советы депутаттары исемлеге ([[25 июнь]] [[1971]] һайланғандар, 1971—1975 йылдарҙа ултырышта ҡатнашалар)
* Туғыҙынсы саҡырылыш БАССР Юғары Советы депутаттары исемлеге ([[3 июль]] [[1975]] һайланғандар, 1975—1979 йылдарҙа ултырышта ҡатнашалар)
* Унынсы саҡырылыш БАССР Юғары Советы депутаттары исемлеге ([[21 март]] [[1980]] һайланғандар, 1980—1985 йылдарҙа ултырышта ҡатнашалар)
* Ун беренсе саҡырылыш БАССР Юғары Советы депутаттары исемлеге ([[22 март]] [[1985]] һайланғандар, 1985—1990 йылдарҙа ултырышта ҡатнашалар)
* Ун икенсе саҡырылыш БАССР Юғары Советы депутаттары исемлеге (1990—1993 йылдарҙа ултырышта ҡатнашалар)

== Ҡыҙыҡлы факттар ==
[[2002 йыл]]да Башҡортостан Республикаһы парламентының тарих музейы булдырыла. Музей Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы — Ҡоролтайы йортонда урынлаша. Музейҙа Башҡортостан парламентаризмының күп йыллыҡ тарихы буйынса экспонаттар: документтар, фотоһүрәттәр, китаптар, публикациялар, значоктар ҡуйылған.
Экспозицияның бер өлөшө Башҡорт АССР-ы һәм Башҡортостан Республикаһының 1925, 1937, 1978, 1993 йылдарҙағы Конституцияларына бағышланған.

== Һылтанмалар ==
* http://www.gsrb.ru/ru/about_parliament/parliamentary_museum/museum_of_history/
* http://rudocs.exdat.com/docs2/index-578811.html?page=4 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171004071818/http://rudocs.exdat.com/docs2/index-578811.html?page=4 |date=2017-10-04 }}
* http://rusliberal.ru/books/Spravka_O_hode_viborov_v_Ufe.pdf {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304191559/http://rusliberal.ru/books/Spravka_O_hode_viborov_v_Ufe.pdf |date=2016-03-04 }}

{{Навигация1
|Портал       = 
|Викисловарь  = 
|Викиучебник  = 
|Викицитатник = 
|Викитека     = wikisource:ru:Категория:Указы Президиума ВС Башкирской АССР
|Викивиды     = 
|Викиновости  = 
|Викисклад    = 
|Метавики     = 
|Проект       = 
}}

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Әҙәбиәт ==
* Парламентаризм в Башкортостане. История и современность. Документы и материалы. ГРИ Башкортостан. Кн. 2. Составитель В. Г. Азнагулов, З. Г. Хамитова. Уфа, 2005. ISBN 5-8258-0204-5.

{{БАССР-ҙың Юғары Советы депутаттары}}
[[Категория:АССР Юғары Советтары]]
[[Категория:Башҡорт АССР-ы]]
[[Категория:Башҡортостан тарихы]]