Башҡорт Хөкүмәте битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Орган исполнительной власти
|название               = Башҡорт хөкүмәте
|сокращение             = |оригинальное название  = 
|оригинальное название1 = 
|оригинальное название2 = 
|страна                 = [[Башҡортостан автономияһы]] 
|текст_поля_страна      = Башҡортостан
|флаг_по_годам          = 
|эмблема                = Flag of Bashkortostan (1918).svg
|ширина эмблемы         = 150px
|подпись эмблемы        = Башҡортостан флагы
|печать                 = 
|ширина печати          = 
|подпись печати         = 
|изображение            = 
|ширина изображения     = 
|подпись изображения    = 
|дата создания          = 20 июль 1917 
|предшественник1        =
|предшественник2        = 
|дата упразднения       = 21 февраль 1919 
|преемник               = Башревком
|подчинение             = 
|штаб-квартира          = [[Ырымбур]], [[Каруанһарай]]
|region_code             =
|сотрудников             = 
|бюджет                  = 
|имя министра1           = 
|функция министра1       = 
|имя министра2           = 
|функция министра2       = 
|имя главы1              = 
|должность главы1        = 
|имя главы2              = 
|должность главы2        =
|вышестоящее ведомство   = 
|подведомственный орган1 = 
|подведомственный орган2 = 
|документ1               =
|сайт                    = 
|раздел примечаний       = 
|карта                   = 
|ширина карты            = 
|подпись карты           = 
}}

'''Башҡорт хөкүмәте''' — [[Бөтә башҡорт ҡоролтайҙары|3-сө Бөтә башҡорт ҡоролтайы]] тарафынан иғлан ителгән [[Башҡортостан автономияһы]] башҡарма власының юғары органы.

== Тарих ==
Башҡорт хөкүмәтен 1917 йылдың 20 декабрендә [[Бөтә башҡорт ҡоролтайҙары|III Бөтә Башҡорт ойоштороу съезында]] [[Кесе ҡоролтай]] һайлай. Рәйесе итеп [[Бикбов Юныс Юлбарыҫ улы|Юныс Бикбов]] һайлана.

Башҡорт хөкүмәтенең урындағы учреждениелары булып кантон (район) һәм йорт (улус) идаралыҡтары тора, улар 1917 йылдың көҙөндә ойошторола башлай. Совет власына ҡарата Башҡорт хөкүмәте башта көтөп тороу позицияһын һаҡлай. Ырымбур Мосолман хәрби-революцион комитеты ҡарарына ярашлы 1918 йылдың 3 февралдән 4 февралендәге төндө (яы стиль буйынса — 15-нән 16-на ҡараған төндә) Башҡорт хөкүмәтенең һәм Башҡорт мәркәз шураһының 7 ағзаһы ([[Мутин Илдархан Ибраһим улы|И. М. Мутин]], [[Йәғәфәров Аллабирҙе Нурмөхәмәт улы|А. Н. Йәғәфәров]], [[Мерәҫов Сәғит Ғөбәйҙулла улы|С. Ғ. Мерәҫов]], [[Вәлидов Әхмәтзәки Әхмәтшаһ улы|Ә. Ә. Вәлидов]], [[Айытбаев Ғәлиәхмәт Ямалетдин улы|Ғ. Я. Айытбаев]], [[Әҙеһәмов Абдулла Камалетдин улы|А. К. Әҙеһәмов]], И. Сәлихов) ҡулға алыналар. Ҡулға алыу тураһындағы МХРК ҡарары Ырымбур губерна ревкомы тарафынан һуңынан ''(артҡы һан менән)'' раҫлана{{sfn|Парламентаризм в Башкортостане, 1-й том|2005|страницы  =59}}{{sfn|История государства и права Башкортостана|2007|страницы  =231}}, әлеге ревком Мосолман хәрби-революцион комитетының Башҡорт хөкүмәте ағзаларының Ырымбур Казак кругы атаманы [[Дутов Александр Ильич|А. И. Дутов]] менән берлектәге ғәмәлдәре тураһындағы хөсөтөнә ышана<ref>{{книга
 |автор         = Азнагулов В. Г., Хамитова З. Г.
 |заглавие      = Парламентаризм в Башкортостане: история и современность
 |ссылка        = http://www.gsrb.ru/ru/about_parliament/history/parlament_tom_1-1.pdf
 |ответственный = 
 |место         = Уфа
 |издательство  = ГРИ «Башкортостан»
 |год           = 2005
 |том           = 1
 |страниц       = 304
 |страницы      = 59
 |isbn          = 5-8258-0203-7
}}</ref><ref>{{книга|автор=[[Еникеев, Зуфар Иргалиевич|Еникеев З. И.]], Еникеев А. З.|заглавие=История государства и права Башкортостана|место=Уфа|издательство=Китап|год=2007|страниц=432|страницы  =231|isbn=978-5-295-04258-4|ref=}}</ref>. Башҡорт хөкүмәте ағзаларын ҡулға алынғандан һуң, башҡорт йәштәренең бер төркөмө, шул иҫәптән «Тулҡын» йәштәр ойошмаһы активистарының ҡайһы берҙәре яңы етәкселек органын ойошторалар — Ваҡытлыса Башҡортостан революцион советы (шуро) (ВРСБ) марте 1918 йылдың мартында Баймаҡта большевиктар Башҡортостан хөкүмәтенең ике ағзаһын — [[Иҙелбаев Ғабдулла Сәфәрғәли улы|Ғабдулла Иҙелбаевты]] һәм [[Мағазов Ғимран Сәйетйәғәфәр улы|Ғимран Мағазовты]] атып үлтерәләр<ref>{{ЭБЭ2013|9088|Баймакский расстрел 1918|автор=}}</ref>. 4 апрелдә ҡулға алынған хөкүмәт ағзалары башҡорттарҙың һәм казактарҙың берлектәге һөжүме ваҡытында азат ителәләр.

Хөкүмәттең эшмәкәрлеген тергеҙеү өсөн шарттар [[Чехословак корпусы]] сығышынан һуң барлыҡҡа килә, сөнки ул ваҡытта бөтә край территорияһында Совет власы юҡҡа сығарыла. Милли учреждениелар 1918 йылдың июнь — июлендә чехтар яулап алған Силәбелә урынлаштырыла һәм шунда хөкүмәт һәм Кесе ҡоролтай ағзалары килә.

Башҡортостан хөкүмәтенең 1918 йылдың 12 июнендәге фарманына ярашлы, [[Башҡорт ғәскәре (1917—1919)|Башҡорт ғәскәре]] менән идара итеү өсөн [[Башҡорт хәрби советы]] ойошторола<ref>{{ЭБЭ2013|index.php/component/content/article/2-statya/7672-bashkirskij-voennyj-sovet|Башкирский военный совет|автор=Таймасов Р. С.}}</ref>.
[[Файл:Мечеть с минаретом .jpg|thumb|270пкс|Хөкүмәттең һәм [[Кесе ҡоролтай|парламенттың]] резиденцияһы [[Ырымбур]] [[Каруанһарай]]ында урынлаша]]
Башҡорт хөкүмәте ил көнсығышында Ваҡытлыса Себер хөкүмәте, [[Комуч]], Ырымбур казак кругы һәм башҡа большевиктарға ҡаршы үҙәктәр менән бәйләнештәр булдыра.

Хөкүмәт тарафынан рәсми рәүештә «[[Башҡорт (гәзит)|Башҡорт хөкүмәте хәбәрҙәре]]» сығарыла. Башҡорт вәкилдәре Силәбе өйәҙ съезында һәм бер нисә өйәҙ структураһын төҙөүҙә ҡатнашалар, атап әйткәндә, ер идаралығын, һәм унда башҡорттаҙың вәкиле булараҡ [[Ишбулатов Хажиәхмәт Исхаҡ улы|Х. И. Ишбулатов]] инә.

Август башында хөкүмәт Ырымбурға күсенә, ул ваҡытта Ырымбурҙы [[Ырымбур казак ғәскәре]] отрядтары биләй һәм уларҙың етәкселәре Башҡортостандың дәүләт үҙаллылығына һәм автономия перспективаһына ыңғай ҡарашта була. 1918 йылдың октябрендә [[Солтанов Искәндәрбәк Мөхәмәтйәр улы|И. М. Солтанов]], [[Бикбов Юныс Юлбарыҫ улы|Ю. Ю. Бикбов]], [[Зәки Вәлиди|Ә. Ә. Вәлидов]] етәкселегендәге хөкүмәт делегацияһы [[Өфө дәүләт кәңәшмәһе|Өфөлә дәүләт кәңәшмәһендә]] ҡатнаша, [[Өфө директорияһы|Директория]] флагы аҫтында төрлө сәйәси көстәр берләшергә маташа.

1918 йылдың 18 ноябрендә [[Колчак|А. В. Колчак]] хәрби түңкәрелеш ойоштора һәм үҙен Рәсәй Юғары хакимы һәм Рәсәй Ҡораллы көстәренең Юғары башкомандующийы итеп иғлан итә. Адмирал Колчак башҡорттарҙың автономияһын танымай. Бөтә урындағы хөкүмәттәргә үҙ-үҙен ғәмәлдән сығарыу тураһында иғлан итергә тәҡдим ителә, әммә Башҡортостан Хөкүмәте 1918 йылдың 4 ноябрендәге "Бөтә өлкә хөкүмәттәренә Ваҡытлыса Бөтә Рәсәй хөкүмәтенең, Рәсәй Дәүләтенең бөтә граждандарына Грамотаһы"н инҡар итеп, ғәмәлдән сығарыуҙан баш тарта. Әлеге мөрәжәғәт, шулай уҡ [[Башҡорт хәрби советы]]н һәм [[Башҡорт айырым корпусы|Башҡорт корпусы штабын]] юҡҡа сығарыу һәм [[Башҡорт ғәскәре (1917—1919)|башҡорт полктары]] командованиеһын генерал-лейтенант [[Дутов Александр Ильич|А. И. Дутовҡа]] тапшырыу Башҡорт хөкүмәтен [[РСФСР]] вәкилдәре менән һөйләшеүҙәр башларға мәжбүр итә<ref>{{БРЭ|статья= Башкортостан|ссылка= |id=1857907 |автор=  М. Г. Шарце (Органы государственной власти), М. Н. Петрушина (Природа), М. Д. Горячко (Население, Хозяйство), С. В. Кузьминых, Р. З. Янгузин (Исторический очерк), А. Н. Прокинова (Здравоохранение), В. Х. Ганиев (Литература), С. А. Рахимова (Театр)|том= 3|страницы= |ref= }}</ref>. Совет властары менән Башҡорт ғәскәренең Ҡыҙыл Армия яғына күсеү тураһында Һөйләшеүҙәр башланғандан һуң, [[Темәс]] ауылында 1919 йылдың 26 ғинуарында башҡорт хөкүмәте үҙгәртеп ҡорола. Уның яңы рәйесе итеп [[Ҡулаев Мстислав Александрович|Мстислав Ҡулаев]] һайлана, а Ә. Ә. Вәлидов — [[Башҡорт ғәскәре (1917—1919)|Башҡорт ғәскәре]] командующийы булып ҡала. Ошо хөкүмәт автономияны совет системаһында булдырырға тырыша.

Башҡорт хөкүмәте Мәскәүгә [[Башҡорт АССР-ы|Башҡорт совет автономиялы республикаһын]] төҙөү буйынса һөйләшеүҙәр алып барыу өсөн делегация оҙата, уның составына Башҡорт хөкүмәте рәйесе М. Ҡулаев, Башҡорт хөкүмәте ағзаһы [[Халиҡов Муллайән Дәүләтша улы|М. Д. Халиҡов]] һәм Башҡорт ғәскәре командиры [[Бикбауов Әбдрәшит Ильяс улы|А. И. Бикбауов]] инә.
1919 йылдың 16 февралендә хөкүмәт 18 февралдән автономиялы Башҡорт республикаһы [[РСФСР]] составына инеүе һәм башҡорт ғәскәренең [[РККА]] яғына күсеүе тураһында иғлан итә<ref>{{ЭБЭ2013|index.php/component/content/article/2-statya/7828-bashkirskoe-pravitelstvo|автор=[[Касимов, Салават Фитратович|Касимов С. Ф.]]}}</ref> 1919 йылдың 22 февралендә Башҡорт Хөкүмәте Башҡортостан территорияһындағы власты Башҡорт республикаһының Ваҡытлыса хәрби-революцион комитетына тапшыра, уның нигеҙендә һуңғараҡ [[Башревком]] ойошторола.

1919 йылдың 20 мартында [[Мәскәү]]ҙә «Үҙәк Совет власы менән Башҡорт хөкүмәте араһында Совет Автономиялы Республика тураһында килешеү» төҙөлә һәм Автономиялы Совет Башҡорт Республикаһы булдырыла. Ошо документҡа ҡул ҡуйып, Советтар Башҡортостандың 1917 йылдан ғәмәлдә булған милли-территориаль автономияһын таный<ref name=autogenerated2>{{статья
 |автор         = Зиннатуллин З.
 |заглавие      = Караван-Сарай и 90-летие провозглашения Республики Башкортостан
 |ссылка        = http://www.vatandash.ru/index.php?article=1591
 |язык          = 
 |издание       = [[Ватандаш]]
 |тип           = 
 |год           = 2008
 |том           = 
 |номер         = 2
 |страницы      = 
 |doi           = 
 |issn          = 1683-3554
}}</ref>. Бынан һуң Башҡортостан Хөкүмәте үҙ эшмәкәрлеген туҡтата.

Аҡ гвардиясылар араһында ҡалған һәм [[Колчак Александр Васильевич|А. В. Колчакка]] теләктәшлек белдергән милли эшмәкәрҙәр араһында [[Ҡорбанғәлиев Ғәбиҙулла Ғәбделхәким улы|Ғәбиҙулла Ҡорбанғәлиев]] һәм уның улы [[Ҡорбанғәлиев Мөхәмәтғәбделхәй Ғәбиҙулла улы|Мөхәмәтғәбделхәй Ҡорбанғәлиев]] билдәлелек яулайҙар. Силәбелә 1919 йылдың 26 июленә Бөтә Башҡорт съезы тәғәйенләнә (милли учреждениеһын булдырырға ниәтләйҙәр). Силәбе алышы барышында колчаксыларҙың еңелеүе һәм аҡ гвардиясыларҙың Урал территорияһынан китеүе арҡаһында Башҡорт хөкүмәтен тергеҙеү пландарына нөктә ҡуйыла.

== Башҡорт хөкүмәте рәйестәре ==
* [[Бикбов Юныс Юлбарыҫ улы|Ю. Ю. Бикбов]] (1917 йыл декабрь — 1919 йыл ғинуар),
* [[Ҡулаев Мөхәммәтхан Сәхипгәрәй улы|М. А. Ҡулаев]] (1919 йыл ғинуар—март),

== Галерея==
{|class="graytable" style="text-align:center"
 |+ Башҡорт Хөкүмәтенең рәсми эш ҡағыҙҙарының һәм мисәттәренең өлгөләре
 |width="25%"|[[File:ТитульныйлистдокументовВоенногоотделаПравительстваБашкурдистана.png|center|500x155px]]
 |width="25%"|[[File:ТитульныйлистдокументовотделаВнутреннихделПравительстваБашкурдистана.png|center|500x155px]]
 |width="25%"|[[File:ТитульныйлистдокументовЛесногоотделаПравительстваБашкурдистана.png|center|500x155px]]
 |width="25%"|[[File:Ток-ЧуранскаяКантональнаяуправа.png|center|500x155px]]
|-
 |width="25%"|[[File:ПечатьБашоблшуро.png|center|100px]]
 |width="25%"|[[File:ВоенныйотделПБ.png|center|100px]]
 |width="25%"|[[File:ВДПБ.png|center|100px]]
 |width="25%"|[[File:Тамяно-Катайский кантон.png|center|120px]]
|}

== Шулай уҡ ҡарағыҙ ==
* [[Башҡорт мәркәз шураһы]]
* [[Башҡорт өлкә бюроһы]]

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар ==
* {{БЭ2013|index.php/component/content/article/8-statya/1910-bash-ort-kh-k-m-te|автор=[[Ҡасимов Салауат Фитрат улы|Ҡасимов С. Ф.]]}}

[[Категория:Башҡортостан тарихы]]
[[Категория:Башҡорт Хөкүмәте]]